HR, 26-05-2023, nr. 22/01040

PROCUREUR-GENERAAL

BIJ DE

HOGE RAAD DER NEDERLANDEN

Nummer 22/01040

Zitting 3 februari 2023

CONCLUSIE

G.R.B. van Peursem

In de zaak

[Samenwoner]

adv. N.C. van Steijn

hierna: [Samenwoner]

tegen

B.V. [Verhuurder]

verstek verleend

hierna: [Verhuurder]

Deze zaak gaat over een vordering op grond van art. 7:268 lid 2 BW van Samenwoner tot voortzetting van de huur na overlijden van de huurder, zijn vader. Samenwoner stelt daartoe zijn hoofdverblijf in het gehuurde te hebben en dat hij met zijn vader een duurzame gemeenschappelijke huishouding heeft gehad.

De kantonrechter heeft de vordering afgewezen op het hoofdverblijfvereiste. Ten overvloede is in eerste aanleg geoordeeld dat ook als die horde wel zou zijn genomen, Samenwoner niet heeft aangetoond dat hij voldoende financiële waarborg biedt voor de huur en dat niet kan worden aangenomen dat er een gemeenschappelijke huishouding heeft bestaan met zijn vader – dat laatste omdat niet is gebleken van financiële verwevenheid tussen hen.

Het hof heeft het vonnis bekrachtigd, daarbij in het midden latend of Samenwoner zijn hoofdverblijf in het gehuurde heeft. Het hof doet de vordering af op grond van art. 7:268 lid 3 onder b BW: het ontbreken van voldoende financiële waarborg voor de huurbetalingen. De enkele omstandigheid dat geen huurachterstand is opgetreden, oordeelt het hof in het licht van de overige omstandigheden onvoldoende.

Ten overvloede overweegt het hof nog dat het kantonrechtersoordeel stand houdt dat geen sprake is van financiële verwevenheid, zodat geen gemeenschappelijke huishouding heeft bestaan tussen vader en zoon. Het hof past hier art. 154 lid 1 Rv (gerechtelijke erkentenis) toe, omdat Samenwoner in de inleidende dagvaarding het ontbreken van financiële verwevenheid heeft erkend. Ook overigens is naar het oordeel van het hof niet aangetoond dat Samenwoner financieel heeft bijgedragen aan de huishouding.

De cassatieklachten van Samenwoner tegen het oordeel dat hij vanuit financieel oogpunt onvoldoende waarborg biedt om de huur te kunnen betalen, lijken mij te moeten falen. Daarbij komt de stelplicht en bewijslast van dit aspect aan de orde, die bij Verhuurder ligt. Als de klachten tegen dit zelfstandig dragende oordeel inderdaad niet opgaan, ontbreekt belang in cassatie bij de overige klachten die zich richten tegen overwegingen ten overvloede. Een deel van die overige klachten is overigens volgens mij inhoudelijk wel terecht voorgesteld.

1. Feiten en procesverloop1.

1.1 Met ingang van 1 juli 1985 is de rechtsvoorganger van Verhuurder met de ouders van Samenwoner een huurovereenkomst aangegaan met betrekking tot [de woning] (verder: de woning). Het betreft een 5-kamerwoning van ongeveer 135 m2. De huur bedraagt thans € 1.360,88 per maand en het voorschot servicekosten € 400,00.

1.2 Op 28 mei 2004 is Verhuurder eigenaar van de woning geworden. Ook heeft zij per die datum de huurovereenkomst met de ouders van Samenwoner voortgezet.

1.3 Op 10 december 2011 heeft Samenwoner (geboren op [geboortedatum] 1950) zich op het adres van de woning ingeschreven. Hij heeft samen met zijn vader als mantelzorger voor zijn moeder gezorgd.

1.4 In 2012 is de moeder van Samenwoner overleden. Samenwoner is gaandeweg steeds meer mantelzorger voor zijn vader geweest.

1.5 Op 29 september 2019 is de vader van Samenwoner overleden.

1.6 Bij brief van 17 oktober 2019 heeft de beheerder van Verhuurder (verder: Jongbloed B.V.) de erven verzocht de woning op te leveren.

1.7 Bij brief van 11 november 2019 heeft Samenwoner aan Jongbloed B.V., voor zover van belang, meegedeeld dat hij in de woning verblijft om te revalideren, een hartstilstand heeft gehad en dat zijn herstel mogelijk meer dan één jaar zal duren. Ook heeft Samenwoner in deze brief aan Jongbloed B.V. gevraagd of hij de woning op een latere termijn mag opleveren.

1.8 Bij brief van 23 december 2019 heeft Jongbloed B.V. aan Samenwoner, voor zover van belang, meegedeeld dat het voor haar als een volslagen verrassing komt dat Samenwoner in de woning zou wonen en dat hem uit coulance wordt toegestaan om tot 1 november 2020 in de woning te verblijven.

1.9 Samenwoner heeft bij brief van 14 februari 2020 aan de beheerder meegedeeld dat hij niet van plan is om langer in de woning te blijven dan dat zijn medische toestand verlangt. Ook heeft Samenwoner in deze brief meegedeeld dat hij de dagvaarding in eerste aanleg heeft laten uitbrengen.

1.10 In een brief van 5 maart 2020 heeft Samenwoner aan zijn toenmalige advocaat geschreven dat zijn vader een financiële deelname aan de kosten van de huishouding altijd heeft afgewezen en dat daar niet aan te tornen viel. Daarnaast heeft Samenwoner, die zichzelf aanduidt als ‘de zoon’, onder meer het volgende geschreven:

“De zoon had geen eigen inkomen van betekenis en is maandelijks ondersteund door zijn oudere

broer.

De zoon verrichtte het inkopen van de benodigde levensmiddelen voor beiden. Hiervoor werd

de bankpas van de gezamenlijke rekening gebruikt. (...) Daarnaast waren er aankopen van kleine

aard die de zoon contant verrichtte (...) en dit komt neer op een maandelijks bedrag van

omstreeks Euro 220,00.

(...)

De huidige situatie is dat de zoon de huurkosten kan betalen uit het ontvangen aandeel van het

vermogen van de vader. De oudere broer kan desgewenst de nodige kosten van levensonderhoud

aanvullen. (...)”

1.11 Samenwoner heeft een aantal verklaringen overgelegd van familie, vrienden en buren. Deze personen hebben onder meer verklaard dat de zoon en zijn vader samenwoonden, dat zij samen boodschappen deden en dat zij samen op vakantie en op familiebezoek gingen.

1.12 Samenwoner heeft in eerste aanleg gevorderd bepaling door de kantonrechter dat hij ingevolge artikel 7:268 lid 2 BW de huur van de woning met Verhuurder mag voortzetten, althans voor recht te verklaren dat hij de huurder van de woning is, kosten rechtens. Verhuurder heeft in conventie verweer gevoerd en in reconventie ontruiming gevorderd en betaling van € 470,00 aan achterstallige servicekosten, ook kosten rechtens. Samenwoner heeft tegen deze vordering verweer gevoerd.

1.13 De kantonrechter heeft bij eindvonnis de vordering in conventie afgewezen, reeds omdat niet kon worden vastgesteld dat Samenwoner zijn hoofdverblijf in de woning had (rov. 12). Ten overvloede is in eerste aanleg geoordeeld dat wanneer wel aan het hoofdverblijfvereiste zou zijn voldaan, Samenwoner niet heeft aangetoond dat hij voldoende financiële waarborg biedt voor een behoorlijke nakoming van de huur, terwijl, nu niet is gebleken van financiële verwevenheid, ook niet kan worden aangenomen dat er een gemeenschappelijke huishouding heeft bestaan tussen Samenwoner en zijn vader (rov. 13). In reconventie is Samenwoner veroordeeld tot ontruiming van de woning, uitdrukkelijk in weerwil van art. 7:268 lid 2 BW uitvoerbaar bij voorraad, omdat volgens de kantonrechter hier sprake is van misbruik van omstandigheden, dan wel onevenredigheid in de wederzijdse belangen.

1.14 Samenwoner is hiertegen met vier grieven in hoger beroep gekomen en is een schorsingsincident gestart tegen de uitvoerbaarheid bij voorraad van de ontruimingstitel. Bij kortgedingvonnis van 27 oktober 2020 van de kantonrechter is daarop aan Verhuurder een executieverbod van de ontruiming opgelegd hangende de einduitspraak in het schorsingsincident bij het hof. Het schorsingsincident is vervolgens ingetrokken, zo volgt uit de vierde alinea van het bestreden arrest onder het kopje procesverloop.

1.15 Het hof heeft in het bestreden arrest, voor zover relevant in cassatie, het volgende overwogen:

“3.5. De vraag waar het in het onderhavige geschil om gaat is of moet worden bepaald dat [Samenwoner] ingevolge artikel 7:268 lid 2 BW de huur van de woning voortzet. Voor toewijzing van die vordering is ten minste vereist dat [Samenwoner] hoofdverblijf heeft in de woning en dat hij met zijn overleden vader een duurzame gemeenschappelijke huishouding heeft gehad. De vordering dient ingevolge het derde lid van dat artikel onder meer te worden afgewezen indien [Samenwoner] niet aannemelijk maakt dat hij aan die vereisten voldoet of vanuit financieel oogpunt onvoldoende waarborg biedt voor een behoorlijke nakoming van de huur. Voorts geldt op grond van het slot van het tweede lid van dit artikel dat [Samenwoner] de huur in elk geval voortzet zolang op zijn vordering niet onherroepelijk is beslist.

3.6. Met zijn eerste grief bestrijdt [Samenwoner] het oordeel van de kantonrechter dat niet kan worden vastgesteld dat hij zijn hoofdverblijf in de woning had, zodat zijn vordering tot voortzetting van de huur reeds op deze grond zal worden afgewezen. [Samenwoner] wijst in dit verband op zijn inschrijving op het adres van de woning in de Basisregistratie Personen op 10 december 2011 en biedt aan zijn stellingen nader te bewijzen door middel van getuigenverklaringen van zijn broer, familie, vrienden en kennissen, werklieden en bezorgers, en legt daarbij nog een tweetal schriftelijke verklaringen over. Het hof overweegt hieromtrent dat ook als ervan wordt uitgegaan dat [Samenwoner] hoofdverblijf heeft (gehad) in de woning, zijn vordering – zoals hierna zal worden overwogen – op andere gronden niet kan slagen, zodat het grief 1 buiten bespreking laat en mogelijke bewijslevering dus achterwege kan blijven.

3.7. De tweede grief is deels gericht tegen het oordeel van de kantonrechter dat [Samenwoner] niet heeft aangetoond dat hij voldoende financiële waarborg biedt voor een behoorlijke nakoming van de huur. Tegenover de stelling van [Verhuurder] dat [Samenwoner] onvoldoende waarborg biedt voor een behoorlijke nakoming van de huur heeft [Samenwoner] gesteld dat geen huurachterstand bestaat of is ontstaan na het overlijden van zijn vader in 2019, dat hij een substantiële erfenis heeft ontvangen en dat zijn broer borg kan staan voor de maandelijkse huurtermijnen, terwijl vooruitbetaling voor een langere periode is toegezegd, waarvan hij bewijs heeft aangeboden. [Verhuurder] heeft niet betwist dat geen huurachterstand bestaat, althans geen huurachterstand na overlijden van de vader van [Samenwoner] in 2019 is ontstaan. Die enkele omstandigheid is echter onvoldoende om aan te nemen dat [Samenwoner] vanuit financieel oogpunt voldoende waarborg biedt voor een behoorlijke nakoming van de huur. Dat geldt te meer nu ter zitting van het hof is komen vast te staan dat het volledige maandelijkse inkomen van [Samenwoner] enkel uit een AOW-uitkering bestaat. Zijn stellingen dat hij een substantiële erfenis heeft ontvangen en dat zijn broer borg kan staan voor de maandelijkse huurtermijnen, terwijl vooruitbetaling voor een langere periode is toegezegd, heeft hij – ondanks de duidelijke vingerwijzing die de kantonrechter op dit punt reeds heeft gegeven – op geen enkele wijze concreet onderbouwd, bijvoorbeeld door middel van schriftelijke verklaringen van de notaris en van zijn broer waaruit dit (zo nodig in rudimentaire vorm) blijkt. Dit betekent dat [Samenwoner] de stelling van [Verhuurder] dat [Samenwoner] onvoldoende waarborg biedt voor een behoorlijke nakoming van de huur onvoldoende gemotiveerd heeft betwist, en het door hem gedane bewijsaanbod op dit punt derhalve wordt gepasseerd. Omdat daarmee vaststaat dat [Samenwoner] vanuit financieel oogpunt onvoldoende waarborg biedt voor een behoorlijke nakoming van de huur, dient zijn vordering tot voortzetting van de huur reeds op deze grond te worden afgewezen.

3.8. Daaraan voegt het hof ten overvloede toe dat de tweede grief ook voor het overige faalt. Die grief is voor het overige gericht tegen het oordeel van de kantonrechter dat ook niet is gebleken van een financiële verwevenheid tussen [Samenwoner] en zijn overleden vader, zodat niet kan worden aangenomen dat een gemeenschappelijke huishouding heeft bestaan. Bij inleidende dagvaarding heeft [Samenwoner] hieromtrent zelf (onder 10) onder meer gesteld:

“Van een stellige financiële verwevenheid is geen sprake, zo erkent de zoon, om de simpele reden dat vader niet wilde dat zijn kind zou meebetalen, respectievelijk substantiële bijdragen zou doen ten behoeve van die gemeenschappelijke huishouding. De zoon deed de boodschappen, kookte, deed alle huishoudelijke taken om de simpele reden dat vader dat op zijn zeer hoge leeftijd niet meer kon. Vader financierde het huishouden. De zoon deed de inkopen met de pinpas behorend bij de ‘en/of rekening’ van vader en de zoon. De zoon heeft voorts gemiddeld genomen zo’n € 220,00 per maand uit eigen middelen aan contante bijgedragen die niettemin voor het huishouden werden aangewend; de zoon heeft daarvan geen administratie bijgehouden.”

Het hof beschouwt dit als een gerechtelijke erkentenis in de zin van artikel 154 lid 1 Rv dat tussen [Samenwoner] en zijn vader geen financiële verwevenheid heeft bestaan. Dit sluit aan bij wat [Samenwoner] in zijn brief van 5 maart 2020 heeft meegedeeld aan zijn advocaat. Daaraan voegt het hof nog toe dat uit de (slechts twee) bankafschriften die [Samenwoner] van de ‘en/of-rekening’ heeft overgelegd (productie 4 van inleidende dagvaarding) niet blijkt dat hijzelf enigerlei storting(en) daarop heeft gedaan. Ook uit het door hemzelf opgestelde, door [Verhuurder] betwiste overzicht van uitgaven (productie B bij memorie van grieven) over (slechts), de periode van april 2019 tot aan het overlijden van zijn vader kan niet worden afgeleid dat [Samenwoner] die uitgaven ten behoeve van een gemeenschappelijke huishouding met zijn vader heeft gedaan, ook niet na overlegging (productie F bij gelegenheid van het pleidooi bij het hof) van een grote hoeveelheid losse kassabonnen. De schriftelijke verklaring van [betrokkene 1] van de [firma] maakt dit niet anders, omdat deze te algemeen en te vaag is (het gaat om niet meer dan een “stellige indruk dat de ingekochte levensmiddelen in gezinsverband zijn genuttigd”).

3.9. De conclusie is dat grief 2 tevergeefs is voorgesteld.

3.10. Met de derde grief wordt de uitvoerbaarverklaring bij voorraad, die de kantonrechter onder meer aan de veroordeling tot ontruiming heeft verbonden, bestreden. [Samenwoner] stelt dat geen grond bestaat af te wijken van de in artikel 7:268 lid 2 BW vervatte regel dat de in dat artikellid bedoelde persoon de huur in elk geval voortzet zolang op zijn vordering niet onherroepelijk is beslist. Anders dan de kantonrechter heeft geoordeeld, acht het hof onvoldoende grond aanwezig om op deze regel, waarvan slechts in zeer bijzondere omstandigheden – die zich hier niet voordoen – mag worden afgeweken, een uitzondering te maken, zodat grief 3 slaagt.

3.11. De vierde grief richt zich tegen de veroordeling van [Samenwoner] in de proceskosten van het geding. Deze grief mist dus zelfstandige betekenis. Gelet op de uitkomst van het geschil moet [Samenwoner] als de overwegend in het ongelijk gestelde partij worden beschouwd, zodat grief 4 faalt.

3.12 De slotsom luidt dat het appel faalt. Het vonnis waarvan beroep zal worden bekrachtigd. [Samenwoner] zal als de in het ongelijk gestelde partij worden veroordeeld in de proceskosten van het geding in hoger beroep.

Het hof:

bekrachtigt het vonnis waarvan beroep, behoudens voor zover het de in het dictum onder VII geformuleerde uitvoerbaarverklaring bij voorraad betreft, vernietigt dit vonnis in zoverre, en in zoverre opnieuw recht doende:

verklaart de kostenveroordeling uitvoerbaar bij voorraad;

veroordeelt [Samenwoner] in de proceskosten van het geding in hoger beroep […];

verklaart de proceskostenveroordeling uitvoerbaar bij voorraad.

Samenwoner heeft tijdig cassatie ingesteld. Tegen Verhuurder is verstek verleend. Samenwoner heeft zijn zaak schriftelijk laten toelichten.

Het cassatiemiddel bestaat uit drie onderdelen, uiteenvallend in subonderdelen.

Het eerste onderdeel is gericht tegen rov. 3.7. Het begrip ‘onvoldoende waarborg’ (art. 7:268 lid 3 sub b BW) is volgens het onderdeel onjuist toegepast, althans is onbegrijpelijk dat Samenwoner onvoldoende waarborg zou bieden voor nakoming van de huur, nu geen huurachterstand is opgetreden in de ruim twee jaar na overlijden van de huurder. Het hof oordeelt volgens dit onderdeel onjuist over wie voor dit aspect de stelplicht en bewijslast draagt. Ook als dat niet zo is, legt het hof volgens de klacht de lat te hoog voor de betwisting van Samenwoner en mocht zijn bewijsaanbod niet worden gepasseerd.

Samenwoner klaagt in het tweede onderdeel over het ten overvloede gegeven oordeel in rov. 3.8. Het hof beschouwt een stelling van [Samenwoner] over het ontbreken van financiéle verwevenheid in de relatie van vader en zoon uit de inleidende dagvaarding als een gerechtelijke erkentenis (art. 154 Rv). Dit is volgens onderdeel 2 onjuist en onbegrijpelijk. Bovendien is het hof buiten de rechtsstrijd getreden door art. 154 Rv toe te passen en is het onbegrijpelijk als het hof uit de stellingen van Verhuurder een beroep hierop heeft gedestilleerd.

Het derde onderdeel richt zich ook tegen rov. 3.8. De afwezigheid van financiële verwevenheid hoeft niet noodzakelijkerwijs te leiden tot het oordeel dat geen sprake is van een gemeenschappelijk huishouding, daarnaast is een aantal essentiële stellingen gepasseerd en is onbegrijpelijk dat uit het door Samenwoner opgestelde overzicht niet volgt dat de daarin vervatte uitgaven ten behoeve van een gemeenschappelijke huishouding zijn gedaan.

Inleidende opmerkingen - stelplicht en bewijslast financiële waarborg huurbetalingen samenwoner die huur wil voortzetten na overlijden huurder (art. 7:268 lid 3 onder b BW)

In art. 7:268 BW is de voortzetting van de huur van woonruimte na het overlijden van de huurder geregeld. In lid 1 is bepaald dat de medehuurder bij het overlijden van de huurder de huurovereenkomst als huurder voortzet (of kan opzeggen, maar daar gaat het in onze zaak niet over). In leden 2 en 3 is, voor zover hier relevant, het volgende geregeld met betrekking tot de achterblijvende samenwoner(s):

“2. De persoon die niet op grond van lid 1 huurder wordt, doch wel in de woonruimte zijn hoofdverblijf heeft en met de overleden huurder een duurzame gemeenschappelijk[e] huishouding heeft gehad, zet de huur voort gedurende zes maanden na het overlijden van de huurder; de tweede zin van lid 1 is van toepassing. Hij zet de huur ook nadien voort, indien de rechter dit heeft bepaald op een daartoe strekkende binnen die termijn ingestelde vordering, en in elk zolang [lees: in elk geval zolang, A-G] op deze vordering niet onherroepelijk is beslist.

3. De rechter wijst de vordering bedoeld in lid 2 in ieder geval af:

a. indien de eiser niet aannemelijk heeft gemaakt dat hij aan de vereisten van lid 2 voldoet;

b. indien de eiser vanuit financieel oogpunt onvoldoende waarborg biedt voor een behoorlijke nakoming van de huur;

c. […]”

Medehuurders zetten dus bij het overlijden van de huurder zonder meer de huur als ‘opvolgers’ van de overleden huurder voort (art. 7:268 lid 1 BW), terwijl ‘samenwoners’2.van de huurder die geen medehuurder waren ten tijde van het overlijden van de huurder dat alleen onder bepaalde voorwaarden doen (art. 7:268 lid 2 en 3 BW).

Voor de samenwoner die geen medehuurder is, betekent het overlijden van de huurder nog niet het einde van de bescherming van zijn woonsituatie, wanneer hij zijn hoofdverblijf in de woonruimte heeft en een duurzame gemeenschappelijke huishouding met de huurder heeft gevoerd. De samenwoner die aan die vereisten voldoet, zet de huur in dat geval in ieder geval gedurende zes maanden na het overlijden van de huurder voort en ook nadien, wanneer de rechter dit heeft bepaald op een daartoe strekkende, binnen die termijn van zes maanden ingestelde, vordering van de samenwoner en in elk geval zolang nog niet onherroepelijk op die vordering is beslist (art. 7:268 lid 2 BW).

De vraag of de samenwoner zijn hoofdverblijf in de woonruimte heeft, is sterk feitelijk van aard3.. Gelet op de functie van het begrip hoofdverblijf in het huurrecht, is niet doorslaggevend waar iemand formeel woonplaats heeft gekozen4.. Het woonplaatsbegrip van art. 1:10 BW is hier evenmin maatgevend5.. Het hoofdverblijf is volgens een oud arrest van de Hoge Raad “de plaats, waar iemand werkelijk woont met zijn gezin, waar hij den zetel zijner fortuin heeft, zijne zaken behartigt, zijne goederen en eigendommen beheert, zoodat men er niet vandaan gaat dan met een bepaald doel en voor een bepaalden tijd en tevens met het plan om als dat doel bereikt is terug te keeren”6.. Op deze invulling van het begrip hoofdverblijf wordt in de rechtspraak nog steeds teruggegrepen7.. Aangezien het oordeel van de feitenrechter op dit punt sterk met de feiten is verweven, is het in cassatie niet op juistheid toetsbaar. Er kan in cassatie hooguit worden getoetst of het in een bepaald opzicht getuigt van een onjuiste rechtsopvatting en of het toereikend is gemotiveerd.

Art. 7:268 lid 2 BW strekt tot bescherming van de samenwoner die geen medehuurder is bij beëindiging van de huurovereenkomst wegens het overlijden van de huurder8.. Het enkele feit dat hij samenwoont met de huurder is niet voldoende voor deze bescherming van de samenwoner: er moet sprake zijn van een gemeenschappelijke huishouding9.. Het kan dan gaan om een affectieve relatie, maar het is niet vereist dat er lotsverbondenheid is tussen de huurder en de samenwoner10.. Er kan ook sprake zijn van een duurzame gemeenschappelijke huishouding tussen familieleden of vrienden. Daarbij wordt doorgaans kritisch gekeken naar ‘uitgevlogen’ en nadien weer ‘invliegende’ volwassen kinderen11.. Bij de beoordeling of sprake is van een gemeenschappelijke huishouding moeten volgens vaste rechtspraak van de Hoge Raad alle omstandigheden van het geval in onderling verband worden gewaardeerd12..

In de literatuur worden verschillende factoren genoemd die kunnen bijdragen tot het aannemen van een gemeenschappelijke huishouding, zoals het feitelijk gebruik van (onderdelen van) het gehuurde door de samenwoner en de huurder, de mate waarin zij de huisvestingskosten en/of de kosten van levensonderhoud delen, de mate waarin zij gezamenlijk huishoudelijke taken verrichten, of zij gezamenlijk de maaltijden gebruiken en in hoeverre zij gezamenlijk hun vrije tijd doorbrengen en deelnemen aan het sociaal verkeer13..

Degene die een beroep doet op een gemeenschappelijke huishouding heeft een verzwaarde stelplicht14.. Als de verhuurder betwist dat sprake was van een gemeenschappelijke huishouding, moet de samenwoner voldoende concrete feiten over de gestelde gemeenschappelijke huishouding aanvoeren om voor de verhuurder duidelijk te maken tegen welke feiten hij zijn verweer precies moet richten15.. Daarbij geldt dat naarmate de verhuurder concreter is in het betwisten van de door de samenwoner gestelde gemeenschappelijke huishouding, de samenwoner concreter moet zijn in zijn stellingen dat daarvan sprake was16.. De verzwaarde stelplicht geldt niet voor de duurzaamheid van de gemeenschappelijke huishouding17.. Die wordt bepaald door objectieve factoren, zoals de duur ervan, en subjectieve factoren, zoals de bedoeling van de betrokkenen18..

De beoordeling of sprake is van een duurzame gemeenschappelijke huishouding vergt kortom vaststelling en weging van verschillende feiten en omstandigheden in hun onderling verband. Het oordeel van de feitenrechter daarover is daarmee in overwegende mate feitelijk.

De afwijzingsgrond van de vordering van de samenwoner tot huurvoortzetting op grond van art. 7:268 lid 3 onder b BW is dat de samenwoner vanuit financieel oogpunt onvoldoende waarborg biedt voor een behoorlijke nakoming van de huur19.. Dat is dus geen voortzettingsvereiste uit lid 2 die de samenwoner moet stellen (hoofdverblijf en duurzame gemeenschappelijke huishouding; als die ontbreken, vormt dat ook een afwijzingsgrond volgens lid 3 onder a van die bepaling), maar een afwijzingsgrond voor de voortzettingsvordering van de samenwoner waar de verhuurder zich op kan beroepen. Dit voldoende financiële waarborg bieden voor een behoorlijke nakoming van de huur dient het belang van de verhuurder. Die kan immers op grond van de regeling van art. 7:268 lid 2 BW een huurder ‘opgedrongen’ krijgen, met wie hij (of zijn rechtsvoorganger, zoals in onze zaak) niet zelf heeft gecontracteerd en vormt dogmatisch dan ook een wettelijke inbreuk op de contractsvrijheid, ingegeven ter bescherming van de samenwoner van de overleden huurder. Deze afwijzingsgrond beschermt de verhuurder tegen niet-draagkrachtige huurders20.. Dat wordt geïllustreerd door de totstandkomingsgeschiedenis van dit stelsel in de wet.

Volgens de toelichting bij art. 7:268 BW21.is de tekst overgenomen uit art. 7A:1623i (oud) BW. Het begrip ‘onvoldoende waarborg’ in dat artikel is volgens de toelichting overgenomen uit art. 7A:1635 (oud) BW (thans: art. 7:307 BW)22.. In het oorspronkelijke wetsvoorstel kwam dit begrip terug in art. 1623g23.en na de eerste nota van wijzigingen in art. 1623h24.. Het zevende lid van dit voorgestelde artikel luidde:

“De verhuurder kan zich binnen een half jaar nadat de overeenkomst is voortgezet tot de kantonrechter wenden met het verzoek te bepalen, dat een of meer personen, bedoeld in het tweede en derde lid [meerderjarigen met hoofdverblijf in het gehuurde en een duurzame gemeenschappelijke huishouding voerende met huurder, A-G], de huurovereenkomst niet langer zullen voortzetten op de grond, dat dezen onvoldoende waarborg bieden voor een behoorlijke nakoming van de huurovereenkomst.” (Cursivering toegevoegd, A-G)

Hier was de insteek nog dat niet de samenwoner, maar de verhuurder in actie moest komen. Hierover werd naar aanleiding van Kamervragen25.door de regering het volgende opgemerkt26.:

“[…] het zevende lid beoogt de verhuurder een bijkomende mogelijkheid te bieden, die gerechtvaardigd is, nu hij niet zelf zijn wederpartij heeft uitgezocht, maar ingevolge het bepaalde in het tweede en derde lid in contractuele relatie komt te staan met een huurder die niet aan zijn verplichtingen kan voldoen. Vanzelfsprekend zal de verhuurder dit voor de kantonrechter moeten aantonen.”

en

“Wij vinden de bepaling van artikel 1623h, zevende lid, niet betuttelend. De verhuurder krijgt met een nieuwe huurder te maken met wie hij niet zelf een overeenkomst heeft aangegaan. Uiteraard kan de verhuurder ontbinding wegens wanprestatie vorderen, wanneer het blijkt dat de huurder zijn verplichtingen niet nakomt. Het is echter denkbaar dat men reeds van te voren kan zien aankomen dat die situatie zal intreden. Met het oog daarop kan de bepaling haar nut hebben.”

(Onderstreping toegevoegd, A-G)

Hierover is vervolgens nader als volgt gediscussieerd, zo is terug te vinden in de Handelingen27.:

“Voor ons is deze argumentatie volstrekt onvoldoende. Wij vrezen dat met lid 7 van dit artikel de deur wagenwijd wordt opengezet voor ongewenste naspeuringen van de verhuurder naar de financiële draagkracht van de huurder. De privacybescherming van de huurder is er althans niet mee gediend. […].

De regering zag dat anders28.:

“[…] Aan dit criterium ligt de gedachte ten grondslag dat er zekere waarborgen moeten zijn ten behoeve van degene die een ander dan met wie hij contracteert als contractspartij krijgt 'opgedrongen'. Dat kan iemand zijn die niet voldoende financiële middelen heeft om zijn verplichtingen uit de huurovereenkomst na te komen. Ik denk bijvoorbeeld aan iemand die failliet is [de Minister geeft even later toe dat dit voorbeeld wellicht niet goed past, maar dat het hem vooral ging om het benadrukken van het financiële aspect, A-G]. Het lijkt ons niet redelijk dat de verhuurder dan de gehele opzeggings- en beëindigingsprocedure moet afwachten om van deze insolvabele huurder af te komen, want in de tussentijd loopt de onverhaalbare huurschuld op. Het initiatief ligt hier bij de verhuurder. In dat geval vinden wij dat dit moet gebeuren.”

“De verhuurder, die dan met oneigenlijke motieven deze bepaling aangrijpt, zal nog altijd waar moeten maken dat hij met een insolvabele huurder heeft te maken.

[…]

Als hij dit niet waar maakt, blijft hij gewoon met een opvolgende huurder of een onderhuurder zitten.”

(Onderstrepingen toegevoegd, A-G; in dit stelsel uit het toenmalige voorstel van wet was sprake van het van rechtswege huurder worden van samenwoners, in beginsel, waartegen de verhuurder in actie diende te komen bij een vermoeden van onvoldoende financiële gegoedheid om de huur te kunnen voldoen – dus afwijkend van (omgekeerd aan) ons uiteindelijke wettelijke stelsel, zoals hiervoor uiteengezet, waar het de samenwoner is die huurvoortzetting moet vorderen binnen zes maanden, hetgeen onder meer wordt afgewezen als de verhuurder stelt en geoordeeld krijgt dat de samenwoner onvoldoende waarborg biedt om de huur te kunnen voldoen (zie over die omslag nader het volgende randnummer).

Bij de vierde nota van wijzing is gepreciseerd dat het ‘onvoldoende waarborg bieden’ verband moet houden met de financiële situatie van de samenlever29.; dit naar aanleiding van een Kamerdebat waarin dit aan de orde kwam30.. Het artikel over de positie van samenlevers na het overlijden van de huurder werd vernummerd naar art. 1623i en daarin werd in het tweede en derde lid bepaald dat niet de verhuurder een verzoek tot beëindiging moet doen, maar de huurder een verzoek tot voortzetting:

“De persoon die niet op grond van het vorige lid huurder wordt, doch wel in de woonruimte zijn hoofdverblijf heeft en met de overleden huurder een duurzame gemeenschappelijke huishouding heeft gehad, zet de huurovereenkomst voort gedurende zes maanden na het overlijden van de huurder; de tweede zin van het vorige lid is van toepassing. Hij zet de overeenkomst ook nadien voort, indien de kantonrechter dit heeft bepaald op een daartoe strekkend binnen die termijn gedaan verzoek, en in elk geval zolang op dit verzoek nog niet onherroepelijk is beslist.

De kantonrechter wijst het verzoek bedoeld in het vorige lid in ieder geval af: a. indien de verzoeker niet aannemelijk heeft gemaakt dat hij aan de vereisten van het vorige lid voldoet; b. indien de verzoeker vanuit financieel oogpunt onvoldoende waarborg biedt voor een behoorlijke nakoming van de huurovereenkomst.”

De toelichting hierbij luidde als volgt:

“Het tweede lid geeft aan degenen die niet op grond van artikel 1623h medehuurder zijn geworden de mogelijkheid de huurovereenkomst toch voort te zetten. Zij dienen zich daartoe binnen zes maanden na het overlijden tot de kantonrechter te wenden, die beoordeelt of aan de gestelde vereisten van hoofdverblijf en duurzame gemeenschappelijke huishouding is voldaan. Hij neemt ook de financiële positie van de verzoeker in aanmerking; aldus het derde lid, onder b.”

De discussie over ‘financiële waarborg’ was daarmee nog niet ten einde, zo volgt uit de Handelingen31.:

“2. De onvoldoende waarborg. Artikel 1623h, derde lid, onder c en 1623i, derde lid, onder b. Ik verwijs naar de vierde nota van wijzigingen. Ik heb in mijn eerste termijn nogal de nadruk gelegd op onvoldoende waarborg voor een behoorlijke nakoming van de huurovereenkomst vanuit financieel oogpunt. De Minister heeft nu duidelijk gemaakt dat deze bepaling uitsluitend betrekking heeft op de verwachting van de verhuurder, dat de hem 'opgedrongen' huurder insolvabel zal blijken te zijn. Ik blijf echter wel met het probleem zitten, dat de wetstekst de verhuurder uitnodigt daarvoor de nodige bewijzen te verzamelen. Daarmee kan toch wel degelijk de privacy van de huurder in het geding komen. Een langdurig openstaande rekening bij voorbeeld bij de groenteboer zou een bewijs kunnen zijn, maar dan moet het wel eerst bij de groenteboer worden nagevraagd. Ik vind het eigenlijk verwerpelijk dat een verhuurder door een wettelijke bepaling daartoe gebracht kan worden. Het enige relevante bewijs moet toch zijn dat de huurder kennelijk niet aan zijn huurverplichtingen kan voldoen. Nogmaals wil ik de Minister vragen of artikel 1623e, eerste lid, niet van toepassing is en dus ook vanuit financieel oogpunt een voldoende waarborg biedt voor een behoorlijke nakoming van de huurovereenkomst. […].”

De regering beantwoordde deze zorg als volgt32.:

“[…] Als iemand een huurovereenkomst sluit, lijkt hij mij bevoegd, eens te bezien of de aspirant-huurder in staat zal zijn, de huur te betalen. In het algemeen is het in het zakenleven zeer gebruikelijk, te bezien of de contractpartner aan zijn verplichtingen kan voldoen. Dat dit een inbreuk

op de privacy is, lijkt mij te ver gaan. In ieder geval acht ik dit een betrekkelijk magere eis ten opzichte van wat de verhuurder moet lijden. Door een feitelijke constellatie waarin hij de hand niet heeft, krijgt hij immers een huurder 'opgedrongen'. Ik meen dat de financiële waarborg in zijn beperktheid een juist vereiste is. […]”

Een amendement33.om de financiële afwijzingsgrond uit het wetsvoorstel te schrappen is ingetrokken34.. Vervolgens is het wetsvoorstel door de Tweede Kamer aangenomen35..

Verder is naar aanleiding van vragen vanuit de Eerste Kamer36.door de regering nog het volgende over deze materie opgemerkt (onderstreping toegevoegd, A-G)37.:

“Artikelen 1623h, derde lid onder c, 1623i, derde lid onder b, 1623k, tweede lid onder a

Wij delen niet de opvatting van de leden van de fractie van de P.v.d.A. dat de regeling van artikel 1623e, eerste lid, onder 1°, reeds alle mogelijkheden biedt om het hier beoogde te bereiken. Er kunnen zich gevallen voordoen waarin het volstrekt duidelijk is dat degene die door de wet als contractspartij tegenover de verhuurder wordt gesteld, niet in staat zal zijn aan zijn financiële verplichtingen uit de huurovereenkomst te voldoen. In dergelijke gevallen behoort de kantonrechter de bevoegdheid te hebben op verlangen van de verhuurder op korte termijn een einde te maken aan de huurovereenkomst of te voorkomen dat de verzoeker medehuurder wordt. Het zou in deze gevallen, waarin de verhuurder een wederpartij tegenover zich krijgt met wie hij zelf niet gecontracteerd zou hebben, niet gerechtvaardigd zijn de verhuurder te nopen tot opzegging en het aanhangig maken van een verzoek tot beëindiging. De daarmee gemoeide tijdsduur, waarbij in het bijzonder te denken valt aan de opzeggingstermijn, kan leiden tot het ontstaan en oplopen van een huurschuld.

Voor de gevallen van de artikelen 1623h en 1623i valt ovendien [lees: bovendien, A-G] nog te bedenken dat de door deze leden gesuggereerde oplossing een praktisch bezwaar heeft. Daar gaat het immers om een verzoek van iemand die medehuurder wil worden of de overeenkomst wil voortzetten. In de gedachtengang van deze leden zou dit verzoek moten [lees: moeten, A-G] worden toegewezen, en zou daarna, nu door de verhuurder, een nieuwe procedure moeten worden aanhangig gemaakt. Als de financiële onmacht van de verzoeker reeds onmiddellijk blijkt is het uit praktisch oogpunt verkieslijk dat de kantonrechter daar reeds dadelijk rekening mee houdt.”

De verhuurder heeft het initiatief bij de afwijzingsgrond van art. 7:268 lid 3 onder b BW dat onvoldoende blijkt dat de samenwoner de huur zal kunnen nakomen. Het is op zijn verlangen dat de rechter de vordering38.van de samenwoner om tot huurder te worden aangemerkt kan afwijzen, gelet op de financiële waarborgen die deze biedt39.. Zijn stelling dat de samenwoner onvoldoende waarborg biedt vanuit financieel oogpunt, is gelet op het geschetste stelsel als een zelfstandig verweer te beschouwen. Daarmee kan de verhuurder immers, ondanks dat wordt voldaan aan de vereisten van art. 7:268 lid 2 BW (hoofdverblijf en duurzame gemeenschappelijke huishouding), voorkomen dat hij wordt opgezadeld met een niet-draagkrachtige huurder. Anders gezegd: dit is een zelfstandig, of bevrijdend, of ‘ja, maar’- verweer, omdat het zich niet richt op de juistheid van de door de samenwoner gestelde feiten over diens hoofdverblijf en de duurzame gemeenschappelijke huishouding. De verhuurder beroept zich dan op een ander zelfstandig feit, te weten onvoldoende financiële waarborg dat de samenwoner de huur zal kunnen voldoen. Als dat feit komt vast te staan, dan verbindt de wet daar als afwijzingsgrond het rechtsgevolg aan dat de vordering van de samenwoner tot huurvoortzetting schipbreuk lijdt40.. Op grond van de hoofdregel van art. 150 Rv rusten de stelplicht41.– en na voldoende betwisting – de bewijslast hiervan op de verhuurder42..

Dat kan bij eerste beschouwing enige verwondering wekken, omdat dit neer lijkt te komen op een negatief probandum voor de verhuurder: het spreekt mogelijk niet aanstonds aan om van de financiële onmacht van de samenwoner de stelplicht en bewijslast bij de verhuurder te leggen. De betreffende feiten liggen immers in het domein van de samenwoner, die met het verschaffen van financiële informatie over inkomen en vermogen eenvoudiger zal kunnen aantonen dat hij zijn huurbetalingsplicht zal kunnen nakomen. De verhuurder zal over het financieel in staat zijn van de samenwoner om de huur te kunnen voldoen doorgaans eigenstandig weinig informatie hebben43.. Ligt een dergelijke bewijslastverdeling dan wel voor de hand? De eerste aanvechting kan zijn dat een omgekeerde stelplicht en bewijslastverdeling eerder voor de hand ligt. Maar omdat financiële gegoedheid geen zelfstandig voortzettingsvereiste is dat de samenwoner die huurvoortzetting verlangt moet stellen volgens lid 2 van de besproken bepaling, hetgeen wel geldt voor de vereisten hoofdverblijf en duurzame gemeenschappelijke huishouding en afwezigheid van die gegoedheid slechts een aanvullende afwijzingsgrond is voor de verhuurder die een voorzettingsvordering van de samenwoner afgewezen wil zien, omdat hij geen onvoldoende solvente huurder opgedrongen wil krijgen, lijkt mij deze verdeling goed te volgen – ook al is dat praktisch soms lastig. In dat licht is illustratief de zorgen van de Kamer bij de behandeling van het wetsontwerp over de mogelijke privacy-inbreuk die naspeurwerk van de verhuurder over de financiële situatie van de samenwoner zou kunnen opleveren, waar de regering niet van onder de indruk was. Het is uitdrukkelijk de bedoeling van de wetgever om deze last bij de verhuurder te leggen. In de literatuur zijn over de gelijkluidende bepaling van art. 7A:1623h lid 3 onder c BW, thans art. 7:267 lid 3 onder c BW, wel kritische noten gekraakt44.:

“Ook hier heeft men ten onrechte een probatio diabolica op de verhuurder gelegd, al zal een verstandig rechter de samenwoner wel uitnodigen met zijn financiële gegevens op de proppen te komen.”

en dat geldt ook voor art, 7A:1623i lid 3 onder b BW, thans art. 7:268 lid 3 onder b BW45.:

“c. De tweede verplichte afwijzingsgrond sub b luidt: ‘indien de eiser vanuit financieel oogpunt onvoldoende waarborg biedt voor een behoorlijke nakoming van de huurovereenkomst’. Dit dient de verhuurder te bewijzen en wel op de normale wijze. Men had er beter aan gedaan ook hier de bewijslast op de eiser te leggen en wel in die zin dat hij aannemelijk had moeten maken dat hij wèl voldoende waarborg biedt voor een behoorlijke nakoming van de huurovereenkomst, dus met weglating van dat ‘vanuit financieel oogpunt’. Bij gebreke van dit bewijs had de rechter de vordering dan moeten afwijzen. Thans zal een gebrek aan gegoedheid bij de eiser de verhuurder niet baten zo hij er niet in slaagt dit moeilijke bewijs te leveren. Ik meen dat de rechter hem in zoverre tegemoet dient te komen door de eiser te verplichten omtrent zijn financiële draagkracht opening van zaken te geven. Aldus m.i. ook bij 1623h lid 3 onder c. […].”

Een ander argument ten faveure van een stelplicht en bewijslast op dit punt voor de samenwoner, naast het feit dat de gegevens waar het hier om gaat in het domein van de samenwoner liggen, is het volgende. Op degene die zich jegens de eigenaar beroept op een recht om diens goed te houden, rust in beginsel de stelplicht en bewijslast van dat recht46.. Dat biedt overigens ruimte voor verfijning en afwijking (‘in beginsel, dus hier niet’), die hier in het geschetste stelsel van de wet besloten ligt. Dat wordt lijkt mij niet anders als verdisconteerd wordt dat na de vierde nota van wijziging het niet langer zo is dat de verhuurder voortzetting door de samenwoner diende te voorkomen met een actie tegen voortzetting van rechtswege, maar de samenwoner een van rechtswege eindigende huur met een voortzettingsactie dient te voorkomen. Zodoende lijkt mij de besproken verdeling van stelplicht en bewijslast van deze afwijzingsgrond ex lid 3 onder b van art. 7:268 BW (liggend bij de verhuurder) dwingend uit het geschetste stelsel te volgen.

Dat dat een lastige bewijspositie voor de verhuurder kan opleveren in de praktijk, is kennelijk bewust ingecalculeerd – mogelijk te verklaren vanuit de gedachte dat art. 7:268 BW in het teken staat van bescherming van de achterblijvende samenwoner van de overleden huurder. Al te bezwaarlijk hoeft dit ook niet te zijn. Een rechter kan in zo’n geval ook zonder de bewijslast om te keren van de samenwoner verlangen dat deze in het kader van zijn betwisting van de stellingname van de verhuurder dat hij, samenwoner, niet voldoende waarborg zou bieden tot nakoming van de huurbetalingen, bepaalde gegevens verschaft47., omdat de samenwoner immers over de daarvoor cruciale gegevens beschikt. Daarmee wordt niet aan de bewijslastverdeling zelf getornd, maar wel de bewijsleveringslast voor de verhuurder verlicht met het oog op het processuele evenwicht48.. De bescherming die het materiële recht aan de verhuurder wil bieden met deze afwijzingsgrond, kan anders in het gedrang komen49..

In de rechtspraak wordt de besproken stelplicht en bewijslast voor deze afwijzingsgrond in het algemeen ook bij de verhuurder gelegd50.. Dat de stelling van de verhuurder dat ‘vanuit financieel oogpunt onvoldoende waarborg wordt geboden’ gelet op het systeem van art. 7:268 BW een zelfstandig verweer is, komt bijvoorbeeld tot uiting in relatief recente hofuitspraken51.. Indien dit verweer door de verhuurder wordt gevoerd, ligt het op de weg van de huurder om de ontkrachting daarvan te onderbouwen in het kader van zijn gemotiveerde betwisting van deze afwijzingsgrond52.. Het feit dat een samenwoner in anticipatie op een dergelijk te verwachten beroep van de verhuurder op de hier besproken afwijzingsgrond van verhuurderskant tegen de huurvoortzettingsvordering van de samenwoner soms meteen zelf al stelt dat hij voldoende financiële waarborg biedt voor de huurbetalingen, doet aan de kwalificatie als (zelfstandig) verweer niet af53.en leidt er op zichzelf niet (zonder meer) toe dat stelplicht en bewijslast van het zelfstandige verweer van de verhuurder dan ‘omklapt’.

Onderdeel 1: onvoldoende waarborg vanuit financieel oogpunt?

In rov. 3.7 heeft het hof overwogen dat Verhuurder niet de stelling van Samenwoner betwist dat geen huurachterstand is ontstaan na het overlijden van de vader van Samenwoner in 2019. Dit is daarmee een vaststaand feit (art. 149 lid 1, tweede volzin, Rv). Deze enkele omstandigheid volstaat volgens het hof niet om aan te nemen dat Samenwoner vanuit financieel oogpunt voldoende waarborg biedt voor nakoming van de huurovereenkomst. De klachten geformuleerd onder 2 van de procesinleiding in cassatie richten zich hiertegen. Sinds het overlijden van de vader van Samenwoner in 2019 tot aan de zitting bij het hof zijn ruim twee jaar verstreken zonder huurachterstand. Gelet op deze lange tijd van behoorlijke nakoming van de huurbetalingen, blijkt op geen enkele wijze – en is het oordeel onbegrijpelijk – dat Samenwoner vanuit financieel oogpunt onvoldoende waarborg zou bieden voor behoorlijke nakoming van de huur of waarom er tegen deze achtergrond nog een reden of noodzaak is voor het stellen van extra eisen, aldus de klacht. Daar doet niet aan af dat ter zitting is komen vast staan dat Samenwoner alleen een AOW uitkering geniet en dat hij zijn stellingen over een substantiële erfenis en bereidheid van zijn broer om borg te staan en tot vooruitbetaling voor een langere periode niet heeft onderbouwd, omdat de wet geen garanties van de aspirant huurder verlangt. De toepasselijke afwijzingsgrond vormt een lagere drempel, althans moet dit restrictief in het voordeel van de aspirant huurder worden uitgelegd, althans mag niet meer worden geëist dan redelijkerwijs onder de gegeven omstandigheden noodzakelijk is, en dat is volgens de rechtsklacht miskend.

Ik meen dat deze klachten niet slagen (ook al zou er feitelijk best anders over kunnen zijn geoordeeld, hetgeen mits toereikend gemotiveerd dan evenmin in cassatie aantastbaar zou zijn geweest). De (kale) huur van de woning bedraagt € 1.360,88 per maand, exclusief een voorschot servicekosten van € 400,- per maand (rov. 3.1 onder (i)). Uit het proces-verbaal van de mondelinge behandeling bij het hof blijkt dat de advocaat van Samenwoner (Samenwoner zelf was niet verschenen, evenmin als ter comparitie in eerste aanleg), door de voorzitter gevraagd naar de inkomsten van Samenwoner heeft verklaard:

“Mr. Loonstein: hij heeft alleen een AOW uitkering. En dat is het. Ik sluit niet uit dat hij ook inkomsten heeft als tweede generatie slachtoffer. Dat is een inschatting op basis van zijn achtergrond en positie.”

Deze verklaring heeft het hof in rov. 3.7 meegewogen, nu het (impliciet) oordeelt dat alleen een AOW-uitkering onvoldoende is om de huur van deze woning te kunnen betalen. Een AOW-uitkering gaat uit van een percentage van het minimumloon54.. Het minimumloon bedroeg ten tijde van het wijzen van het arrest € 1.701,- bruto per maand55.. Dit zijn feiten van algemene bekendheid, zonder noemenswaardig onderzoek in een algemeen toegankelijke bron te vinden (rijksoverheid.nl)56.. Het hof mocht dit gegeven daarom aan zijn beslissing ten grondslag leggen (art. 149 lid 2 Rv). De verhouding tussen inkomen en huursom is daarmee dusdanig, dat het hof kon aannemen dat het (enige) inkomen van Samenwoner onvoldoende is om de huur te kunnen (blijven) betalen57.. Dat is niet onbegrijpelijk in cassatietechnische zin58.. Dat de afweging ook anders kan uitvallen in een situatie waarin geen huurachterstand bestaat, zoals Samenwoner stelt met verwijzing naar rechtspraak59., is op zichzelf geen reden voor cassatie – en al helemaal niet in een situatie waarin het gaat om afweging van alle omstandigheden van het geval. Dat een ander oordeel ook mogelijk of zelfs beter verdedigbaar is, doet een motiveringsklacht nog niet slagen60.. Dat alleen al het niet bestaan van een huurachterstand gedurende lange tijd een voldoende betwisting oplevert, zoals Samenwoner bij s.t. onder 3 nog aanvoert, komt neer op een nieuwe klacht die niet in de procesinleiding in cassatie besloten ligt, zodat deze tardief is.

Het oordeel van het hof geeft ook geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting, althans gaat de rechtsklacht hier uit van een verkeerde lezing van het arrest. Het hof heeft de juiste maatstaf aangelegd: biedt de samenwoner vanuit financieel oogpunt onvoldoende waarborg voor behoorlijke nakoming van de huur?; het hof heeft daarmee niet, zoals de klacht (veronder)stelt, garanties verlangd terzake. Van Samenwoner is wel verlangd door het hof dat hij de terzake relevante stellingen over zijn capaciteit om de huur te betalen onderbouwt, bijvoorbeeld met een schriftelijke verklaring in rudimentaire vorm. Dat ziet op de aspecten dat hij een substantiële erfenis heeft ontvangen en dat zijn broer borg kan staan voor de maandelijkse huurtermijnen, terwijl vooruitbetaling voor een langere periode is toegezegd. Daarmee wordt geen garantie verlangd of een te strenge maatstaf aangelegd, maar zoals uiteengezet in de inleidende opmerkingen toepassing gegeven aan de hier vigerende processuele bepalingen over stellen en betwisten. Dat het hof deze (rudimentaire) onderbouwing van Samenwoner heeft verlangd, is te begrijpen vanuit de gedachte dat de informatie over zijn financiële positie in zijn domein ligt. Wil sprake zijn van een voldoende bestrijding van de stelling van Verhuurder dat hij onvoldoende waarborg biedt voor financiële nakoming van de huur, dan kan worden verlangd dat de aspirant huurder hier iets van openheid geeft (zoals hiervoor besproken in 2.21). Overigens had ook de rechtbank al gewezen op het gebrek aan onderbouwing van de betreffende stellingen door Samenwoner (rov. 13)61., zoals het hof in rov. 3.7 ook memoreert. Op dit een en ander ketsen de klachten onder 2 af.

Hieruit volgt (ook) dat de rechtsklacht geformuleerd onder 3 van de procesinleiding geen doel kan treffen. Die klacht is dat het hof hier ten onrechte de stelplicht en bewijslast over het voldoende waarborg bieden bij Samenwoner zou hebben gelegd, maar dat is niet zo. Het hof verlangt alleen een onderbouwing van Samenwoners betwisting van het zelfstandige verweer van Verhuurder dat Samenwoner onvoldoende waarborg biedt (zie uitdrukkelijk de voorlaatste zin van rov. 3.7). Dat betekent dat het hof (met juistheid, zie 2.19) de stelplicht voor dit zelfstandige verweer bij Verhuurder legt.

De klacht onder 4 gaat uit van de lezing dat het hof de stelplicht en bewijslast wél bij Samenwoner zou hebben gelegd. Nu dat niet zo is, kan ook deze klacht geen doel treffen, zodat verdere bespreking in wezen achterwege kan blijven. Voor zover het vervolg van de klacht over toelaten tot bewijslevering los van het verkeerde vertrekpunt als separate klacht moet worden opgevat: bij constatering dat sprake is van ontoereikend gemotiveerde betwisting aan de kant van Samenwoner, wordt aan bewijslevering niet toegekomen, zodat van het ten onrechte passeren van Samenwoners tweeledige bewijsaanbod geen sprake is. Ook de klachten onder 4 kunnen zodoende niet tot cassatie leiden.

Nu onderdeel 1 tevergeefs is voorgesteld, blijft het zelfstandig dragende oordeel dat Samenwoner onvoldoende waarborg biedt voor financiële nakoming van de huurovereenkomst overeind. Dat is voldoende als afwijzingsgrond voor de voortzettingsvordering van Samenwoner. Dan bestaat geen belang bij de overige klachten gericht tegen (door het hof ook uitdrukkelijk als) ten overvloede gegeven oordelen uit rov. 3.8, zodat die strikt genomen geen inhoudelijke bespreking behoeven. Voor het geval daar niettemin aan zou worden toegekomen, loop ik deze toch inhoudelijk langs.

Onderdeel 2: gerechtelijke erkentenis?

Samenwoner klaagt onder 6 dat onjuist en onbegrijpelijk is dat het hof in rov. 3.8 aanneemt dat in de inleidende dagvaarding sprake is van een gerechtelijke erkentenis volgens art. 154 lid 1 Rv over het niet bestaan van financiële verwevenheid tussen Samenwoner en zijn vader. Een gerechtelijke erkentenis is het in een geding uitdrukkelijk erkennen van de waarheid van stellingen van de wederpartij, maar het hof citeert hier een stelling uit de inleidende dagvaarding en een brief aan de toenmalige advocaat van Samenwoner. Daaruit blijkt niet dat Samenwoner uitdrukkelijk de waarheid heeft erkend van stellingen van Verhuurder, nu het eigen stellingen van Samenwoner betreft, die hij bovendien, gelet op de herstelfunctie van het appel, in hoger beroep kan wijzigen. Als het hof in de citaten toch een gerechtelijke erkentenis heeft gelezen, dan is niet toereikend gemotiveerd waar en waarom Samenwoner uitdrukkelijk de waarheid erkent van stellingen van Verhuurder.

De rechtsklacht lijkt mij op zich terecht voorgedragen. Een gerechtelijke erkentenis is een uitdrukkelijk, ondubbelzinnig, erkennen62.; een handeling waaraan men eens en voor al, ook in een verdere instantie, is gebonden63.en die kan worden beschouwd als (de meest uitgesproken64.) vorm van niet-betwisting65.. Een gerechtelijke erkentenis brengt mee dat de rechter de erkende stellingen als vaststaand dient aan te nemen en (nader) bewijs daarvan overbodig is66.. Het is geen bewijsmiddel, maar maakt bewijs overbodig67.. Dat betekent dat het aannemen van een gerechtelijke erkenning alleen zin heeft als het een gesteld feit betreft dat, indien voldoende betwist, moet worden bewezen. Dat is hier niet het geval. Immers, wanneer Samenwoner vasthoudt aan de stelling dat geen financiële verwevenheid bestond tussen hem en zijn vader, zou dat zonder enige bewijslevering mede kunnen leiden tot afwijzing van zijn vordering tot huurvoortzetting. De in de wet bedoelde gerechtelijke erkenning ziet op het spiegelbeeldige geval waarin Samenwoner zou stellen dat wél sprake was van financiële verwevenheid tussen vader en zoon en Verhuurder dat zou erkennen. Samenwoner zou die stelling dan niet meer hoeven te bewijzen, zodat dit mede de grondslag zou kunnen vormen voor toewijzing van zijn eis. Een erkentenis kan volgens mij niet zien op een stelling die de wederpartij wellicht tot de hare zou willen maken, maar nog niet heeft ingenomen. Zo ook Heemskerk68.: wordt bijvoorbeeld bij inleidende dagvaarding gesteld dat een bepaalde gebeurtenis op zondag heeft plaatsgevonden en gedaagde beaamt dat bij conclusie van antwoord, dan weerhoudt art. 154 lid 1 Rv de eiser er niet van om bij repliek of in hoger beroep aan te voeren dat het toch maandag was. Overigens is financiële verwevenheid slechts een omstandigheid die de rechter in aanmerking kan nemen bij toetsing of sprake is van een gemeenschappelijke huishouding69., maar daartoe is die toetsing niet beperkt. Bij dagvaarding heeft Samenwoner zelf over de non-financiële verwevenheid een standpunt ingenomen, maar dat standpunt zou op zich in het vervolg van de procedure kunnen wijzigen, ook in hoger beroep en zelfs als de oorspronkelijke eiser in eerste aanleg een met die verandering strijdig standpunt heeft ingenomen70.. Uit de rechtspraak volgt verder dat – gelet op het vereiste van uitdrukkelijkheid en ondubbelzinnigheid – niet te snel mag worden aangenomen dat er sprake is van een gerechtelijke erkentenis71.. Art. 154 Rv is niet van openbare orde72..

Gelet op het (in beginsel) slagen van de rechtsklacht, wordt aan de motiveringsklacht niet toegekomen.

Onder 7 klaagt Samenwoner dat het hof buiten de rechtsstrijd is getreden door zelfstandig art. 154 lid 1 Rv toe te passen. Verhuurder spreekt daar in de stukken niet over en heeft evenmin voldoende aangevoerd voor aanvulling van rechtsgronden. Deze klacht mist feitelijke grondslag, omdat Verhuurder bij CvA onder 12 en MvA onder 16 eraan refereert dat Samenwoner ‘heeft erkend’ dat geen sprake was van financiële verwevenheid tussen hem en zijn ouders. Daar ketsen ook de klachten op af over aanvulling van rechtsgronden en dat mogelijk in strijd met de twee-conclusie regel is afgegaan op een opmerking terzake bij de mondelinge behandeling in appel.

Onderdeel 3: financiële verwevenheid?

Onderdeel 3 begint onder 8 met de motiveringsklacht dat het tweede deel van rov. 3.873.geen zelfstandig dragende grond is dat er financiële verwevenheid ontbreekt. Het nadere oordeel zou alleen voortbouwen op het eerdere oordeel, zodat sprake is van een voortbouwend of nauw samenhangend oordeel en uit de motivering zou niet voldoende kenbaar zijn dat sprake is van een zelfstandig dragende grond, nu het hof alleen in zou gaan op de gestelde uitgaven. Voor zover deze klacht al de voor een cassatieklacht vereiste scherpte en precisie zou hebben, is deze ongegrond. Voor de vraag of sprake is van een dragende overweging is beslissend hoe die overweging zich verhoudt tot de beslissing in het dictum74.. In dit geval bekrachtigt het hof het vonnis van de kantonrechter, waarin de op art. 7:268 lid 2 BW gestoelde vordering van Samenwoner is afgewezen. Een afwijzingsgrond hiervoor is het ontbreken van een gemeenschappelijke huishouding met de vader (art. 7:268 lid 3 onder a BW), voor de beoordeling waarvan een relevante factor is of gezamenlijk door de samenwoner en huurder is voorzien in de kosten van huisvesting of levensonderhoud (zie 2.30 en vt. 69). De hier aangevallen passage uit rov. 3.8 regardeert dit, omdat wordt nagegaan of Samenwoner bijdroeg in die kosten. In zoverre is de overweging dragend en dat is voldoende kenbaar uit rov. 3.8.

Onder 9 klaagt Samenwoner over het (kennelijke) oordeel uit rov. 3.8 dat de afwezigheid van financiële verwevenheid noodzakelijkerwijs meebrengt dat geen gemeenschappelijke huishouding heeft bestaan. Dat getuigt van een onjuiste rechtsopvatting. Daarnaast heeft Samenwoner andere relevante omstandigheden aangevoerd, zoals de verzorging van zijn vader door [Samenwoner] en het doen van huishoudelijke taken (onder verwijzing naar vindplaatsen in de stukken), die het hof als essentiële stellingen had moeten toetsen en die (in onderlinge samenhang) tot een andere uitkomst hadden kunnen leiden, zodat het oordeel ook daarom onjuist en onvoldoende gemotiveerd is.

Deze klachten slagen. Het hof sauveert in rov. 3.8 het oordeel van de kantonrechter uit in rov. 13, waarin staat: “[…] Tot slot wordt overwogen dat niet is gebleken van een financiële verwevenheid tussen [Samenwoner] en wijlen zijn vader, zodat niet aangenomen kan worden dat er een gemeenschappelijke huishouding heeft bestaan.” Daartegen was het tweede deel van de tweede grief van Samenwoner gericht (MvG p. 6). Zoals hiervoor uiteengezet moet bij de beoordeling of sprake is van een gemeenschappelijke huishouding worden gekeken naar alle omstandigheden van het geval in hun onderlinge verband (zie 2.6), waarbij een omstandigheid is de (mate van) financiële verwevenheid tussen de samenwoner en de huurder (zie 2.30). Nu Samenwoner meer relevante omstandigheden heeft aangevoerd ten betoge dat sprake was van een gemeenschappelijke huishouding, kon die niet uitsluitend op afwezigheid van financiële verwevenheid worden afgewezen.

De motiveringsklacht onder 10 klaagt dat onbegrijpelijk is dat het hof in rov. 3.8 overweegt dat uit het door Samenwoner opgestelde overzicht van uitgaven niet kan worden afgeleid dat die uitgaven ten behoeve van de gemeenschappelijke huishouding met zijn vader zijn gedaan, ook niet na overlegging van een grote hoeveelheid kassabonnen, die bovendien niet los, maar geordend was overgelegd. Het betreft hier typisch huishoudelijke uitgaven. Deze klacht faalt, omdat dit goed te volgen is. Het hof heeft in het kader van zijn oordeel over de financiële verwevenheid tussen Samenwoner en zijn vader overwogen dat niet is gebleken dat Samenwoner financieel heeft bijgedragen aan het huishouden en dat dat ook niet uit het kassabonnenoverzicht blijkt. De bonnen geven immers geen inzicht of Samenwoner financieel heeft bijgedragen aan de huishouding, zij tonen alleen aan dat boodschappen zijn gedaan.

Slotsom

Ondanks dat enkele klachten uit onderdelen 2 en 3 terecht zijn voorgesteld, ontbreekt daar belang bij in cassatie, omdat de zelfstandig dragende afwijzingsgrond van onvoldoende financiële waarborg voor betaling van de huur tevergeefs wordt aangevallen in onderdeel 1. Het cassatieberoep moet in mijn ogen worden verworpen. Volledigheidshalve wijs ik erop dat Samenwoner voor het geval van verwerping in s.t. 11 een ruime ontruimingstermijn bepleit.

Ik concludeer tot verwerping van het cassatieberoep.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden

A-G