Bijlagen

Een verkoper X stelt dat hij aan Y goederen heeft verkocht en geleverd en vordert betaling. Y betwist een en ander gemotiveerd: volgens hem is de koopovereenkomst met zijn neef gesloten. De verkoper zal zijn stelling dienen te bewijzen. Y voert een grondslagverweer.1

Eiser en gedaagde hebben een affectieve relatie met elkaar gehad. Eiser is ingetrokken in de woning van gedaagde en heeft een aantal schilderijen, waarvan hij op dat moment eigenaar was, naar deze woning gebracht. Na het verbreken van de relatie tussen partijen is eiser uit de woning getrokken, met achterlating van de schilderijen. Eiser laat conservatoir beslag leggen op veertien in de woning aanwezige schilderijen en vordert een verklaring voor recht dat gedaagde gehouden is deze zaken aan hem ‘terug te geven’. Gedaagde betwist het eigendomsrecht van eiser en stelt dat eiser de schilderijen aan haar heeft geschonken, bij wijze van liefdesuiting en omdat eiser geen vergoeding voor zijn verblijf in haar woning betaalde. ‘Gelet op deze gemotiveerde betwisting en gegeven de wettelijke vermoedens van art. 3:109 jo. 3:119 BW, had het op de weg van eiser gelegen feiten en omstandigheden te stellen – en bij tegenspraak te bewijzen – waaruit voortvloeit dat de stelling van gedaagde dat zij de eigendom van de schilderijen heeft verkregen onjuist is’.2

‘Noch in eerste aanleg, noch in hoger beroep heeft Parteon de gestelde huurachterstand gespecificeerd. Het ligt weliswaar op de weg van de huurder om aan te tonen dat hij meer betalingen heeft verricht dan waarvan de verhuurder uitgaat, maar niettemin mag van een verhuurster die betaling van achterstallige huur vordert worden verwacht dat zij bij betwisting van de huurachterstand, uitlegt hoe zij is gekomen tot het door haar gevorderde bedrag. Zij dient dat te doen aan de hand van een overzicht van de vervallen termijnen en de daarop ontvangen bedragen, met de verval- en ontvangstdata.’3

Een aannemer heeft een kelder gebouwd; na enige tijd ontstaat lekkage als gevolg van het niet waterdicht zijn van de kelder. Er blijkt te weinig wapening in de kelderwanden te zijn aangebracht, terwijl volgens de ontwerptekening de aannemer de kelderwanden pas had mogen aanbrengen wanneer de wapening van de kelderbak door de constructeur was gecontroleerd. De opdrachtgever stelt de aannemer aansprakelijk en vordert schadevergoeding. Het hof oordeelt dat uit de partijafspraken volgt dat wanneer de constructeur de wapening niet uitdrukkelijk heeft goedgekeurd, de aannemer aansprakelijk is voor de gevolgen van de lekkage. Vast is komen te staan dat de constructeur de wapening niet heeft gecontroleerd. De tekortkoming van de aannemer is dus komen vast te staan. Dat is alleen anders indien de stelling van de aannemer juist is dat hij op grond van de telefonische mededeling van de projectmanager of architect mocht aannemen dat de tekeningen voor de kelder waren goedgekeurd. De wanprestatie kan hem in dat geval niet worden toegerekend.4

Kogra vordert onder meer betaling van schadevergoeding in verband met schade aan inventaris in een door Kogra verhuurd pand. Verweerder had niet betwist dat er schade aan de inventaris was ontstaan en dat die schade is ontstaan op enig tijdstip vóór de ontruiming van het pand. Verweerder betoogt dat hij de schade niet heeft veroorzaakt. ‘Het hof heeft ten onrechte geoordeeld dat het, gelet op de betwisting van verweerder (…), aan Kogra is om nader te onderbouwen dat de schade aan de inventaris is veroorzaakt door verweerder (…). Het verweer van verweerder (…) dat hij de schade niet heeft veroorzaakt, moet worden aangemerkt als een bevrijdend verweer. Anders dan het hof heeft overwogen, was het dan ook aan verweerder (…) om te stellen en, zo nodig, te bewijzen, dat de schade niet door hem is veroorzaakt.’5

Deurwaarderskantoor treedt op als incassobureau. Decennialang heeft zij de rente, die zij heeft geïncasseerd bij debiteuren van de woningstichting, niet afgedragen aan de woningstichting. ‘Het verweer van het deurwaarderskantoor dat zij de rente op grond van een gemaakte afspraak mocht behouden is een bevrijdend verweer, waarvan de stelplicht en – in geval van voldoende gemotiveerde betwisting door de woningstichting – de bewijslast op het deurwaarderskantoor rusten.’6

Sparta revindiceerde het schilderij ‘Gezicht op Delfshaven’, dat jarenlang in de bestuurskamer op het Kasteel had gehangen. Gedaagde voert het verweer dat hij de eigendom door occupatie (uit een kruiwagen met puin in bezit genomen) heeft verkregen (art. 5:18 BW). De rechtbank Rotterdam overweegt dat dit verweer van gedaagde een bevrijdend verweer is, waarvoor gedaagde de stelplicht en de bewijslast draagt. Aangezien gedaagde niet had weersproken dat Sparta eigenaar was geweest van het schilderij, ligt de vordering voor toewijzing gereed tenzij gedaagde weet te bewijzen dat een redelijk oordelend mens een en ander mocht beschouwen als een prijsgeven van het schilderij door Sparta.7 Verweerder komt zijnerzijds met blokkerende feiten.

In een procedure stond vast dat een medische fout was gemaakt. De arts voerde verweer ter zake van de omvang van de schade. Het hof had de stelling van de arts, dat de patiënt niet tot haar zestigste levensjaar fulltime zou hebben gewerkt, gekwalificeerd als een bevrijdend verweer en daarmee de bewijslast van deze stelling bij de arts gelegd. De Hoge Raad kwalificeert anders en casseerde. Ten onrechte had het hof de stelling van de arts aangemerkt als een stelling waarvan de bewijslast op de arts rust: op de patiënt rust bewijslast ter zake van de omvang van de schade en dit geldt ook voor zover zij deze vordering baseert op verlies van toekomstige inkomsten uit arbeid. De arts had de feiten zoals door de patiënt gesteld, gemotiveerd betwist (een grondslagverweer). Het slachtoffer draagt de bewijslast van de omvang van de schade als gevolg van de gebeurtenis.8

Vordert eiser nakoming uit hoofde van een koopovereenkomst (betaling koopprijs, art. 7:1 BW) en geeft gedaagde aan dat sprake is geweest van een schenking, dan rust de bewijslast van de koopovereenkomst bij eiser. Het verweer richt zich tegen de feitelijke grondslag van de vordering van eiser, te weten de door eiser gestelde koopovereenkomst en de daarop gegronde verbintenis van verweerder tot betaling van de koopprijs (een grondslagverweer). Op grond van de hoofdregel van art. 150 Rv rust in dat geval op eiser de last zijn stelling te bewijzen dat hij de zaken aan verweerder heeft verkocht.9

Een man heeft bij de aankoop van een huis de kosten van de aankoop van de grond en de bouw van de woning betaald. Hij vordert van de vrouw vergoeding van zijn inbreng. Volgens de rechter heeft hij daar in beginsel recht op en moet de vergoeding uit de gemeenschap komen. De vrouw voert verweer en stelt dat sprake is van een schenking. ‘Nu de door de man aan zijn vordering gegeven feitelijke grondslag vaststond, is het verweer van de vrouw te kwalificeren als een bevrijdend verweer, waarvoor zij stelplicht en bewijslast heeft.10

Een man stelt zich op het standpunt dat de vrouw de helft van de schuld aan de bank dient te dragen, omdat deze schuld in de huwelijksgemeenschap viel. De vrouw voerde het verweer dat deze schuld bij de verdeling van de huwelijksgemeenschap aan de man is toegescheiden. De man heeft gesteld dat er na de executoriale verkoop van de woning een schuld aan de hypotheekbank resteerde en dat deze schuld in de huwelijksgemeenschap viel. De vrouw heeft deze feiten niet ontkend, maar haar draagplicht jegens de man betwist, stellende dat partijen in het kader van de boedelscheiding zijn overeengekomen dat de man de schuld geheel voor zijn rekening zou nemen. ‘Nu de man ontkende dat partijen dit waren overeengekomen, lag het naar de hoofdregel van art. 177 Rv [thans art. 150 Rv] op de weg van de vrouw om hiervan bewijs te leveren. Daaraan doet niet af dat de man in zijn repliek reagerend op het verweer van de vrouw heeft gesteld dat de schuld aan de hypotheekbank buiten de scheiding en deling van de gemeenschap is gebleven en daarbij zelfs niet ter sprake is geweest.’11 Het verweer van de vrouw is dus een bevrijdend verweer.

Executeur (mr. X) vordert van verweerder terugbetaling van € 280.000,-. Verweerder betoogt dat de erflater dit bedrag heeft geschonken. ‘Op mr. X rust de stelplicht en de bewijslast dat de echtgenote van de erflater geen toestemming heeft verleend voor de schenking door haar echtgenoot. Mr. X heeft aan zijn vordering immers de vernietigbaarheid van deze schenking ten grondslag gelegd. Op verweerder rust niet de bewijslast van hetgeen hij ter betwisting daarvan naar voren heeft gebracht, namelijk dat de echtgenote van de erflater toestemming heeft verleend.’12 Verweerder voert een grondslagverweer.

De vrouw heeft gevorderd conform art. 3:185 BW de verdeling van de huwelijksgemeenschap vast te stellen en voert daartoe aan dat de verkoopsom van de eenmanszaak van de man deel uitmaakte van de onverdeelde gemeenschap en op de peildatum nog volledig aanwezig was.13 De man heeft betoogd dat de koopsom is opgegaan aan schulden en dat van deze opbrengst is geleefd. De man hoeft niet de feiten te bewijzen die hij stelt ter motivering van zijn betwisting.14 Nu het rechtsgevolg waarop de vrouw zich beroept bestaat in de verplichting van gedaagde tot verdeling van de huwelijksgemeenschap inclusief de verkoopsom van de eenmanszaak en de man een en ander gemotiveerd heeft betwist, rust ingevolge de hoofdregel van art. 150 Rv op de vrouw de bewijslast van haar stelling. De man voerde een grondslagverweer. De vrouw dient alle (rechts)feiten te stellen die benodigd zijn voor het intreden van het door haar beoogde rechtsgevolg en deze feiten voldoende concreet te onderbouwen.

Werkgeefster Eureka had in het kader van een arbeidsovereenkomst een tankpas voor het tanken van diesel aan verweerders verstrekt. Zij vordert betaling wegens oneigenlijk gebruik van deze pas. Het hof had geoordeeld dat Eureka daarom dat oneigenlijke gebruik dient te stellen, te onderbouwen en zo nodig te bewijzen. In cassatie probeert Eureka de stelling van verweerders: wij mochten een groter aantal liters tanken, gekwalificeerd te krijgen als bevrijdende verweer.

Dit mislukte: het rechtsgevolg waarop eiseres zich beroept, bestaat in de verplichting tot vergoeding van het oneigenlijk gebruik van de tankpas. Eiseres stelde dat verweerders een x aantal liters mochten tanken met de tankpas. Verweerders voerden gemotiveerd het verweer dat een y aantal liters (waarbij y>x) mocht worden getankt. Het verweer heeft in dat geval betrekking op de hoeveelheid brandstof die met de tankpas mocht worden getankt. Een onderdeel van het betoog van eiseres werd daarmee gemotiveerd ontkend. Het rechtsgevolg waarop de werkgeefster zich beroept bestaat in de verplichting tot vergoeding van schade die wat betreft haar bestaan en omvang afhankelijk is van het antwoord op de vraag hoeveel liters brandstof de verweerders mochten tanken. Nu verweerders aangaven dat een groter aantal liters mocht worden getankt (een grondslagverweer), rust ingevolge de hoofdregel van art. 150 Rv de bewijslast van de stelling van de werkgeefster op de werkgeefster. De A-G L. Timmerman geeft aan dat dit verweer een duidelijk voorbeeld is van een gemotiveerde betwisting van de stellingen van de eisende partij.15

Indien de oorspronkelijk eigenaar zijn auto opvordert van verweerder (art. 5:1 lid 2 BW) en stelt dat hij zijn bezit door diefstal heeft verloren, kan hij de auto gedurende drie jaar na de diefstal als zijn eigendom opeisen (art. 3:86 lid 3 BW). Eiser zal de diefstal moeten bewijzen. Verweerder moet bewijzen dat hij rechthebbende is geworden; als bezitter kan hij zich beroepen op art. 3:119 lid 1 BW (een wettelijk bewijsvermoeden). Eiser kan tegenbewijs leveren: dat verweerder heeft verkregen van een beschikkingsonbevoegde. Komt dat vast te staan, dan moet voor een geslaagd beroep op bescherming van de verkrijger tegen beschikkingsonbevoegdheid van de vervreemder de overdracht van de auto aan hem anders dan om niet hebben plaatsgevonden en de verkrijger te goeder trouw zijn in de zin van art. 3:11 BW. Bij verweerder berust de stelplicht van die stellingen. Nu goede trouw wordt verondersteld, zal eiser moeten stellen en zo nodig bewijzen dat ten tijde van de bezitsverkrijging geen sprake was van goede trouw (art. 3:118 lid 3 BW). In geval van tweedehands auto’s geldt het volgende: Goede trouw van een persoon, vereist voor enig rechtsgevolg, ontbreekt niet alleen indien hij de feiten of het recht, waarop de goede trouw betrekking moet hebben kende, maar ook indien hij ze in de gegeven omstandigheden behoorde te kennen (art. 3:11 BW); dit impliceert een zekere onderzoeksplicht van de verkrijger naar de autopapieren. Verweerder moet feiten en omstandigheden stellen die van dien aard zijn dat er geen redenen waren om te twijfelen aan de bevoegdheid van zijn voorman. De bewijslast van de onjuistheid van die stellingen rust op eiser.16

De kern van het geschil is de vraag is of een bestuurder van een B.V. zijn taak kennelijk onbehoorlijk heeft vervuld en of aannemelijk is dat die onbehoorlijke taakvervulling een belangrijke oorzaak is geweest van het faillissement van de B.V. Stelplicht en bewijslast van de daaraan ten grondslag gelegde feiten en omstandigheden rusten ingevolge art. 150 Rv op de curator. Op de curator rust ook de bewijslast van de aan zijn vordering ten grondslag gelegde feiten en omstandigheden die door de bestuurder zijn betwist. Het hof had als uitgangspunt genomen dat de bestuurder (verweerder) de stelplicht en bewijslast droeg van zijn desbetreffende standpunt. Aldus had het hof blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting.17 Het hof had de bestuurder opgezadeld met de bewijslast van zijn gemotiveerde betwisting en daarmee het verweer gekwalificeerd als een bevrijdend verweer.

Een advocaat vordert betaling van een bedrag op grond van het feit dat door een rechtzoekende stilzwijgend het aanbod dat voor de werkzaamheden € 400,- per uur in rekening zou worden gebracht, is aanvaard. Gedaagde voert aan dat van de gestelde stilzwijgende aanvaarding geen sprake is geweest. In cassatie trachtte de declarerende advocaat dit verweer te kwalificeren als een bevrijdend verweer. Ook hier hield het verweer niet meer in dan een betwisting van de juistheid van een feit dat de advocaat had aangevoerd: de door eiser gestelde opdracht (met het gestelde honorarium) is niet tot stand gekomen. Ook het feit dat de rechtzoekende het verweer nader had onderbouwd met feiten en omstandigheden deed zijn verweer niet veranderen in een bevrijdend verweer. Met de onderbouwing had hij ervoor zorg gedragen dat het verweer inzake het overeengekomen honorarium voldoende onderbouwd was.18

‘Art. 149-150 Rv brengt mee dat het in beginsel aan de Stichting is, feiten en omstandigheden te stellen op grond waarvan de rechter de gevolgtrekking kan maken dat de Provincie door het in stand houden van de verordening onrechtmatig handelt jegens haar. De Stichting heeft gesteld dat de verordening niet aan het vereiste voldoet. Wanneer de Provincie (gedaagde) dit ontkent (…), trekt de gedaagde door zijn ontkenning niet de bewijslast naar zich toe. Dat is slechts anders wanneer het gaat om een bevrijdend verweer (…).’19

In een procedure vorderen eisers (subsidiair) dat voor recht wordt verklaard dat verweerder tekort is geschoten in de nakoming van de verplichtingen uit hoofde van de tussen hen gesloten franchiseovereenkomst doordat hij niet-marktconforme inkoopprijzen heeft gehanteerd op verplicht af te nemen voorraden. Wanneer verweerder het verweer voert dat de gehanteerde opslag niet tot non-marktconforme prijzen leidde, voert gedaagde geen bevrijdend verweer, maar betwist hij gemotiveerd de stelling van eisers dat er prijzen in rekening zijn gebracht die niet marktconform zijn. Eisers dragen dus de bewijslast van hun stelling dat de prijzen niet marktconform zijn.20

‘De stellingen van verweerder hebben de strekking te weerspreken dat tussen partijen levering van een balkon met een oppervlakte van 27 m2 is overeengekomen en dat daarmee verweerder in de nakoming van de verplichting tot levering van een dergelijk balkon tekort zou zijn geschoten. In deze stellingen wordt dan geen beroep gedaan op een bevrijdende omstandigheid, maar vormen deze een onderdeel van de betwisting van de stelling die eiser aan zijn vordering ten grondslag legt dat verweerder jegens hem is tekortgeschoten.’21 De koper doet een beroep op het rechtsgevolg schadevergoeding wegens een tekortkoming; gedaagde weerspreekt de tekortkoming. De koper zal belast worden met het bewijs van zijn stelling dat een balkon van 27 m2 was overeengekomen.22

Eiser WGB meent dat de creditfacturen wel en verweerder DKM Tools dat deze niet reeds in mindering zijn gebracht op het verschuldigde bedrag. ‘Naar het oordeel van het hof ligt de bewijslast op dit punt bij WGB. Immers: de hoogte van de door WGB berekende hoofdsom is door DKM Tools gemotiveerd weersproken. Het is dan, ingevolge het bepaalde in art. 150 Rv, aan WGB om de hoogte van haar vordering te bewijzen.’23

Voert verweerder bij een nakomingsvordering aan dat eiser de vordering niet rechtsgeldig gecedeerd heeft gekregen, dan is dit verweer te beschouwen als een gemotiveerde betwisting van het vorderingsrecht van eiser. Eiser zal nader moeten stellen en feiten en omstandigheden aanvoeren dat de vordering daadwerkelijk aan hem is overgedragen en dat hij dus rechthebbende is op de vordering;24 hij zal de cessieakte die voldoet aan de eisen van art. 3:94 BW (waarin de over te dragen vordering in voldoende mate is bepaald (art. 3:84 lid 2 BW)25 moeten overleggen (art. 3:94 lid 4 BW).

Een makelaar werd aansprakelijk gesteld door kopers wegens het tekortschieten in zijn zorgplicht door de kopers niet te adviseren een bouwkundig onderzoek te laten uitvoeren naar vochtproblemen in het aan te kopen appartement. Het hof had de aansprakelijkgestelde makelaar bewijs opgedragen van zijn stelling dat hij na de bezichtiging van de te kopen woning zijn cliënten had geadviseerd om niet mee te werken aan de overdracht totdat alle opleverpunten zouden zijn verholpen. Het hof had deze stelling van de makelaar gekwalificeerd als een bevrijdend verweer, waarvan de bewijslast op de makelaar rust. De Hoge Raad oordeelde dat de makelaar met deze stelling niet een beroep doet op een bevrijdende omstandigheid, maar dat dit verweer een onderdeel vormt van de betwisting door de makelaar van de stellingen van eisers dat de makelaar jegens hen in zijn zorgplicht tekort was geschoten.26 Ingeval de kopers verweerder verwijten dat hij is tekortgeschoten in zijn zorgplicht en verweerder een en ander gemotiveerd betwist, stelt de Hoge Raad hoge eisen aan het weerwoord van eisers: het ligt op de weg van de kopers aannemelijk te maken dat de betwisting ongegrond is.

In een procedure waarin de Staat werd aangesproken uit onrechtmatige daad wegens inbreuk op art. 10 EVRM, corrigeerde de Hoge Raad het hof:27‘Wanneer de Staat wordt aangesproken uit onrechtmatige daad wegens inbreuk op art. 10 EVRM, is het in zodanig geval in beginsel aan de Staat gemotiveerd te stellen en zo nodig te bewijzen dat deze inbreuk noodzakelijk is, welke stelplicht en bewijslast mede omvat dat de huiszoeking of doorzoeking in overeenstemming met de eisen van proportionaliteit en subsidiariteit heeft plaatsgevonden.’28

De werknemer die aanspraak maakt op het volgens de hoofdregel voor een bepaalde functie geldende normloon, kan ermee volstaan te stellen en zo nodig te bewijzen dat hij een arbeidsovereenkomst met de werkgever is aangegaan, dat daarop de cao van toepassing is en dat hij in die functie is tewerkgesteld. Het is vervolgens aan de werkgever om te stellen en zo nodig te bewijzen dat een van de uitzonderingen op die hoofdregel van toepassing is, zodat de werknemer geen aanspraak kan maken op het normloon.29 Het verweer van de werkgever is te beschouwen als een (rechtsverhinderend) bevrijdend verweer.

Tussen X (verhuurder) en Y (huurder) was een huurovereenkomst tot stand gekomen voor een vrachtwagen. Y heeft de vrachtwagen bij X afgehaald. Y heeft de vrachtwagen onderverhuurd aan A. De werknemer B in dienst van A bestuurt de vrachtwagen. Vanwege de ingebruikgeving aan Y heeft X de tot dan lopende WA-verzekering voor de vrachtwagen opgezegd. Een verkeersongeval heeft plaats gevonden tussen de door B bestuurde vrachtwagen en de vrachtwagen van een derde. Hierbij is schade veroorzaakt aan beide vrachtwagens. Y heeft niet betwist dat B (mede) schuld had aan voornoemd ongeval. Omdat de door B bestuurde vrachtwagen niet tegen wettelijke aansprakelijkheid verzekerd bleek, heeft het Waarborgfonds Motorverkeer de schade aan de eigenaar van de andere vrachtwagen vergoed en dit bedrag op X, als eigenaar en kentekenhouder van de vrachtwagen, verhaald (art. 27 jo. art. 2 lid 1 WAM). X heeft het door het Waarborgfonds betaalde bedrag vergoed.

De verhuurder X vordert vergoeding van die aansprakelijkheidsschade van Y (de huurder). Y betwist dat hij voor een WA-verzekering zorg zou dragen; hij geeft aan dat hij slechts voor een cascoverzekering zou zorgen. X baseerde zijn vordering op de volgende grondslag: ‘partijen zijn overeengekomen dat Y zorg zou dragen voor een WA-verzekering van de vrachtwagen en dat, nu de vrachtwagen niet tegen wettelijke aansprakelijkheid verzekerd was, Y in de nakoming van de overeenkomst toerekenbaar is tekortgeschoten.’ Ervan uitgaande dat Y de stelling van X voldoende gemotiveerd betwist (een grondslagverweer), zal een bewijsopdracht aan X volgen.39 In eerste aanleg wijst de rechtbank de vordering van de verhuurder af. De verhuurder X heeft de gestelde afspraak niet weten te bewijzen.

Stel dat de advocaat van X zich had gerealiseerd dat er hoogstwaarschijnlijk sprake was van een non liquet situatie: dat hij de gestelde verbintenis tot het sluiten van een WA-verzekering niet zou kunnen bewijzen. Dan doet de advocaat er verstandig aan de grondslag anders te formuleren: X stelt dat Y ingevolge de huurovereenkomst aansprakelijk is tot vergoeding van de aansprakelijkheidsschade, aangezien de schade een gevolg is van het gebruik van het gehuurde door de onderhuurder van Y, voor wiens gedragingen Y ingevolge de huurovereenkomst aansprakelijk is (art. 6:76 BW). De tekortkoming staat dan vast. Y zal een en ander niet betwisten, maar aanvoeren dat tussen de verhuurder en hem was afgesproken dat de verhuurder voor de WA-verzekering zou zorgen. In dat geval voert Y een bevrijdend verweer; hij doet een beroep op het feit dat was afgesproken dat hij alleen voor de cascoverzekering zou zorgdragen. X zal gemotiveerd verweer voeren naar aanleiding van dit bevrijdend verweer. Is dit verweer voldoende gemotiveerd, dan zal Y de gestelde afspraak moeten bewijzen.

Voor de advocaat van X is dus van belang dat hij anticipeert op de verwachte stelplicht- en bewijslastverdeling naar aanleiding van de door hem gestelde grondslag. De advocaat van verweerder zal dit moeten doorzien.

De rechter kan voor het geval hij dat opportuun acht, vragen stellen.

In appel kwam het hof in deze zaak overigens met een verrassingsbeslissing: verdeling van de schade vond plaats op 50/50-basis, terwijl geen van beide partijen daarom had gevraagd. De Hoge Raad casseerde. Het hof was buiten de door het petitum getrokken grenzen van de rechtsstrijd getreden (art. 23 Rv).

In een arbeidsovereenkomst was een (anti-)ronselbeding opgenomen. De werkgever vorderde een verklaring voor recht dat zijn vroegere werknemer dit beding had overtreden. Daaraan koppelde hij primair een boete op grond van niet (correcte) nakoming van de arbeidsovereenkomst en subsidiair schadevergoeding op grond van een toerekenbare tekortkoming in de nakoming van de arbeidsovereenkomst. De primaire vordering heeft betrekking op een vordering tot nakoming en het verweer ter zake: dat het beding wel was nagekomen (verbintenis is tenietgegaan), kan dan gekwalificeerd worden als een bevrijdend verweer. De subsidiaire vordering is gebaseerd op art. 6:74 BW, en het verweer ter zake dat de tekortkoming wordt betwist is een grondslagverweer. Eiser ging dus voor twee ankers liggen. Gelet op de consequentie voor het te verwachten verweer en de daaraan gekoppelde stelplicht- en bewijslastverdeling een logische volgorde. De rechter oordeelde, na uitleg van het betreffende beding, dat de werknemer het beding niet had overtreden. De rechter kon dus in het midden laten welk rechtsgevolg werd ingeroepen en hoe het verweer moest worden gekwalificeerd.40 Had de rechter vastgesteld dat de oud-werknemer het beding had overtreden, dan was voor het verleden nakoming niet meer mogelijk en vordert de werkgever schadevergoeding op grond van toerekenbare tekortkoming.

Verschillende vorderingen hebben gemeen dat eiser de substantiëringsverplichting bij zijn vordering betrekt.

Tussen een Stichting en Centavos was overeengekomen dat het terugkooprecht van de Stichting zou vervallen als drie aanmaningen waren verstuurd voor achterstallige betaling van huurpenningen. De Stichting vordert een verklaring voor recht dat het recht op terugkoop niet is vervallen en voert daartoe aan dat slechts één aanmaning haar had bereikt. Op Centavos ligt de verplichting om, wil zij niet dat de vordering bij gebrek aan verweer wordt toegewezen, zodanig gemotiveerd op de stellingen van de Stichting te reageren, dat daaruit de onjuistheid van de stellingen van de Stichting kan worden afgeleid. Centavos vecht de vordering strekkende tot een negatieve verklaring voor recht aan door te wijzen op rechtsfeiten waaruit volgt dat het terugkooprecht van de Stichting is vervallen. De partij die aan deze rechtsverhouding voor haar gunstige rechtsgevolgen wil ontlenen, heeft de stelplicht en de bewijslast van de voor het kunnen aannemen van die rechtsverhouding noodzakelijke feiten. Centavos stelt dat zij drie aanmaningen heeft verstuurd. In dat geval is geen sprake van een betwisting door verweerder, maar van een door haar gepretendeerd (en door de Stichting betwist) vorderingsrecht. Het lukt Centavos niet om haar verweer als een grondslagverweer te doen doorgaan; het verweer leidt onvermijdelijk tot een bevrijdend verweer.44 Bij Centavos rust het bewijsrisico dat drie aanmaningen de Stichting hebben bereikt.

Op verweerder ligt de verplichting om, wil hij niet dat de vordering bij gebrek aan verweer wordt toegewezen, zodanig gemotiveerd op de stellingen van eiser te reageren, dat daaruit de onjuistheid van de stellingen van eiser kan worden afgeleid. Verweerder gaat in tegen de vordering strekkende tot een negatieve verklaring voor recht door te wijzen op rechtsfeiten waaruit volgt dat hij een … recht heeft. De partij die aan de rechtsverhouding voor haar gunstige rechtsgevolgen wil ontlenen, heeft de stelplicht en de bewijslast van de voor het kunnen aannemen van voor die rechtsverhouding noodzakelijke feiten. Verweerder zal de feiten waaruit dat … recht volgt, moeten stellen en, bij voldoende betwisting door de eiser, moeten bewijzen. Er is geen sprake van een betwisting door verweerder, maar van een door hem gepretendeerd (en door eiser betwist) recht. Het verweer leidt onvermijdelijk tot een bevrijdend verweer.

Eiser betwist niet de ontvangst van een buitengerechtelijke verklaring. Verweerder vecht de vordering strekkende tot een negatieve verklaring voor recht aan door te wijzen op rechtsfeiten waaruit volgt dat hij een rechtsgeldige verklaring heeft laten uitgaan. Verweerder stelt dat hij buitengerechtelijk heeft vernietigd (art. 3:50 lid 1 jo. art. 3:51 lid 3 BW)45 of ontbonden (art. 6:267 lid 1 BW);46 verweerder beroept zich op de werking van de verklaring. Het verweer leidt onvermijdelijk tot een bevrijdend verweer. Bij verweerder berust het bewijsrisico of de vernietiging c.q. ontbinding terecht was geschied.47 Hetzelfde geldt ingeval van een buitengerechtelijke opschortingsverklaring.

Verweerder vecht de vordering strekkende tot een negatieve verklaring voor recht aan door te wijzen op rechtsfeiten waaruit volgt dat een arbitrageovereenkomst is overeengekomen. (…) Indien verweerder stelt dat uit de overeenkomst voortvloeit dat voor eiser een verplichting tot arbitrage bestaat, dan zal verweerder de feiten waaruit die verplichting voor eiser volgt moeten stellen en, bij voldoende betwisting door de eiser, moeten bewijzen. (…) Dit brengt mee dat op verweerder de bewijslast rust van zijn stelling dat een arbitrageovereenkomst is overeengekomen. Het lukt verweerder niet om zijn verweer als een grondslagverweer te doen doorgaan zonder in te gaan op het bestaan van tussen partijen van toepassing zijnde arbitrageovereenkomst. (…) Stelplicht en bewijslast voor het bestaan van de arbitrageovereenkomst – nu eiser dit bestaan betwist – berusten bij verweerder (een bevrijdend verweer).48 Het bewijsrisico, indien onzeker blijft of een geldige arbitrage is overeengekomen, berust bij verweerder.

Verweerder stelt dat sprake is van een geldige cessie. (...) Verweerder betwist de vordering van X op eiser niet, maar vecht de vordering strekkende tot een negatieve verklaring voor recht aan door te wijzen op rechtsfeiten waaruit volgt dat hij de vordering rechtsgeldig gecedeerd heeft gekregen. (...) Het lukt verweerder niet om zijn verweer als een grondslagverweer te doen doorgaan zonder in te gaan op het feit dat hij rechthebbende is geworden door cessie. Bij verweerder berust de bewijslast dat sprake is van een geldige cessie.49

Verweerder betwist niet dat eiser eigenaar is, maar gaat tegen de vordering strekkende tot een negatieve verklaring voor recht in door te wijzen op rechtsfeiten waaruit volgt dat hij toegang heeft tot het erf van eiser. (…) Het lukt verweerder niet om zijn verweer als een grondslagverweer te doen doorgaan. Het verweer leidt onvermijdelijk tot een bevrijdend verweer. Verweerder kan bijvoorbeeld het verweer voeren dat er sprake is van een buurweg. De bewijslast van het bestaan van een buurweg op het perceel van eiser berust op grond van de hoofdregel van bewijsrecht van art. 150 Rv op verweerder; hij beroept zich op de daaruit voortvloeiende rechtsgevolgen.50

Verweerder pretendeert dat de vordering is kwijtgescholden/is verjaard. (...) Verweerder betwist niet dat eiser een vordering heeft, maar vecht de vordering strekkende tot een negatieve verklaring voor recht aan door te wijzen op rechtsfeiten waaruit volgt dat de vordering is kwijtgescholden/is verjaard. (...) Er is dan geen sprake van een betwisting door verweerder, maar van een door hem gepretendeerd (en door de eiser betwist) recht. Het lukt verweerder niet om zijn verweer als een grondslagverweer te doen doorgaan. Het verweer leidt onvermijdelijk tot een bevrijdend verweer.

Verweerder vecht de vordering strekkende tot een negatieve verklaring voor recht aan door te wijzen op rechtsfeiten waaruit volgt dat de verjaring wel is ingetreden/er wel kan worden verrekend. (...)Verweerder zal de feiten waaruit die verjaring/verrekening volgt moeten stellen en, bij voldoende betwisting door de eiser, moeten bewijzen. (...) Het lukt verweerder niet om de verweren als een grondslagverweer te doen doorgaan; de weren leiden onvermijdelijk tot een bevrijdend verweer. Verweerder stelt eigenaar van het perceel te zijn geworden door verkrijgende verjaring (art. 3:99 BW, met als vereisten een onafgebroken bezit van tien jaar en goede trouw)51/de vordering van eiser te kunnen verrekenen met zijn vordering op eiser. Deze verweren zijn te kwalificeren als een bevrijdend verweer waar het bewijsrisico bij verweerder berust. Ingeval van een vordering strekkende tot een negatieve verklaring voor recht, rust de bewijslast op de partij die in materieel opzicht aan bepaalde (rechts)feiten rechtsgevolgen verbonden wil zien.

Een accountant vordert wegens verrichte werkzaamheden betaling van verweerder van onbetaald gebleven factuurbedragen. Verweerder betwist de gefactureerde bedragen verschuldigd te zijn waartoe hij zich beroept op een nadere afspraak met de accountant. De bewijslast van die afspraak – eiser betwist die afspraak – rust op verweerder (een bevrijdend verweer). In eerste aanleg heeft gedaagde afgezien van bewijslevering. Gedaagde verliest de procedure. In hoger beroep betoogt appellant het niet eens te zijn met de bewijslastverdeling door de rechter in eerste aanleg. In appel heeft appellant wel een algemeen bewijsaanbod gedaan, maar daaruit en uit de overige stellingen kon niet worden afgeleid dat appellant alsnog wenste te worden toegelaten tot het leveren van bewijs waartoe hij reeds door de rechter in eerste aanleg was toegelaten. Het hof hoeft appellant dan niet toe te laten tot bewijslevering.52

In de procedure Delta Lloyd/Williams House had Delta Lloyd het bevrijdende verweer gevoerd dat Williams naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid geen beroep mocht doen op de contractuele opzegtermijn omdat aan Williams House als verhuurder zou zijn medegedeeld dat de in casu overeengekomen huuroptie niet zou worden uitgeoefend. De Hoge Raad concludeert dat het hof geen onjuiste maatstaf heeft aangelegd en terecht mocht oordelen dat Delta Lloyd haar stellingen onvoldoende concreet met feiten heeft onderbouwd en dat het bewijsaanbod terzake als te vaag gepasseerd moest worden.53

Een verhuurster vordert betaling van een bedrag aan achterstallige huur van een huurster. ‘De bewijslast van de stelling van huurster dat er indertijd een waarborgsom is betaald (…), rust op de huurster die zich ter afwering van de vordering van eiseres beroept op verrekening met die betaalde waarborgsom [een bevrijdend verweer, WtS]. De huurster heeft evenwel geen bewijs aangeboden.’ De vordering van de verhuurder is dan toewijsbaar.54 ‘Aangezien A. schuldeiseres was van de geldlening, kon in beginsel alleen aan haar bevrijdend worden betaald en niet aan een derde. Voor zover B. bedoeld heeft te stellen dat hij in onderling overleg met en met goedvinden van A. bevrijdend aan X. heeft betaald, kan, nu hij geen bewijs van dit door A. betwiste bevrijdende verweer heeft aangeboden, het door B. gestelde niet als vaststaand worden aangenomen.’55

‘Gedaagde beroept zich op het rechtsgevolg van de door haar gestelde bonusafspraak, te weten verrekening van de daaruit voortvloeiende vordering met haar schuld aan Grolsch. Gedaagde draagt op grond van de hoofdregel van artikel 150 Rv de bewijslast van de door haar gestelde bonusafspraak. Nu Grolsch deze gestelde afspraak gemotiveerd heeft betwist, zal gedaagde worden toegelaten te bewijzen dat zij met Grolsch is overeengekomen dat Grolsch aan haar een bonus van EUR 50,00 per afgenomen hl zou betalen, ongeacht het afgenomen aantal hl.’56‘De door de V.O.F. [verweerder, WtS] gestelde verrekeningsovereenkomst, een bevrijdend verweer, is door haar voldoende onderbouwd, maar is evenzeer voldoende onderbouwd betwist. Het is dan aan de V.O.F. om op grond van de hoofdregel van art. 150 Rv te bewijzen dat zij met Recyling en Transport (…) is overeengekomen dat de thans nog aan de orde zijnde facturen van Recycling volledig zijn verrekend met de vorderingen van de V.O.F. op Transport. Het hof zal de V.O.F. c.s. toelaten die overeenkomst te bewijzen.’57

In een Arubaanse zaak vorderde Crusader Management Consultancy (CMC) veroordeling van KH Supercenter tot betaling van een geldbedrag. Zij legt aan haar vordering ten grondslag dat KH in gebreke is met de nakoming van twee specifieke overeenkomsten. KH voert verweer en geeft aan dat de overeenkomsten als fictief (bedoeld om zo tot ontduiking van de winstbelasting van KH te komen) zijn te beschouwen. CMC heeft deze stelling onvoldoende gemotiveerd betwist. Daarmee stond vast dat de overeenkomsten fictief waren.58

Wanneer de werknemer een beroep doet op het feit dat de arbeidsovereenkomst niet rechtsgeldig is beëindigd, met het verzoek het ontslag op staande voet te vernietigen en daarom aanspraak maakt op loondoorbetaling (en wedertewerkstelling), zal op grond van de bewijsregel de werkgever belast worden met de bewijslast van de dringende reden (art. 7:678 lid 1 BW). De werkgever voert een rechtsverhinderend bevrijdend verweer. In geval van gemotiveerde betwisting van de dringende reden door de werknemer dient de werkgever te stellen en zo nodig te bewijzen dat de door de werkgever meegedeelde ontslaggrond zich heeft voorgedaan en is aan te merken als dringende reden.60 De werkgever dient daarbij te stellen dat hij de reden onverwijld aan de werknemer heeft medegedeeld. Daartegenover kan van de werknemer een voldoende gemotiveerde betwisting worden verlangd.61

Wanneer verweerder wordt verweten dat hij de op hem rustende zorgplicht niet is nagekomen, en daardoor onrechtmatig heeft gehandeld, voert verweerder soms het verweer dat hij in naam handelde van een ander. Dit verweer is te kwalificeren als een bevrijdend verweer. Indien eiser daarop reageert met te stellen dat verweerder zich nimmer jegens hem heeft uitgelaten of gepresenteerd als vertegenwoordiger van een ander is dat een gemotiveerde betwisting, en heeft verweerder stelplicht en door de betwisting van eiser ook de bewijslast van de voor dat verweer benodigde feiten.

Een werknemer vordert betaling van gewerkte overuren en legt urenoverzichten over. Staat vast dat de werkgever opdracht heeft gegeven voor het overwerk62 en voert de werkgever het verweer dat een all-in vergoeding voor gewerkte overuren was afgesproken die hij inmiddels heeft betaald, dan dient de werkgever deze afspraak te stellen en bij gemotiveerde betwisting door de werknemer te bewijzen.63 De werkgever doet een beroep op het feit dat de verbintenis is tenietgegaan.

‘Waar thans eiseres tot cassatie op zichzelf de verschuldigdheid van de bedragen wegens management niet betwistte, moet haar stelling dat de verplichting tot betaling van die bedragen inmiddels was tenietgegaan, worden beschouwd als een zelfstandig bevrijdend verweer waarvan de bewijslast op haar rust.64

Een huurder (Gulf) wilde nadere huurprijsvaststelling van een benzinestation. De verhuurder (Stern) deed een beroep op een overeenkomst waarbij was afgesproken dat na het verstrijken van de eerste huurtermijn geen huurprijsvaststelling op de voet van art. 7:303 BW zou mogen plaatsvinden (een bevrijdend verweer). De huurder reageerde hierop door een beroep te doen op de vernietigbaarheid van de overeenkomst (art. 7:291 lid 1 BW, een contra-bevrijdend verweer).65 De verhuurder reageerde hierop met een contra-contra-bevrijdend verweer dat de aanspraak op vernietiging op de voet van art. 3:52 lid 1 aanhef en onder d BW zou zijn verjaard.66 Als regel geldt dat dit beroep op verjaring niet opgaat aangezien een beroep op een vernietigingsgrond te allen tijde kan worden gedaan ter afwering van een op de rechtshandeling steunende vordering of andere rechtsmaatregel (art. 3:51 lid 3 BW). Een bij wijze van verweer gedaan beroep van verhuurder op een vernietigbaar beding is ook een “andere rechtsmaatregel” als bedoeld in art. 3:51 lid 3 BW en het tegen die rechtsmaatregel gedane beroep van huurder op vernietiging is een “verwerend” beroep en dus niet aan verjaring onderhevig.67 Het beroep op de vernietigbaarheid van de overeenkomst valt onder de uitzondering en dit beroep kan ‘te allen tijde’ worden gedaan en verjaring speelt geen rol. Een beroep op vernietigbaarheid ter afwering van een vordering ‘of andere rechtsmaatregel’ is mogelijk. Verjaring speelt dan niet.

Eiser A vordert betaling van een nog openstaand bedrag uit hoofde van een geldlening. Verweerder B beroept zich op het feit dat die vordering is vervallen door een (vaststellings)overeenkomst. Eiser stelt dat hij onder grote psychische druk is gezet en dat bij hem de wil heeft ontbroken tot het sluiten van de overeenkomst. Eiser beroept zich op vernietigbaarheid wegens bedreiging. Verweerder betwist de bedreiging en geeft bovendien aan dat de rechtsvordering tot vernietiging binnen drie jaar nadat de bedreiging heeft opgehouden te werken moet worden ingesteld; de rechtsvordering is verjaard volgens verweerder.