HR, 14-06-2024, nr. 22/04592

De belanghebbende wenst een vergoeding ad € 1.500 van veronderstelde psychische schade omdat hij een kleine anderhalf jaar langer dan wenselijk heeft gewacht op de uitslag van zijn door hem tot aan de Hoge Raad doorgeprocedeerde non-zaak. Het materiële procesbelang beloopt 80 cents. Hij wenst dat — ten onrechte — aan hem vergoede invorderingsrente ad € 1,20 naar boven wordt afgerond op € 2. Hij wenst dus € 1.500 gemeenschapsgeld te ontvangen omdat hij zeer langdurig, ongegrond, en op kosten van de gemeenschap, in drie rechterlijke instanties heeft geprocedeerd over een niet aan hem verschuldigd bedrag van 80 cents, zulks mede ten koste van de ambtelijke en rechterlijke capaciteit voor rechtszoekenden. Hij moet zich dus diep schamen. Dat vindt ook het EHRM (zie 8.15 hieronder).

De belanghebbende stelt echter dat het voor de beoordeling van de redelijke termijn van berechting in aanmerking te nemen procesbelang niet slechts € 0,80 beloopt, maar óók omvat zijn inzet om teruggaaf van griffierecht en vergoeding van psychische schade door termijnoverschrijding te ontvangen. Die stelling lijkt mij niet moeilijk te beoordelen omdat zij evident in strijd is met HR BNB 2017/83 omdat zij de in die zaak gestelde bagatelgrens volmaakt betekenisloos zou maken, maar ik zal er serieus op ingaan.

Ik grijp deze zaak ook aan voor enige algemene beschouwingen over vergoeding van veronderstelde immateriële schade bij onredelijk lange berechtingstermijnen in WOZ- en bpm-zaken, mede in het licht van (i) recente feitenrechtspraak die expliciet afwijkt van de uwe daarover, (ii) de inmiddels door de Tweede Kamer aanvaarde Wet herwaardering proceskostenvergoedingen WOZ en bpm, die per 1 januari 2024 met overgangsrecht in werking treedt, en (iii) de praktijken van no cure no pay bureaus (ook de belanghebbende drijft zo'n nering, al procedeert hij thans kennelijk nog meer dan anders voor zichzelf) die zich in steeds grotere mate en ten koste van de rechterlijke capaciteit voor serieuzere zaken op WOZ- en bpm-bezwaren en -procedures werpen om op publieke middelen een verdienmodel te bouwen dat in strijd met de bedoeling van de wetgever de vergoedingsbeperkingen in het Besluit proceskosten bestuursrecht (Bpb) frustreert door ISV te denatureren tot overcompenserende pkv.

De heffingsambtenaar van het Waterschap heeft de belanghebbende een aanslag watersysteemheffing/gebouwd 2010 opgelegd ad € 52,93 ter zake van een woning in Eindhoven naar een WOZ-waarde ad € 431.000. Na bezwaar tegen die waardering is de waarde verlaagd naar € 414.000; op grond daarvan is de aanslag watersysteemheffing 2010 verminderd naar € 50,84.

De belanghebbende heeft tegen de uitspraak op bezwaar beroep ingesteld, waarna de partijen het eens zijn geworden over een WOZ-waarde ad € 379.000 en de belanghebbende zijn beroep heeft ingetrokken. De heffingsambtenaar heeft op 5 februari 2018 in verband met de lagere WOZ-waarde ook de aanslag watersysteemheffing/gebouwd verder verlaagd, met € 4,30. De invorderingsambtenaar heeft bij beschikking van dezelfde datum daarop € 1,20 invorderingsrente aan de belanghebbende vergoed. De belanghebbende heeft tegen die beschikking invorderingsrente bezwaar gemaakt, dat door de invorderingsambtenaar ongegrond is verklaard. De belanghebbende heeft daartegen beroep ingesteld omdat hij niet € 1,20, maar € 2 invorderingsrente wenst.

De Rechtbank zag geen reden om te twijfelen aan de juistheid van de stelling van de heffings- en invorderingsambtenaren dat de belanghebbende überhaupt geen recht op vergoeding van invorderingsrente had omdat hij niet om uitstel van betaling had verzocht. De procedure had langer geduurd dan de volgens uw rechtspraak redelijke termijn, maar de Rechtbank zag geen grond voor de veronderstelling dat immateriële schade zou zijn geleden, nu het procesbelang uitsluitend betrof de vaststelling van een door of aan een bestuursorgaan te betalen zeer gering bedrag (minder dan € 15). Zij volstond daarom met de constatering dat de termijn was overschreden.

De belanghebbende ging daartegen in hoger beroep, betogende dat de Rechtbank (i) buiten het geschil was gegaan; (ii) de invorderingsrente op € 2 had moeten bepalen; (iii) ten onrechte het verzoek om ISV wegens overschrijding van de redelijke termijn had afgewezen en (iv) ten onrechte geen pkv had toegekend, nu de invorderingsambtenaar vast zat aan zijn beschikking invorderingsrente ad € 1,20, hoezeer die ambtenaar ook nader mocht menen dat geen recht op invorderingsrente bestond.

Het Hof zag ad (i) niet dat de Rechtbank buiten het geschil zou zijn gegaan, nu zij de vergoede invorderingsrente ad € 1,20, hoewel niet verschuldigd, niet had verminderd. Ad (ii) overwoog het Hof dat geen invorderingsrente wordt vergoed als niet om uitstel van betaling van de aanslag is verzocht (art. 28c Inv.), zoals in casu. Ad (iii): weliswaar waren na indiening van het bezwaar meer dan 2 jaren verstreken ten tijde van de uitspraak van de Rechtbank, maar het Hof achtte de afwijzing van het verzoek om immateriële-schadevergoeding (ISV) terecht omdat het financiële belang bij het beroep slechts € 0,80 beliep. Griffierecht en mogelijke proceskosten tellen volgens het Hof niet mee bij de bepaling van het financiële belang bij het beroep. Hij verwees daarbij naar een uitspraak van het Hof Den Bosch.1. Voor zover mogelijke spanning en frustratie bij de belanghebbende niet al was beëindigd met de uitspraak van de rechtbank, kon volgens het Hof volstaan worden met de constatering dat de redelijke termijn is overschreden. Ad (iv) oordeelde het Hof dat het geenszins zo was dat de belanghebbende door de ruim tijdige standpuntwijziging van de ambtenaar genoopt zou zijn tot het instellen van het ongegronde (hoger) beroep, zodat de Rechtbank terecht geen pkv had toegekend.

In cassatie betoogt de belanghebbende dat bij de vraag of de bagatel-uitzondering op de vooronderstelling van psychisch leed bij termijnoverschrijding (‘zeer gering financieel belang’, i.e. € 15 of minder; zie HR BNB 2017/83 in 6.4 hieronder), ook ‘nevenvorderingen’ meetellen als financieel belang, met name claims tot vergoeding van griffierecht en ISV.

Het lijkt mij evident dat griffierecht en ISV- en pkv-claims niet kunnen meetellen. Zouden zij wel meetellen, dan wordt die mijns inziens al veel te lage bagatelgrens van € 15 nooit onderschreden. Alleen al het griffierecht is altijd hoger dan € 15 en een ISV-claim is altijd minimaal € 500 in uw forfaitaire systeem. De bagatelgrens zou volstrekt betekenisloos zijn. Een van de wetgeverlijke oogmerken van griffierecht in bestuursrechtelijke zaken is verder om belanghebbenden een zorgvuldige afweging te laten maken bij de vraag of zij een zaak aan de bestuursrechter voorleggen, juist in zaken met een gering financieel belang. Het meetellen van griffierecht voor ISV-doeleinden zou ook daar haaks op staan. Het meetellen van pkv-claims zou er verder toe leiden dat belastingplichtigen die een beroepsgemachtigde inschakelen (die altijd om pkv vraagt) altijd een hoger financieel belang kunnen stellen dan belastingplichtigen die zelf procederen en daarom überhaupt geen pkv-claim hebben. Het meetellen, tenslotte, van de ISV-claim zelf als financieel belang waarover spanning en frustratie zou kunnen bestaan waarvoor dus opnieuw ISV zou moeten worden geboden (waarover dan ook weer geprocedeerd zou kunnen worden, zodanig lang dat ook daarvoor weer ISV geboden zou moeten worden, waarover weer geprocedeerd zou kunnen worden, enzovoort en zo verder), produceert een in de eigen staart bijtende kurketrekkerredenering, leidende tot een zichzelf voortbrengend altijd-prijs-vergoedingencircus. Bij meetellen van griffierecht-, pkv-, ISV-claims wordt ook een procedure over een fiscaal belang ad nihil een loterij zonder nieten worden voor pkv- en ISV-jagende grootvermorsers van rechterlijke tijd en moeite die beter aan rechtsbescherming besteed zouden kunnen worden. Zo'n geen-nieten-loterij is wellicht ook hetgeen deze kennelijk schaamteloze belanghebbende wenst.

Uit uw arrêt de règlement HR BNB 2016/140 (zie 6.3 hieronder) volgde mijns inziens al dat de voor ISV in aanmerking te nemen termijn eindigt als de rechter uitspraak doet over het fiscale geschil tussen de belastingplichtige en de inspecteur (‘de hoofdzaak’). De termijn loopt dus niet door als de rechter bij de uitspraak in de hoofdzaak het onderzoek heropent om later nog afzonderlijk uitspraak te doen over eventuele ISV. Wel begint op dat moment een nieuwe (kortere) termijn te lopen specifiek voor die afzonderlijke procedure over ISV.

Ook uit HR BNB 2017/83 (zie 6.4 hieronder) volgt de ongegrondheid van het cassatieberoep. De belanghebbende in die zaak had griffierecht betaald (€ 124) en kosten voor beroepsmatige rechtsbijstand gemaakt (u kende een pkv ad € 1.980 toe). U telde het griffierecht en de pkv echter niet mee bij de bepaling van het financiële procesbelang, maar ging juist uit van de door het Hof vastgestelde belastingheffingsbelangen ad in totaal maximaal € 195,65 resp. € 148,69. Ook het Hof had de claims ter zake van pkv, griffierecht en eventuele ISV niet meegeteld.

Belanghebbendes ongelijk volgt ook uit HR BNB 2022/137 (zie 6.17 hieronder), waaruit blijkt dat u met ‘de hoofdzaak’ bedoelt het geschil over de belastingheffing en waarin u oordeelde dat voor vergoeding alleen in aanmerking komt de spanning en frustratie bij een belastingplichtige als gevolg van het geschil over de belastingheffing en dat als de rechter na beëindiging van het geschil over de belastingheffing nog moet beslissen op zulke met het procesverloop verband houdende verzoeken, het daarmee gemoeide tijdsverloop geen invloed heeft op de termijn waarbinnen het geschil over de belastingheffing is of moest zijn beëindigd.

Ik geef u in overweging het cassatieberoep van de belanghebbende ongegrond te verklaren en u obiter dictum aan te sluiten bij de hieronder weergegeven rechtspraak van de feitenrechters, met name bij die van de Rechtbank Midden-Nederland over ISV- en pkv-toekenning in WOZ- en bpm-zaken, vooruitlopend op de Wet herwaardering proceskostenvergoedingen WOZ en bpm, welke wet aansluit bij die rechtspraak van de rechtbanken.

Los daarvan lijkt het mij wenselijk dat u ook:

De belanghebbende heeft tijdig en regelmatig beroep in cassatie ingesteld. De Heffingsambtenaar heeft een verweerschrift ingediend.

De belanghebbende acht 's Hofs rechtsopvatting over een zeer gering financieel belang onjuist. Bij het bepalen van het financiële belang bij de procedure moeten volgens hem ook nevenvorderingen meegeteld worden, zoals zijn verzoeken om vergoeding van griffierecht en om ISV. Hij wijst op twee uitspraken van het Hof Arnhem-Leeuwarden9. (zie 6.11 en 6.14 hieronder).

De Heffingsambtenaar stelt bij verweer primair dat belanghebbendes klacht niet noopt tot beantwoording van rechtsvragen in het belang van rechtseenheid of rechtsontwikkeling en subsidiair dat 's Hofs rechtsopvatting juist is. ISV en vergoeding van griffierecht zijn volgens de Heffingsambtenaar geen onderdeel van het financiële belang bij de beoordeling of recht bestaat op immateriële schadevergoeding in verband met een lange behandelingsduur.

De belanghebbende repliceert dat het financiële belang in de procedure bij de Rechtbank meer dan € 15 bedroeg omdat hij de Rechtbank in zijn nadere stuk om vergoeding van reis- en verletkosten en griffierecht en om ISV heeft verzocht.

De Heffingsambtenaar dupliceert dat de door de belanghebbende aangeroepen uitspraak van het Hof Arnhem-Leeuwarden van 19 oktober 2021 niet aldus kan worden uitgelegd dat bij de bepaling van het financiële belang ook meetellen gevraagde maar niet toegekende vergoeding van reis- en verletkosten, griffierechten en ISV, plus wettelijke rente. Uit de door de belanghebbende aangehaalde uitspraak van hetzelfde Hof van 29 juni 2022 blijkt dat de verzoeken om die vergoedingen niet meetellen bij de bepaling van het financiële belang, aldus de ambtenaar.

Art. 8:73 Awb (vervallen) luidde tot 1 juli 2013:

Art. V Wet nadeelcompensatie en schadevergoeding bij onrechtmatige besluiten luidt vanaf 1 juli 2013:

Het enige artikel van het Besluit van 22 april 2013 tot vaststelling van het tijdstip van inwerkingtreding van de Wet nadeelcompensatie en schadevergoeding bij onrechtmatige besluiten en gedeelten uit het Besluit van 20 december 2012 tot wijziging van het Besluit proceskosten bestuursrecht in verband met indexering van de bedragen en toevoeging van enkele proceshandelingen (Stb. 2012, 683), luidt voor zover het betreft schadevergoeding wegens onrechtmatig bestuurshandelen:10.

De toelichting op dat Besluit luidt:

Uit het op Prinsjesdag 2023 gepubliceerde en inmiddels door de Tweede Kamer aangenomen voorstel voor een Wet herwaardering proceskostenvergoedingen WOZ en bpm13. blijkt dat de wetgever in WOZ- en bpm-procedures niet meer vindt dat de bestuursrechtelijke jurisprudentie op bevredigende wijze voorziet in ISV bij overschrijding van de redelijke termijn. Die wet verlaagt voor WOZ- en bpm-procedures de forfaitaire proceskostenvergoeding voor beroepsmatige rechtsbijstand en maakt daarbij onderscheid tussen materieel gegronde en ongegronde beroepen. Bovendien wordt de ISV bij overschrijding van de redelijke termijn in WOZ- en bpm-procedures verlaagd naar € 50 per half jaar overschrijding, behoudens bijzondere omstandigheden. Proceskostenvergoedingen, verbeurde dwangsommen en immateriële schadevergoedingen worden in die twee soorten zaken bovendien alleen nog uitbetaald op een bankrekening die op naam staat van de belanghebbende, en de vordering tot uitbetaling ervan wordt onvatbaar verklaard voor vervreemding of verpanding.

De indiening van het wetsvoorstel op Prinsjesdag 2023 was al in maart 2023 aangekondigd: Staatssecretaris van Financiën Van Rij presenteerde bij brief van 23 maart 202314. een pakket maatregelen tegen de financiële prikkel voor no-cure-no-pay bedrijven om namens een belanghebbende in WOZ- en bpm-zaken een bezwaarprocedure te starten of door te procederen met de overwegende bedoeling om een pkv of ISV te verkrijgen. Hij schreef onder meer:

Boone becommentarieerde de plannen onder meer als volgt:18.

Het plan om ISV in WOZ- en bpm-zaken helemaal af te schaffen is bij nader inzien omgezet in verlaging van die vergoeding in die zaken om de prikkel voor bestuursorganen te behouden om bezwaren in die zaken voortvarend af te doen. Het Verslag van een schriftelijk overleg met de Tweede Kamer vermeldt daarover:21.

Het thans bij de Eerste Kamer liggende wetsvoorstel ziet vooralsnog alleen op de ISV bij termijnoverschrijding en de pkv in WOZ- en bpm-zaken; niet op de parkeerbelasting. Wel heeft de Tweede Kamer bij amendement ook de pkv (niet de ISV) Mulderzaken (boeten op verkeersovertredingen) toegevoegd. De wet treedt bij aanvaarding door de Eerste Kamer op 1 januari 2024 in werking en wordt voor wat betreft de ISV voor het eerst toegepast op vergoedingen voor overschrijding van de redelijke termijn waarvan de termijn aanvangt op of na 1 januari 2024. De nieuwe regels voor de toekenning van pkv worden voor het eerst toegepast op een bezwaar tegen een na 1 januari 2024 bekendgemaakt besluit en een beroep, hoger beroep, verzet, beroep in cassatie tegen of een verzoek om herziening van een na dat tijdstip bekendgemaakte beslissing of uitspraak. De nieuwe regeling geldt niet voor proceshandelingen verricht vóór inwerkingtreding van de wet.22.

De MvT vermeldt dat ter zake van de ISV alleen is beoogd af te wijken van het jurisprudentiële kader voor wat betreft de hoogte van de ISV.23. Ik leid daaruit af dat de redelijke termijn voor enige fase van de belastingprocedure in lijn met uw overzichtsarrest BNB 2016/140 begint op het moment waarop bezwaar is gemaakt, (hoger) beroep is ingesteld of cassatieberoep is ingesteld.

De inmiddels door de Tweede Kamer op de voor ons relevante punten ongewijzigd aanvaarde tekst van het wetsvoorstel luidt als volgt:24.

De Wet administratiefrechtelijke handhaving verkeersvoorschriften wordt volgens het amendement Van Dijk — voor zover hier voor belang — als volgt gewijzigd:25.

De wet beoogt de financiële prikkel weg te nemen om namens een belanghebbende bezwaarprocedures te starten of (door) te procederen met de overwegende bedoeling om een pkv of ISV te verkrijgen. Het voorstel sluit voor de hoogte van de ISV aan bij het door de rechtbanken in WOZ- en bpm-zaken gehanteerde bedrag van € 50 per half jaar overschrijding (zie 9.15 — 9.28 hieronder). Dat blijft volgens de regering en de Tweede Kamer binnen de door het EHRM aan staten gelaten ruime beoordelingsmarge, nog daargelaten dat art. 6 EVRM niet van toepassing is op WOZ- en bpm-procedures. Een forfaitaire vergoeding leidt altijd tot een zekere ruwheid, zeker bij immateriële schade, die zich moeilijk in geld laat uitdrukken, aldus de MvT. Daarom moet er ruimte blijven om in bijzondere omstandigheden af te wijken van het forfait, zowel omhoog als omlaag. Het aangenomen voorstel laat het aan de rechter om dan een passende vergoeding te bepalen. Ook kan in sommige gevallen worden volstaan met de constatering dat de redelijke termijn is overschreden, zoals de rechter ook thans al doet. Anders dan qua hoogte van de ISV is het niet de bedoeling om af te wijken van het rechtersrecht op dat vlak.26. De rechtvaardiging om bij de hoogte van de ISV af te wijken van de bedragen die in procedures op andere rechtsgebieden worden vergoed, zien de regering en de Tweede Kamer in de specifieke kenmerken van WOZ- en de bpm-beschikkingen. De MvT wijst daartoe ook op de rechtspraak van rechtbanken over WOZ- en bpm-zaken, die de ISV in die zaken in afwijking van uw algemene forfait hebben beperkt tot € 50 per half jaar termijnoverschrijding (zie de onderdelen 9.15–9.28 hieronder voor de tekst van die uitspraken). De MvT vermeldt:27.

De MvT benadrukt32. dat de verschuldigdheid van griffierecht bedoeld was om meer belanghebbenden een zorgvuldiger afweging te doen maken bij het al dan niet instellen van (hoger) beroep of cassatie, met name in zaken met een relatief gering belang. Die bedoeling wordt gefrustreerd en er ontstaat een loterij zonder nieten doordat no cure no pay-gemachtigden het griffierecht vaak voor hun rekening nemen in de verwachting het gerestitueerd te krijgen. De regering verwacht dat uitbetaling aan de belanghebbende zelf tot meer betrokkenheid van en bewustwording bij die belanghebbende leidt. Beoogd wordt ook dat belanghebbenden kritischer kijken naar de machtigingen die zij ondertekenen en de algemene voorwaarden die hen door ncnp-gemachtigden worden voorgelegd:

In uw in 8.9 hieronder besproken arrest HR BNB 2022/10636. achtte u een eerdere poging van de Besluitgever tot verlaging van de ISV en de pkv in WOZ- en bpm-zaken in strijd met het gelijkheidsbeginsel wegens onvoldoende motivering van het onderscheid met andere zaken. Dat arrest heeft de medewetgever ertoe genoopt uitgebreid in te gaan op de vraag hoe de wet zich verhoudt tot hoger recht, met name het discriminatieverbod en het EU-recht. Het kabinet meent dat WOZ- en bpm-procedures wezenlijk verschillen van de meeste andere bestuursrechtelijke procedures en dat een onderscheid in de hoogte van vergoedingen is gerechtvaardigd:

Het jaarbericht van ‘de rechtspraak’ 2022 vermeldt over no cure no pay bureaus in belastingzaken (en Mulderzaken (verkeersovertredingen)) het volgende:

Het is er in 2023 niet beter op geworden, zo valt af te leiden uit de bochten waarin de feitenrechters zich wringen om het op gemeenschapsgeld parasiterende en werkelijke rechtsbescherming verdringende verdienmodel van de foute ncnp-bureaus te beperken. U zie onderdeel 8 hieronder.

De oeruitspraak over een ‘zeer gering financieel belang’ dat in de weg staat aan vergoeding van immateriële schade bij overschrijding van de redelijke termijn van berechting is die van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (de Afdeling) van 26 maart 2008.47. De Afdeling wees ISV af wegens ‘de geringe hoogte van het te betalen bedrag’ (het ging om leges ad € 11,34). De hoofdzaak betrof de redelijke hoogte van de kale huur van woonruimte, die de huurcommissie volgens de appellant niet correct zou hebben vastgesteld. De appellant stelde dat de Rechtbank ten onrechte zijn proceskosten en het griffierecht niet had vergoed. De Afdeling oordeelde dat de Rechtbank de huurcommissie terecht niet had veroordeeld tot pkv omdat de appellant niet werd bijgestaan door een gemachtigde en niet gebleken was van vergoedbare kosten. Het griffierecht betrof een andere procedure voor een ander gerecht en kwam dus evenmin voor vergoeding in aanmerking. De proceskosten en het griffierecht speelden bij het oordeel van de Afdeling over het financiële belang bij de procedure dus geen rol. Hoewel de redelijke termijn van berechting was overschreden, zag de Afdeling geen grond voor ISV omdat het belang van de appellant alleen nog de vraag betrof of hij als in het ongelijk gestelde partij € 11,34, aan leges moest betalen. De Afdeling zag in de geringe hoogte daarvan reden om spanning en frustratie door overschrijding van de redelijke termijn niet te veronderstellen:

In HR BNB 2014/548. oordeelde u ten overvloede en onder verwijzing naar de geciteerde uitspraak van de Afdeling dat niet verondersteld kan worden dat de lange duur van de procedure spanning en frustratie bij de belastingplichtige heeft veroorzaak als een ‘zeer gering financieel belang’ betreft, dat u echter niet kwantificeerde:

In HR BNB 2016/14049. zag u aanleiding een overzicht te geven van uw eerdere arresten over ISV en daar regels aan toe te voegen voor nog niet bij u aan de orde gestelde kwesties die zich met regelmaat in de praktijk voordeden. Het is een lang arrêt de règlement geworden. Ik citeer alleen de passages over het ‘Basisprincipe’, de ‘Gevolgen van overschrijding van de redelijke termijn’ en de ‘Hoogte van de schadevergoeding,’ en ook enikge onderdelen uit het hoofdstuk ‘De in aanmerking te nemen termijn’ omdat die voor onze zaak van belang kunnen zijn:

Op 24 februari 2017 wees u twee arresten50. over de vraag wat een ‘zeer gering financieel belang’ is. Het ging in beide zaken om een WOZ-waardering. Hof Den Bosch had vastgesteld dat met het waarderingsgeschil € 40,50 resp. € 30,78 aan OZB, € 12,15 resp. € 9,23 aan watersysteemheffing en € 143 resp. € 108,68 aan inkomstenbelasting/premies volksverzekeringen gemoeid was.51. Het Hof meende dat, hoewel de redelijke termijn was overschreden, geen grond voor ISV bestond omdat het financiële belang van de procedure zeer gering was in de zin van HR BNB 2014/5 (zie 6.2 hierboven). Het Hof achtte bedragen beneden € 200 zeer gering en andere spanning en frustratie dan over de genoemde bedragen was in geen van beide zaken gesteld of gebleken. Het Hof had daarom volstaan met constatering dat de redelijke termijn was overschreden. Beide belanghebbenden hadden griffierecht betaald (€ 124) en uit uw dicta blijkt dat zij kosten voor beroepsmatige rechtsbijstand hadden gemaakt (er werd € 1.980 aan pkv toegekend). U telde het griffierecht en de pkv echter niet mee bij de bepaling van het financiële procesbelang, maar ging uit van belangen ad € 195,65 (€ 40,50 + € 12,15 + € 143) resp. € 148,69 (€ 30,78 + € 9,23 + € 108,68). U overwoog als volgt (HR BNB 2017/83):

Deze belanghebbende maakte dus kosten voor beroepsmatige bijstand ad € 1.980 voor een financieel belang van € 195,65 en kreeg € 2.500 vergoeding van vermeende psychische schade door stress over de vraag of hij al dan niet in totaal € 195,65 van drie aanslagen af zou kunnen krijgen. Ik vind dat moeilijk uit te leggen.

Pechler annoteerde in BNB 2017/83:

De Roos (NLF 2017/0495) becommentarieerde het arrest als volgt:

Van den Ban (noot in Belastingblad 2017/166) merkte op dat u lijkt aan te sluiten bij een uitspraak van de Afdeling,52. die een legesbedrag van € 11,34 een zeer gering financieel belang achtte.

Lambregts (FED 2017/87) tekende het volgende aan bij de twee arresten:

De redactie van FutD 2017-0481 leest in uw arresten het volgende:

De belanghebbende in onze zaak verwijst naar twee uitspraken van het Hof Arnhem-Leeuwarden. In de ene zaak53. had de inspecteur bij beschikking € 4 aan belastingrente vergoed op een teruggaaf van bpm. De belanghebbende had bezwaar gemaakt tegen de rentebeschikking dat door de inspecteur was afgewezen. De rechtbank Noord-Nederland had het beroep daartegen gegrond verklaard en de inspecteur gelast € 7 meer rente te vergoeden. Gelet op dit geringe financiële belang had de Rechtbank geen ISV wegens termijnoverschrijding toegekend. Voor het Hof was onder meer dat oordeel in geschil. De belanghebbende betoogde dat de Rechtbank een hogere rentevergoeding had moeten toekennen, nl. de wettelijke rente ex art. 6:119 BW. Ter zitting verklaarden de partijen eenparig dat dat zou leiden tot een aanvullende rentevergoeding van € 28. Op die grond oordeelde het Hof dat ook in eerste aanleg het financiële belang niet zeer gering was in de zin van HR BNB 2017/83, waardoor hij niet toekwam aan de vraag of ook nevenvorderingen meetellen bij de bepaling van het financiële belang:

Deze gemachtigde (niet: de belanghebbende) kreeg dus een vergoeding ad € 3.500 voor niet-bestaande psychische schade door niet-bestaande stress over een eventueel rentebedrag ad € 7 of maximaal € 17. Dat is mijns inziens bizar en niet uit te leggen aan de overige belastingbetalers die die vergoedingen moeten bekostigen. Het is mijns inziens overigens precies even bizar als de belanghebbende zelf in plaats van de gemachtigde zo'n bedrag krijgt als overcompensatie van niet-bestaande spanning en frustratie over zo'n non-zaak.

Met gevoel voor understatement annoteerde Ten Broek (NTFR 2021/1616) dat uit deze zaak blijkt dat uw opvatting over een ‘zeer gering financieel belang’ (€ 15) tot ‘een enigszins scheve verhouding’ kan leiden tussen het procesbelang (maximaal € 28) en de ISV (€ 3.500).

Ook de uitspraak van 19 oktober 2021 van het Hof Arnhem-Leeuwarden54. — de tweede zaak waar de belanghebbende naar verwijst — toont een bizarre wanverhouding tussen een verwaarloosbaar procesbelang en een enorme vergoeding van niet-bestaande psychische schade. De belanghebbende kreeg bij een teruggaaf van bpm € 3 aan belastingrente vergoed, die bij uitspraak op bezwaar werd verhoogd tot € 10. De Rechtbank Noord-Nederland verklaarde zijn beroep tegen die rentebeschikking gegrond omdat de rente volgens art. 28c Invorderingswet € 13,46 moest bedragen. Zij constateerde dat de redelijke termijn van bezwaar/beroep met vier jaar en elf maanden was overschreden, maar kende, gelet op het geringe financiële belang geen schadevergoeding toe. Zij veroordeelde de inspecteur wel tot pkv (€ 1.050) en teruggaaf van griffierecht (€ 174), te vermeerderen met vertragingsrente bij te late betaling. De belanghebbende ging in beroep. Het Hof Arnhem-Leeuwarden verklaarde op grond van uw rechtspraak de mate waarin de belanghebbende daadwerkelijk spanning en frustratie heeft ondervonden niet van belang, behalve in bijzondere gevallen zoals procedures over een zeer gering financieel belang. Anders dan de Rechtbank, meende het Hof dat ook de belangen bij de nevenvorderingen meetellen, i.e. de belangen bij de omvang van de vergoedingen van rente, proceskosten en immateriële schade. Het Hof baseerde dat op r.o. 3.4.6 van HR BNB 2016/140 (zie 6.3 hierboven) en op HR BNB 2017/83 (zie 6.4 hierboven). De Rechtbank had daarom volgens het Hof ten onrechte het financiële belang als te gering aangemerkt. Het Hof kende daarom alsnog een ISV toe ad € 5.000:

De gemachtigde in deze zaak kreeg dus bij een materieel fiscaal belang van € 7 of maximaal € 10,40 vergoedingen van € 1.050 voor proceskosten en € 5.000 voor niet-bestaande schade door niet-bestaand tobben van de — eigenlijk evenmin bestaande — belanghebbende volmachtgever over dat bedragje. Die uitkomst veroordeelt zichzelf, ook als niet een gemachtigde, maar de belanghebbende zelf die € 5.000 zou ontvangen.

Het lijkt mij ook evident dat griffierecht en ISV- en pkv-claims niet kunnen meetellen. Zouden zij wel meetellen, dan wordt uw mijns inziens al veel te lage bagatelgrens van € 15 nooit onderschreden omdat alleen al het griffierecht altijd hoger is dan € 15 en een ISV-claim als gevolg van uw rechtspraak altijd minimaal € 500 bedraagt. Uw bagatelgrens zou volstrekt betekenisloos worden. Een van de wetgeverlijke oogmerken van griffierecht in bestuursrechtelijke zaken is om belanghebbenden een zorgvuldige afweging te doen maken bij de vraag of zij een zaak aan de bestuursrechter voorleggen, juist in zaken met een gering financieel belang.55. Het meetellen van griffierecht voor ISV-doeleinden zou ook daar haaks op staan. Het meetellen van pkv-claims zou er toe leiden dat belastingplichtigen die een beroepsgemachtigde inschakelen (die altijd om pkv vraagt) altijd een hoger financieel belang kunnen stellen dan belastingplichtigen die zelf procederen en daarom überhaupt geen pkv-claim kunnen stellen. En het meetellen van de ISV-claim zelf als financieel belang waarover spanning en frustratie zou kunnen bestaan waarvoor dus opnieuw ISV zou moeten worden geboden (waarover dan ook weer geprocedeerd zou kunnen worde, zodanig lang dat ook daarvoor weer ISV geboden zou moeten worden, enzovoort en zo verder), produceert een in-eigen-staart-bijtende kurketrekkerredenering: een zichzelf in stand houdend altijd-prijsvergoedingencircus. Bij meetellen van griffierecht-, pkv-, ISV-claims wordt ook een procedure over een fiscaal belang ad nihil een loterij zonder nieten worden voor pkv- en ISV-jagende grootvermorsers van rechterlijke tijd en moeite die beter aan rechtsbescherming besteed zouden kunnen worden. Zo'n geen-nieten-loterij is wellicht ook de aspiratie van deze kennelijk schaamteloze belanghebbende, die in deze zaak als privé-persoon procedeert, maar die u ook bekend zal zijn als gemachtigde van de bedoelde grootvermorsende soort.

Uit uw door het Hof Arnhem-Leeuwarden genoemde arrêt de règlement HR BNB 2016/140 (zie 6.3 hierboven) volgt mijns inziens dan ook het tegendeel van wat dat Hof er uit afleidt: de in aanmerking te nemen termijn eindigt als de rechter uitspraak doet over het belastinggeschil tussen de belastingplichtige en de inspecteur (‘de hoofdzaak’). De termijn loopt dus niet door als de rechter bij zijn uitspraak in de hoofdzaak het onderzoek heropent om afzonderlijk uitspraak te doen over eventuele vergoeding van immateriële schade wegens de duur van het proces. Wel begint op dat moment een nieuwe (kortere) termijn te lopen specifiek voor die afzonderlijke procedure over ISV. Ik hoop overigens dat dat niet betekent dat no cure no pay bureaus ISV's kunnen gaan stapelen door ook die afzonderlijke ISV-procedures zo lang mogelijk te laten duren.

Ook uit HR BNB 2017/8356. (zie 6.4 hierboven) volgt mijns inziens de onjuistheid van de uitspraak van het Hof Arnhem-Leeuwarden en de ongegrondheid van belanghebbendes cassatieberoep. De belanghebbende in die zaak had griffierecht betaald (€ 124) en uit uw dictum blijkt dat hij kosten voor beroepsmatige rechtsbijstand had gemaakt (u kende € 1.980 aan pkv toe). U telde dat griffierecht en die pkv echter niet mee bij de bepaling van het financiële procesbelang, maar ging uit van uitsluitend de door het Hof berekende mogelijke fiscaal-materiële belangen ad in totaal € 195,65 resp. € 148,69 die in drie aanslagopleggingen tot uitdrukking zouden kunnen komen. Ook het Hof had claims ter zake van pkv, griffierecht en eventuele ISV dus niet meegeteld. De vraag of die claims meetellen bij de bepaling van de omvang van het financiële belang lijkt mij een rechtsvraag, zodat u het Hof zou hebben gecorrigeerd in plaats van diens berekening over te nemen als u die vraag anders zou beantwoorden dan het Hof had gedaan, mede gegeven dat die claims een veelvoud bedroegen van het fiscaal-materiële belang.

Dat bijkomende claims niet meetellen, volgt mijns inziens nog duidelijker uit het — ná de uitspraak van het Hof Arnhem-Leeuwarden gewezen arrest — HR BNB 2022/137,57. waarin u overwoog dat voor vergoeding alleen in aanmerking komt de spanning en frustratie bij een belastingplichtige als gevolg van het geschil over de belastingheffing (‘de hoofdzaak’), die eindigen na een uitspraak die dat geschil beslecht en dat daarmee strookt dat de voor ISV in aanmerking te nemen periode na beëindiging van het geschil over de belastingheffing niet doorloopt als de rechter nog afzonderlijk moet beslissen op een ISV-verzoek. Het wachten op die afzonderlijke uitspraak leidt niet tot voortzetting van de eerder ondervonden spanning en frustratie over de belastingheffing. Dat geldt ook voor andere verzoeken die niet de hoofdzaak betreffen, zoals pkv-verzoeken. Als de rechter na beëindiging van het geschil over de belastingheffing nog moet beslissen op zulke met het procesverloop verband houdende verzoeken, heeft het daarmee gemoeide tijdsverloop geen invloed op de termijn waarbinnen het geschil over de belastingheffing is of moest zijn beëindigd:

Ook de redactie van FutD 2021-3341 zag weinig deugd in de in 6.14 geciteerde Hofuitspraak. Zij plaatste in haar commentaar op die uitspraak drie kanttekeningen bij HR BNB 2017/83: (i) de drempel van € 15 wordt bij meetellen van nevenvorderingen altijd overschreden, (ii) de omvang van het financiële belang is geen goede indicatie van spanning en frustratie door trage berechting, (iii) no cure no pay-bureaus die klanten werven om identieke zaken te vergaren, hebben geen klanten die spanning of frustratie ondervinden, en (iv) de disproportionaliteit tussen procesbelang en ISV geeft (haar) een nare smaak in de mond:

Het Hof Den Bosch60. leidde mijns inziens dan ook terecht uit HR BNB 2022/137 (zie 6.16 hierboven) af dat aanspraken op vergoeding van rente, immateriële schade en proceskosten los staan van de hoofdzaak en dat uitgaande van het accessoire karakter van rentebeschikkingen geen aanleiding bestaat voor een ISV ter zake daarvan als de hoofdzaak al is beslist. Ik ga in onderdeel 9.23 nog op andere onderdelen van deze uitspraak in:

Uw eerste kamer overwoog in de zaak HR NJ 2014/52562. als volgt over de rechtspraak van het EHRM over ISV bij overschrijding van de redelijke termijn van berechting van civiele en strafzaken:

Overschrijding van de redelijke termijn leidt volgens het EHRM in beginsel tot toekenning van immateriële schadevergoeding. Een slepende gerechtelijke procedure kan bij de verzoeker leiden tot gevoelens van onzekerheid, die aanleiding zijn voor schadevergoeding. Het EHRM laat de sanctionering van de overschrijding van de redelijke termijn over aan de lidstaten,63. maar als het rechtsherstel dat voortvloeit uit het nationale recht van de betrokken staat tekort schiet, kent het EHRM — op verzoek64. — op grond van art. 41 EVRM een billijke genoegdoening toe aan de benadeelde partij. De vergoedingen die aldus worden toegekend voor psychische schade bij het EHRM zijn naar West-Europese normen niet bijzonder hoog.65.

Het EHRM heeft gedetailleerde guidelines voor de berekening van psychische schade in redelijke termijn- en andere zaken, maar heeft die niet openbaar gemaakt.66. Het EHRM heeft in de zaak Ernestina Zullo t. Italië67. wel factoren genoemd die de hoogte van de vergoeding mede bepalen:

Het spreekt rechtskundig niet vanzelf dat de belastingrechter de Staat kan veroordelen tot vergoeding van schade bij een onredelijk lange duur van een belastingprocedure en te minder dat hij dat kan bij een onredelijk lange duur van de bezwaarfase in belastingzaken. Het ligt veel meer voor de hand dat de burgerlijke rechter daartoe bevoegd is indien de lange duur als onrechtmatig moet worden beschouwd. Art. 6 EVRM (fair hearing) omvat ook het recht op een eerlijk proces binnen een redelijke termijn, maar die bepaling geldt niet voor belastinggeschillen waarin geen boete of andere criminal charge aan de orde is. In HR BNB 2011/23468. baseerde u niettemin, in afwijking van de conclusie die waarschuwde voor een juridisch moeras, een recht op schadevergoeding bij overschrijding van de redelijke termijn van berechting in belastingzaken met een omweg op dat niet-toepasselijke art. 6 EVRM, nl. op het rechtszekerheidsbeginsel dat als ongeschreven algemeen rechtsbeginsel ‘aan artikel 6 van het EVRM mede ten grondslag ligt’ en dat ‘evenzeer binnen de nationale rechtsorde en evenzeer los van de genoemde bepaling geldt’. Ongetwijfeld geldt dat algemene rechtsbeginsel inderdaad ook binnen de nationale rechtsorde los van art. 6 EVRM; de rechter mag er echter geen formele wetgeving aan toetsen en kan er te minder zelf regelgeving op baseren. U overwoog niettemin:

U sloot dus aan bij rechtspraak van de andere hoogste bestuursrechters69. en zocht net als zij aansluiting bij de jurisprudentie van het EHRM over de redelijke termijn in strafzaken en civiele zaken. Die rechtspraak gaat ervan uit dat, behoudens bijzondere omstandigheden, spanning en frustratie kan worden verondersteld bij overschrijding van een redelijke termijn van berechting in die zaken. Zoals u zelf constateerde, heeft het EHRM echter expliciet verklaard dat belastingprocedures niet onder art. 6 EVRM vallen. Bpm-procedures kunnen wél vallen onder art. 47 van het EU-Handvest (anders dan WOZ-, parkeerbelasting- en Mulderzaken bij afwezigheid van zowel een grensoverschrijdend aspect als toepasselijk secundair EU-recht), maar het HvJ moet bij de uitleg van die bepaling zoveel mogelijk aansluiten bij de uitleg door het EHRM van de corresponderende bepaling art. 6 EVRM (zie art. 52(3) EU-Handvest) en het EHRM laat de lidstaten ruimte om per geval of soort geval te differentiëren bij de bepaling van de redelijke termijn en van de daardoor al dan niet veroorzaakte al dan niet immateriële schade.

De verdragsrechtelijke basis voor rechterlijke uniforme bepaling van de redelijke termijn in alle belastingzaken en voor rechterlijke automatische toekenning van één standaard ISV bij een lange duur van een alle fiscale procedures zonder punitief element, ongeacht de merites van die zaken, lijkt mij daarom zwak. Art. 6 EVRM gaat überhaupt niet over enige bezwaarfase, maar alleen over procedures bij een rechter:

HR BNB 2011/234 lijkt mij ook moeilijk verenigbaar met de zowel door u als door de Afdeling recent opnieuw herbevestigde uitleg van art. 120 Grondwet dat het de rechter niet toegestaan is om de formele wet aan ongeschreven algemene rechtsbeginselen te toetsen,70. laat staan, zo voeg ik toe, om zelf wet te geven, zoals u vervolgens deed in het arrêt de règlement HR BNB 2016/140 (zie 6.3 hierboven). Mogelijk om die reden hebben de andere bestuursrechters en u de toekenning van ISV bij termijnoverschrijding mede gebaseerd op het in 2013 (behalve voor rijksbelastingen) vervallen art. 8:73 Awb, dat echter alleen bij gegrondverklaring van een beroep de mogelijkheid bood om eventuele door het vernietigde besluit veroorzaakte schade te vergoeden, en alleen om het bestuursorgaan daartoe te veroordelen (niet de staat als stand in voor de rechterlijke macht), en alleen ‘indien daarvoor gronden zijn’. Bij ongegrondverklaring en bij termijnoverschrijding door de rechter bood die bepaling dus geen basis voor ISV; bij termijnoverschrijding in cassatie te minder, nu art. 8:73 Awb niet gold in cassatie. Ik zou bovendien menen dat er ook bij gegrondverklaring van het beroep niet automatisch ‘gronden’ bestaan voor ISV — naast vergoeding van rente en proceskosten — in zaken die over minder dan een paar honderd euro gaan of waarin de belanghebbende een rechtspersoon is.

Ook de in 2013 (voor heffingen van lagere overheden en voor de vennootschapsbelasting) in werking getreden titel 8.4 Awb (schadevergoeding) biedt geen zichtbare juridische basis voor uniforme bepaling van een redelijke termijn en automatische toekenning van een standaard ISV bij langere duur van een fiscale procedure zonder punitief element, nu ook die regeling alleen ziet op het onrechtmatig of niet-tijdig nemen van besluiten door een bestuursorgaan en alleen op veroordeling van dat bestuursorgaan, dat uiteraard niet verantwoordelijk is voor de bewaking door de onafhankelijke rechter van de voortgang van de bij die rechter aanhangig gemaakte beroepen. Ook de gestelde nationaalrechtelijke basis voor ISV in belastingzaken zonder punitief aspect lijkt mij daarom zwak, en in geval van niet-ontvankelijkheid of ongegrondverklaring van het beroep non-existent.

Omdat u HR BNB 2011/234 mede baseerde op art. 6 EVRM, zette u de wetgever min of meer buitenspel. Die bepaling werkt immers rechtstreeks en met voorrang boven nationaal recht (zie de art. 93 en 94 Grondwet), waardoor het zelfs voor de formele wetgever moeilijk werd om af te wijken van de door u mede op basis van art. 6 EVRM in HR BNB 2016/140 gestelde gedetailleerde ISV-regels, met name van uw ongedifferentieerde vergoeding ad € 500 per half jaar termijnoverschrijding ongeacht de feitelijke aan- of afwezigheid van spanning of frustratie bij de belanghebbende, en ongeacht de merites, de (on)gegrondheid of het materiële belang van diens beroep op rechterlijke inspanningen, waarvan hij mogelijk niet eens op de hoogte is als het beroep namens hem is ingesteld door een fout no cure no pay bureau dat machtigingen ronselt.

Maar de medewetgever was aanvankelijk best te spreken over uw wetgever-plaatsvervangerschap, zodanig dat hij afzag van zijn voornemen om te voorzien in een wettelijke grondslag en regeling voor ISV bij termijnoverschrijding in belastingzaken. Hij achtte uw met HR BNB 2011/234 ingezette ISV-rechtspraak ‘bevredigend’, zo bleek uit de toelichting bij het KB van 22 april 2013,71. dat de gedeeltelijke inwerkingtreding van de Wet nadeelcompensatie en schadevergoeding bij onrechtmatige besluiten regelde. U zie het citaat in 4.4 hierboven.

De regering en inmiddels ook het parlement achten die ISV-rechtspraak echter inmiddels, na de opkomst van commerciële ncnp-bureaus op die gebieden niet meer bevredigend in WOZ- en bpm-zaken (en, bij amendement: ook niet in Mulderzaken).

De niet-formele wetgever heeft in 2021 al eens geprobeerd om het oneigenlijk uitbaten van de forfaitaire proceskostenvergoeding door no cure no pay bureaus te beperken door WOZ- en bepaalde Bpm-zaken uit te sluiten van de verhoging per juli 2021 met 40% van de puntwaarde in het Besluit proceskosten bestuursrecht. Die verhoging was bedoeld om bestuursorganen sneller te doen beslissen op bezwaarschriften. In HR BNB 2022/10672. achtte u die uitzondering voor WOZ- en bepaalde bpm-zaken echter in strijd met het gelijkheidsbeginsel in art. 1 Grondwet omdat de besluitgever het onderscheid tussen die zaken en andere zaken vooral had gebaseerd op klachten en vrees van gemeenten en de belastingdienst dat zij (nog meer) overspoeld (zouden) worden door talloze bezwaarschriften, inzageverzoeken en ingebrekestellingen van no cure no pay bureaus. U achtte die klachten en vrees onvoldoende onderbouwd en daarmee het gemaakte onderscheid onvoldoende gemotiveerd. Dat is opmerkelijk in het licht van het feit dat u zelf uw vooronderstelling van psychische schade, die bovendien € 500 per half jaar zou bedragen bij alle zaken met een materieel procesbelang van meer dan € 15 niet heeft gemotiveerd. Met name uw opmerkelijke oordeel in HR BNB 2014/6 (zie 6.2 hierboven) dat ‘dit uitgangspunt (ook) geldt (…) indien deze forfaitaire berekeningswijze leidt tot een schadevergoeding die hoger is dan het bedrag aan belasting waarop het geschil betrekking heeft’ moet het geheel zonder motivering doen.

BNB-annotator Van Brummelen (BNB 2022/106) meende dat het onderscheid in proceskostenvergoeding tussen WOZ- en bepaalde bpm-zaken enerzijds en andere belastingzaken anderzijds inderdaad willekeurig aandeed, maar suggereerde ook dat er eerder meer dan minder belastingen onder de pkv-beperking zouden moeten vallen:

Als de achtergrond van HR BNB 2022/106 inderdaad is dat u vindt dat de besluitgever beter zijn best had moeten doen om de goeden niet onder de kwaden te laten lijden, dan is dat een loffelijke gedachte, maar rijst de vraag hoe de besluitgever dat dan had moeten doen. Elke forfaitaire regeling vergoedt in een concreet geval ofwel teveel, ofwel te weinig. Als de kans op (veel) te veel vergoeding groot is, zoals bij sjabloonbezwaren en -beroepen tegen intrinsiek discutabele waarderingen van woningen en tweedehands auto's, trekt dat onvermijdelijk lieden aan die van die overcompensatie willen profiteren op de wijze beschreven door Van Brummelen in punt 9 van diens boven geciteerde noot. Als maatwerk bij wet praktisch onuitvoerbaar is, heeft de besluitgever dan geen keus dan de forfaitaire vergoeding verlagen voor de procedures waarin de kwaden in onaanvaardbare mate ten koste van de goeden parasiteren op de belastingbetaler. Ook u acht overigens maatwerk kennelijk onuitvoerbaar, gegeven uw ongedifferentieerde vooronderstelling van psychische schade bij termijnoverschrijding in elke zaak over een materieel belang van € 15 of meer en uw vooronderstelling dat die psychische schade in elke zaak € 500 per half jaar overschrijding zou belopen ongeacht de (on)pleitbaarheid of (on)gegrondheid ervan, ook bij ongedifferentieerde sjabloonbezwaren en -beroepen. Die vooronderstellingen zijn mijns inziens minder verdedigbaar dan de veronderstelling van de besluitgever en thans ook de wetgever dat uw ISV-rechtspraak parasitaire verdienmodellen van verkeerde no cure no pay bureaus in de kaart speelt en gemeenten terecht klagen c.q. vrezen dat de termijnoverschrijdingen in zaken van de goeden juist veroorzaakt worden door de sjabloon-verdienmodellen van de kwaden.

Steeds automatisch minimaal € 500 uitbetaling bij een termijnoverschrijding met 10 of 11 dagen73. in een zaak over € 16 of iets meer lijkt ook moeilijk te verenigen met uw rechtspraak als boeterechter inhoudende dat in boetezaken aan een overschrijding van de redelijke termijn, hoe langdurig ook, géén gevolgen worden verbonden als de boete de € 1.000 niet overschrijdt.74.

Ik vindt het overigens al moeilijk om een internationaal mensenrecht geschonden te achten bij een wat langere duur van een WOZ- of bpm-procedure over een belang van € 16 of zelfs — bij rechtspersonen die grote aantallen tweedehands auto's importeren — enige duizenden euro's, die voor die rechtspersonen bovendien aftrekbaar zijn. Het gaat in WOZ- en bpm-zaken van no cure no pay bureaus niet om met uitzetting bedreigde asielzoekers, geweigerde bouwvergunnningen, voogdijtoewijzingen, gebiedsverboden, ingetrokken of geweigerde uitkeringen, vrijheidsstraffen of TBS.

Ik acht dan geenszins uitgesloten dat het EHRM desgeadieerd zou oordelen dat een WOZ-waarderingsklager die enige maanden of zelfs enige jaren langer heeft moeten wachten op een uitspraak over een belang van € 16 of zelfs een paar honderd euro, op grond van het kniesoorbeginsel niet als victim in de zin van het individuele klachtrecht van art. 34 EVRM kan worden beschouwd75. of zelfs misbruik van het individuele klachtrecht maakt. Te minder kan mijns inziens als victim beschouwd worden een groot bedrijf/rechtspersoon die wat langer moet wachten op een uitspraak in een al dan niet opgeklopte bpm-zaak over de waarde van een al dan niet beschadigde tweedehands auto. Ik wijs op art. 35 EVRM (admissibility criteria), met name op lid 3(b):

Ik wijs ook op de zaak Bock v. Germany76. waarin het EHRM een volgens hem misbruikelijke klacht niet-ontvankelijk verklaarde op grond van art. 35(3) en (4) zelfs al voordat het 14e Protocol met het huidige art. 35(3)(b) in werking trad dat. De verzoeker klaagde over een overschrijding van de redelijke termijn van zijn procedures, die duurden van 20 augustus 2002 tot 29 december 2007, en over het gebrek aan een doeltreffende voorziening in rechte. Het EHRM achtte die klacht misbruik van het klachtrecht, nu vast stond dat de verzoeker de nationale procedures had aangespannen om terugbetaling te verkrijgen van een voedingssupplement ter waarde van € 7,99. Het EHRM wees op zijn overbelasting met serieuze mensenrechtelijke zaken en op de wanverhouding tussen verzoekers verwaarloosbare procesbelang en diens uitvoerige procederen daarover. Dit soort klagers zijn volgens het Hof juist de oorzaak van termijnoverschrijdingen op nationaal niveau door hun verstopping van de rechtspraak, die wél-serieuze rechtszoekenden uiteindelijk nopen om wél serieuze klachten bij het EHRM in te dienen over termijnoverschrijding:

Uw rechtspraak over ISV heeft na uw arrêt de règlement HR BNB 2016/140 (zie 6.3 hierboven) mijns inziens de trekken gekregen van uw vroegere kasgeldjurisprudentie: een juridisch en feitelijk moeras van onbekende en ongekende omvang en risico's waaruit u alleen nog gered kon worden door nieuwe aanmerkelijk-belangwetgeving van de wetgever. Het lijkt mij daarom verstandig om de formele wetgever niet voor de voeten te lopen bij de implementatie van de in onderdeel 4 weergegeven wetgeving.

Afgezien van de in onderdeel 4 hierboven behandelde en per 1 januari 2024 in werking tredende Wet herwaardering proceskostenvergoedingen WOZ en bpm is twaalf jaar na HR BNB 2011/234 de basis voor ISV bij termijnoverschrijding nog steeds rechtskundig kunst- en vliegwerk van wetgevers-plaatsvervanger. Nog steeds voorziet de wetgever niet in een wettelijke basis: behalve voor wat betreft de hoogte van de vergoeding in WOZ- en bpm-zaken (en, bij amendement, Mulderzaken), beoogt de wetgever niet af te wijken van het rechtersrecht (zie 4.10 en 4.12 hierboven). De wetgever beperkt zich tot separering van WOZ-, bpm- en Mulderzaken en regulering van de hoogte van de ISV en de PKV in die drie soorten zaken.

Dat de rechtsbasis voor ISV door de bestuursrechter daardoor schimmig blijft, heeft onder meer tot gevolg dat een rechtzoekende moeilijk kan achterhalen dat een (tijdig) verzoek om ISV een vereiste is voor toekenning ervan. Albert merkt daarover in BNB 2022/135 op:

Hij vindt de rechtspraak over de ISV onsystematisch en veel te ingewikkeld en meent dat de wetgever met eenvoudige wetgeving moet komen:

De wetgever beperkt zich echter, zo bleek in onderdeel 4, tot verlaging van de ISV (en pkv) in WOZ- en bpm-zaken, zonder verdere pogingen het in de rechtspraak ontwikkelde forfaitaire ISV-systeem te verbeteren of te vereenvoudigen of zelfs maar van een heldere juridische basis te voorzien.

Een groot deel van de feitenrechtspraak in belastingzaken is het zodanig oneens met uw ook in sjabloonmatige WOZ- en bpm-zaken ongedifferentieerde ISV-toekenning dat de feitenrechters grote vindingrijkheid hebben ontwikkeld in het voorkomen van huns inziens onverdedigbare overcompensatie als gevolg van uw forfaitaire systeem, met name van uw uitgangspunt (HR BNB 2014/5; zie 6.2 hierboven) dat automatisch € 500 per half jaar vergoed moet worden ook als dat tot een schadevergoeding leidt die vele malen hoger is dan de belasting waarover — ook nog ongegrond — werd geprocedeerd. Een aantal rechtbanken vindt de gevolgen van uw rechtspraak in sjabloon-beroepen over WOZ- en bpm-waarderingen maatschappelijk zelfs zodanig onverdedigbaar dat zij in die zaken expliciet van uw rechtspraak afwijken. Het Hof Den Bosch80. (zie 6.20 hierboven en 9.23 hieronder) overwoog dat (i) procederen in belastingzaken is verworden tot een verdienmodel van grootverbruikers van het recht, (ii) de forfaitaire toekenning van zowel pkv als ISV onder toenemende maatschappelijke druk staat, (iii) de eenvoud en uitvoerbaarheid van uw regels voor toekenning onvoldoende zijn, (iv) de uitkomsten ervan in de samenleving niet meer zijn uit te leggen en (v) juist het niet-toekennen van ISV en pkv in sommige zaken bijdraagt aan herstel van vertrouwen van belastingbetalers in de overheid. In concreto voegde hij daaraan in die zaak toe — naast de oordelen dat het om slechts € 15 rente ging en dat resterende rentevorderingen niet relevant zijn voor de termijn als het geschil over de belastingheffing al is beëindigd — dat in die zaak geen spanning en frustratie konden worden verondersteld omdat kennelijk gemachtigde noch belanghebbende waarder hechtten aan behandeling van de (verwaarloosbare) rentezaak binnen een redelijke termijn. De gemachtigde procedeerde vooral omdat hij niet verdraagt dat de voltallige rechterlijke macht het EU-recht anders uitlegt dan hij en hij beschouwde ISV's en pkv's daarom als financiële genoegdoening daarvoor.

De feitenrechters hebben in belastingzaken onder meer het volgende bedacht om overcompensatie te voorkomen:

Als rechtbanken het nodig achten om zelf arrêts de règlement te wijzen in afwijking van uw arrêts de règlement, als gerechtshoven de uitkomsten van uw rechtersrecht kwalificeren als ‘in de samenleving niet meer uit te leggen’ en als de regering en de Tweede Kamer het noodzakelijk acht om voor WOZ- en bpm-zaken de arrêts de règlement van de rechtbanken te codificeren in plaats van de uwe, is het misschien tijd om uw ISV-rechtspraak tegen het licht te houden, niet alleen bij de WOZ- en bpm-zaken waarvoor de formele wetgever doende is voor de toekomst in te grijpen.

Ik meen dat uit het in meer betekenissen uitputtende overzicht hierboven volgt dat de feitenrechtspraak veel meer ruimte moet krijgen om al dan niet bizarre overcompensatie te voorkomen. De mijns inziens slechtste regels van uw systeem zijn de regels dat (i) de bagatelgrens waarboven niets aannemelijk gemaakt hoeft te worden in alle belastingzaken bij een materieel fiscaal belang van € 15 zou liggen en dat (ii) immateriële schade door lang moeten wachten een hoger bedrag zou kunnen belopen dan het maximale belastingbedrag gemoeid met het — zowel feitelijk als rechtskundig — pleitbare standpunt dat een beroepsgemachtigde inneemt in de procedure; procedeert de belanghebbende zelf of met behulp van een niet-beroeps, dan kan aan de pleitbaarheid van diens feitelijke beweringen en rechtskundige standpunten wellicht geen hogere eis gesteld worden dan die van oprechtheid. In veel van de zaken waarin gemachtigden optreden die een verdienmodel hebben gemaakt van toekenning van pkv, ISV en dwangsommen, is het (feitelijk en rechtskundig pleitbare) materiële belang veel kleiner dan die vergoedingen en dwangsommen waarop de gemachtigde speculeert. Met het maximeren van de ISV op het pleitbare financiële belang bij de procedure vervalt de belangrijkste perverse prikkel voor verdienmodellen die niet hun al dan niet geronselde klanten maar zichzelf bedienen.

De feitenrechtspraak oordeelt mijns inziens terecht dat de gevolgen van de vooronderstellingen onder het huidige forfaitaire systeem maatschappelijk niet meer verdedigbaar zijn. Spanning en frustratie bij de belastingplichtige kan mijns inziens niet blind verondersteld worden, maar moet enigszins aannemelijk zijn, met name als het pleitbare materiële belang weinig of niets voorstelt en een no cure no pay gemachtigde optreedt waarvan aannemelijk is dat hij machtigingen ronselt van belanghebbenden die geen idee hebben wat hij op hun naam uitspookt.

Die vooronderstelling en de automatische uniforme toekenning van € 500 per half jaar vertraging lijken mij ook in strijd met de evenredigheids- en gelijkheidsbeginselen omdat zeer ongelijke gevallen over één kam worden geschoren en omdat zij leiden tot evident onevenredige vergoedingen van niet-bestaande schade; zie bijvoorbeeld de in 6.11 en 6.14 hierboven geciteerde uitspraken van het Hof Arnhem-Leeuwarden.

Dat de naam van een huurder op een WOZ-beschikking staat, betekent mijns inziens niet automatisch dat die huurder enig procesbelang heeft bij die beschikking; zie de gemene bijlage bij de conclusies van mijn ambtgenoot Pauwels in de bij u aanhangige zaken met rolnummers 22/04590 en 22/04591.

En bedragen boven € 15 zijn mijns inziens niet automatisch significant genoeg om enige vergoeding voor een lange procesduur te rechtvaardigen, laat staan een vergoeding van een veelvoud van € 500. Het is mijns inziens omgekeerd: alleen in uitzonderlijke gevallen kan in zaken waarin het pleitbare materiële belang onder de € 100 ligt een hogere vergoeding wegens traagheid gerechtvaardigd zijn dan die € 100, bijvoorbeeld als het om een principiële rechtsvraag gaat, althans een rechtsvraag.

Automatische toekenning van € 500 per half jaar vertraging in elke zaak ongeacht diens merites, pleitbare materiële belang en uitkomst en ongeacht de omstandigheden van de belanghebbende (rechts)persoon, lijkt mij ook in strijd met de égalité devant les charges publics, omdat zeer ongelijke gevallen over één kam worden geschoren, de kwaden profiteren ten koste van de goeden en van de publieke middelen, en automatische toekenning kan leiden tot volstrekt onevenredige overcompensatie, zoals blijkt uit de in 6.11 en 6.14 hierboven geciteerde uitspraken van het Hof Arnhem-Leeuwarden.

Vergoeding van niet-bestaande schade lijkt mij ook in strijd met het indemniteitsbeginsel.

Uniformiteit kan aantrekkelijk zijn uit een oogpunt van uitvoerbaarheid, maar (i) de praktijk en de feitenrechtspraak vinden uw arrêt de règlement HR BNB 2016/140 kennelijk helemaal niet eenvoudig uitvoerbaar, zoals onder meer blijkt uit de niet mis te verstane woorden van het Hof Den Bosch (zie 9.23 hierboven) en van Albert in BNB 2022/135 (zie 8.18 hierboven), en (ii) die uniformiteit blijkt onhoudbaar oneerlijk; het rechtsgevoel en de genoemde beginselen eisen dringend op zijn minst enige differentiatie van vergoedingen naar de mate van verschil tussen de gevallen.

Het huidige forfaitaire ISV-systeem leidt in belastingzaken bovendien tot het tegendeel van wat ermee werd beoogd. In plaats van tot verbetering van bezwaar- en beroepsdoorlooptijden en efficiëntere rechtsbescherming leidt het tot verstopping en dus juist langere duur van de bezwaar- en beroepsfasen en daarmee juist tot verslechtering van de toegankelijkheid en de doorlooptijden van bezwaar en beroep voor alle belastingplichtigen die recht zoeken in andere zaken dan WOZ-, bpm-, parkeerbelasting- of Mulder-zaken procederen of die daar wel over procederen, maar zich niet al dan niet bewust laten vertegenwoordigen door een fout no cure no pay bureau. Het heeft geen zin om gemeenten voor te houden dat zij hun zaken beter op orde moeten brengen om bezwaren sneller te kunnen afdoen en als prikkel daartoe hoge vergoedingen bij termijnoverschrijding toe te kennen aan foute ncnp-gemachtigden als dat tijdig afdoen die gemeenten onmogelijk wordt gemaakt juist door die hoge vergoedingen (en dwangsommen), die foute vergoedingen- en dwangsommenjagers aantrekken, waardoor een zichzelf in stand houdend vertragings- en vertragingsvergoedingsstelsel ontstaat. Hoe meer bezwaren en beroepen en ingebrekestellingen, hoe meer verstopping en vertraging, hoe meer en hoe hogere vergoedingen en dwangsommen wegens die verstopping en vertraging, hoe meer de vergoedingen- en dwangsommenjagers daar op af komen, hoe meer bezwaren en beroepen en in gebrekestellingen zij indienen, enzovoort en zo verder. De feitenrechters zijn daardoor steeds minder bezig met het materiële recht en de rechtsbescherming waar ze voor bedoeld zijn, en steeds meer met managen van eindeloze stromen klachten en claims ter zake van rente, proceskosten, dwangsommen en niet-bestaande immateriële schade ingediend door gemachtigden die geen boodschap hebben aan het recht of de rechtsbescherming, maar alleen aan hun op gemeenschapsgeld drijvende verdienmodel.123.

Het griffierecht en de beperkte proceskostenvergoeding (‘tegemoetkoming’) zijn bedoeld om belastingplichtigen en hun gemachtigden een realistische afweging van proceskansen en kosten en baten te doen maken in verband met de door de belastingbetaler te betalen hoge kosten van kansloze, zinloze en kansarme beroepen op het rechterlijke apparaat. Automatische vergoeding van € 500 voor elk half jaar termijnoverschrijding in bpm-, en WOZ-particulierenzaken en andere zaken met een gering materieel belang of alleen over rente frustreert dat doel of, juister gezegd: doet die afweging de maatschappelijk verkeerde kant uitslaan: zinloos of over bijna niks procederen loont te veel.

Daarmee wordt de ISV bij termijnoverschrijding in ncnp-gevallen gedenatureerd tot een door de wetgever juist niet gewenste procedeervergoeding (ver) boven de door hem gewenste beperkte ‘tegemoetkoming’ in de proceskosten, die hij bovendien alleen wenste bij een gegrond beroep; niet bij ongegronde beroepen, ook niet als zij langer duren dan wenselijk. De ISV is nooit bedoeld als verkapte (extra) pkv en het gebruik ervan voor dat doeleinde lijkt een détournement des moyens publics die teleologisch geweigerd zou moeten kunnen worden. Met de Rechtbank Den Haag (zie 9.3 hierboven) en anders dan HR BNB 2017/150,124. meen ik dat het bij voorbaat afzien van een eventuele ISV ten gunste van een ncnp-gemachtigde impliceert dat die belanghebbende geen last heeft van psychische schade, maar van proceskosten. De ISV neemt in die gevallen immers geen eventuele stress over de zaak weg, maar eventuele stress over de proceskosten van de zaak.

Men kan menen dat nu de wetgever (beperkt) ingrijpt en nog studeert op wat te doen in (ncnp-zaken over) parkeerbelastingen, de rechter niet te elfder ure in het huidige systeem moet gaan zitten wijzigen voor lopende en nog komende zaken die niet vallen onder de op 1 januari 2024 pas — en met overgangsrecht — in werking tredende nieuwe wet. Daar staat tegenover dat de rechtbanken al op eigen gezag ingrijpend hebben zitten wijzigen in de ISV en pkv bij termijnoverschrijding in WOZ- en bpm-zaken en dat de wetgever zich daarbij heeft aangesloten. Gegeven dat in de feitenrechtspraak feitelijk al enige tijd vigerende nieuwe stelsel is het dan misschien juist overzichtelijker om niet meer vanuit het inadequate oude systeem — en slechts zeer tijdelijk — te schieten op het nieuwe. Het lijkt mij daarom de minst slechte benadering dat u in deze of een geschiktere aanhangige zaak, al dan niet obiter dictum:

Ik benadruk dat ‘pleitbaar’ hier niet de betekenis en implicaties heeft die die term heeft in uw boeterechtspraak, waar hij alleen ziet op rechtskundige standpunten en de pleitbaarheid van die standpunten beslissend is voor de hoofdzaak. Het gaat hier niet om de hoofdzaak, maar slechts om de vraag welke standpunten, ook feitelijke, nog serieus genomen kunnen worden als werkelijke inzet van het beweerdelijke geschil over de belastingheffing. Het gaat de gemachtigden van foute ncnp-bureaus immers niet om de belastingheffing (de hoofdzaak); die is alleen maar kapstok voor het verdienmodel. Het gaat foute ncnp-bureaus juist alleen om de pkv en de ISV. Als een ncnp-gemachtigde bijvoorbeeld stelt dat een woning op 1 januari slechts 3,5 ton waard was terwijl hij weet dat die woning op 2 januari voor 5 ton op de vrije markt is verkocht, of bewust de schade aan een auto op een voor de bpm-waardering beslissende datum stelt terwijl hij weet dat die schade er op dat moment nog niet of niet meer was, meen ik dat ISV uitgesloten moet zijn. Hetzelfde geldt als een gemachtigde na HR BNB 2022/77125. nog steeds het rechtskundig evident kansloze standpunt blijft innemen dat niet geheel maar slechts deels op een betaald-parkeren-plek parkeren geen ‘parkeren’ zou zijn in de zin van art. 225(2) Gemeentewet (zie mijn conclusie van heden in de parkeerbelastingzaak 23/00879).

Op grond van de onderdelen 6.14 t/m 6.20 geef ik u in overweging om belanghebbendes cassatieberoep ongegrond te verklaren. Op grond van onderdeel 1.1 geef ik u in overweging hem geen griffierechten of — evident niet-bestaande — immateriële schade te vergoeden.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden

Advocaat-Generaal