6.2.4 Rechtmatig belang is bewijsbelang dat voortvloeit uit stellingen en verweer

Ik denk dat het niet juist is om de kennisneming van bescheiden in afwijking van hetgeen geldt voor de toelating tot andere bewijsmiddelen steeds afhankelijk te laten zijn van de mate van waarschijnlijkheid of bewijs vervolgens ook daadwerkelijk geleverd kan worden. De hiervoor geschetste rechtspraak en de opvatting van Wesseling-Van Gent en Linssen zijn derhalve wat mij betreft te terughoudend. De eis dat de vordering ten gronde aannemelijk moet zijn, is immers strikter dan de voor voorlopige bewijsmiddelen geldende eisen en ook stringenter dan de vereisten die in een bodemprocedure gelden voor toelating tot levering van getuigenbewijs. Nu de aanspraak op bescheiden zowel in als buiten rechte geldend gemaakt kan worden, ligt niet in de rede dat de eisen strenger zijn dan de eisen bij voorlopige bewijsverrichtingen en tijdens een procedure.

Een verzoek tot houden van een voorlopig getuigenverhoor1 en voorlopig deskundigenbericht2 moet immers in beginsel worden toegestaan en kan slechts worden afgewezen wegens misbruik van recht, strijd met de goede procesorde en gewichtige redenen. Een relevant aanbod tot leveren van getuigenbewijs kan niet worden gepasseerd, omdat de rechter verwacht dat bewijs toch niet valt te leve-ren.3 Het hanteren van een strengere maatstaf bij verstrekken van bescheiden ligt ook niet voor de hand, omdat gegevensverstrekking veelal niet ingewikkeld en bewerkelijk zal zijn. Een mildere benadering werd dan ook al in 1991 bepleit door Hoyng: volgens hem is van rechtmatig belang sprake indien een partij de betreffende stukken nodig heeft ter bepaling van feiten op grond waarvan een rechtsbetrekking kan worden vastgesteld.4

Wanneer aansluiting gezocht wordt bij hetgeen voor andere bewijsmiddelen geldt, dan wordt de toelating tot een bewijsmiddel bepaald door de vraag, of voldoende concreet is gesteld en voldoende concreet is betwist. Die stellingen en betwistingen vinden plaats tegen de achtergrond van een concreet geschil. Van die stellingen en betwistingen is dan ook slechts relevant, hetgeen aan de vordering of het verweer daartegen ten grondslag wordt gelegd. Uitsluitend op die grondslag beslist de rechter immers het geschil: feiten die weliswaar zijn gesteld, maar niet aan eis of verweer ten grondslag zijn gesteld, mag de rechter niet aan zijn oordeel ten grondslag leggen.5

Als over feiten die relevant zijn voor eis of verweer verschil van inzicht bestaan, dan is toelating tot bewijslevering aangewezen. Inmiddels wordt die benadering ook in de rechtspraak over exhibitieplicht met regelmaat gevolgd en wordt daarbij in verschillende bewoordingen tot uitdrukking gebracht dat rechtmatig belang aanwezig is, wanneer de bescheiden relevant kunnen zijn voor de vaststelling van relevante feiten. Zodoende is een aanspraak op bescheiden onder meer toegewezen, omdat de partij die een vordering instelt deze voldoende deugdelijk heeft onder-bouwd,6 zonder die aanspraak op bescheiden de feitelijke stellingen van een partij niet vallen te onderbouwen,7 de juistheid van relevante stellingen slechts aan de hand van de inhoud van bescheiden kan worden vastgesteld,8 bescheiden relevant kunnen zijn voor de beoordeling van het geschil,9 een partij kan hopen met de gevraagde bescheiden zijn gelijk aan te tonen,10 niet bij voorbaat kan worden uitgesloten dat de vordering ten gronde daadwerkelijk bestaat11 of de bescheiden relevant zijn voor een niet op voorhand als kansloos aan te merken vordering of verweer.12 Heeft de achterliggende vordering evenwel geen kans van slagen, dan is er - natuurlijk - evenmin plaats voor een vordering tot verstrekking van bescheiden.13

Mits degene die verstrekking van bescheiden heeft gevraagd voldoende heeft gesteld om te voldoen aan de eisen van art. 843a Rv, past een soepele beoordeling van het verzoek ook bij hetgeen voor andere bewijsmiddelen geldt: een aanbod om getuigen te horen moet wel ter zake dienend zijn, doch in principe hoeft immers niet gemeld te worden wat de getuigen zullen verklaren.14 Een verzoek tot houden van een voorlopig deskundigenbericht moet om voor toewijzing in aanmerking te komen wel voldoende concreet en terzake dienend zijn, maar behoeft evenmin reeds duidelijk te maken welke vordering precies wordt beoogd.15