HR, 17-01-2014, nr. 12/04600

HR, 17-01-2014, nr. 12/04600

Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.

Uitspraak 17‑01‑2014

Inhoudsindicatie

Huurrecht woonruimte. Voortzetting huur door samenwoner na overlijden huurder; duurzame gemeenschappelijke huishouding, art. 7:268 lid 2 BW. Omstandigheden van het geval in onderling verband. Met ouder(s) samenlevend, zelfstandig kind voert slechts onder bijzondere omstandigheden een gemeenschappelijke huishouding (vgl. HR 12 maart 1982, ECLI:NL:HR:1982:AG4340, NJ 1982/352, en HR 8 oktober 2004, ECLI:NL:HR:2004:AQ7364, NJ 2004/658). (Gebrek aan) wederkerigheid in onderlinge relatie tussen bewoners. Aan feitenrechter voorbehouden waardering.

Partij(en)

17 januari 2014

Eerste Kamer

nr. 12/04600

RM/TT

Hoge Raad der Nederlanden

Arrest

in de zaak van:

[eiser],wonende te [woonplaats],

EISER tot cassatie, verweerder in het voorwaardelijk incidenteel cassatieberoep,

advocaat: mr. H.J.W. Alt,

t e g e n

[verweerder],wonende te [woonplaats],

VERWEERDER in cassatie, eiser in het voorwaardelijk incidenteel cassatieberoep,

advocaat: mr. M.E. Bruning.

Partijen zullen hierna ook worden aangeduid als [eiser] en [verweerder].

1. Het geding in feitelijke instanties

Voor het verloop van het geding in feitelijke instanties verwijst de Hoge Raad naar de navolgende stukken:

a. de vonnissen in de zaak 495148/CV EXPL 11-430 van de kantonrechter te Haarlem van 23 maart 2011 en 18 mei 2011;

b. het arrest in de zaak 200.094.466/01 van het gerechtshof te Amsterdam van 5 juni 2012.

Het arrest van het hof is aan dit arrest gehecht.

2. Het geding in cassatie

Tegen het arrest van het hof heeft [eiser] beroep in cassatie ingesteld. [verweerder] heeft voorwaardelijk incidenteel cassatieberoep ingesteld. De cassatiedagvaarding en de conclusie van antwoord tevens houdende incidenteel cassatieberoep zijn aan dit arrest gehecht en maken daarvan deel uit.

Partijen hebben over en weer geconcludeerd tot verwerping van het beroep.

De zaak is voor partijen toegelicht door hun advocaten.

De conclusie van de Advocaat-Generaal M.H. Wissink strekt in het principale cassatieberoep tot vernietiging en in het voorwaardelijk incidentele cassatieberoep tot verwerping.

De advocaat van [verweerder] heeft bij brief van 1 november 2013 op die conclusie gereageerd.

3. Beoordeling van middel in het principale beroep

3.1

In cassatie kan van het volgende worden uitgegaan.

(i) [verweerder] is ongeveer 20 jaar eigenaar van een woning aan de [a-straat 1] te [plaats] (hierna: de woning), aanvankelijk gezamenlijk met een inmiddels uitgetreden zakenpartner. De woning is gekocht in verhuurde staat.

(ii) De woning is vele decennia gehuurd door [betrokkene 1] en haar vooroverleden echtgenoot [betrokkene 2]. [eiser] is hun jongste zoon. Er is geen schriftelijke huurovereenkomst opgemaakt. Ten tijde van de inleidende dagvaarding bedroeg de huurprijs € 277,64 per maand.

(iii) [betrokkene 1] is op 6 juli 2010 op 94-jarige leeftijd overleden. Zij verbleef voor haar overlijden enkele maanden in een verzorgingstehuis.

3.2

[eiser] vordert op de voet van art. 7:268 BW voortzetting van de huur van de woning voor onbepaalde tijd. Aan zijn vordering heeft [eiser] ten grondslag gelegd dat hij en zijn moeder een duurzame gemeenschappelijke huishouding hebben gevoerd, zodat voldaan is aan het vereiste van art. 7:268 lid 2 BW.

3.3

De kantonrechter heeft de vordering van [eiser] afgewezen. Het vonnis van de kantonrechter is door het hof bekrachtigd.

Het hof heeft vooropgesteld dat het in deze procedure alleen gaat om de vraag of [eiser] voldoet aan de vereisten van art. 7:268 lid 2 BW, dat wil zeggen: of hij in de woning zijn hoofdverblijf heeft en met de overleden huurder een duurzame gemeenschappelijke huishouding voerde (rov. 3.6). Vervolgens heeft het hof, voor zover in cassatie van belang, als volgt overwogen:

“3.7. [eiser] heeft ter onderbouwing van het bestaan van een duurzame gemeenschappelijke huishouding in het bijzonder aangevoerd dat hij samen met zijn moeder de woonkamer gebruikte, zij daar onder andere samen televisie keken, zij samen de maaltijden gebruikten, zij elkaar verzorgden: eerst de zorg van de moeder voor de zoon en toen dat niet meer ging heeft [eiser] voor zijn moeder gezorgd. Zij takelde steeds verder af en [eiser] heeft haar steeds meer taken uit handen genomen. [verweerder] stelt - en dat wordt door [eiser] niet bestreden - dat [betrokkene 1] de huur altijd betaalde en dat enkele jaren voor haar overlijden de financiën werden overgenomen door de schoondochter van [betrokkene 1] die naast haar woonde en haar bewindvoerder was. Verder heeft [verweerder] gesteld dat [eiser] niet meebetaalde aan de huur, noch anderszins financieel bijdroeg aan het huishouden. Dit laatste wordt door [eiser] niet gemotiveerd bestreden. Wel betoogt [eiser] dat aan de hand van alle omstandigheden van het geval moet worden beoordeeld of een duurzame gemeenschappelijke huishouding heeft bestaan en daarvoor het financieel verkeer niet beslissend is.

3.8.

[eiser] heeft gelijk dat de omstandigheid dat niet kan worden vastgesteld dat hij financieel aan het huishouden bijdroeg op zichzelf genomen nog niet betekent dat een duurzame gemeenschappelijke huishouding ontbrak. Die omstandigheid is voor het aannemen daarvan echter wel een belangrijke contra-indicatie. De algehele indruk die het hof heeft gekregen op grond van het over en weer gestelde en de inlichtingen die bij gelegenheid van het pleidooi zijn verstrekt, is dat [eiser] feitelijk steeds het (jongste) kind in huis is gebleven. De relatie van [eiser] met zijn moeder werd niet erdoor gekenmerkt dat zij gemeenschappelijk een huishouding voerden. Er was in dit opzicht een gebrek aan wederkerigheid. [eiser] liet zich in de rol van kind door zijn moeder verzorgen. Bij die rol paste ook dat hij bepaalde klusjes deed, samen dingen werden ondernomen en hij ook voor zijn moeder zorgde, met name toen zij steeds verder achteruitging. Dit alles is voor het aannemen van een duurzame gemeenschappelijke huishouding als bedoeld in artikel 7:268 BW echter onvoldoende.

3.9.

Nu het hof van oordeel is dat uit de door [eiser] gestelde omstandigheden het bestaan van een duurzame gemeenschappelijke huishouding niet kan worden afgeleid, kan reeds daarmee zijn vordering tot voortzetting van de huur niet worden toegewezen.”

3.4

Het middel keert zich met rechts- en motiveringsklachten tegen het oordeel van het hof in rov. 3.8 dat er onvoldoende grond is voor het aannemen van een duurzame gemeenschappelijke huishouding als bedoeld in art. 7:268 lid 2 BW.

3.5.1

De vraag of sprake is van een duurzame gemeenschappelijke huishouding als bedoeld in art. 7:268 lid 2 BW, moet volgens vaste rechtspraak worden beoordeeld aan de hand van alle omstandigheden van het geval in onderling verband (vgl. HR 22 januari 1993, ECLI:NL:HR:1993:ZC0838, NJ 1993/549, en HR 18 februari 1994, ECLI:NL:HR:1994:ZC1281, NJ 1994/376). De enkele omstandigheid dat een kind na zijn meerderjarig worden nog bij zijn ouder(s) in een gemeenschappelijke huishouding blijft wonen, brengt niet mee dat zij een duurzame gemeenschappelijke huishouding voeren, omdat dan in de regel sprake is van een aflopende samenlevingssituatie. Slechts onder bijzondere omstandigheden kan een samenleven van kind en ouder(s) na het zelfstandig worden van het kind worden aangemerkt als een blijvende samenwoning met een gemeenschappelijke huishouding als bedoeld in art. 7:268 lid 2 BW (vgl. HR 12 maart 1982, ECLI:NL:HR:1982:AG4340, NJ 1982/352, en HR 8 oktober 2004, ECLI:NL:HR:2004:AQ7364, NJ 2004/658).

3.5.2

Voor zover onderdeel 2.1 klaagt dat het hof heeft blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting, faalt het. Het hof heeft niet miskend dat het aan de hand van alle omstandigheden van het geval in onderling verband diende te beoordelen of tussen [eiser] en zijn moeder sprake was van een duurzame gemeenschappelijke huishouding als bedoeld in art. 7:268 lid 2 BW.

Het onderdeel faalt eveneens waar het klaagt dat het hof onvoldoende gewicht heeft toegekend aan de door [eiser] gestelde omstandigheden dat hij na zijn meerderjarig worden nog 38 jaar in zijn ouderlijk huis is blijven wonen, dat hij klusjes deed, met zijn moeder dingen ondernam en ook voor zijn moeder zorgde toen zij verder achteruitging. Het hof heeft onderkend dat deze omstandigheden een rol spelen bij de beoordeling of [eiser] en zijn moeder een duurzame gemeenschappelijke huishouding voerden, maar het behoefde daaraan geen doorslaggevende betekenis toe te kennen.

Evenmin heeft het hof, anders dan het onderdeel betoogt, blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting door in dit verband mede betekenis toe te kennen aan de omstandigheden dat niet kan worden vastgesteld dat [eiser] financieel aan het huishouden bijdroeg en dat – naar de algehele indruk die het hof heeft gekregen – [eiser] feitelijk steeds het (jongste) kind in huis is gebleven.

3.5.3

De onderdelen 2.2 en 2.3 klagen over het oordeel van het hof dat de relatie van [eiser] met zijn moeder niet erdoor werd gekenmerkt dat zij gemeenschappelijk een huishouding voerden en dat in dit opzicht sprake was van een gebrek aan wederkerigheid, nu [eiser] zich door zijn moeder liet verzorgen.

De klachten missen feitelijke grondslag voor zover zij aanvoeren dat het hof wederkerigheid heeft aangemerkt als een vereiste, althans als een doorslaggevende omstandigheid, bij de beoordeling van de vraag of tussen [eiser] en zijn moeder sprake was van een duurzame gemeenschappelijke huishouding als bedoeld in art. 7:268 lid 2 BW.

Voor het overige falen deze klachten, nu het het hof vrijstond om bij de beoordeling of [eiser] en zijn moeder een duurzame gemeenschappelijke huishouding voerden, mede betekenis toe te kennen aan het ontbreken van wederkerigheid in de relatie tussen [eiser] en zijn moeder. Deze omstandigheid kan immers duiden op de afwezigheid van een gemeenschappelijke huishouding, in de zin dat [eiser] zich door zijn moeder liet verzorgen, en niet samen met zijn moeder een huishouding voerde.

3.6

Voor zover de onderdelen 2.1-2.3 klagen over de onbegrijpelijkheid van het oordeel van het hof, falen zij eveneens.

Blijkens rov. 3.8 en 3.9 berust het oordeel van het hof op de algehele indruk die het hof heeft gekregen op grond van het over en weer gestelde en op de inlichtingen die bij gelegenheid van het pleidooi zijn verstrekt. De onderdelen betogen niet dat het hof is voorbijgegaan aan essentiële stellingen die door partijen zijn aangevoerd.

Voor het overige berust het oordeel van het hof op een aan de feitenrechter voorbehouden waardering van de feiten en omstandigheden in hun onderling verband.Deze waardering is niet onbegrijpelijk of onvoldoende gemotiveerd.

3.7

De overige klachten van het middel kunnen evenmin tot cassatie leiden. Dit behoeft, gezien art. 81 lid 1 RO, geen nadere motivering nu de klachten niet nopen tot beantwoording van rechtsvragen in het belang van de rechtseenheid of de rechtsontwikkeling.

3.8

Het incidentele beroep, dat is ingesteld onder de voorwaarde dat het middel in het principale beroep tot vernietiging van het arrest van het hof leidt, behoeft gelet op hetgeen hiervoor is overwogen geen behandeling.

4. Beslissing

De Hoge Raad:

verwerpt het principale beroep;

veroordeelt [eiser] in de kosten van het geding in cassatie, tot op deze uitspraak aan de zijde van [verweerder] begroot op € 373,34 aan verschotten en € 2.200,-- voor salaris.

Dit arrest is gewezen door de vice-president E.J. Numann als voorzitter en de raadsheren A.M.J. van Buchem-Spapens, C.A. Streefkerk, G. Snijders en M.V. Polak, en in het openbaar uitgesproken door de raadsheer G. de Groot op 17 januari 2014.

Conclusie 18‑10‑2013

Inhoudsindicatie

Huurrecht woonruimte. Voortzetting huur door samenwoner na overlijden huurder; duurzame gemeenschappelijke huishouding, art. 7:268 lid 2 BW. Omstandigheden van het geval in onderling verband. Met ouder(s) samenlevend, zelfstandig kind voert slechts onder bijzondere omstandigheden een gemeenschappelijke huishouding (vgl. HR 12 maart 1982, ECLI:NL:HR:1982:AG4340, NJ 1982/352, en HR 8 oktober 2004, ECLI:NL:HR:2004:AQ7364, NJ 2004/658). (Gebrek aan) wederkerigheid in onderlinge relatie tussen bewoners. Aan feitenrechter voorbehouden waardering.

Partij(en)

Rolnr. 12/04600

Mr M.H. Wissink

Zitting: 18 oktober 2013

conclusie inzake

[eiser],

wonende te [woonplaats]

(hierna [eiser])

tegen

[verweerder],

wonende te [woonplaats]

(hierna [verweerder])

1. Inleiding, feiten en procesverloop

1.1

In deze zaak staat centraal of het hof kon oordelen dat geen sprake was van een duurzame gemeenschappelijke huishouding in de zin van artikel 7:268 lid 2 BW.

1.2

Het hof Amsterdam heeft in zijn arrest van 5 juni 2012 de feiten als volgt weergegeven.1.

(i) Het gaat in deze zaak om de woning aan de [a-straat 1] te [plaats]. [verweerder] is ongeveer 20 jaar eigenaar van deze woning, aanvankelijk gezamenlijk met een inmiddels uitgetreden zakenpartner. De woning is gekocht in verhuurde staat.

(ii) De woning is vele decennia gehuurd door [betrokkene 1] en haar vooroverleden echtgenoot [betrokkene 2]. [eiser] is hun jongste zoon. Er is geen schriftelijke huurovereenkomst opgemaakt. Ten tijde van de inleidende dagvaarding bedroeg de huurprijs € 277,64 per maand.

(iii) [betrokkene 1] is op 6 juli 2010 op 94-jarige leeftijd overleden. Zij verbleef voor haar overlijden enkele maanden in een verzorgingstehuis.

1.3

[eiser] heeft bij dagvaarding van 29 december 2010 [verweerder] gedagvaard voor de rechtbank Haarlem, sector kanton, en gevorderd dat de kantonrechter zal bepalen dat [eiser] de bestaande huurovereenkomst met betrekking tot het pand aan de [a-straat 1] te [plaats] voor onbepaalde tijd voortzet. Aan zijn vordering heeft [eiser] ten grondslag gelegd dat hij en zijn moeder een duurzame gemeenschappelijke huishouding hebben gevoerd, zodat voldaan is aan het vereiste van artikel 7:268 lid 2 BW. [verweerder] heeft de vordering betwist. De rechtbank Haarlem, sector kanton, locatie Haarlem, heeft na een tussenvonnis van 23 maart 2011 bij eindvonnis van 18 mei 2011 de vordering afgewezen, kort gezegd, op de grond dat [eiser] te weinig concrete feiten en omstandigheden heeft gesteld en te bewijzen heeft aangeboden.

1.4

[eiser] heeft tegen dit vonnis hoger beroep ingesteld. [verweerder] heeft de grieven gemotiveerd betwist. Het hof Amsterdam heeft in zijn arrest van 5 juni 2012 het vonnis waarvan beroep bekrachtigd. Daartoe heeft het onder meer overwogen:

“3.6. Bij de beoordeling van de grieven stelt het hof voorop dat een verzoek tot voortzetting van de huur na overlijden van een huurder op grond van artikel 7:268 lid 2 BW door de rechter in ieder geval wordt afgewezen, indien zich een in lid 3 van deze bepaling genoemde afwijzingsgrond voordoet. In deze procedure gaat het alleen om de vraag of [eiser] aan de vereisten van lid 2 van artikel 7:268 BW voldoet, namelijk of hij in de woning zijn hoofdverblijf heeft en met de overleden huurder een duurzame gemeenschappelijke huishouding voerde. Door [verweerder] is niet bestreden dat een andere afwijzingsgrond van artikel 7:268 lid 3 BW zich niet voordoet. [eiser] biedt vanuit financieel oogpunt voldoende waarborg voor een behoorlijke nakoming van de huur en hij beschikt over een huisvestingsvergunning voor de woning.

3.7.

[eiser] heeft ter onderbouwing van het bestaan van een duurzame gemeenschappelijke huishouding in het bijzonder aangevoerd dat hij samen met zijn moeder de woonkamer gebruikte, zij daar onder andere samen televisie keken, zij samen de maaltijden gebruikten, zij elkaar verzorgden: eerst de zorg van de moeder voor de zoon en toen dat niet meer ging heeft [eiser] voor zijn moeder gezorgd. Zij takelde steeds verder af en [eiser] heeft haar steeds meer taken uit handen genomen. [verweerder] stelt - en dat wordt door [eiser] niet bestreden - dat [betrokkene 1] de huur altijd betaalde en dat enkele jaren voor haar overlijden de financiën werden overgenomen door de schoondochter van [betrokkene 1] die naast haar woonde en haar bewindvoerder was. Verder heeft [verweerder] gesteld dat [eiser] niet meebetaalde aan de huur, noch anderszins financieel bijdroeg aan het huishouden. Dit laatste wordt door [eiser] niet gemotiveerd bestreden, Wel betoogt [eiser] dat aan de hand van alle omstandigheden van het geval moet worden beoordeeld of een duurzame gemeenschappelijke huishouding heeft bestaan en daarvoor het financieel verkeer niet beslissend is.

3.8.

[eiser] heeft gelijk dat de omstandigheid dat niet kan worden vastgesteld dat hij financieel aan het huishouden bijdroeg op zichzelf genomen nog niet betekent dat een duurzame gemeenschappelijke huishouding ontbrak. Die omstandigheid is voor het aannemen daarvan echter wel een belangrijke contra-indicatie. De algehele indruk die het hof heeft gekregen op grond van het over en weer gestelde en de inlichtingen die bij gelegenheid van het pleidooi zijn verstrekt, is dat [eiser] feitelijk steeds het (jongste) kind in huis is gebleven. De relatie van [eiser] met zijn moeder werd niet erdoor gekenmerkt dat zij gemeenschappelijk een huishouding voerden. Er was in dit opzicht een gebrek aan wederkerigheid. [eiser] liet zich in de rol van kind door zijn moeder verzorgen. Bij die rol paste ook dat hij bepaalde klusjes deed, samen dingen werden ondernomen en hij ook voor zijn moeder zorgde, met name toen zij steeds verder achteruitging. Dit alles is voor het aannemen van een duurzame gemeenschappelijke huishouding als bedoeld in artikel 7:268 BW echter onvoldoende.

3.9.

Nu het hof van oordeel is dat uit de door [eiser] gestelde omstandigheden het bestaan van een duurzame gemeenschappelijke huishouding niet kan worden afgeleid, kan reeds daarmee zijn vordering tot voortzetting van de huur niet worden toegewezen. Het overige dat door partijen is aangevoerd, kan daarom verder buiten bespreking blijven. Het bewijsaanbod van [eiser] is niet ter zake dienend en wordt door het hof gepasseerd, omdat het bewijsaanbod geen betrekking heeft op voldoende concrete feitelijke stellingen die, indien bewezen, tot een ander oordeel zouden kunnen leiden.”

1.5

[eiser] heeft bij dagvaarding van 5 september 2012 tijdig beroep in cassatie ingesteld. [verweerder] heeft geconcludeerd voor antwoord en voorwaardelijk incidenteel cassatieberoep ingesteld. [eiser] heeft geconcludeerd tot verwerping van het voorwaardelijk incidenteel cassatieberoep. Beide partijen hebben hun standpunten schriftelijk toegelicht. [eiser] heeft gerepliceerd in het principale cassatieberoep en gedupliceerd in het voorwaardelijk incidenteel cassatieberoep. [verweerder] heeft nog gedupliceerd.

2. Bespreking van het principale middel

Inleiding

2.1

Het middel gaat ervan uit, dat het hof heeft gezocht naar element van wederkerigheid in de rol- of taakverdeling tussen [eiser] en zijn moeder (de huurster). Volgens [verweerder] ziet de passage over de wederkerigheid op het financiële aspect, dat het hof als eerste behandelt in rov. 3.8.2.Ik lees het arrest anders. Ik denk dat de wederkerigheid (ook) ziet op de rolverdeling. Het hof overweegt immers: “[eiser] [is] feitelijk steeds het (jongste) kind in huis (...) gebleven. De relatie van [eiser] met zijn moeder werd niet erdoor gekenmerkt dat zij gemeenschappelijk een huishouding voerden. Er was in dit opzicht een gebrek aan wederkerigheid. [eiser] liet zich in de rol van kind door zijn moeder verzorgen.” Op basis van deze lezing van het arrest denk ik dat het middel een vraag opwerpt die nadere bespreking verdient.

2.2

In de kern draait deze zaak dan om de relevantie van de door het hof vastgestelde niet-wederkerige rolverdeling tussen [eiser] en zijn moeder, gegeven in het bijzonder de duur van de samenleving. Ten tijde van het overlijden van de moeder was [eiser] immers 57 jaar oud en had hij, naar hij stelt (en ik voor de bespreking van het principale middel veronderstel), gedurende zijn hele leven in de ouderlijke woning gewoond.

2.3

Op het eerste gezicht lijkt de gedachte niet vreemd, dat na 57 jaar onafgebroken samenwonen wel gesproken mag worden van een duurzame gemeenschappelijke huishouding. Maar zo evident is dan niet gezien de rechtspraak van uw Raad over inwonende kinderen. Na een schets van het juridische kader in de nrs. 2.4 e.v. bespreek ik in nr. 2.13 e.v. de in dat kader door uw Raad ontwikkelde rechtspraak en de betekenis ervan in een geval als het onderhavige. Daarna komt in nr. 2.26 e.v. het middel aan bod.

Juridisch kader

2.4

De artikelen 7:266 t/m 268 BW bevatten bepalingen over medehuur en de voortzetting van huur. Volgens art. 7:266 lid 1 BW is de echtgenoot of geregistreerd partner van de huurder van rechtswege medehuurder, zolang de gehuurde woonruimte deze tot hoofdverblijf strekt. Volgens art. 7:267 BW kan “een andere persoon die in de woonruimte zijn hoofdverblijf heeft en met de huurder een duurzame gemeenschappelijke huishouding heeft” medehuurder worden indien aan bepaalde voorwaarden is voldaan. In art. 7:268 lid 1 BW is bepaald dat na overlijden van de huurder de medehuurder de huur als huurder voortzet. Vervolgens is in art. 7:268 lid 2 en 3 BW het volgende bepaald:

“2. De persoon die niet op grond van lid 1 huurder wordt, doch wel in de woonruimte zijn hoofdverblijf heeft en met de overleden huurder een duurzame gemeenschappelijk huishouding heeft gehad, zet de huur voort gedurende zes maanden na het overlijden van de huurder; de tweede zin van lid 1 is van toepassing. Hij zet de huur ook nadien voort, indien de rechter dit heeft bepaald op een daartoe strekkende binnen die termijn ingestelde vordering, en in elk zolang op deze vordering niet onherroepelijk is beslist.

3. De rechter wijst de vordering bedoeld in lid 2 in ieder geval af:

a. indien de eiser niet aannemelijk heeft gemaakt dat hij aan de vereisten van lid 2 voldoet;

b. indien de eiser vanuit financieel oogpunt onvoldoende waarborg biedt voor een behoorlijke nakoming van de huur;

c. indien het woonruimte betreft waarop hoofdstuk II van de Huisvestingswet van toepassing is, indien de eiser niet een huisvestingsvergunning als bedoeld in artikel 7 lid 1 van die wet overlegt.”

De in art. 7:268 lid 2 BW bedoelde ‘medebewoner’ of ‘samenwoner’ kan bij leven van de huurder verzoeken medehuurder te worden (art. 7:267 BW), maar kan dat ook nog nadien doen (art. 7:268 BW).

2.5

De huidige regeling is sinds 2003 een voorzetting van een soortgelijke regeling in de artikelen (7A:) 1623g t/m 1623i (oud) BW.3.Ook daarin werd gewerkt met het begrip ‘duurzame gemeenschappelijke huishouding’. In de artikelen 1623h en 1623i ging het om hetzelfde begrip.4.Dat kan ook voor het huidige recht tot uitgangspunt worden genomen.5.

2.6

Het begrip ‘duurzame gemeenschappelijke huishouding’ is niet scherp omlijnd. De ‘duurzaamheid’ van de gemeenschappelijke huishouding wordt bepaald door objectieve factoren, zoals de duur die de gemeenschappelijke huishouding reeds kent, en subjectieve, zoals de bedoeling van de betrokkenen.6.In een procedure ligt het accent van de toets soms meer op het duurzame karakter en soms (zoals mijns inziens in het onderhavige geval) meer op het gemeenschappelijke karakter van de huishouding.

2.7

Art. 7:268 lid 2 BW strekt ertoe, zoals uw Raad overwoog, de ‘samenwoner’ die geen medehuurder is bescherming te verlenen voor het geval de huurovereenkomst door het overlijden van de huurder eindigt.7.Deze bescherming komt volgens de wet toe aan de samenwoner die een ‘duurzame gemeenschappelijke huishouding’ met de overleden huurder had. Die eis geeft aan dat de wettelijke bescherming van de samenwoner, die zich ook tegen de wil van de verhuurder een positie als huurder kan verwerven, zich niet moet uitstrekken tot allen die weliswaar onder één dak wonen, maar overigens gescheiden huishoudens hebben. Immers niet alleen het woonbelang van de samenwoner is in het geding, maar ook het belang van de verhuurder om zelf te bepalen aan wie hij de woning verhuurt. Dat laatste belang kan mede te maken hebben met het belang van een evenwichtige verdeling van beschikbare (betaalbare) woonruimte, zoals bijvoorbeeld bij een woningbouwvereniging. Maar het kan de verhuurder ook gaan om het rendement op de woning.8.Een kritische toets van een gestelde duurzame gemeenschappelijke huishouding is in het licht van deze belangen, en met oog op het voorkómen van oneigenlijk gebruik van de wettelijke bescherming,9.gerechtvaardigd.

2.8

Tegen deze achtergrond is verklaarbaar dat op de medebewoner die de huur wil voortzetten ten aanzien van het bestaan van de gemeenschappelijke huishouding een verzwaarde stelplicht rust. Indien de verhuurder betwist dat sprake is van een gemeenschappelijke huishouding, dient hij daaromtrent voldoende concrete feiten aan te voeren om voor de verhuurder duidelijk te maken tegen welke feiten hij zijn verweer precies heeft te richten.10.Deze verzwaarde stelplicht ziet overigens niet op de duurzaamheid van de gezamenlijke huishouding.11.

2.9

Bij de gevallen als bedoeld in art. 7:267 lid 1 en art. 7:268 lid 2 BW kan het gaan om talloze vormen van samenwonen, waarin naast affectieve relaties, ook gedacht kan worden aan het samenwonen van gezinsleden (broer-zus, ouder-kind), familieleden (grootouder-kleinkind), vrienden en andere personen.12.Het begrip duurzame gemeenschappelijke huishouding in de art. 7:267 en 7:268 BW vereist daarom geen “bijzondere lotsverbondenheid” tussen partijen, nu deze eis van een te beperkte opvatting van het begrip getuigt.13.

2.10

Of van een gemeenschappelijke huishouding sprake is, moet volgens vaste rechtspraak worden beoordeeld door waardering van alle omstandigheden van het geval in hun onderling verband.14.Van belang kan daarbij onder meer zijn of men de kosten van levensonderhoud en/of huisvesting deelt, de gezamenlijke aanschaf van meubelen of gebruiksvoorwerpen, of men de vrije tijd gewoonlijk samen doorbrengt,15.en of de medebewoner de huurder duurzaam verzorgt.16.Stukken met betrekking tot een gemeenschappelijke bankrekening of belastingaangiften kunnen bijdragen tot het oordeel dat een gemeenschappelijke huishouding bestaat, maar het ontbreken daarvan behoeft niet aan dit oordeel in de weg te staan.17.

2.11

A-G Huydecoper schreef hierover in 2011:18.

“6. Een duurzame gemeenschappelijke huishouding is inderdaad, wat die woorden aangeven: een huishouding waaraan de verschillende huisgenoten in gezamenlijkheid deelnemen, en wel: op duurzame basis. Het kan daarbij gaan om een zogenaamde ‘affectieve relatie’, maar ook andere vormen van duurzaam samenwonen zijn onder deze aanduiding te begrijpen — zoals de samenwoning tussen naaste familieleden of tussen ‘oude vrienden’ onder hetzelfde dak.

7. Het enkele feit dat men onder hetzelfde dak woont betekent (natuurlijk) niet dat er van een gemeenschappelijke huishouding sprake is: men kan heel goed onder één dak gescheiden huishoudens voeren; en voor dat geval is de bescherming die art. 7:268 lid 2 BW wil bieden, niet bedoeld.

Of de huishouding die in feite gevoerd wordt als ‘gemeenschappelijk’ valt te kwalificeren, moet worden beoordeeld aan de hand van de concrete omstandigheden. Als huisgenoten het bed samen delen blijft er nauwelijks ruimte voor twijfel over, dat die een gezamenlijke huishouding voeren. Maar als dat niet het geval is komen er bij de beoordeling tal van andere omstandigheden te pas: doet men de huishoudelijke taken gezamenlijk of op grond van een afgesproken verdeling, verkeert men bij maaltijden met elkaar of brengt men anderszins de vrije tijd gezamenlijk door, deelt men de huishoudelijke uitgaven, beslist men gezamenlijk over de aankopen die voor de huishouding plaatsvinden, trekt men in het sociale verkeer met elkaar op, etc. etc..

8. Het dringt zich op dat de vraag of een samenwonen onder één dak gekwalificeerd mag worden als duurzame gemeenschappelijke huishouding — wanneer de partijen daarover verschillen —, vaststelling en weging vergt van een vaak aanzienlijk aantal feiten en omstandigheden; zodat de beslissing daarover een in overwegende mate feitelijke is. (...).”

2.12

Omdat het oordeel van de feitenrechter op dit punt sterk met de feiten is verweven, is het in cassatie niet op juistheid toetsbaar. Hoogstens kan worden bezien of het oordeel in enig opzicht getuigt van een onjuiste rechtsopvatting en of het adequaat is gemotiveerd.

Nader: ouder en kind

2.13

In gevallen waarin een ouder en een kind samenleven wordt niet reeds om die reden gesproken van een duurzame gemeenschappelijke huishouding. De Hoge Raad heeft hierover in zijn arrest van 12 maart 1982 overwogen:19.

“Het gaat in deze om de vraag of er in het geval van in een gezin opgroeiende kinderen die na hun meerderjarig worden nog bij hun ouder(s) in een gemeenschappelijke huishouding blijven wonen, tussen de ouder(s) en het meerderjarig geworden kind reeds uit dien hoofde, sprake is van een 'duurzame gemeenschappelijke huishouding' als bedoeld in art. 1623h BW.

Deze vraag moet ontkennend worden beantwoord. Onder de gevallen van een duurzame gemeenschappelijke huishouding die de wetgever in art. 1623h op het oog heeft, zijn niet begrepen de gevallen van een samenleven van ouder en kind zoals dit samenleven bij de geboorte van het kind ontstaat en nadien pleegt te worden voortgezet. Alleen als er na het zelfstandig worden van het kind bijzondere omstandigheden bestaan die ertoe doen besluiten om, wat anders een aflopende samenlevingssituatie zou zijn geweest, tot een blijvende samenwoning met gemeenschappelijke huishouding te maken, kan er reden zijn, een geval van een gemeenschappelijke huishouding, gegroeid uit het inwonen van het nog niet zelfstandige kind bij zijn ouder(s), te brengen onder die waarop art. 1623h van toepassing is. Zulke omstandigheden zijn hier echter niet gesteld, zodat het middel niet tot cassatie kan leiden;”

Deze regel geldt ook voor het in art. 1623i (oud),20.thans art. 7:268, BW bedoelde geval van overlijden van de huurder en is nadien regelmatig bevestigd.21.

2.14

De Hoge Raad overweegt dat in normale gevallen tussen ouder en kind sprake is van een ‘aflopende samenlevingssituatie’ en dat alleen onder bijzondere omstandigheden geconcludeerd kan worden dat sprake is van een blijvende samenwoning met gemeenschappelijke huishouding. De ratio hiervan is, kort gezegd, de verwachting dat kinderen normaliter zullen gaan 'uitvliegen’.22.

Ten aanzien van samenwoning tussen grootouders en kleinkind geldt een dergelijke regel niet. De familieband tussen huurder en inwoner is dan geen reden om slechts in bijzondere omstandigheden een duurzame gemeenschappelijke huishouding aan te nemen.23.

2.15

Over inwonende kinderen en hun positie in het licht van art. 7:267 of 268 BW bestaat inmiddels de nodige rechtspraak.24.Ten aanzien van kinderen doen zich grosso modo twee situaties voor: (i) het inmiddels volwassen kind is na enige tijd zelfstandig te hebben gewoond weer teruggekeerd naar het ouderlijk huis en (ii) het kind is sinds de geboorte bij de ouders (c.q. langstlevende ouder) blijven wonen.

2.16

Ad (i). Een deel van de gevallen ziet op kinderen die weer naar het ouderlijk huis komen na enige, soms geruime, tijd elders te hebben gewoond.

(a) Dat kan bijvoorbeeld gaan om kinderen die voor een studie buitenshuis hebben gewoond en voorlopig weer thuis gaan wonen.25.Dergelijke gevallen liggen dicht aan tegen die waarin het kind het huis nog niet heeft verlaten. De terugkeer naar het ouderlijk huis hoeft dan geen keuze te impliceren voor een duurzame gemeenschappelijke huishouding, maar kan duiden op een voorlopige voorziening in de woonbehoeften van het kind.

(b) Maar er zijn ook gevallen waarin kinderen het ouderlijk huis hebben verlaten om een eigen huishouding op te zetten, maar later weer (met hun gezin of alleen, al dan niet na een echtscheiding) bij een ouder komen wonen.26.

Voor het oordeel dat sprake was van een duurzame gemeenschappelijke huishouding zijn in de rechtspraak in feitelijke instanties relevant geacht omstandigheden als: de leeftijd van het kind op het moment van terugkeer;27.de nog niet gevorderde leeftijd/goede gesteldheid van de ouder op het moment van terugkeer;28.de duur van de samenleving sinds de terugkeer;29.de verzorging van de ouder door het kind;30.de bedoeling van partijen om de gang naar het verpleegtehuis zo lang mogelijk uit te stellen;31.het niet ingeschreven staan als woningzoekende;32.en (bij korte duur samenleving:) het woongedrag van het kind in de periode voorafgaand aan de hernieuwde samenleving met de ouder(s).33.

2.17

Ad (ii). Andere uitspraken zien op kinderen die niet zijn uitgevlogen, maar thuis zijn blijven wonen. Deze groep uitspraken is voor de onderhavige zaak de meest interessante.

De uit het arrest van 12 maart 1982 blijkende gedachte dat de samenleving tussen ouder en kind in principe eindig is, is in deze gevallen het meest sprekend. Het is in deze gevallen vaak lastig aan te wijzen wanneer partijen hebben besloten de na de geboorte ontstane en doorgaans eindige samenleving om te zetten in een duurzame gemeenschappelijke huishouding. Men heeft hier te maken met een glijdende schaal waarop het startpunt is de situatie waarin de verwachting bestaat dat het kind op enig moment zal uitvliegen en waarop men verder op de schaal komt bij gevallen waarin deze verwachting steeds minder of niet meer gerechtvaardigd is.

2.18

In zijn conclusie voor het hierboven geciteerde arrest van 12 maart 1982 schrijft A-G Leijten al over dit onderscheid:

“ 1. (…) Voorts acht ik van (welhaast beslissend) belang, dat in de gevalsomschrijving, weergegeven in de eerste alinea van deze concl., een voetangel verscholen is: de vader heeft niet reeds 17 jaar met een zoon die (al die tijd) meerderjarig was in de door de vader gehuurde woning een gemeenschappelijke huishouding gevoerd (in welk geval ik aan de toewijsbaarheid van de vordering amper zou twijfelen) maar hij heeft met een zoon, die ruim een jaar geleden meerderjarig is geworden, in dat huis reeds zeventien jaar gemeenschappelijk geleefd en gewoond.

2. (…) Aan de andere kant staan de gevallen, waarin er wel sprake is van een gemeenschappelijke huishouding, maar waarbij het kenmerk juist is dat zij noch uitdrukkelijk (beoogd) noch stilzwijgend (door de macht der feiten) op duurzaamheid is gericht). En het schoolvoorbeeld daarvan is het gezin, met enerzijds de man en de vrouw (wier samenleven wel op duurzaamheid is gericht) en anderzijds de kinderen, die, ik zeg het wat vervelend, met het ouder worden staan te popelen om het ouderlijk nest te verlaten, maar slechts als, ergens anders, een beter geacht nest openstaat.

Helemaal afgezien van meerderjarigheid of minderjarigheid als zodanig zou ik nu menen, dat kinderen verblijvende in het gezin van hun ouders, en daarin terechtgekomen zonder dat zij veel stem in dat kapittel hadden, op zich genomen met hun ouders wel een gemeenschappelijke huishouding vormen, maar niet een duurzame in de zin van voormelde wetsbepaling.

Na de periode immers waarin deze gemeenschappelijke huishouding voor de kinderen biologisch noodzakelijk was — denk aan de opengesperde bekken van de juist geboren mereljongen in onze natuur-televisie films, en aan de ouders die in- en uitvliegen om die bekken dicht te krijgen en straks de jongen te laten uitvliegen — na de periode waarin, naar de cultuur bepaald, de samenwoning om der wille van de opvoeding en vorming wordt voortgezet, is de continuatie van de samenwoning tussen ouders en kinderen in de meeste gevallen juist niet op duurzaamheid gericht. ('Integendeel' om met de Rb. te spreken).

Niet alleen de vulgaire psychologie, ook de praktische wijsheid van het gewone leven, leert, dat de samenwoning en het samenleven van ouders en kinderen gericht is op het 'loslaten' en 'loskomen' van de ene generatie ten opzichte van de andere, en dat samenwonen en samenleven daarin zelfs hun doelstelling en hun voleinding vinden.

3. Ik poneer zeker niet, dat de gemeenschappelijke huishouding van een vader met een meerderjarige zoon niet duurzaam kan zijn in de zin van art. 1623h BW.

Maar zij moet dan, op een bepaald moment of geleidelijk na de fase van de biologisch en cultureel 'noodzakelijke' samenleving, veranderen in een samenwoning of samenleving die minder wordt gekenmerkt door de vader-zoon verhouding (die niet verschilt van de ouders-kind verhouding) dan door de samenwoningsverhouding, die ik hiervoor schetste als tussen broers en/of broers en zusters enz. die samenwonen.

Het lijkt mij duidelijk, dat die transformatie niet plaatsvindt door het enkele feit dat de zoon meerderjarig wordt en dat het onwaarschijnlijk is dat die transformatie haar beslag zou kunnen krijgen door het enkele feit dat iemand van twee of drie en twintig jaar nog samen met zijn vader in een huishouding zit. Als echter die gemeenschappelijke huishouding er nog zou zijn wanneer, om een voorbeeld te noemen, de zoon ook op 35-jarige leeftijd nog samen met de vader in een huis een gemeenschappelijke huishouding heeft, dan gaat de macht der feiten spreken, ook al is er bij het begin van die samenwoning (wanneer is die trouwens begonnen?) geen afspraak daaromtrent gemaakt.”

Deze analyse lijkt mij nog steeds relevant (alhoewel er tegenwoordig zeker meer andere gezinsvormen zijn naast het ‘traditionele’ gezin waarover in het citaat wordt gesproken). Ik verbind er drie opmerkingen aan.

2.19.1

In de eerste plaats ontleen ik aan het citaat het inzicht dat, geparafraseerd, een duurzame gemeenschappelijke huishouding, hoewel niet uitdrukkelijk beoogd, toch stilzwijgend door de macht der feiten kan ontstaan.

2.19.2

Dit strookt met een aantal omstandigheden die blijkens de rechtspraak in feitelijke instanties gewicht in de schaal kunnen leggen ten voordele van het oordeel dat de oorspronkelijk eindige ouder/kind huishouding op enig moment is geworden tot een duurzame gemeenschappelijke huishouding, zoals: het niet ingeschreven staan als woningzoekende of andere pogingen doen te verhuizen;34.het na meerderjarigheid langdurig in huis blijven wonen/de gevorderde leeftijd van het kind;35.of het feit dat het vertrek uit de woning tussen ouder en kind nimmer is besproken.36.

2.19.3

Nu kunnen de genoemde factoren duiden op een verandering van de normaliter aflopende samenlevingsrelatie tussen ouder en kind, maar, zoals blijkt uit uw arrest van 1 december 1995, noodzakelijk is dat niet. In de rechtspraak wordt ook getoetst aan factoren die in meer positieve zin wijzen op een verandering van de situatie, zoals: het bewust hebben gemaakt van de keuze om samen te wonen met ouders;37.of het zijn van gelijkwaardige huisgenoten.38.Voorts wordt voor de duurzame gemeenschappelijke huishouding ook wel gekeken naar factoren als bijvoorbeeld: het geheel arbeidsongeschikt of hulpbehoevend zijn van het kind;39.het feit dat het thuis wonen van de ouder (mede) nog mogelijk is dankzij hulp van het kind;40.of het reeds geruime tijd hebben gepoogd om voor het kind huurrechten op de woning te verkrijgen.41.

2.20.1

Mijn tweede opmerking is de volgende. Op de glijdende schaal, waarover ik in 2.17 schreef, is de gevorderde leeftijd van het kind een indicatie dat de verwachting ten aanzien van het uitvliegen minder realistisch is en dat er dus eerder reden is om aan te nemen dat geen sprake is van het normaaltype van een ‘aflopende samenlevingssituatie’.42.

Een bepaalde leeftijdsgrens kan daarbij overigens niet gehanteerd worden. A-G Leijten sprak (sub 3) indicatief van 35 jaar, maar in de rechtspraak ziet men zowel dat bij oudere kinderen geen en bij jongere kinderen wel een duurzame gemeenschappelijke huishouding kan worden aangenomen. Dit hangt immers af van alle omstandigheden van het geval.43.

2.20.2

Een belangrijke uitspraak in dit verband is HR 1 december 1995.44.Deze zaak betrof een 45 jarige, nog inwonende man, die overdag een drukke baan had en ook ’s-avonds veel afwezig was terwijl de verzorging van de vader veelal door een zus geschiedde. A-G Koopmans schreef in zijn conclusie voor het arrest (sub 7) dat de duur van de samenwoning als zodanig niet doorslaggevend is, maar wel een van de relevante factoren. Uw Raad bevestigde dit, tevens overwegend dat niet kan worden aanvaard dat het enkele feit dat een zoon van de leeftijd van ongeveer 45 jaar vanaf zijn geboorte tezamen met zijn vader dezelfde woonruimte bewoont reeds voldoende is om aan te nemen dat sprake is van een duurzame gemeenschappelijke huishouding.

2.20.3

Ik begrijp dit arrest tegen de achtergrond van de eerder (bij 2.11) geciteerde opmerking van A-G Huydecoper: men kan heel goed onder één dak gescheiden huishoudens voeren. Het – ook langdurig – delen van één adres als ouder en kind duidt daarom als zodanig nog niet noodzakelijkerwijs op een duurzame gemeenschappelijke huishouding. Denkbaar is dat de samenwoning in feite is geëvolueerd tot één waarin ouder en kind ieder hun eigen weg zijn gegaan. Men is in de loop der tijd losser van elkaar komen te staan.

2.21

Mijn derde opmerking raakt (eindelijk) aan de kern van de vraag die mijns inziens in deze zaak speelt: moet de rolverdeling tussen ouder en kind veranderen, wil niet langer sprake zijn van de normaaltypische ‘aflopende samenlevingssituatie’ maar van ‘een blijvende samenwoning met gemeenschappelijke huishouding’ tussen ouder(s) en inwonend, nimmer uitgevlogen, meerderjarig kind? Moet de relatie tussen ouder en kind in enige mate zijn gaan ‘horizontaliseren’ dan wel meer ‘wederkerig’ zijn geworden?

2.22

Het antwoord op die vraag vind ik niet in het feit dat het arrest van 12 maart 1982 spreekt van 'het zelfstandig worden van het kind'. Dat ziet kennelijk op het meerderjarig (of volwassen) worden van het kind.45.

2.23.1

Het antwoord op die vraag vind ik ook niet in de wijze waarop in dat arrest wordt gewerkt met de begrippen 'duurzame' en 'gemeenschappelijke huishouding'.

2.23.2

Bockwinkel heeft betoogd dat de wetgever meende dat in gezinsverband samenlevende ouder(s) en kind een duurzame gemeenschappelijke huishouding hebben. Hij meende dat het arrest van 12 maart 1982 daarvan afweek (maar stemde overigens wel in met het arrest, omdat daardoor het aantal medehuurders en voortzettende huurders drastisch afnam).46.De gedachte dat in deze gevallen automatisch sprake is van een duurzame gemeenschappelijke huishouding laat ik verder rusten, nu deze niet strookt met (in ieder geval) de rechtspraak sedert 1982.

2.23.3

In het arrest van 12 maart 1982 wordt de vraag gesteld of er in het geval van in een gezin opgroeiende kinderen die na hun meerderjarig worden nog bij hun ouder(s) in een gemeenschappelijke huishouding (mijn onderstreping; A-G) blijven wonen, tussen de ouder(s) en het meerderjarig geworden kind reeds uit dien hoofde sprake is van een 'duurzame gemeenschappelijke huishouding'. Dit lijkt te veronderstellen dat de normale gezinssituatie tussen ouder(s) en inwonend kind als zodanig als een gemeenschappelijke huishouding zou kunnen worden aangemerkt, maar dat het geen ‘duurzame gemeenschappelijke huishouding’ is in verband met de verwachting dat de kinderen zullen uitvliegen. Dit sluit aan bij A-G Leijten die de normale gezinsverhouding tussen ouders en kinderen als een ‘gemeenschappelijke huishouding’ typeert, zij het niet als een duurzame (gezien de verwachting van uitvliegen).

2.23.4

Bockwinkel heeft in zijn bespreking van het arrest van 12 maart 1982 nog een derde benadering geopperd. Hij heeft gesteld dat in een gezin met opgroeiende kinderen eigenlijk alleen de ouders een huishouding hebben en niet de kinderen. “Eerst na het zelfstandig (arrest NJ 1982, 352) of meerderjarig (NJ 1982, 351) worden van het in de ouderlijke woning opgegroeide kind kunnen bijzondere omstandigheden zijn ontstaan die tot een duurzame g.h. doen besluiten.”47.

2.23.5

Indien de benadering van het arrest van 12 maart 1982 wordt gecontrasteerd met die van Bockwinkel (bedoeld in 2.23.4), dan lijkt het verschil te zijn dat volgens de rechtspraak van uw Raad met name het element ‘duurzaamheid’ in ogenschouw zou moeten worden genomen om te beoordelen of de situatie zich heeft ontwikkeld tot een ‘duurzame gemeenschappelijke huishouding’.

2.23.6

Naar mijn indruk heeft in ieder geval A-G Leijten niet beoogd een dergelijke gevolgtrekking te verbinden aan zijn kwalificatie van de gezinssituatie als een gemeenschappelijke huishouding. Hij wijst (in het bij 2.18 weergegeven citaat sub 3) immers op de zijn inziens benodigde verandering in een samenwoning of samenleving die minder wordt gekenmerkt door de vader-zoon verhouding (die niet verschilt van de ouders-kind verhouding) dan door de samenwoningsverhouding als bijvoorbeeld tussen broers en/of broers en zusters die samenwonen.

Maar ik teken daarbij aan, dat A-G Leijten die verandering zocht in de situatie waarin het jongvolwassen kind nog bij de ouder(s) thuis woonde. Bij oudere kinderen wilde A-G Leijten de feiten voor zich laten spreken.

2.23.7

De bedoelde gevolgtrekking, dat het bij nog inwonende kinderen alleen zou gaan om de duurzaamheid van de overigens gemeenschappelijke huishouding, zou ik ook niet aan de rechtspraak van uw Raad willen verbinden. Niet alleen omdat A-G Leijten al een slag om de arm hield, maar ook omdat uit latere rechtspraak (in het bijzonder uw arrest van 1 december 1995) kan worden afgeleid, dat duurzaamheid alleen geen waarborg biedt. Ouder en volwassen kind hoeven immers, hoewel nog steeds onder één dak wonende, niet per se (nog) een gemeenschappelijke huishouding te hebben.

2.24.1

Ik kom dan tot de conclusie dat het antwoord op de bij 2.21 gestelde vraag moet worden gegeven in het licht van de overige omstandigheden van het geval.

2.24.2

Daarbij lijkt mij de leeftijd van het meerderjarige, niet uitgevlogen kind (en daarmee de duur van de samenleving) een belangrijke parameter. Naarmate het kind jonger is, is er meer reden om aan te nemen dat de normale situatie van uitvliegen zich nog zal voordoen; een verandering in de ouder-kindrol kan dan een contra-indicatie zijn. Is daarentegen het kind al op gevorderde leeftijd, dan meen ik, met A-G Leijten, dat aan een dergelijke contra-indicatie minder of geen behoefte is.

2.24.3

Een andere parameter is de mate waarin het gezinsleven is voortgezet. Op zichzelf kan immers worden betoogd dat samenleven als een gezin duidt op een gemeenschappelijke huishouding.48.Uit het arrest van 1 december 1995 leid ik af dat rekening moet worden gehouden met de mogelijkheid dat de samenleving tussen ouder en kind in de loop der tijd ‘losser’ is geworden. Ik leid uit uw rechtspraak niet af dat het ‘samen’ blijven wonen in gezinsverband van ouder en kind in de loop der tijd per se ‘intensiever’ of ‘anders’ moet zijn geworden.

Wel blijkt uit de rechtspraak dat de enkele stelling dat sprake is van een gezinssituatie te onbepaald is. Met kan daar allerlei meer concrete feiten en omstandigheden bij denken (zoals blijkt uit de conclusie van A-G Koopmans sub 7 voor het arrest van 1 december 1995) en deze moeten voldoende concreet worden gesteld. Uw Raad overwoog in dit verband:

“3.3. Voorop moet worden gesteld dat, zo de verhuurder die wordt geconfronteerd met een vordering als bedoeld in art. 1623h, betwist dat sprake is van een gemeenschappelijke huishouding van de huurder met degene wiens erkenning als medehuurder wordt gevorderd, het op de weg van de huurder en de beoogde medehuurder ligt om voldoende concrete feiten omtrent de gestelde gemeenschappelijke huishouding aan te voeren om voor de verhuurder duidelijk te maken tegen welke feiten hij zijn verweer precies heeft te richten. Dat geldt in het bijzonder in een situatie als in deze zaak aan de orde is en waarin van toewijzing van de vordering voor de waarde van het verhuurde voor de verhuurder ingrijpende gevolgen te verwachten zijn. (…)”49.

2.24.4

Combineert men beide parameters, dan is mijns inziens denkbaar dat de leeftijd van het kind (de duur van de samenleving) en de voortzetting van het gezinsleven het oordeel, dat sprake is van een duurzame gemeenschappelijke huishouding, kunnen rechtvaardigen zonder dat nog nader wordt getoetst aan de aard van de rolverdeling tussen ouder en volwassen kind. Men vindt deze gedachte ook terug in de rechtspraak waarnaar bij 2.19.2 wordt verwezen.

In beginsel zou men verwachten dat het recht zich niet hoeft te bekommeren om de specifieke rolverdeling die twee in gezinsverband samenlevende volwassenen met elkaar hebben afgesproken. Dat bij het samenleven in gezinsverband van (volwassen) kind en ouder(s) de vraag naar de rol- en taakverdeling (en een eventuele verandering daarin) überhaupt opkomt, heeft te maken met het feit dat in die verhouding het gezinsverband van nature gegeven is evenals de verwachting dat dit verband normaliter eindig zal zijn. Als er echter voldoende factoren zijn die het oordeel kunnen schragen dat die verwachting niet langer gerechtvaardigd is, dan lijkt het mij onjuist om tevens nog te toetsen of sprake is van een verandering in het rolpatroon tussen ouder en kind. Ik zou dus menen dat het ongewijzigd voortzetten van de gezinssamenleving zoals die tussen partijen gebruikelijk was niet in de weg hoeft te staan aan het aannemen van een duurzame gemeenschappelijke huishouding, indien andere factoren dat oordeel voldoende schragen.

2.25.1

Ik maak nog een afsluitende opmerking over de 'bijzondere omstandigheden' die blijkens het arrest van 12 maart 1982 aanwezig moeten zijn. Volgens de maatstaf van dit arrest kan er alleen reden zijn een geval van een gemeenschappelijke huishouding, gegroeid uit het inwonen van het nog niet zelfstandige kind bij zijn ouder(s), te brengen onder die waarop art. 7:268 BW van toepassing is, als er na het zelfstandig worden van het kind bijzondere omstandigheden bestaan die ertoe doen besluiten om, wat anders een aflopende samenlevingssituatie zou zijn geweest, tot een blijvende samenwoning met gemeenschappelijke huishouding te maken.

2.25.2

Ik lees in dit arrest niet de eis dat bijzondere omstandigheden ouder en zelfstandig geworden kind moeten doen besluiten de samenlevingssituatie tot een blijvende samenwoning met een gemeenschappelijke huishouding te maken,50.althans niet als daarmee wordt bedoeld dat er een bijzondere situatie moet zijn die de betrokkenen aanleiding geeft om (bewust) te gaan besluiten tot afwijking van het normale patroon. Zoals hierboven bij 2.19.1 is opgemerkt, kan een duurzame gemeenschappelijke huishouding, hoewel niet van te voren uitdrukkelijk beoogd, toch stilzwijgend door de macht der feiten ontstaan en daarin kan men, achteraf, zo nodig een besluit lezen om in de woning te blijven.51.

2.25.3

De verwijzing naar bijzondere omstandigheden moet worden begrepen tegen de achtergrond van de hiervoor besproken normale situatie dat de kinderen naar verwachting zullen gaan uitvliegen. Om aan te geven dat die situatie zich niet voordoet, zijn de bedoelde bijzondere omstandigheden vereist. Aan de hand van HR 6 maart 1987 zou kunnen worden gezegd dat het erom gaat vast te stellen of er genoeg feiten en omstandigheden zijn (gesteld en, zo nodig, bewezen) die met een aflopende samenlevingssituatie tussen ouder en kind onverenigbaar zouden zijn.52.Bij de beoordeling of sprake is van een duurzame gemeenschappelijke huishouding moet rekening worden gehouden met de aard van de relatie tussen ouder(s) en kind. Deze relatie kleurt per definitie de situatie en vraagt om een verklaring dat een samenwoning tussen juist deze personen niet aflopend van aard is.53.

De klachten van het middel

2.26

Zie ik het goed, dan heeft het hof in rov. 3.8 in zijn beoordeling van de omstandigheden van het onderhavige geval (i) niet de onjuistheid vastgesteld van de stellingen van [eiser] over, kort gezegd, het in gezinsverband samenleven met zijn moeder (rov. 3.7, eerste volzin), (ii) belangrijk geacht dat de verhouding tussen [eiser] en zijn moeder niet is veranderd ('gebrek aan wederkerigheid'), maar (ii) daarbij niet expliciet betrokken de leeftijd (57 jaar) van [eiser] ten tijde van het overlijden van zijn moeder, de huurster, terwijl (iv) naar thans veronderstellenderwijs wordt aangenomen [eiser] steeds thuiswonend is gebleven.

2.27

Het middel bevat in al zijn onderdelen hiertegen gerichte klachten over de rechtsopvatting van het hof dan wel de motivering van het oordeel in rov. 3.8, daarbij wijzend op de zeer lange duur van de samenlevingsrelatie (subonderdelen 2.1.1 t/m 2.1.6), de stellingen van [eiser] over de zorg van de moeder voor de zoon en later van de zoon voor de moeder (subonderdeel 2.2) en in het bijzonder over de rol die het hof heeft toegekend aan het gebrek aan wederkerigheid zonder daarbij alle omstandigheden van het geval te betrekken (subonderdeel 2.3).

2.28

Zoals volgt uit mijn bespreking van de rechtspraak op dit punt, meen ik dat deze klachten terecht zijn voorgedragen. Daarmee slaagt ook de voortbouwende klacht in onderdeel 2.4.

2.29

Voor het overige behoeft het middel geen bespreking, maar ik merk ten overvloede daarover het nog het volgende op.

Voor zover onderdeel 2.1 zou betogen dat de leeftijd van het inwonende kind en de overige omstandigheden van het geval niet ook in de beoordelingen moeten worden betrokken, gaat het uit van een onjuiste rechtsopvatting. Het hof kon bovendien een contra-indicatie ontlenen aan het feit dat niet kan worden vastgesteld dat [eiser] niet financieel bijdroeg aan het huishouden.

Anders dan subonderdeel 2.2 veronderstelt, heeft het hof in rov. 3.8 niet geoordeeld dat [eiser] niet 'zelfstandig' was als bedoeld in het arrest van 12 maart 1982.

Anders dan subonderdeel 2.3 veronderstelt, heeft het hof geen 'periode van wederzijdse verzorging' aangenomen (p. 7, bovenaan). Evenmin is het hof uitgegaan van een eis dat 'beide samenwonenden te allen tijde exact evenveel voor elkaar doen' (p. 7, tweede alinea).

2.30

Het principale middel slaagt.

3. Bespreking van het voorwaardelijk incidentele middel

3.1

[verweerder] heeft voorwaardelijk incidenteel beroep ingesteld onder de voorwaarde dat één of meer klachten in het principale beroep slagen. Omdat hieraan naar mijn mening is voldaan, kom ik toe aan de behandeling van het incidentele middel.

3.2

In dit middel wordt in allerlei variaties betoogd dat het hof niet, onjuist of onvoldoende gemotiveerd dan wel onbegrijpelijk heeft beslist dat [eiser] zijn hoofdverblijf in het gehuurde heeft gehad. De achtergrond van het middel is dat [eiser] slechts een beroep kan doen op art. 7:268 lid 2 BW indien niet alleen sprake is van een duurzame gemeenschappelijke huishouding, maar ook zijn hoofdverblijf in het gehuurde heeft.

3.3

Het hof heeft niet beslist op de vraag of [eiser] zijn hoofdverblijf heeft gehad in het gehuurde. Het hof overweegt immers in rov. 3.9 dat het overige dat door partijen is aangevoerd verder buiten bespreking kan blijven. Dat kon het hof doen, omdat het tot de conclusie was gekomen dat [eiser] en zijn moeder geen duurzame gemeenschappelijke huishouding hebben gevoerd. Om deze reden falen de klachten in het voorwaardelijk incidenteel cassatieberoep voor zover zijn klagen dat het hof niet heeft beslist over het hoofdverblijf van [eiser]. De overige klachten falen omdat zij uitgaan van een onjuiste lezing van het arrest van het hof.

3.4

Omdat naar mijn mening de klachten in het principale cassatieberoep slagen, dient vernietiging en verwijzing te geschieden opdat wordt beoordeeld of is voldaan aan de voorwaarden voor een geslaagd beroep op art. 7:268 lid 2 BW, dat wil zeggen of [eiser] en zijn moeder een duurzame gemeenschappelijke huishouding hebben gehad en of [eiser] zijn hoofdverblijf heeft gehad in de door zijn moeder gehuurde woonruimte.

Conclusie

De conclusie strekt in het principale cassatieberoep tot vernietiging en in het voorwaardelijk incidentele cassatieberoep tot verwerping.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden

A-G

Beroepschrift 30‑11‑2012

Hoge Raad der Nederlanden

Conclusie van antwoord, houdende voorwaardelijk incidenteel beroep

Rolzitting 30 november 2012

C 12/04600

inzake

[verweerder],

wonende te [woonplaats],

verweerder in het principaal beroep,

tevens eiser in het voorwaardelijk incidenteel beroep,

hierna te noemen: [verweerder],

advocaat: mr. M.E. Bruning

tegen

[eiser],

wonende te [woonplaats],

eiser tot cassatie,

tevens verweerder in het voorwaardelijk incidenteel beroep,

hierna te noemen: [eiser],

advocaat: mr. H.J.W. Alt

Edelhoogachtbaar College,

I.

[verweerder] zegt voor antwoord in het principaal cassatieberoep:

het gerechtshof heeft in zijn arrest, voor zover in het cassatiemiddel wordt bestreden, het recht niet geschonden en géén vormen veronachtzaamd welke op straffe van nietigheid in acht (hadden) moeten worden genomen.

MET CONCLUSIE: tot verwerping van het cassatieberoep; kosten rechtens.

II

[verweerder] stelt hierbij voorwaardelijk incidenteel cassatieberoep in tegen het arrest van het gerechtshof en voert daartoe het volgende aan:

Middel tot cassatie

schending van het recht en/of tot nietigheid leidend verzuim van (wezenlijke) vormen, doordat het hof heeft overwogen en beslist op de wijze zoals hierna vermeld in het bestreden arrest, en op die gronden heeft recht gedaan zoals in de navolgende rechtsoverwegingen is omschreven, welke rechtsoverwegingen als hier herhaald en ingelast moeten worden beschouwd, ten onrechte om één of meer van de volgende, waar nodig (mede) in hun onderlinge verband en samenhang te lezen redenen.

[verweerder] voert dit middel (uitsluitend) aan onder de voorwaarde(n) dat (één van de) klachten van [eiser] slagen (slaagt) c.q. worden gegrond bevonden.

Als in cassatie door het principaal beroep van [eiser] onbestreden, wordt hier tot uitgangspunt genomen dat, zoals het hof in rov. 3.9 (definitief) heeft beslist, het bewijsaanbod van [eiser] — MvG sub 5 (p. 11) - ‘niet ter zake dienend’ is en ‘geen betrekking heeft op voldoende concrete feitelijke stellingen die, indien bewezen, tot een ander oordeel zouden kunnen leiden’.

Voor zover het hof bij de beoordeling van het hoger beroep van [eiser] in rov. 3.1 e.v. op grond/naar aanleiding van zijn stelling dat hij sinds zijn geboorte zijn hoofdverblijf heeft in de, door zijn moeder tot haar overlijden gehuurde, woning (rov. 3.4), voor zijn beantwoording in rov. 3.6 t/m 3.10 van de vraag of [eiser] aan de vereisten van art. 7:268 lid 2 BW voldoet, in het midden heeft gelaten dan wel — (al of niet) veronderstellenderwijs c.q. voorshands — ervan is uitgegaan/het ervoor heeft gehouden dat [eiser] daar zijn hoofdverblijf had, heeft het blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting omtrent de stelplicht- en bewijslast(verdeling) en/of heeft het ten onrechte [verweerder] niet toegelaten tot het leveren van het door hem terzake aangeboden tegenbewijs, dan wel heeft het hof zijn arrest in het licht van de gedingstukken en meer in het bijzonder hierna vermelde stellingen/ verweren van [verweerder] niet voldoende (toereikend) gemotiveerd om begrijpelijk, controleerbaar en aanvaardbaar, te kunnen zijn.

Deze algemene klachten worden als volgt uitgewerkt en toegelicht.

toelichting en uitwerking:

Tegen vorenbedoelde stelling van [eiser], die als bewijs een inschrijving in de gemeentelijke basisadministratie en huisvestingsvergunning had overgelegd,1. heeft [verweerder] als verweer aangevoerd dat [verweerder] en/of zijn beheerder [beheerder] bij bezoeken aan de, steeds door de moeder gehuurde, woning en bij overleg over onderhoud en werkzaamheden nooit een andere bewoner dan de moeder van [eiser] hebben aangetroffen en zij alleen met haar contact hebben gehad, dat [eiser] een winkelpand met bovenwoning in [a-plaats] in eigendom heeft alwaar hij zijn feitelijke hoofdverblijf heeft, en dat [eiser] een vriendin heeft, met wie hij een duurzame liefdesrelatie heeft (niet is gehuwd of een geregistreerd partnerschap heeft) en die elders een eigen woning heeft.2.

In het beroepen vonnis heeft kantonrechter deze feiten als zodanig vastgesteld (p. 2) en heeft daarop, in navolging van het verweer van [verweerder], geoordeeld voor zover hier van belang (p. 3 en 4):

‘[eiser] is niet van rechtswege medehuurder van zijn vader en/of moeder geworden.

Het echtpaar [eiser] had vier zonen die voor zover [verweerder] als koper van de woning destijds wist allemaal het huis al uit waren.

[eiser] stelt nu aan de orde dat hij al zijn gehele leven een gemeenschappelijke huishouding heeft gevoerd met zijn ouders.

Als [eiser] zijn hele leven in de gemeentelijke basisadministratie ingeschreven is geweest en gebleven op het woonadres van zijn ouders, wil dat nog niet zeggen dat hij daar al die 57 jaren ononderbroken zijn hoofdverblijf heeft gehad.

De gemeentelijke basisadministratie is min of meer lijdelijk.

Wanneer men daarin niets laat wijzigen, wordt dat in de regel ook niet ambtshalve gedaan. En een al of niet duurzame gemeenschappelijke huishouding wordt daarin in het geheel niet geregistreerd.

Het gaat bij een duurzame gemeenschappelijke huishouding, die naast een hoofdverblijf in de woning wordt vereist om medehuurder of opvolgend huurder te worden, ook niet om het hele leven maar vooral om tenminste de laatste twee jaren.

[eiser] heeft, als hij al een duurzame gemeenschappelijke huishouding met zijn moeder heeft gehad in de afgelopen jaren, verzuimd om tijdig een verzoek en/of vordering als bedoeld in artikel 7:267 te doen, of op een of andere manier aan de verhuurder te melden dat hij ook in het gehuurde zijn hoofdverblijf had.

Ter comparitie heeft hij niet betwist dat [verweerder] of zijn beheerder [beheerder] hem daar nooit hebben aangetroffen.

Slechts een werknemer van de vroegere zakenpartner van [verweerder] zou [eiser] daar ooit hebben gesproken toen die daar bezig was met herstelwerkzaamheden aan de schuur.

(…) [eiser] betwist niet dat hij al 19 jaar eigenaar is van een winkelpand met woning en hij heeft tot dusver niet gesteld of aannemelijk gemaakt dat hij niet nu of op korte termijn over die woning zou kunnen beschikken.’

Onderstrepingen toegevoegd, adv.

In hoger beroep heeft [eiser] als producties 1 t/m 7 bij memorie van grieven een zevental reacties op een door zijn advocaat opgestelde standaard e-mail overgelegd die afkomstig zouden zijn van daar genoemde zevental personen, waaruit zou blijken dat hij sedert zijn geboorte bij zijn ouders zou verblijven3. en niet een kamer huurde maar een gemeenschappelijke huishouding voerde.4. [eiser] liet in hoger beroep onbestreden, dat [verweerder] en/of zijn beheerder hem nooit in de woning hebben aangetroffen,5. dat hij het bedrijfspand met bovenwoning in eigendom heeft en hij een vriendin heeft (die elders woont),6. maar betoogde — in eigen woorden (treffend) samengevat (MvG, p. 9) — dat [verweerder]

‘(…) gewoon de vigerende huurwetgeving [heeft] te accepteren, hetgeen te allen tijde, en bij elke huurovereenkomst het risico met zich brengt dat een huurder op enig moment een duurzame gemeenschappelijke huishouding aangaat met iemand die zijn hoofdverblijf naar het gehuurde verplaatst.’

Onderstreping toegevoegd, adv.

Volgens de toelichting op grieven 4 en 5 was verder dan ook niet relevant dat [eiser] niet zelf de huur heeft betaald7. en of hij de bovenwoning van zijn pand zou kunnen betrekken.8.

Daartegen herhaalde en handhaafde [verweerder] in hoger beroep zijn verweren uit de eerste aanleg, zoals gehonoreerd door de kantonrechter; het door [eiser] gestelde was volstrekt onvoldoende en de overgelegde e-mails boden evenmin valide bewijs van (enige) duurzame gemeenschappelijke huishouding:9.

‘[verweerder] wijst erop dat sinds het overlijden van de echtgenoot van de overleden [moeder] [hij] altijd de [moeder] als enige huurster heeft gekend. [verweerder] had zelf contact met deze huurster en soms liepen de contacten via de beheerder van het gehuurde, de heer [beheerder]. De huurpenningen zijn altijd door [de moeder] zelf betaald en nimmer door [eiser]. Enkele jaren geleden werd de betaling van de huurpenningen overgenomen door de schoondochter (…) die naast het pand aan de [a-straat] [01] woonde. Deze schoondochter werd gedurende de laatste fase van het leven van [de moeder] diens bewindvoerder en beheerde haar financiële zaken. (…)

[verweerder] wijst erop dat documenten van de Gemeentelijke Basisadministratie nog geen bewijs kunnen opleveren van een ononderbroken hoofdverblijf van [eiser] in de woning. Terecht heeft de rechtbank (…) bepaald dat de Gemeentelijke Basisadministratie daarin lijdelijk is en dat een inschrijving op een woonadres nog geen bewijs oplevert van een ononderbroken verblijven. (…) [eiser] heeft in de procedure ook niet betwist dat [verweerder] of zijn beheerder [beheerder] hem daar nooit hebben aangetroffen.

Nu [eiser] niet tijdig een verzoek of vordering heeft gedaan op de voet van artikel 7:267 BW heeft [verweerder] niet de gelegenheid gehad om te onderzoeken of er sprake van een duurzame gemeenschappelijke huishouding was en of dat verzoek niet werd gedaan met het kennelijke doel om de huur te zijner tijd te kunnen voortzetten.

Door het verzuim van [eiser] terzake is het lastiger geworden voor [verweerder] om de duurzame gemeenschappelijke huishouding inhoudelijk te betwisten en om tegenbewijs te leveren, dan wanneer [eiser] voor het overlijden van zijn moeder een verzoek of vordering tot medehuurderschap had ingediend.

(…) De door [eiser] bij de memorie van grieven ingediende verklaringen over de waarnemingen van het contact tussen [eiser] en zijn moeder kunnen op zichzelf niet het oordeel rechtvaardigen dat er sprake is geweest van een duurzame gemeenschappelijke huishouding.

De omstandigheid dat [eiser] kennelijk een langdurige affectieve relatie onderhoud[t] met mevrouw [vriendin] wijst er reeds op dat er geen sprake kan zijn van een duurzame gemeenschappelijke huishouding met zijn overleden moeder.

(…) Onbegrijpelijk is dat [eiser] niet in zijn eigen bedrijfswoning zou kunnen intrekken. Het ter zake in de memorie van grieven door [eiser] gestelde is daarvoor volstrekt onvoldoende.’

Bij de weerlegging van grief 2 werd herhaald dat [verweerder] zich na de aankoop van de door de ouders van [eiser] gehuurde woning heeft gemeld als nieuwe eigenaar van het gehuurde en dat er toen geen enkele melding is gemaakt van de woonachtigheid van [eiser] aldaar; dat hij in de woning zijn hoofdverblijf had bleek [verweerder] nergens uit en kan dan ook niet hem worden aangerekend.10.

Voor — het antwoord op — de vraag waar [eiser] zijn hoofdverblijf houdt, was volgens [verweerder] aldus relevant dat [eiser] de bovenwoning in eigendom heeft, over de bewoning waarvan hij weigerde (enige) opheldering te verschaffen.11.

In de memorie van grieven heeft [verweerder] daarop getuigenbewijs aangeboden, door het horen van hem zelf en zijn beheerder de heer [beheerder] over het feit dat zij [eiser] nimmer in of rond de woning hebben aangetroffen, er nooit tekenen zijn geweest dat [eiser] in de woning zijn hoofdverblijf heeft gehad, ter zake (zijn feitelijk hoofdverblijf in) diens bedrijfswoning en van zijn relatie met mevrouw [vriendin] (die elders woonachtig is).12. Dit getuigenbewijsaanbod is van de zijde van [verweerder] bij pleidooi in hoger beroep als zodanig herhaald.13. Hiervan uitgaande voert [verweerder] tegen het arrest de volgende drie onderdelen met rechts- en motiveringsklachten aan.

1

Indien het hof in (rov. 3.1 t/m 3.10 van) zijn arrest in het midden heeft gelaten de juistheid van het verweer van [verweerder] dat [eiser] niet zijn hoofdverblijf had in de, door zijn overleden moeder gehuurde, woning, kan daarvan in cassatie veronderstellenderwijs worden uitgegaan, en is rechtens onjuist en (of althans) onbegrijpelijk dat het hof in rov. 3.7 t/m 3.9 is overgegaan tot zijn beoordeling van de vraag of [eiser] met zijn moeder als overleden huurder een duurzame gemeenschappelijke huishouding voerde in de zin van art. 7:268 lid 2 BW, nu het hof aan deze beoordeling niet toekwam c.q. kon toekomen (reeds) omdat [eiser] niet zijn hoofdverblijf had in de door de moeder gehuurde woning.

2
a.

Indien het hof in (rov. 3.1 t/m 3.10 van) zijn arrest veronderstellenderwijs dan wel voorshands ervan is uitgegaan/het ervoor heeft gehouden dat [eiser] in de door zijn overleden moeder gehuurde woning zijn hoofdverblijf had, ervan uitgaande dat [eiser] dienaangaande had voldaan aan zijn stelplicht als bedoeld in art. 7:268 BW, getuigt dit oordeel van een onjuiste rechtsopvatting doordat in een geval als het onderhavige ter voldoening aan de door dit artikel vereiste rechtsfeiten een verzwaarde stelplicht geldt waaraan [eiser] niet heeft voldaan met hetgeen zijnerzijds dienaangaande in de procedure was gesteld, zoals de kantonrechter in zijn beroepen vonnis had uitgemaakt (zie p. 3 en 4) en [verweerder] ook in het geding in hoger beroep had aangevoerd.14.

b.

Indien het hof in (rov. 3.1 t/m 3.10 van) zijn arrest veronderstellenderwijs dan wel voorshands ervan is uitgegaan/het ervoor heeft gehouden dat [eiser] in de door zijn overleden moeder gehuurde woning zijn hoofdverblijf had, omdat hij terzake had voldaan aan zijn (verzwaarde) stelplicht als bedoeld in art. 7:268 BW en [verweerder] de door hem naar voren gebrachte feiten niet of niet voldoende (gemotiveerd) heeft betwist, is dat oordeel rechtens onjuist doordat het te zware eisen heeft gesteld aan de wijze waarop en mate waarin op grond van het bepaalde in art. 7:268 in een geval als het onderhavige de verhuurder ([verweerder]) het door de derde ([eiser]) gestelde hoofdverblijf dient te betwisten.

Zoals de kantonrechter terecht, in hoger beroep onbestreden gelaten, heeft tot uitgangspunt genomen, moet in een geval als het onderhavige op de voet van het bepaalde in art. 7:267–268 BW het de derde ([eiser]) die verzuimde tijdig een verzoek/vordering te doen als bedoeld in art. 7:267 of anderszins tijdig de verhuurder ([verweerder]) te melden dat hij ook in het gehuurde zijn hoofdverblijf had, na het overlijden van de huurder (moeder) niet makkelijker zijn de in art. 7:268 lid 2 vereiste rechtsfeiten aan te tonen/voldoende aannemelijk te maken, waar juist door toedoen/nalaten van de derde ([eiser]) voor deze verhuurder ([verweerder]) het — des te — moeilijker zal zijn/worden om de juistheid van de door die derde ([eiser]) gestelde feiten en omstandigheden te kunnen betwisten.15.

c.

Althans is het in 2.b bestreden oordeel zonder nadere motivering die echter ontbreekt, onbegrijpelijk in het licht van hetgeen [verweerder] tegen de stelling van [eiser] dat hij sinds zijn geboorte in 1953 zijn hoofdverblijf heeft in de door zijn ouders/moeder gehuurde woning, als verweer had aangevoerd, te weten:

(i)

dat, na de dood van zijn vader, de moeder van [eiser] enige huurder van de woning was met wie [verweerder] en zijn beheerder [beheerder] contact hebben gehad (wat de kantonrechter als vaststaand feit heeft vastgesteld);16.

(ii)

dat [verweerder] zich na de aankoop van de door de ouders gehuurde woning bij hen heeft gemeld als nieuwe eigenaar en er (ook) toen geen enkele melding is gemaakt van de woonachtigheid van [eiser] in die woning;17.

(iii)

dat [verweerder] en beheerder [beheerder] [eiser] nooit in of rond de door zijn moeder gehuurde woning hebben aangetroffen (wat door [eiser] volgens de kantonrechter ter comparitie in eerste aanleg niet is bestreden);18.

(iv)

dat de inschrijving van [eiser] in de gemeentelijke basisadministratie op het adres van de door zijn moeder gehuurde woning nog niet wil zeggen dat hij daar ononderbroken zijn hoofdverblijf heeft gehad (zoals de kantonrechter, in hoger beroep onbestreden, heeft vastgesteld);19.

(v)

dat [eiser] sinds 1991 een winkelpand met bovenwoning, bedrijfswoning, in eigendom heeft waar hij een fietsenwinkel exploiteert (wat de kantonrechter ook als vaststaand feit heeft vastgesteld) en feitelijk zijn hoofdverblijf heeft;20.

(vi)

dat [eiser] een langdurige liefdesrelatie heeft met zijn vriendin ([vriendin]) die een eigen woning heeft (zoals de kantonrechter, ook in appel onbestreden, heeft vastgesteld);21.

welke door [verweerder] aangevoerde (deels vaststaande) feiten en omstandigheden ieder voor zich en/of in onderlinge samenhang bezien, als zodanig en zonder meer (reeds) de conclusie (hadden kunnen) rechtvaardigen dat [eiser] niet in de door zijn overleden moeder gehuurde woning zijn hoofdverblijf had.

De juistheid van die stellingen/verweren van [verweerder] heeft [eiser] in feitelijke instanties niet inhoudelijk weersproken, waardoor/waarmee de hier vermelde feiten en omstandigheden (ook) in cassatie als vaststaand zijn aan te merken.

Op grond van deze feiten en omstandigheden had het hof aldus reeds kunnen c.q. moeten komen tot de slotsom dat [eiser] niet in de woning van de moeder zijn hoofdverblijf had, welk oordeel (ook) zijn conclusie had gedragen dat het hoger beroep van [eiser] geen succes had (heeft) en de kantonrechter diens vordering terecht heeft afgewezen; zie rov. 3.10 van het bestreden arrest.

d.

Indien het hof in (rov. 3.1 t/m 3.10 van) zijn arrest veronderstellenderwijs dan wel voorshands ervan is uitgegaan/het ervoor heeft gehouden dat [eiser] in de door zijn overleden moeder gehuurde woning zijn hoofdverblijf had, (terecht) ervan uitgaande dat [eiser] aan zijn (verzwaarde) stelplicht voldaan had en de gestelde feiten door [verweerder] voldoende waren betwist, en omdat het op basis van de inhoud van de als producties 1 t/m 7 bij memorie van grieven overgelegde schriftelijke verklaringen van de daarin vermelde zeven personen van oordeel was dat [eiser] daarmee (voldoende) bewijs had geleverd van het door hem gestelde feit dat hij in de woning zijn hoofdverblijf had, heeft het hof — om de in 2.b aangevoerde redenen — voor een geval als het onderhavige gelet op het gemotiveerd verweer van de verhuurder ([verweerder]) te lichte eisen gesteld aan het door de derde ([eiser]), op de voet van art. 149 Rv., te leveren bewijs van het in art. 7:268 lid 2 BW vereiste rechtsfeit dat de derde zijn hoofdverblijf heeft (gehad) in de door de overleden huurder gehuurde woning.

3

Indien het hof in (rov. 3.1 t/m 3.10 van) zijn arrest veronderstellenderwijs dan wel voorshands ervan is uitgegaan/het ervoor heeft gehouden dat [eiser] in de door zijn overleden moeder gehuurde woning zijn hoofdverblijf had, (met juistheid) ervan uitgaande dat [eiser] aan zijn (verzwaarde) stelplicht voldaan had en de gestelde feiten door [verweerder] voldoende waren betwist, en omdat het op basis van de inhoud van de als productie (1 t/m 7) bij memorie van grieven overgelegde verklaringen van de daarin genoemde personen van oordeel was dat [eiser] voorshands bewijs had geleverd van het door hem gestelde feit dat hij in de door de moeder gehuurde woning zijn hoofdverblijf had, heeft het hof [verweerder] ten onrechte niet toegelaten tot het leveren van — het bij memorie van antwoord en bij pleidooi aangeboden — tegenbewijs, door het horen van hem zelf en beheerder [beheerder] als getuigen, ter ontzenuwing van de juistheid van het door [eiser] geleverde (louter) schriftelijke bewijs.

Nu [verweerder] niet tot tegenbewijs was toegelaten, is 's hofs klaarblijkelijk oordeel dat [eiser] zijn hoofdverblijf had in de door zijn moeder gehuurde woning, rechtens onjuist. Althans is zonder nadere motivering, die evenwel ontbreekt, onbegrijpelijk dat en waarom het hof [verweerder] niet (meer) in de gelegenheid had gesteld om het hiervoor bedoelde tegenbewijs te leveren.

Conclusie

[verweerder] vordert op grond van dit cassatiemiddel onder genoemde voorwaarde(n) de (gedeeltelijke) vernietiging van het arrest, (uitsluitend) voor zover hier bestreden, met zodanige verdere voorziening, mede ten aanzien van de (proces)kosten in alle instanties, als de Hoge Raad in goede justitie geraden voorkomt, c.q. juist zal achten.

Advocaat

Beroepschrift 05‑09‑2012

Heden, de vijfde september tweeduizendtwaalf, ten verzoeke van de heer [requirant], wonende te [woonplaats], te dezer zake domicilie kiezende te 's‑Gravenhage aan de Statenlaan 28, ten kantore van Alt Kam Boer advocaten, van wie mr. H.J.W. Alt, advocaat bij de Hoge Raad der Nederlanden, door mijn requirante als zodanig in na te melden cassatieprocedure wordt gesteld en hem als zodanig daarin zal vertegenwoordigen;

Heb ik,

[Johan George Willemstein, gerechtsdeurwaarder gevestigd te Gouda en aldaar kantoorhoudende aan de Harderwijkweg 5;]

AAN:

De heer [gerequireerde], wonende te [woonplaats] aan de [adres], aldaar te zijnen woonhuize mijn exploit doende en afschrift dezes latende aan:

[…]

AANGEZEGD:

dat mijn requirant bij deze beroep in cassatie instelt tegen het arrest van het Gerechtshof te Amsterdam d.d. 5 juni 2012, gewezen onder nummer 200.094.466/01 tussen eiser als appellant en gerequireerde als verweerder.

en dat:

—

van de verweerder in cassatie bij verschijning in het geding een griffierecht zal worden geheven bedragende € 302,-- te voldoen binnen vier weken na verschijning;

—

dat van de verweerder in cassatie indien hij onvermogend is een lager griffierecht wordt geheven ten bedrage van € 302,--, indien hij bij zijn verschijning in het geding heeft overgelegd:

1o.

een afschrift van het besluit tot toevoeging, bedoeld in artikel 29 van de Wet op de rechtsbijstand, of indien dit niet mogelijk is ten gevolge van omstandigheden die redelijkerwijs niet aan hem zijn toe te rekenen, een afschrift van de aanvraag, bedoeld in artikel 24, tweede lid, van de Wet op de rechtsbijstand, dan wel

2o.

een verklaring van de raad als bedoeld in artikel 1, onder b, van die wet, waaruit blijkt dat zijn inkomen niet meer bedraagt dan de bedragen, bedoeld in artikel 35, derde en vierde lid, telkens onderdelen a tot en met d dan wel in die artikelleden, telkens onderdeel e, van die wet;

met dien verstande dat als gevolg van een inmiddels van kracht geworden wijziging van de Wet op de rechtsbijstand nu geldt dat de verklaring wordt verstrekt door het bestuur van de raad voor rechtsbijstand, bedoeld in artikel 2 van die wet, terwijl de bedragen waaraan het inkomen wordt getoetst zijn vermeld in artikel 2, eerste en tweede lid, van het Besluit eigen bijdrage rechtsbijstand;

—

indien verweerder in cassatie advocaat stelt maar het hiervoor genoemde griffierecht niet tijdig betaalt, en de voorgeschreven termijnen en formaliteiten in acht zijn genomen, de rechter verstek tegen verweerder verleent, het door de verweerder in cassatie gevoerde verweer buiten beschouwing blijft en diens recht om in cassatie te komen vervalt.

Voorts heb ik, deurwaarder, geheel exploiterende en met domiciliekeuze als voormeld, de gerequireerden:

GEDAGVAARD:

om op vrijdag, de achtentwintigste september tweeduizendtwaalf des voormiddags te tien uur, niet in persoon doch vertegenwoordigd door een advocaat bij de Hoge Raad de Nederlanden, te verschijnen ter terechtzitting van de Hoge Raad der Nederlanden, Eerste Enkelvoudige Kamer voor Burgerlijke Zaken, alsdan zitting houdende in het gebouw van de Hoge Raad aan de Kazernestraat 52 te 's‑Gravenhage;

TEN EINDE:

namens mijn requirant tegen voormeld arrest te horen aanvoeren het navolgende:

Middel van cassatie

Schending van het recht en/of verzuim van vormen, waarvan niet-inachtneming nietigheid medebrengt, doordat het Hof bij het te dezen bestreden arrest van 5 juni 2012, gewezen onder nummer 200.094.466/01 heeft overwogen en beslist gelijk in 's‑Hofs arrest vermeld —hier als herhaald en ingelast te beschouwen —, ten onrechte om één of meer van de navolgende — zo nodig in onderling verband en samenhang te beschouwen — redenen:

1. Kern van de zaak en het geding in feitelijke instantie

1.1

Onderhavige zaak betreft een huurkwestie. Eiser tot cassatie, hierna ook te noemden: [requirant], bewoont sinds zijn geboorte op [geboortedatum] 19531. de woning aan het adres [a-straat] [1] te [a-plaats]. Aanvankelijk woonde [requirant] daar met zijn ouders.

Zeventien jaar geleden overleed eerst zijn vader. Op 6 juli 2010 is ook zijn moeder ([moeder]) overleden.

1.2

Verweerder in cassatie, verder aangeduid als ‘[gerequireerde]’, is opvolgend eigenaar en verhuurder van het litigieuze perceel [a-straat] [1] te [a-plaats].

1.3

Bij dagvaarding van 29 december 2010 heeft [requirant] [gerequireerde] gedagvaard tot voortzetting van de huur na ommekomst van de zes maanden na het overlijden van zijn moeder. Hij stelt daartoe, zakelijk weergegeven, 57 jaar met zijn moeder te hebben samengewoond en een gemeenschappelijke huishouding te hebben gevoerd.

1.4

Bij conclusie van antwoord heeft [gerequireerde] die vordering bestreden.

1.5

De kantonrechter heeft de vordering afgewezen.

1.6

[requirant] is daarvan tijdig in hoger beroep gekomen. Hij stelt daarbij, thans uitvoeriger gemotiveerd en onderbouwd, dat hij met zijn moeder duurzaam heeft samengewoond en een gemeenschappelijke huishouding heeft gevoerd.

1.7

Bij memorie van antwoord heeft [gerequireerde] het e.e.a. wederom bestreden.

1.8

Partijen hebben de zaak op 18 april 2012 bepleit bij het hof.

1.9

Bij arrest van 5 juni 2012 heeft het hof het vonnis van de kantonrechter bekrachtigd.

1.10

[requirant] kan zich met die uitspraak niet verenigen en voert daartegen de navolgende klachten aan.

Klachten
2.1

Dit middelonderdeel is gericht tegen rov. 3.8 alwaar het oordeelt:

‘[requirant] heeft gelijk dat de omstandigheid dat niet kan worden vastgesteld dat hij financieel aan het huishouden bijdroeg op zichzelf genomen nog niet betekent dat een duurzame gemeenschappelijke huishouding ontbrak. Die omstandigheid is voor het aannemen daarvan echter wel een belangrijke contra-indicatie. De algehele indruk die het hof heeft gekregen op grond van het over en weer gestelde en de inlichtingen die bij gelegenheid van het pleidooi zijn verstrekt, is dat [requirant] feitelijk steeds het (jongste) kind in huis is gebleven. De relatie van [requirant] met zijn moeder werd niet erdoor gekenmerkt dat zij gemeenschappelijk een huishouding voerden. Er was in dit opzicht een gebrek aan wederkerigheid. [requirant] liet zich in de rol van kind door zijn moeder verzorgen. Bij die rol paste ook dat hij bepaalde klusjes deed, samen dingen werden ondernomen en hij ook voor zijn moeder zorgde, met name toen zij steeds verder achteruitging. Dit alles is voor het aannemen van een duurzame gemeenschappelijke huishouding als bedoeld in artikel 7:268 BW echter onvoldoende.’

Hierin gaat het hof uit van een onjuiste rechtsopvatting ter zake van het aannemen van een duurzame gemeenschappelijke huishouding als bedoeld in artikel 7:268 BW en in het bijzonder ter zake van de vaste jurisprudentie van Uw Raad in een situatie waarin het kind inwonend is.2. Het hof miskent immers dat juist in het geval een kind in het ouderlijk huis blijft wonen en dat kind eigenlijk, zoals het hof heeft aangenomen: ‘altijd het jongste kind in huis is gebleven (…) bij welke rol ook paste dat hij klusjes in huis deed, samen dingen werden ondernomen en hij ook voor zijn moeder zorgde, met name wanneer zij verder achteruit ging’, dit niet anders kan worden gekwalificeerd als een vorm van een duurzame gemeenschappelijke huishouding als bedoeld in artikel 7:268 BW en dat er ook sprake is van wederkerigheid.3. In dit verband heeft het hof tevens miskend dat de omstandigheid dat niet kan worden vastgesteld dat [requirant] financieel aan het huishouden bijdroeg geen contra-indicatie kan opleveren.

Indien het hof dit niet heeft miskend, is zijn oordeel, zonder nadere toelichting onbegrijpelijk, althans onvoldoende gemotiveerd.

Ter toelichting en uitwerking diene het navolgende.

2.1.1

Het hof heeft kennelijk het oog gehad op HR 12 maart 1982, NJ 1982, 352 waarin Uw Raad heeft geoordeeld dat onder de gevallen van een duurzame gemeenschappelijke huishouding die de wetgever in art. 1623h op het oog heeft, niet zijn begrepen de gevallen van een samenleven van ouder en kind zoals dit samenleven bij de geboorte ontstaat en nadien pleegt te worden voortgezet, soms tot na het meerderjarig worden van het kind. Afgezien van — te dezen niet gestelde — bijzondere omstandigheden is dan sprake van een aflopende samenlevingssituatie en niet van een blijvende samenwoning met gemeenschappelijke huishouding (BW art. 1623h, eerste lid). De bewuste rechtsoverweging luidt als volgt:

‘Het gaat in deze om de vraag of er in het geval van in een gezin opgroeiende kinderen die na hun meerderjarig worden nog bij hun ouder(s) in een gemeenschappelijke huishouding blijven wonen, tussen de ouder(s) en het meerderjarig geworden kind reeds uit dien hoofde, sprake is van een ‘duurzame gemeenschappelijke huishouding’ als bedoeld in art. 1623h BW.

Deze vraag moet ontkennend worden beantwoord. Onder de gevallen van een duurzame gemeenschappelijke huishouding die de wetgever in art. 1623h op het oog heeft, zijn niet begrepen de gevallen van een samenleven van ouder en kind zoals dit samenleven bij de geboorte van het kind ontstaat en nadien pleegt te worden voortgezet. Alleen als er na het zelfstandig worden van het kind bijzondere omstandigheden bestaan die ertoe doen besluiten om, wat anders een aflopende samenlevingssituatie zou zijn geweest, tot een blijvende samenwoning met gemeenschappelijke huishouding te maken, kan er reden zijn, een geval van een gemeenschappelijke huishouding, gegroeid uit het inwonen van het nog niet zelfstandige kind bij zijn ouder(s), te brengen onder die waarop art. 1623h van toepassing is. Zulke omstandigheden zijn hier echter niet gesteld, zodat het middel niet tot cassatie kan leiden.’

2.1.2

De Hoge Raad maakt met de zinsnede:

‘(…) Alleen als er na het zelfstandig worden van het kind bijzondere omstandigheden bestaan die ertoe doen besluiten om, wat anders een aflopende samenlevingssituatie zou zijn geweest, tot een blijvende samenwoning met gemeenschappelijke huishouding te maken, kan er reden zijn, een geval van een gemeenschappelijke huishouding, gegroeid uit het inwonen van het nog niet zelfstandige kind bij zijn ouder(s), te brengen onder die waarop art. 1623h van toepassing is.(…)’

[onderstreping door mij — HJWA]

de weg vrij voor een situatie waarin de regel dat een inwonend kind niet in aanmerking komt een uitzondering leidt, te weten de aanwezigheid van bijzondere omstandigheden die ertoe doen besluiten om, wat anders een aflopende samenlevingssituatie zou zijn geweest, tot een blijvende samenwoning met gemeenschappelijke huishouding te maken.4.

2.1.3

Een dergelijke uitzondering is hier bij uitstek aan de orde waar — gelet op het zeer lange tijdsverloop — er evident geen sprake is geweest van een aflopende samenlevingssituatie5. — partijen er kennelijk voor hebben gekozen elkaar te verzorgen op een wijze zoals het hof in r.o. 3.8 vaststelt, namelijk eerst de moeder die haar verzorgende rol continueerde, vervolgens het samen ondernemen van dingen en tot slot [requirant] die bepaalde klusjes deed en ook voor zijn moeder zorgde met name toen zij verder achteruitging:

(…) [requirant] liet zich in de rol van kind door zijn moeder verzorgen. Bij die rol paste ook dat hij bepaalde klusjes deed, samen dingen werden ondernomen en hij ook voor zijn moeder zorgde, met name toen zij steeds verder achteruitging (…).

Deze omstandigheden maken dat er juist sprake is van een duurzame gemeenschappelijke huishouding.

2.1.4

Daarbij komt dat [requirant] — naar vaststaat — met zijn moeder tot haar dood op zeer hoge leeftijd heeft samengewoond en er aldus moet worden geconstateerd dat na het meerderjarig worden de samenwoning nog 38 jaar heeft geduurd, zodat ook om deze reden geen sprake kan zijn van een aflopende samenlevingsrelatie,6. dit nog daargelaten dat anders dan bij art. 7:267 lid 3, art. 7:268 BW echter niet vereist dat de gemeenschappelijke huishouding al een bepaalde minimumperiode geduurd moet hebben als de huurder overlijdt. De samenwoning hoeft dus ten tijde van het overlijden zijn duurzaamheid nog niet door tijdsverloop te hebben bewezen. Wel moet aannemelijk zijn dat de samenwoning door de partijen als een duurzame was bedoeld.

2.1.5

Het is van alle tijde dat één van de kinderen uit een gezin zich over een of twee ouders ontfermt en blijft inwonen totdat die ouder of ouders overlijden. In dat geval is het al geruime tijd niet ongebruikelijk dat dit kind in dat geval mantelzorg pleegt, in die zin dat de verzorging van het kind van de ouder toeneemt. Het zou in dat kader onwenselijk zijn dat een kind daarvan moet afzien, hetzij omdat hij na de dood van de ouder op straat staat, dan wel de verzorging wel op zich moet nemen maar daarnaast een tweede woning zou moeten aanhouden.

2.1.6

De ratio van de bepaling was kennelijk om kinderen die nog niet meteen na het bereiken van de 18 jarige leeftijd in aanmerking te laten komen voor voortzetting van het huurderschap omdat toch wel de verwachting was dat men nog zou ‘uitvliegen’.

Wanneer dat ‘uitvliegen’ niet is gedaan omdat men een andere keuze maakt, te weten door bij de ouders te blijven wonen, onder de omstandigheden zoals het hof overweegt in r.o. 3.8 volgt dat er weldegelijk sprake is van een duurzame gemeenschappelijke huishouding. Daaraan staat niet in de weg dat [requirant] niet heeft kunnen aantonen dat hij financieel heeft bijgedragen.7.

2.1.7

Het hof heeft dit alles hetzij miskend, hetzij heeft het geen inzicht gegeven in zijn gedachtegang, althans heeft het een onbegrijpelijk oordeel gegeven.

2.2

Daarbij is het bovendien, zonder nadere toelichting, die ontbreekt, onbegrijpelijk en rechtens onjuist dat het hof in r.o. 3.8 oordeelt dat de relatie van [requirant] met zijn moeder er niet door werd gekenmerkt dat zij gemeenschappelijk een huishouding voerden en dat er in dit opzicht een gebrek aan wederkerigheid was. Zoals hierna achter middelonderdeel 2.3 zal blijken, is ‘wederkerigheid’ geen vereiste, althans geen doorslaggevende omstandigheid, voor het aannemen van een gemeenschappelijke huishouding in de zin van art. 7:268 BW.

Indien en voor zover het hof met de voornoemde overweging, mede in het licht van zijn oordeel in dezelfde rov. 3.8 dat [requirant] zich in de rol van kind liet verzorgen door zijn moeder, heeft bedoeld te oordelen dat [requirant] niet zelfstandig was en dat om die reden de uitzondering die Uw Raad heeft gemaakt in de situatie waarin het kind nog inwonend is,8. hier niet van toepassing zou zijn, heeft het hof een zonder nadere toelichting die ontbreekt, onbegrijpelijk oordeel gegeven. Die zelfstandigheid en de daarmee gepaard gaande wederkerigheid gedurende de samenleving, blijkt nu juist uit die overweging zelf: aanvankelijk zorg van de moeder jegens zoon met als tegenprestatie klusjes, later zorg van de zoon jegens de moeder vanwege toenemende hulpbehoevendheid. Daarin zit, anders dan het hof overweegt, nu juist zowel de zelfstandigheid als de wederkerigheid door de samenlevingsjaren heen.

2.3

Bovenop het voorgaande geldt dat het hof in de hiervoor geciteerde rov. 3.8 tevens heeft miskend dat de aanwezigheid van ‘wederkerigheid’ geen, althans geen doorslaggevend, criterium is voor het aannemen van een duurzame gemeenschappelijke huishouding in de zin van art. 7:268 BW. Uit de vaste jurisprudentie van Uw Raad volgt dat de rechter bij de vraag of sprake is van een duurzame gemeenschappelijke huishouding alle omstandigheden van het geval in onderling verband dient te waarderen, waarbij ook een eenzijdige verzorging mede van belang kan zijn.

Zo heeft Uw Raad in het arrest van 22 januari 1993, NJ 1993, 549 geoordeeld:

‘Bij de beoordeling van dit onderdeel moet worden vooropgesteld dat ter beantwoording van de vraag of in de zin van art. 7A:1623h lid 1 BW sprake is van een gemeenschappelijke huishouding tussen de huurder van een woning en een andere persoon die in de woonruimte zijn hoofdverblijf heeft, alle omstandigheden van het geval in onderling verband dienen te worden gewaardeerd. Daarbij kan mede van belang zijn dat de huurder en die andere persoon gezamenlijk voorzien in de kosten van de huisvesting en/of de kosten van levensonderhoud, alsmede dat die andere persoon de verzorging van de huurder duurzaam op zich heeft genomen.’

Van een duurzame gemeenschappelijke huishouding kan dus ook sprake zijn in het geval het kind bij zijn ouders blijft wonen mede om de ouder(s) te verzorgen, terwijl in een dergelijke situatie — juist vanwege de afhankelijkheid van die ouder(s) die door het kind wordt (worden) verzorgd — van een wederkerigheid nauwelijks sprake is.9. Het hof heeft in rov. 3.8 dus miskend dat in een situatie zoals in casu waarin [requirant] — na een periode van een wederzijdse verzorging — zijn moeder verzorgde toen zij verder achteruitging, aanwezigheid van ‘wederkerigheid’ geen doorslaggevende rol meer speelt voor het aannemen van een gemeenschappelijke huishouding.

In dit verband geldt dat indien en voor zover het hof voor de wederkerigheid in het kader van 7:268 BW als eis stelt dat die te allen tijde volstrekt gelijkwaardig moet zijn, des dat beide samenwonenden te allen tijde exact even veel voor elkaar doen, gaat het hof uit van een onjuiste, want veel te strenge maatstaf. Juist in relaties als de onderhavige, is inherent dat dit verschilt. Althans is het oordeel zonder nadere toelichting, die ontbreekt, onbegrijpelijk althans onvoldoende gemotiveerd.

Dit alles heeft het hof hetzij miskend, hetzij heeft het zijn gedachtegang met onvoldoende redenen omkleed.

2.4

De gegrond bevinding van één of meer van de bovenstaande middelonderdelen raakt ook de daarop voortbouwende slotsom van het hof in r.o. 3.9 t/m 4.

WESHALVE het de Hoge Raad behage op vorenstaande gronden, of één of meer daarvan, te vernietigen het arrest, waartegen het middel is gericht, met zodanige verdere beslissing als de Hoge Raad zal vermenen te behoren, kosten rechtens.

De kosten dezes voor mij, deurwaarder, zijn € 76,17 + € 14,47 (BTW) + € 7,00 (info GBA)

DEURWAARDER

[mijn requirant kan de BTW niet verrekenen]

Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.