HR, 20-09-2019, nr. 18/00524

IPR. Internationale bevoegdheid. Vervolg van HR 14 juni 2019, ECLI:NL:HR:2019:925. Hoge Raad stelt prejudiciële vragen aan HvJEU over art. 7, aanhef en punt 2, Verordening Brussel I-bis (nr. 1215/2012). Collectieve actie ten behoeve van aandeelhouders met Nederlandse beleggingsrekening op de grond dat BP hen onjuist, onvolledig of misleidend heeft geïnformeerd over de olieramp uit 2010 in de Golf van Mexico. Rechtbank en hof hebben zich onbevoegd verklaard. Biedt schade op beleggingsrekening voldoende aanknopingspunten om Nederland als 'Erfolgsort' te kwalificeren? Bijzondere of bijkomende omstandigheden voor bevoegdheid Nederlandse rechter. Betekenis van de omstandigheid dat sprake is van collectieve actie op de voet van art. 3:305a BW.

Partij(en)

VERENIGING VAN EFFECTENBEZITTERS,gevestigd te Den Haag,

EISERES tot cassatie,

advocaat: mr. J. van der Beek,

t e g e n

de vennootschap naar het recht van het Verenigd Koninkrijk BP P.L.C.,gevestigd te Londen, Verenigd Koninkrijk,

VERWEERSTER in cassatie,

advocaat: mr. W.H. van Hemel.

Partijen zullen hierna ook worden aangeduid als VEB en BP.

1. Het geding in feitelijke instanties

Voor het verloop van het geding in feitelijke instanties verwijst de Hoge Raad naar zijn arrest van 14 juni 2019 (ECLI:NL:HR:2019:925).

2. Het verdere verloop van het geding in cassatie

In het arrest van 14 juni 2019 heeft de Hoge Raad partijen in de gelegenheid gesteld zich uit te laten over de beoogde vragen van uitleg als in die uitspraak vermeld.

De advocaten van partijen hebben zich ieder schriftelijk over die vragen uitgelaten. De Hoge Raad ziet daarin aanleiding passages in 4.6.2, 4.9.4 en in vraag 2 aan te vullen, en vraag 3 en 4 te verduidelijken. Verder zijn 3.1 onder (iv), 4.2.1, 4.3, 4.8.1, 4.9.2 en 5 gewijzigd. Het betreft wijzigingen van ondergeschikte aard.

3. Uitgangspunten in cassatie

Feiten en vorderingen

3.1

In cassatie kan van het volgende worden uitgegaan.

(i) VEB stelt zich statutair ten doel de belangen te behartigen van effectenbezitters in de ruimste zin van het woord. Dat doel tracht zij ingevolge haar statuten onder meer te verwezenlijken door het instellen van collectieve acties: rechtsvorderingen als bedoeld in art. 3:305a Burgerlijk Wetboek (hierna: BW).

(ii) BP is een wereldwijd opererend olie- en gasbedrijf. Haar gewone aandelen zijn genoteerd aan de beurzen van Londen en Frankfurt. Aan de beurs van New York zijn van de gewone aandelen afgeleide American Depository Shares genoteerd.

(iii) Op 20 april 2010 heeft zich op het door BP geleaste olieboorplatform Deepwater Horizon, gelegen in de Golf van Mexico, een explosie voorgedaan met doden en gewonden tot gevolg. Tevens is schade aan het milieu ontstaan.

(iv) VEB heeft BP in 2015 gedagvaard voor de rechtbank Amsterdam en op de voet van art. 3:305a BW een collectieve actie ingesteld ten behoeve van alle personen die in de periode van 16 januari 2007 tot en met 25 juni 2010 gewone aandelen BP hebben gekocht, aangehouden of verkocht via een beleggingsrekening in Nederland of via een beleggingsrekening van een in Nederland gevestigde bank en/of beleggingsonderneming (hierna ook wel kortweg aangeduid als: een in Nederland aangehouden beleggingsrekening). Deze groep aandeelhouders wordt hierna aangeduid als: de BP-aandeelhouders. Tot deze groep behoren niet de overige aandeelhouders of de houders van de American Depository Shares.

3.2

In deze procedure vordert VEB, samengevat, dat de rechtbank voor recht verklaart:

( i) dat de Nederlandse rechter internationaal bevoegd is om van de schadevergoedingsvorderingen van de BP-aandeelhouders kennis te nemen;

(ii) dat de rechtbank Amsterdam ten aanzien van die vorderingen relatief bevoegd is;

(iii) dat op de schadevergoedingsvorderingen Nederlands recht van toepassing is;

(iv) dat BP jegens de BP-aandeelhouders onjuiste, onvolledige en misleidende mededelingen heeft gedaan over (i) haar veiligheids- en onderhoudsprogramma’s vóór de olieramp op 20 april 2010, en/of (ii) de omvang van deze olieramp, en/of (iii) de rol en verantwoordelijkheid van BP bij deze olieramp;

( v) dat BP met de hiervoor in (iv) genoemde handelwijze onrechtmatig heeft gehandeld jegens de BP-aandeelhouders;

(vi) dat de koop of verkoop van BP-aandelen door de BP-aandeelhouders bij afwezigheid van onrechtmatig handelen van BP tegen een gunstiger marktprijs tot stand zou zijn gekomen, of in het geheel niet;

(vii) dat het condicio sine qua non-verband aanwezig is tussen het onrechtmatig handelen van BP en de daardoor tot stand gekomen (ver)koop(voorwaarden), en de koersschade zoals door de BP-aandeelhouders geleden in de periode tussen 16 januari 2007 tot en met 25 juni 2010.

3.3

BP heeft de bevoegdheid van de Nederlandse rechter betwist en aangevoerd dat de Nederlandse rechter geen internationale bevoegdheid kan ontlenen aan Verordening (EU) nr. 1215/2012 van het Europees Parlement en de Raad van 12 december 2012 betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken (herschikking) (PbEU 2012, L 351/1; hierna: Verordening Brussel I-bis) en in het bijzonder niet aan art. 4 en art. 7 Verordening Brussel I-bis.

De oordelen van de rechtbank en het hof

3.4

De rechtbank heeft zich onbevoegd verklaard kennis te nemen van de vorderingen van VEB. Het hof heeft in hoger beroep het vonnis van de rechtbank bekrachtigd. Daartoe heeft het hof, samengevat, het volgende overwogen.

Deze bevoegdheidsgrondslag heeft zowel betrekking op de plaats waar de schade is ingetreden (Erfolgsort) als op de plaats van de gebeurtenis die de oorzaak is van de schade (Handlungsort). (rov. 3.9-3.10) Het Handlungsort is niet in Nederland gelegen, omdat niet kan worden aangenomen dat het handelen of nalaten van BP heeft plaatsgevonden in Nederland. (rov. 3.14)

Het hof heeft over de vraag of de Nederlandse rechter als rechter van het Erfolgsort bevoegd is, als volgt overwogen. VEB stelt dat het in dit geding gaat om zuiver financiële schade (vermogensschade) die door aandeelhouders van BP is geleden op de beleggings- of effectenrekening waar de aandelen administratief waren bijgeschreven (en niet op de betaal- of bankrekening die is gebruikt om de aankoopsom van de aandelen te voldoen). (rov. 3.15) VEB en BP zijn verdeeld over de verhouding tussen de uitspraak HvJEU 28 januari 2015, zaak C-375/13, ECLI:EU:C:2015:37 (Kolassa/Barclays Bank) (hierna: het Kolassa-arrest) en de uitspraak HvJEU 16 juni 2016, zaak C-12/15, ECLI:EU:C:2016:449 (Universal Music/Schilling) (hierna: het Universal Music-arrest) en de consequenties daarvan voor de onderhavige zaak. (rov. 3.16)

Het hof sluit zich aan bij het oordeel van de rechtbank dat het HvJEU in het Universal Music-arrest het toepassingsgebied van de in het Kolassa-arrest ontwikkelde regel nader heeft geduid en omlijnd, nu in het Universal Music-arrest is benadrukt dat het Kolassa-arrest is gegeven binnen een bijzondere context en dat de enkele aanwezigheid van een bankrekening niet voldoende is voor de bevoegdheid van een gerecht, maar dat daarvoor bijkomende omstandigheden nodig zijn. (rov. 3.17)

De door VEB gestelde omstandigheid dat BP in het kader van procedures in de Verenigde Staten van Amerika met andere aandeelhouders een schikking heeft bereikt die niet is aangeboden aan de beleggers van wie VEB de belangen behartigt en het feit dat in Europa nog geen andere soortgelijke procedures worden gevoerd tegen BP, zijn evenmin bijzondere omstandigheden waaruit een band met Nederland kan worden afgeleid. Ook de overige omstandigheden die VEB heeft aangevoerd, zowel afzonderlijk als in onderlinge samenhang bezien, kunnen niet rechtvaardigen dat de Nederlandse rechter zich bevoegd acht. (rov. 3.18)

Het argument dat een efficiënte en effectieve rechtsbescherming is gebaat bij een procedure die door een belangenorganisatie op de voet van art. 3:305a BW kan worden gevoerd, kan VEB niet helpen, nu bij de beantwoording van de bevoegdheidsvraag niet relevant is welke vorderingen – al dan niet bij wijze van collectieve actie – op basis van het nationale recht geldend kunnen worden gemaakt als de rechter eenmaal bevoegd is van het geschil kennis te nemen. (rov. 3.19)

Het hof komt tot de conclusie dat er naast de financiële schade die zich in Nederland heeft voorgedaan, onvoldoende bijzondere omstandigheden voorhanden zijn om de Nederlandse rechter bevoegd te achten van de vorderingen van VEB kennis te nemen. (rov. 3.20)

4. Beoordeling van het middel

De klachten tegen het oordeel van het hof

4.1

De klachten van het middel richten zich tegen rov. 3.17-3.20 van het bestreden arrest. In de kern genomen stelt het middel de vraag aan de orde of de Nederlandse rechter op grond van art. 7, punt 2, Verordening Brussel I-bis als rechter van de plaats waar de schade is ingetreden (Erfolgsort) bevoegd is kennis te nemen van de vorderingen van VEB.

4.2.1

Onderdeel 1 van het middel betoogt dat het rechtstreeks intreden van zuiver financiële schade op een beleggingsrekening in Nederland of op een beleggingsrekening van een in Nederland gevestigde bank en/of beleggingsonderneming (althans op een dergelijke beleggingsrekening in Amsterdam of bij een in Amsterdam gevestigde bank en/of beleggingsonderneming) wel degelijk een voldoende aanknopingspunt is voor rechtsmacht van de Nederlandse rechter (althans de rechter in Amsterdam). Daarnaast zijn geen (andere) bijzondere of bijkomende omstandigheden nodig. Op grond van het voorgaande is het oordeel van het hof in rov. 3.18 dat het intreden van de schade op een in Nederland aangehouden beleggingsrekening in dit geval op zichzelf geen voldoende aanknopingspunt is voor rechtsmacht van de Nederlandse rechter volgens het onderdeel onjuist of onbegrijpelijk.

4.2.2

BP richt zich op een wereldwijd beleggingspubliek, waaronder Nederlandse beleggers. VEB behartigt de belangen van een groot aantal beleggers die hun woonplaats voor het overgrote deel in Nederland hebben (onderdeel 2.1).

De schikking die BP in de Verenigde Staten van Amerika heeft getroffen met andere aandeelhouders is niet aangeboden aan de beleggers van wie VEB de belangen behartigt en in Europa worden geen andere soortgelijke procedures gevoerd (onderdeel 2.2). Onder de aandeelhouders ten behoeve van wie VEB optreedt, bevinden zich ook consumenten en Verordening Brussel I-bis biedt een bijzondere rechtsbescherming aan consumenten (onderdeel 2.3).

4.2.3

Onderdeel 3 klaagt dat het hof in rov. 3.19 heeft miskend dat bij de beantwoording van de vraag of de Nederlandse rechter bevoegd is om van de vorderingen van VEB kennis te nemen, belang toekomt aan de omstandigheid dat de vorderingen van VEB op de voet van art. 3:305a BW in een collectieve actie zijn ingesteld. Het oordeel van het hof is daarom onjuist althans onvoldoende gemotiveerd, aldus het onderdeel.

4.3

Zoals hierna in 4.9.1 e.v. zal worden toegelicht, roepen de hiervoor weergegeven klachten naar het oordeel van de Hoge Raad vragen van uitleg op over Verordening Brussel I-bis en kan over het juiste antwoord daarop redelijke twijfel bestaan. De Hoge Raad zal daarom prejudiciële vragen stellen aan het HvJEU. Daarbij is het hiernavolgende van belang.

Grondslag van de vordering

4.4

Het hof heeft geoordeeld dat de vorderingen van VEB zien op verbintenissen uit onrechtmatige daad als bedoeld in art. 7, punt 2, Verordening Brussel I-bis en dat de aansprakelijkheid die in deze procedure aan de orde is, niet berust op een verbintenis uit overeenkomst als bedoeld in art. 7, punt 1 onder a, Verordening Brussel I-bis.

Dit oordeel is in cassatie niet bestreden.

Rechtstreekse schade

4.5

Partijen hebben in feitelijke instanties gedebatteerd over de vraag of de schade als gevolg van het beweerde onrechtmatige handelen door BP rechtstreeks is ingetreden op de beleggingsrekeningen. Het hof heeft kennelijk veronderstellenderwijs tot uitgangspunt genomen dat de gestelde (zuiver financiële) schade zich rechtstreeks heeft voorgedaan op de in Nederland aangehouden beleggingsrekeningen. Ook in deze cassatieprocedure moet daarvan worden uitgegaan.

Collectieve actie van art. 3:305a BW

4.6.1

VEB treedt op in dit geding op de voet van art. 3:305a BW. Dit artikel bepaalt, voor zover in deze procedure van belang, het volgende:

“Artikel 305a

1. Een stichting of vereniging met volledige rechtsbevoegdheid kan een rechtsvordering instellen die strekt tot bescherming van gelijksoortige belangen van andere personen, voorzover zij deze belangen ingevolge haar statuten behartigt.

(…)

3. Een rechtsvordering als bedoeld in lid 1 kan (…) niet strekken tot schadevergoeding te voldoen in geld.

(…)”

4.6.2

Art. 3:305a BW is op 1 juli 1994 in werking getreden. De in deze bepaling bedoelde belangen moeten zich lenen voor bundeling. Zij behoeven naar inhoud of omvang niet precies gelijk te zijn. Een stichting of vereniging met volledige rechtsbevoegdheid kan geen vordering op de voet van art. 3:305a BW instellen die strekt tot schadevergoeding te voldoen in geld. Tot de vorderingen die zij wel kan instellen, behoren die tot nakoming of ontbinding van een overeenkomst, vernietiging van een rechtshandeling, schadevergoeding anders dan in geld of een verklaring voor recht, bijvoorbeeld dat onrechtmatig is gehandeld. (Vgl. Kamerstukken II 1991/92, 22486, nr. 3, p. 22-26). De stichting of vereniging met volledige rechtsbevoegdheid treedt op krachtens een eigen recht ter bescherming van de belangen van andere personen.

Bepaling van het Erfolgsort bij zuiver financiële schade

4.7.1

Ten behoeve van de nationale procedure volgen hierna in 4.7.2 tot en met 4.7.8 overwegingen over de bepaling van het Erfolgsort bij zuiver financiële schade.

4.7.2

Art. 7, aanhef en punt 2, Verordening Brussel I-bis bepaalt dat een persoon die woonplaats heeft op het grondgebied van een lidstaat, ten aanzien van verbintenissen uit onrechtmatige daad in een andere lidstaat kan worden opgeroepen voor het gerecht van de plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan of zich kan voordoen. Hieronder valt zowel de plaats waar de schade is ingetreden als de plaats van de gebeurtenis die met de schade in een oorzakelijk verband staat (zie onder meer het Kolassa-arrest, punt 45).

4.7.3

De bijzondere bevoegdheidsregel van art. 7, punt 2, Verordening Brussel I-bis moet autonoom en strikt worden uitgelegd. Zij berust op het bestaan van een bijzonder nauw verband tussen de vordering en de gerechten van de plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan of zich kan voordoen, op grond waarvan het uit hoofde van een goede rechtsbedeling en nuttige procesinrichting gerechtvaardigd is dat deze gerechten bevoegd zijn. Aangezien de bepaling van een van de aanknopingspunten die in de rechtspraak zijn erkend, het mogelijk moet maken de bevoegdheid te leggen bij het gerecht dat objectief gezien het best in staat is om te beoordelen of de verwerende partij aansprakelijk kan worden gesteld, kan enkel het gerecht van het rechtsgebied waar het relevante aanknopingspunt zich bevindt, rechtsgeldig worden aangezocht. (Zie onder meer het Kolassa-arrest, punt 43 en 46-47.)

4.7.4

Uit HvJEU 19 september 1995, zaak C-364/93, EU:C:1995:289 (Marinari), punt 14, blijkt dat het begrip “plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan” niet zo ruim kan worden uitgelegd dat het iedere plaats omvat waar de schadelijke gevolgen voelbaar zijn van een feit dat reeds elders daadwerkelijk ingetreden schade heeft veroorzaakt. Uit HvJEU 10 juni 2004, zaak C-168/02, EU:C:2004:364 (Kronhofer), punt 21, blijkt dat de uitdrukking “plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan” niet ook de plaats omvat waar de verzoeker woont of waar zich het centrum van zijn vermogen bevindt op de enkele grond dat hij aldaar financiële schade heeft geleden die voortvloeit uit het in een andere verdragsluitende staat ingetreden en door hem geleden verlies van onderdelen van zijn vermogen. De bevoegdheid van de gerechten van de woonplaats van verzoeker is daarentegen gerechtvaardigd voor zover de woonplaats van de verzoeker inderdaad de plaats is van de schadebrengende gebeurtenis of het intreden van de schade (Kolassa-arrest, punt 50). Uit de rechtspraak van het HvJEU volgt dat de plaats van het intreden van de schade de plaats is waar de beweerde schade zich concreet voordoet (HvJEU 12 september 2018, zaak C-304/17, ECLI:EU:C:2018:701 (Löber/Barclays Bank), punt 27) (hierna: het Löber-arrest).

4.7.5

Uit het Kolassa-arrest, punt 51, blijkt dat in die zaak sprake was van een waardedaling van certificaten (obligaties aan toonder) die niet te wijten was aan de wisselvalligheden van de financiële markten, maar aan het beheer van de fondsen waarin het geld uit de uitgifte van die certificaten is geïnvesteerd, dat aan het einde een positieve waardeontwikkeling ervan heeft belet, en dat het handelen of nalaten dat aan de schadetoebrenger werd verweten in verband met de wettelijke informatieplichten, had plaatsgevonden vóór de belegging in de certificaten en volgens verzoeker bepalend was voor die belegging. Het HvJEU heeft aangaande het intreden van de schade geoordeeld dat in de hiervoor genoemde omstandigheden moet worden geconstateerd dat de schade zich voordoet op de plaats waar de belegger deze ondervindt en dat de gerechten van de woonplaats van de verzoeker – uit hoofde van het intreden van de schade – bevoegd zijn om van een dergelijke vordering kennis te nemen, onder meer wanneer die schade zich rechtstreeks voordoet op een bankrekening van die verzoeker bij een in het rechtsgebied van die gerechten gevestigde bank (Kolassa-arrest, punt 54-55).

4.7.6

Het HvJEU heeft in dat verband in het Kolassa-arrest, punt 56, nog overwogen dat de aldus bepaalde plaats waar de schade intreedt, in de hiervoor in 4.7.5 genoemde omstandigheden, strookt met het doel van (de voorloper van) de Verordening Brussel I-bis, de rechtsbescherming van in de Unie gevestigde personen te versterken – de verzoeker kan gemakkelijk bepalen welk gerecht hij kan aanzoeken en de verweerder kan redelijkerwijs voorzien voor welk gerecht hij kan worden opgeroepen – daar de emittent van een certificaat die zijn wettelijke verplichtingen met betrekking tot het prospectus niet nakomt erop moet rekenen, wanneer hij besluit het prospectus voor dat certificaat in andere lidstaten te laten notificeren, dat in die lidstaten wonende, onvoldoende geïnformeerde marktdeelnemers in dat certificaat investeren en schade lijden. Zie in die zin ook het Löber-arrest, punt 35.

4.7.7

Het oordeelde dat de enkele omstandigheid dat Universal Music aan haar uit de vaststellingsovereenkomst voortvloeiende betalingsverplichting had voldaan vanaf een bankrekening in Nederland, een onvoldoende aanknopingspunt opleverde voor bevoegdheid van de Nederlandse rechter.

In punt 37 overwoog het HvJEU dat de vaststelling in het Kolassa-arrest, punt 55, dat de gerechten van de woonplaats van de verzoeker uit hoofde van het intreden van de schade, bevoegd zijn wanneer die schade zich rechtstreeks voordoet op de bankrekening van die verzoeker bij een in het rechtsgebied van die gerechten gevestigde bank, is gedaan in het bijzondere kader van die zaak, die werd gekenmerkt door omstandigheden die tezamen ertoe strekten deze gerechten bevoegdheid toe te kennen. Vervolgens overwoog het HvJEU in punt 38-39 dat zuiver financiële schade die rechtstreeks intreedt op de bankrekening van de verzoeker, zonder bijkomende omstandigheden, niet kan worden aangemerkt als een relevant aanknopingspunt uit hoofde van (de voorloper van) art. 7, punt 2, Verordening Brussel I-bis. In dat verband heeft het HvJEU opgemerkt dat niet is uitgesloten dat een vennootschap zoals Universal Music de keuze had tussen verschillende bankrekeningen ten laste waarvan zij het in die zaak aan de orde zijnde schikkingsbedrag had kunnen voldoen, zodat de plaats waar deze rekening is gelegen, niet noodzakelijkerwijs een betrouwbaar aanknopingspunt vormt. Uitsluitend in de situatie waarin de andere bijzondere omstandigheden van de zaak eveneens ertoe bijdragen bevoegdheid toe te kennen aan het gerecht van de plaats waar zuiver financiële schade is ingetreden, zou dergelijke schade kunnen rechtvaardigen dat de verzoeker zijn zaak bij dit gerecht aanbrengt.

4.7.8

In het Löber-arrest, punt 31-34, kwam het hof tot het oordeel dat de specifieke omstandigheden van het hoofdgeding tezamen bijdroegen tot toekenning van bevoegdheid aan de gerechten van de woonplaats van verzoekster. Daarvoor was, naast de woonplaats van verzoekster, van belang dat alle betalingen betreffende de in die zaak aan de orde zijnde beleggingstransactie via bankrekeningen in het land van de woonplaats van verzoekster waren verricht, te weten de persoonlijke bankrekening van verzoekster en de speciaal voor de uitvoering van deze transactie bestemde afwikkelingsrekeningen. Volgens het HvJEU was daarenboven uit de verwijzingsbeslissing gebleken dat verzoekster de certificaten (obligaties aan toonder) waar het in het hoofdgeding om ging, had verkregen op de secundaire markt in het land van haar woonplaats, dat de haar verstrekte informatie over de certificaten de informatie in het prospectus betreffende deze certificaten is, waarvan kennis is gegeven aan de Oostenrijkse Centrale Bank (Österreichische Kontrollbank), en dat zij in het land van haar woonplaats op basis van deze informatie zich ertoe heeft verbonden om te beleggen, welke verbintenis definitief op haar vermogen drukte. Het HvJEU achtte toebedeling van de bevoegdheid aan de gerechten van de woonplaats van verzoekster in de omstandigheden als die in het hoofgeding, in overeenstemming met de doelstellingen van voorspelbaarheid van de bevoegdheidsregels waarin (de voorloper van) Verordening Brussel I-bis voorziet, de verbondenheid tussen de door deze regels aangewezen gerechten en de vordering, alsmede de goede rechtsbedeling.

De kernstellingen van partijen

4.8.1

VEB stelt zich in deze procedure onder meer op het standpunt dat de omstandigheden van dit geval vergelijkbaar zijn met die van het Kolassa-arrest en het Löber-arrest. Zij stelt daartoe dat de waardedaling van de aandelen niet te wijten was aan wisselvalligheden van de financiële markten, maar aan het verstrekken van onjuiste, onvolledige en misleidende informatie door BP over de hiervoor in 3.1 onder (iii) bedoelde olieramp, waarmee BP haar wettelijke informatieplichten niet nakwam. De aandeelhouders hebben als gevolg daarvan beleggingsbeslissingen genomen die zij bij een juiste en volledige voorstelling van zaken niet zouden hebben genomen. Toen de juiste informatie alsnog bekend werd, daalde de waarde van hun aandelen en daardoor hebben zij schade geleden. Aangezien de aandelen, althans de aanspraken van de aandeelhouders met betrekking tot deze aandelen, werden geadministreerd (bijgeschreven en afgeschreven) en waren gesitueerd op een beleggingsrekening in Nederland of op een beleggingsrekening van een in Nederland gevestigde bank en/of beleggingsonderneming, heeft deze schade, bestaande in de waardedaling van de aandelen als gevolg van het onrechtmatig handelen van BP, zich rechtstreeks gemanifesteerd in Nederland op deze beleggingsrekening. Daarom is de Nederlandse rechter (althans de rechter in Amsterdam) bevoegd om van de vorderingen van VEB kennis te nemen. Voor deze bevoegdheid van de Nederlandse rechter (althans de rechter in Amsterdam) zijn daarnaast geen (andere) bijzondere of bijkomende omstandigheden nodig. Bij de beantwoording van de vraag of de Nederlandse rechter bevoegd is om de vorderingen van VEB te beoordelen, en of sprake is van bijzondere of bijkomende omstandigheden als bedoeld in het Universal Music-arrest komt volgens VEB belang toe aan de omstandigheid dat in deze procedure een collectieve actie is ingesteld.

4.8.2

BP heeft zich onder meer op het standpunt gesteld dat het enkele feit dat de schade zich in het Kolassa-arrest rechtstreeks voordeed op een bankrekening van Kolassa in Oostenrijk, niet voldoende was om de bevoegdheid van de rechter in Oostenrijk aan te nemen. Er waren meer redenen om aan te knopen bij Oostenrijk. Barclays had in Oostenrijk een prospectus gepubliceerd en de certificaten waren door een Oostenrijkse bank (door)verkocht. BP wijst hierbij naar de hiervoor in 4.7.7 aangehaalde overweging uit punt 37 van het Universal Music-arrest. Daaruit blijkt dat de beslissing in het Kolassa-arrest samenhing met omstandigheden die tezamen ertoe strekten de gerechten van de woonplaats van de verzoeker bevoegdheid toe te kennen. BP betoogt op grond van het voorgaande dat zuiver financiële schade die rechtstreeks intreedt op een bankrekening, zonder bijkomende omstandigheden niet kan worden aangemerkt als een relevant aanknopingspunt uit hoofde van (de voorloper van) art. 7, punt 2, Verordening Brussel I-bis. Dat geldt ook als zich niet het gevaar voordoet dat de benadeelde achteraf het Erfolgsort kan manipuleren door te kiezen voor een bankrekening op een plaats die hem uitkomt. Bij afwezigheid van bijkomende omstandigheden is de rechter van de plaats waar de bankrekening wordt gehouden, dus niet bevoegd. Het collectieve karakter van deze procedure maakt het voorgaande niet anders, aldus BP.

Toelichting op de vraagstelling

Vraag 1

4.9.1

Die situatie verschilt van de situatie in het Universal Music-arrest. Daarin was de zuiver financiële schade op de bankrekening het gevolg van een betaling die vanaf die bankrekening was gedaan om door gedupeerden in het buitenland geleden schade te vergoeden. Anders dan het geval is bij een daling van de waarde van aandelen die op een bankrekening of beleggingsrekening als tegoed worden aangehouden, had de benadeelde in die situatie echter zelf invloed op de daling van het tegoed op zijn bankrekening doordat hem de vrije keuze toekwam een betaling te doen vanaf die bankrekening.

4.9.2

Een verschil tussen de feiten in het Kolassa-arrest en het Löber-arrest en de feiten in deze zaak is dat de vordering in deze zaak niet is gebaseerd op misleidende informatie in een in Nederland verspreid prospectus. Volgens de stellingen van VEB, die door het hof niet zijn verworpen en waarvan dus in cassatie veronderstellenderwijs moet worden uitgegaan, zou BP onjuiste, onvolledige en misleidende informatie openbaar hebben gemaakt via persberichten, op haar website gepubliceerde rapporten, jaarrekeningen en jaarverslagen alsmede via in het openbaar gedane uitlatingen van bestuurders. BP heeft zich bij de gewraakte informatievoorziening niet afzonderlijk of in het bijzonder gericht tot Nederlandse beleggers. Afgaande op de door het hof vastgestelde feiten, lijkt hier evenmin aan de orde de verkoop en koop van financiële producten op de Nederlandse secundaire markt, maar de koop van gewone BP-aandelen, die zijn genoteerd aan de beurs in Londen of Frankfurt, via een beleggingsrekening in Nederland of via een beleggingsrekening van een in Nederland gevestigde bank en/of beleggingsonderneming.

4.9.3

De onvoorzienbaarheid voor de verweerder van het forum – waarvan sprake zou kunnen zijn indien de plaats waar een bank- of beleggingsrekening wordt aangehouden als Erfolgsort zou worden aangemerkt – vormt niet in alle gevallen een beletsel voor het toekennen van bevoegdheid aan de rechter van het Erfolgsort. In HvJEU 25 oktober 2011, gevoegde zaken C-509/09 en C-161/10, ECLI:EU:C:2011:685 (eDate Advertising & Olivier Martinez), punt 51, over de aansprakelijkheid voor beweerde schendingen van persoonlijkheidsrechten door op internet geplaatste content, heeft het HvJEU onder meer bevoegdheid toegekend aan de gerechten van elke lidstaat op het grondgebied waarvan op internet geplaatste content toegankelijk is of is geweest, althans voor zover het gaat om het kennisnemen van vorderingen met betrekking tot schade die is veroorzaakt op het grondgebied van de lidstaat van het aangezochte gerecht. De vraag rijst of er aanleiding is voor een vergelijkbare bevoegdheidsregel voor vorderingen die strekken tot het verhalen van schade van aandeelhouders als gevolg van onjuiste, onvolledige of misleidende informatie die openbaar is gemaakt door internationale beursgenoteerde ondernemingen.

Vraag 2

4.9.4

De bijzonderheden van de individuele (aankoop)transacties komen niet in de collectieve actie aan de orde, evenmin als die van de individuele beslissingen om aandelen die al gehouden werden, niet te verkopen. Het is de vraag of, en zo ja hoe, in een dergelijk geval bijkomende specifieke omstandigheden, indien vereist, moeten worden vastgesteld.

4.9.5

In de zaak die ten grondslag ligt aan HvJEU 21 mei 2015, zaak C-352/13, ECLI:EU:C:2015:335 (CDC/Akzo Nobel) hadden gedupeerden van een waterstofperoxidekartel hun vorderingen gecedeerd aan een claim vehicle. Het HvJEU heeft geoordeeld dat de overdracht van schuldvorderingen door de oorspronkelijke schuldeiser geen invloed kan hebben op de bepaling van het bevoegde gerecht volgens (de voorloper van) art. 7, punt 2, Verordening Brussel I-bis en dat het schadebrengende feit derhalve voor iedere schadevordering afzonderlijk moet worden bepaald, ongeacht een eventuele overdracht of bundeling ervan (punten 35-36 en 56). Het is de vraag of dergelijke strenge regels ook gelden voor de lokalisatie van het Erfolgsort in een collectieve actie op de voet van art. 3:305a BW, nu in een dergelijke procedure een cessie of bundeling van vorderingen niet aan de orde is, maar slechts sprake is van een collectief belang en die regels aan de effectiviteit van het instrument van art. 3:305a BW afbreuk zouden doen.

Vraag 3

4.9.6

Die vraag kan opkomen als de woonplaats van de BP-aandeelhouder of de locatie in Nederland van zijn bank- en/of beleggingsrekening gelegen is buiten het rechtsgebied van de aangezochte rechter. In verband daarmee wordt ook verwezen naar vraag 4 en de hierna opgenomen toelichting op die vraag.

Vraag 4

4.9.7

In het Löber-arrest, punt 31, verwijst het HvJEU naar het toekennen van bevoegdheid aan de Oostenrijkse gerechten. De bijzondere bevoegdheidsregels van art. 7 Verordening Brussel I-bis regelen niet alleen de internationale bevoegdheid, maar ook de interne relatieve bevoegdheid (“het gerecht van de plaats waar”). In het Löber-arrest is in het midden gelaten op welke bankrekening de schade rechtstreeks is ingetreden. Enerzijds lijkt uit het Löber-arrest, punt 32, te volgen dat bij het gebruik van de term ‘bankrekeningen’ geen relevant onderscheid wordt gemaakt tussen een ‘persoonlijke’ bankrekening en beleggingsrekeningen. Hieruit zou kunnen worden afgeleid dat beide rekeningen in aanmerking kunnen komen. Anderzijds blijkt uit de conclusie van A-G Bobek, onder 13, dat Löber haar persoonlijke bankrekening aanhield in Wenen, hetgeen tevens haar woonplaats was, en dat de beleggingsrekeningen werden aangehouden in Salzburg en Graz. Kennelijk was in het Löber-arrest voor rechtsmacht van de rechter te Wenen voldoende dat Wenen behalve de woonplaats van Löber, óók de plaats van vestiging was van de bank waar zij haar bankrekening aanhield. Dit roept de vraag op door welke factor(en) de interne relatieve bevoegdheid wordt bepaald. Is dit de woonplaats van de gedupeerde belegger, de vestigingsplaats van de bank waar deze belegger zijn persoonlijke bankrekening aanhoudt of de vestigingsplaats van de bank waar de beleggingsrekening wordt aangehouden, dan wel een ander aanknopingspunt?

Redelijke twijfel mogelijk

4.10

Gelet op hetgeen hiervoor is overwogen, is redelijke twijfel mogelijk over het antwoord op de vraag of Nederland in dit geval kan worden aangemerkt als Erfolgsort.

De Hoge Raad zal hierover prejudiciële vragen aan het HvJEU voorleggen.

4.11

De behandeling van de klachten van het middel zal worden aangehouden.

5. Omschrijving van de feiten en uitgangspunten waarop de door het HvJEU te geven uitleg moet worden toegepast

De Hoge Raad verwijst naar de hiervoor in 3.1 vermelde feiten en uitgangspunten, waarvan moet worden uitgegaan.

6. Vragen van uitleg

1.(a) Dient art. 7, aanhef en onder 2, van Verordening (EU) nr. 1215/2012 van het Europees Parlement en de Raad van 12 december 2012 betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken (herschikking) (PbEU 2012, L 351/1; hierna: Verordening Brussel I-bis) aldus te worden uitgelegd dat het rechtstreeks intreden van zuiver financiële schade op een beleggingsrekening in Nederland of een beleggingsrekening van een in Nederland gevestigde bank en/of beleggingsonderneming, welke schade het gevolg is van beleggingsbeslissingen genomen onder invloed van algemeen wereldwijd verspreide, maar onjuiste, onvolledige en misleidende informatie van een internationale beursgenoteerde onderneming, een voldoende aanknopingspunt oplevert voor internationale bevoegdheid van de Nederlandse rechter uit hoofde van de plaats van het intreden van de schade (Erfolgsort)?

( b) Zo nee, zijn bijkomende omstandigheden vereist die rechtvaardigen dat de Nederlandse rechter bevoegd is en welke omstandigheden zijn dat? Zijn de bijkomende omstandigheden die hiervoor in 4.2.2 zijn genoemd, voldoende voor bevoegdheid van de Nederlandse rechter?

2. Luidt het antwoord op vraag 1 anders indien het gaat om een vordering die op de voet van art. 3:305a BW is ingesteld door een vereniging die tot doel heeft krachtens een eigen recht de collectieve belangen te behartigen van beleggers die schade hebben geleden als bedoeld in vraag 1, hetgeen onder meer meebrengt dat de woonplaatsen van de hiervoor bedoelde beleggers niet zijn vastgesteld, evenmin als de bijzondere omstandigheden van de individuele aankooptransacties of van de individuele beslissingen om aandelen die al gehouden werden, niet te verkopen?

3. Indien de Nederlandse rechter bevoegd is om op basis van art. 7, punt 2, Verordening Brussel I-bis kennis te nemen van de vordering op de voet van art. 3:305a BW, is die rechter dan op grond van art. 7, punt 2, Verordening Brussel I-bis eveneens internationaal en intern relatief bevoegd om kennis te nemen van alle nadien ingestelde individuele schadevorderingen van beleggers die schade hebben geleden als bedoeld in vraag 1?

4. Indien de Nederlandse rechter als hiervoor bedoeld in vraag 3 wel internationaal, maar niet intern relatief bevoegd is om kennis te nemen van alle individuele schadevorderingen van beleggers die schade hebben geleden als bedoeld in vraag 1, wordt dan de interne relatieve bevoegdheid bepaald op grond van de woonplaats van de gedupeerde belegger, de vestigingsplaats van de bank waar deze belegger zijn persoonlijke bankrekening aanhoudt of de vestigingsplaats van de bank waar de beleggingsrekening wordt aangehouden, dan wel een ander aanknopingspunt?

7. Beslissing

De Hoge Raad verzoekt het HvJEU met betrekking tot de hiervoor onder 6 geformuleerde vragen uitspraak te doen;

houdt iedere verdere beslissing aan en schorst het geding tot het HvJEU naar aanleiding van dit verzoek uitspraak zal hebben gedaan.

Dit arrest is gewezen door de vicepresident E.J. Numann als voorzitter en de raadsheren M.V. Polak, T.H. Tanja-van den Broek, M.J. Kroeze en H.M. Wattendorff, en in het openbaar uitgesproken door de raadsheer C.E. du Perron op 20 september 2019.

Uitspraak 14‑06‑2019

Inhoudsindicatie

IPR. Internationale bevoegdheid. Art. 7, aanhef en punt 2, Verordening Brussel I-bis (nr. 1215/2012). Collectieve actie ten behoeve van aandeelhouders met Nederlandse beleggingsrekening op de grond dat BP hen onjuist, onvolledig of misleidend heeft geïnformeerd over de olieramp uit 2010 in de Golf van Mexico. Rechtbank en hof hebben zich onbevoegd verklaard. Biedt schade op beleggingsrekening voldoende aanknopingspunten om Nederland als 'Erfolgsort' te kwalificeren? Bijzondere of bijkomende omstandigheden voor bevoegdheid Nederlandse rechter. Betekenis van de omstandigheid dat sprake is van collectieve actie op de voet van art. 3:305a BW. Voornemen tot het stellen van prejudiciële vragen aan HvJEU.

Partij(en)

14 juni 2019

Eerste Kamer

18/00524

TT/AS

Hoge Raad der Nederlanden

Arrest

in de zaak van:

VERENIGING VAN EFFECTENBEZITTERS,gevestigd te Den Haag,

EISERES tot cassatie,

advocaat: mr. J. van der Beek,

t e g e n

de vennootschap naar recht van het Verenigd Koninkrijk BP P.L.C.,gevestigd te Londen, Verenigd Koninkrijk,

VERWEERSTER in cassatie,

advocaat: mr. W.H. van Hemel.

Partijen zullen hierna ook worden aangeduid als VEB en BP.

1. Het geding in feitelijke instanties

Voor het verloop van het geding in feitelijke instanties verwijst de Hoge Raad naar:

a. het vonnis in de zaak C/13/589073/HA ZA 15-573 van de rechtbank Amsterdam van 28 september 2016;

b. het arrest in de zaak 200.206.996/01 van het gerechtshof Amsterdam van 7 november 2017.

Het arrest van het hof is aan dit arrest gehecht.

2. Het geding in cassatie

Tegen het arrest van het hof heeft VEB beroep in cassatie ingesteld. De procesinleiding is aan dit arrest gehecht en maakt daarvan deel uit.

BP heeft een verweerschrift tot verwerping ingediend.

De zaak is voor partijen toegelicht door hun advocaten en voor BP mede door mrs. A.F.J.A. Leijten,J.S. Kortmann en O.J.W. Schotel.

De conclusie van de Advocaat-Generaal P. Vlas strekt ertoe dat de Hoge Raad, alvorens te beslissen, het Hof van Justitie van de EU (hierna: HvJEU) zal verzoeken over de in de conclusie onder 2.26 bedoelde vragen van uitlegging van art. 7, aanhef en onder punt 2, Verordening Brussel I-bis uitspraak te doen en het geding zal schorsen totdat het HvJEU naar aanleiding van dat verzoek uitspraak zal hebben gedaan.

De advocaten van partijen hebben ieder schriftelijk op die conclusie gereageerd.

3. Uitgangspunten in cassatie

Feiten en vorderingen

3.1

In cassatie kan van het volgende worden uitgegaan.

(iv) VEB heeft BP in 2015 gedagvaard voor de rechtbank Amsterdam en op de voet van art. 3:305a BW een collectieve actie ingesteld ten behoeve van alle personen die in de periode van 16 januari 2007 tot en met 25 juni 2010 gewone aandelen BP hebben gekocht, aangehouden of verkocht via een beleggingsrekening in Nederland of via een beleggingsrekening van een in Nederland gevestigde bank en/of beleggingsonderneming (hierna: de BP-aandeelhouders). Tot deze groep behoren niet de overige aandeelhouders of de houders van de American Depository Shares.

3.2

In deze procedure vordert VEB, samengevat, dat de rechtbank voor recht verklaart:

( i) dat de Nederlandse rechter internationaal bevoegd is om van de schadevergoedingsvorderingen van de BP-aandeelhouders kennis te nemen;

(ii) dat de rechtbank Amsterdam ten aanzien van die vorderingen relatief bevoegd is;

(iii) dat op de schadevergoedingsvorderingen Nederlands recht van toepassing is;

( v) dat BP met de hiervoor in (iv) genoemde handelwijze onrechtmatig heeft gehandeld jegens de BP-aandeelhouders;

3.3

De oordelen van de rechtbank en het hof

3.4

De internationale bevoegdheid van de Nederlandse rechter kan niet worden gegrond op art. 4 lid 1 Verordening Brussel I-bis (woonplaats verweerder), omdat BP haar statutaire zetel in Londen heeft en aldaar haar internationale hoofdkantoor is waar ook het bestuur bijeenkomt. (rov. 3.7) Tussen BP en degenen ten behoeve van wie VEB haar vorderingen instelt, bestaat geen contractuele verhouding. De vorderingen van VEB zien op verbintenissen uit onrechtmatige daad als bedoeld in art. 7, punt 2, Verordening Brussel I-bis, op grond waarvan bevoegd is het gerecht van de plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan of kan voordoen. Deze bevoegdheidsgrondslag heeft zowel betrekking op de plaats waar de schade is ingetreden (Erfolgsort) als op de plaats van de gebeurtenis die de oorzaak is van de schade (Handlungsort). (rov. 3.9-3.10) Het Handlungsort is niet in Nederland gelegen, omdat niet kan worden aangenomen dat het handelen of nalaten van BP heeft plaatsgevonden in Nederland. (rov. 3.14)

Uitgaande van het voorgaande, overweegt het hof dat het in dit geval gaat om zuiver financiële schade die door beleggers beweerdelijk in Nederland is geleden als gevolg van gebeurtenissen (handelen en/of nalaten van BP) die niet in Nederland hebben plaatsgevonden. Het intreden van schade op een in Nederland aangehouden beleggingsrekening is op zichzelf geen voldoende aanknopingspunt voor rechtsmacht van de Nederlandse rechter op grond van art. 7, punt 2, Verordening Brussel I-bis, maar daarvoor zijn nog andere bijzondere omstandigheden noodzakelijk. Dat BP zich richt op een wereldwijd beleggingspubliek, waaronder Nederlandse beleggers, en dat VEB de belangen behartigt van een groot aantal beleggers die voor het overgrote deel in Nederland woonachtig zijn, zijn geen bijzondere omstandigheden.De door VEB gestelde omstandigheid dat BP in het kader van procedures in de Verenigde Staten van Amerika met andere aandeelhouders een schikking heeft bereikt die niet is aangeboden aan de beleggers van wie VEB de belangen behartigt en het feit dat in Europa nog geen andere soortgelijke procedures worden gevoerd tegen BP, zijn evenmin bijzondere omstandigheden waaruit een band met Nederland kan worden afgeleid. Ook de overige omstandigheden die VEB heeft aangevoerd, zowel afzonderlijk als in onderlinge samenhang bezien, kunnen niet rechtvaardigen dat de Nederlandse rechter zich bevoegd acht. (rov. 3.18)

4. Beoordeling van het middel

De klachten tegen het oordeel van het hof

4.1

4.2.1

Onderdeel 1 van het middel betoogt dat het rechtstreeks intreden van zuiver financiële schade op een Nederlandse beleggingsrekening (althans op een Nederlandse beleggingsrekening in Amsterdam of bij een in Amsterdam gevestigde bank of beleggingsonderneming) wel degelijk een voldoende aanknopingspunt is voor rechtsmacht van de Nederlandse rechter (althans de rechter in Amsterdam). Daarnaast zijn geen (andere) bijzondere of bijkomende omstandigheden nodig. Op grond van het voorgaande is het oordeel van het hof in rov. 3.18 dat het intreden van de schade op een in Nederland aangehouden beleggingsrekening in dit geval op zichzelf geen voldoende aanknopingspunt is voor rechtsmacht van de Nederlandse rechter volgens het onderdeel onjuist of onbegrijpelijk.

4.2.2

Voor zover onderdeel 1 niet slaagt, voert onderdeel 2 aan dat het hof heeft miskend dat de in de onderdelen 2.1-2.3 genoemde omstandigheden voldoende bijzondere of bijkomende omstandigheden opleveren en dat het andersluidende oordeel van het hof in rov. 3.18 onvoldoende is gemotiveerd. Het gaat om de volgende omstandigheden. BP richt zich op een wereldwijd beleggingspubliek, waaronder Nederlandse beleggers. VEB behartigt de belangen van een groot aantal beleggers die hun woonplaats voor het overgrote deel in Nederland hebben (onderdeel 2.1). De schikking die BP in de Verenigde Staten van Amerika heeft getroffen met andere aandeelhouders is niet aangeboden aan de beleggers van wie VEB de belangen behartigt en in Europa worden geen andere soortgelijke procedures gevoerd (onderdeel 2.2). Onder de aandeelhouders ten behoeve van wie VEB optreedt, bevinden zich ook consumenten en Verordening Brussel I-bis biedt een bijzondere rechtsbescherming aan consumenten (onderdeel 2.3).

4.2.3

4.3

In verband met de beoordeling van de klachten is het volgende van belang.

Grondslag van de vordering

4.4

Rechtstreekse schade

4.5

Collectieve actie van art. 3:305a BW

4.6.1

VEB treedt op in dit geding op de voet van art. 3:305a BW. Dit artikel bepaalt, voor zover in deze procedure van belang, het volgende:

“Artikel 305a

(…)

3. Een rechtsvordering als bedoeld in lid 1 kan (…) niet strekken tot schadevergoeding te voldoen in geld.

(…)”

4.6.2

Bepaling van het Erfolgsort bij zuiver financiële schade

4.7.1

Ten behoeve van de nationale procedure volgen hierna in 4.7.2 tot en met 4.7.8 overwegingen over de bepaling van het Erfolgsort bij zuiver financiële schade.

4.7.2

4.7.3

4.7.4

4.7.5

Uit het Kolassa-arrest, punt 51, blijkt dat in die zaak sprake was van een waardedaling van certificaten (obligaties aan toonder) die niet te wijten was aan de wisselvalligheden van de financiële markten, maar aan het beheer van de fondsen waarin het geld uit de uitgifte van die certificaten is geïnvesteerd, dat aan het einde een positieve waardeontwikkeling ervan heeft belet, en dat het handelen of nalaten dat aan de schadetoebrenger werd verweten in verband met de wettelijke informatieplichten, had plaatsgevonden vóór de belegging in de certificaten en volgens verzoeker bepalend was voor die belegging.Het HvJEU heeft aangaande het intreden van de schade geoordeeld dat in de hiervoor genoemde omstandigheden moet worden geconstateerd dat de schade zich voordoet op de plaats waar de belegger deze ondervindt en dat de gerechten van de woonplaats van de verzoeker – uit hoofde van het intreden van de schade – bevoegd zijn om van een dergelijke vordering kennis te nemen, onder meer wanneer die schade zich rechtstreeks voordoet op een bankrekening van die verzoeker bij een in het rechtsgebied van die gerechten gevestigde bank (Kolassa-arrest, punt 54-55).

4.7.6

4.7.7

In het Universal Music-arrest vloeide de schade van Universal Music voort uit een vaststellingsovereenkomst die partijen in Tsjechië hadden gesloten. Het HvJEU stelde vast dat de schade aldus in Tsjechië was ontstaan (punt 32).Het oordeelde dat de enkele omstandigheid dat Universal Music aan haar uit de vaststellingsovereenkomst voortvloeiende betalingsverplichting had voldaan vanaf een bankrekening in Nederland, een onvoldoende aanknopingspunt opleverde voor bevoegdheid van de Nederlandse rechter.In punt 37 overwoog het HvJEU dat de vaststelling in het Kolassa-arrest, punt 55, dat de gerechten van de woonplaats van de verzoeker uit hoofde van het intreden van de schade, bevoegd zijn wanneer die schade zich rechtstreeks voordoet op de bankrekening van die verzoeker bij een in het rechtsgebied van die gerechten gevestigde bank, is gedaan in het bijzondere kader van die zaak, die werd gekenmerkt door omstandigheden die tezamen ertoe strekten deze gerechten bevoegdheid toe te kennen. Vervolgens overwoog het HvJEU in punt 38-39 dat zuiver financiële schade die rechtstreeks intreedt op de bankrekening van de verzoeker, zonder bijkomende omstandigheden, niet kan worden aangemerkt als een relevant aanknopingspunt uit hoofde van (de voorloper van) art. 7, punt 2, Verordening Brussel I-bis. In dat verband heeft het HvJEU opgemerkt dat niet is uitgesloten dat een vennootschap zoals Universal Music de keuze had tussen verschillende bankrekeningen ten laste waarvan zij het in die zaak aan de orde zijnde schikkingsbedrag had kunnen voldoen, zodat de plaats waar deze rekening is gelegen, niet noodzakelijkerwijs een betrouwbaar aanknopingspunt vormt. Uitsluitend in de situatie waarin de andere bijzondere omstandigheden van de zaak eveneens ertoe bijdragen bevoegdheid toe te kennen aan het gerecht van de plaats waar zuiver financiële schade is ingetreden, zou dergelijke schade kunnen rechtvaardigen dat de verzoeker zijn zaak bij dit gerecht aanbrengt.

4.7.8

De kernstellingen van partijen

4.8.1

VEB stelt zich in deze procedure onder meer op het standpunt dat de omstandigheden van dit geval vergelijkbaar zijn met die van het Kolassa-arrest en het Löber-arrest. Zij stelt daartoe dat de waardedaling van de aandelen niet te wijten was aan wisselvalligheden van de financiële markten, maar aan het verstrekken van onjuiste, onvolledige en misleidende informatie door BP over de hiervoor in 3.1 onder (iii) bedoelde olieramp, waarmee BP haar wettelijke informatieplichten niet nakwam. De aandeelhouders hebben als gevolg daarvan beleggingsbeslissingen genomen die zij bij een juiste en volledige voorstelling van zaken niet zouden hebben genomen. Toen de juiste informatie alsnog bekend werd, daalde de waarde van hun aandelen en daardoor hebben zij schade geleden. Aangezien de aandelen, althans de aanspraken van de aandeelhouders met betrekking tot deze aandelen, werden geadministreerd (bijgeschreven en afgeschreven) en waren gesitueerd op een Nederlandse beleggingsrekening, heeft deze schade, bestaande in de waardedaling van de aandelen als gevolg van het onrechtmatig handelen van BP, zich rechtstreeks gemanifesteerd in Nederland op een Nederlandse beleggingsrekening. Daarom is de Nederlandse rechter (althans de rechter in Amsterdam) bevoegd om van de vorderingen van VEB kennis te nemen. Voor deze bevoegdheid van de Nederlandse rechter (althans de rechter in Amsterdam) zijn daarnaast geen (andere) bijzondere of bijkomende omstandigheden nodig. Bij de beantwoording van de vraag of de Nederlandse rechter bevoegd is om de vorderingen van VEB te beoordelen, en of sprake is van bijzondere of bijkomende omstandigheden als bedoeld in het Universal Music-arrest komt volgens VEB belang toe aan de omstandigheid dat in deze procedure een collectieve actie is ingesteld.

4.8.2

Toelichting op de vraagstelling

Vraag 1

4.9.1

Een overeenkomst tussen de feiten in het Kolassa-arrest en het Löber-arrest en de feiten in deze zaak is dat in alle drie de gevallen sprake is van zuiver financiële schade die – naar in deze zaak veronderstellenderwijs moet worden aangenomen, zie hiervoor in 4.5 – rechtstreeks is ingetreden op een bankrekening of beleggingsrekening, waarbij die zuiver financiële schade het gevolg is van een daling van de waarde van de effecten die op die bankrekening of beleggingsrekening als tegoed werden aangehouden.Die situatie verschilt van de situatie in het Universal Music-arrest. Daarin was de zuiver financiële schade op de bankrekening het gevolg van een betaling die vanaf die bankrekening was gedaan om door gedupeerden in het buitenland geleden schade te vergoeden. Anders dan het geval is bij een daling van de waarde van aandelen die op een bankrekening of beleggingsrekening als tegoed worden aangehouden, had de benadeelde in die situatie echter zelf invloed op de daling van het tegoed op zijn bankrekening doordat hem de vrije keuze toekwam een betaling te doen vanaf die bankrekening.

4.9.2

4.9.3

Vraag 2

4.9.4

Een belangrijk verschil tussen het Kolassa-arrest en het Löber-arrest en deze zaak is dat het in deze zaak gaat om een collectieve actie op de voet van art. 3:305a BW, die aanleiding kan geven tot (extra) problemen bij het lokaliseren van het Erfolgsort. Doordat de collectieve actie strekt tot bescherming van gelijksoortige belangen (zie hiervoor in 4.6.1 en 4.6.2), wordt geabstraheerd van de individuele omstandigheden van de gedupeerden van wie de belangen in de collectieve actie aan de orde zijn. De bijzonderheden van de individuele aankoopconstructie(s) komen niet in de collectieve actie aan de orde. Het is de vraag of, en zo ja hoe, in een dergelijk geval bijkomende specifieke omstandigheden, indien vereist, moeten worden vastgesteld.

4.9.5

Vraag 3

4.9.6

Als de Nederlandse rechter bevoegd is in een collectieve actie op de voet van art. 3:305a BW van de vorderingen van VEB kennis te nemen en voor recht zou verklaren dat BP onrechtmatig heeft gehandeld jegens de BP-aandeelhouders, kunnen die aandeelhouders op basis daarvan in een nieuwe procedure individueel een vordering aanhangig maken tot schadevergoeding te voldoen in geld. Als dat zich voordoet, is van belang of dergelijke vorderingen aanhangig gemaakt kunnen worden bij de rechter die bevoegd was over de collectieve actie te oordelen. Die vraag kan opkomen als de woonplaats van de BP-aandeelhouder of de locatie in Nederland van zijn bank- en/of beleggingsrekening gelegen is buiten het rechtsgebied van de aangezochte rechter. In verband daarmee wordt ook verwezen naar vraag 4 en de hierna opgenomen toelichting op die vraag.

Vraag 4

4.9.7

Redelijke twijfel mogelijk

4.10

Gelet op hetgeen hiervoor is overwogen, is redelijke twijfel mogelijk over het antwoord op de vraag of Nederland in dit geval kan worden aangemerkt als Erfolgsort. De Hoge Raad zal hierover prejudiciële vragen aan het HvJEU voorleggen.

4.11

De behandeling van de klachten van het middel zal worden aangehouden.

5. Omschrijving van de feiten en uitgangspunten waarop de door het HvJEU te geven uitleg moet worden toegepast

De Hoge Raad verwijst naar de hiervoor in 3.1 vermelde feiten en uitgangspunten, waarvan in deze procedure moet worden uitgegaan.

6. Vragen van uitleg

1. a) Dient art. 7, aanhef en onder 2, van Verordening (EU) nr. 1215/2012 van het Europees Parlement en de Raad van 12 december 2012 betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken (herschikking) (PbEU 2012, L 351/1; hierna: Verordening Brussel I-bis) aldus te worden uitgelegd dat het rechtstreeks intreden van zuiver financiële schade op een in Nederland aangehouden beleggingsrekening of een beleggingsrekening van een in Nederland gevestigde bank of beleggingsonderneming, welke schade het gevolg is van beleggingsbeslissingen genomen onder invloed van algemeen verspreide, maar onjuiste, onvolledige en misleidende informatie van een internationale beursgenoteerde onderneming, een voldoende aanknopingspunt oplevert voor internationale bevoegdheid van de Nederlandse rechter uit hoofde van de plaats van het intreden van de schade (Erfolgsort)?

2. Luidt het antwoord op vraag 1 anders indien het gaat om een vordering die op de voet van art. 3:305a BW is ingesteld door een vereniging die tot doel heeft de collectieve belangen te behartigen van beleggers die schade hebben geleden als bedoeld in vraag 1, hetgeen onder meer meebrengt dat de woonplaatsen van de hiervoor bedoelde beleggers niet zijn vastgesteld, evenmin als de bijzondere omstandigheden van de individuele aankooptransacties?

3. Indien de Nederlandse rechter bevoegd is om op basis van art. 7, punt 2, Verordening Brussel I-bis kennis te nemen van de vordering op de voet van art. 3:305a BW, is dan de aangezochte Nederlandse rechter ook bevoegd om vervolgens kennis te nemen van alle individuele schadevorderingen van de beleggers die schade hebben geleden als bedoeld in vraag 1?

4. Indien vraag 3 ontkennend moet worden beantwoord, wordt dan de interne relatieve bevoegdheid bepaald op grond van de woonplaats van de gedupeerde belegger, de vestigingsplaats van de bank waar deze belegger zijn persoonlijke bankrekening aanhoudt of de vestigingsplaats van de bank waar de beleggingsrekening wordt aangehouden, dan wel een ander aanknopingspunt?

7. Uitlating partijen

De Hoge Raad stelt partijen in de gelegenheid zich over de hiervoor onder 6 geformuleerde vragen uit te laten bij brief aan de voorzitter van de civiele kamer binnen zes weken na vandaag.

8. Beslissing

De Hoge Raad houdt iedere verdere beslissing aan totdat de hiervoor onder 7 genoemde termijn is verstreken.

Dit arrest is gewezen door de vicepresident E.J. Numann als voorzitter en de raadsheren A.H.T. Heisterkamp, T.H. Tanja-van den Broek, M.J. Kroeze en H.M. Wattendorff, en in het openbaar uitgesproken door de raadsheer M.V. Polak op 14 juni 2019.

Conclusie 08‑02‑2019

Inhoudsindicatie

Partij(en)

Zaaknr: 18/00524 mr. P. Vlas

Zitting: 8 februari 2019 Conclusie inzake:

Vereniging van Effectenbezitters, gevestigd te Den Haag

(hierna: VEB)

tegen

BP p.l.c.,

gevestigd te Londen, Verenigd Koninkrijk

(hierna: BP)

Deze zaak betreft een door VEB op de voet van art. 3:305a BW ingestelde collectieve actie tegen BP in verband met de informatieverstrekking vóór en na de explosie op boorplatform Deepwater Horizon in de Golf van Mexico in 2010. Centraal staat de vraag of de Nederlandse rechter internationaal bevoegd is kennis te nemen van de door VEB ingestelde vorderingen als rechter van de plaats waar de schade is ingetreden (het ‘Erfolgsort’) in de zin van art. 7, aanhef en onder punt 2, EEX-Verordening1., op de (enkele) grond dat de groep beleggers ten behoeve van wie VEB optreedt zuivere financiële schade hebben geleden op een in Nederland aangehouden beleggingsrekening.

1. Feiten en procesverloop

1.1

In cassatie kan van de volgende feiten worden uitgegaan.2.VEB stelt zich statutair ten doel de belangen te behartigen van effectenbezitters in de ruimste zin van het woord. Dat doel tracht zij ingevolge haar statuten onder meer te verwezenlijken door het instellen van collectieve acties: rechtsvorderingen als bedoeld in art. 3:305a BW.

1.2

BP is een wereldwijd opererend olie- en gasbedrijf. Haar gewone aandelen zijn genoteerd aan de beurzen van Londen en Frankfurt. Aan de beurs van New York zijn van de gewone aandelen afgeleide American Depository Shares genoteerd.

1.3

Op 20 april 2010 heeft zich op het door BP geleasede olieboorplatform Deepwater Horizon, gelegen in de Golf van Mexico, een explosie voorgedaan met doden en gewonden tot gevolg. Tevens is schade aan het milieu ontstaan.

1.4

VEB heeft BP in 2015 gedagvaard voor de rechtbank Amsterdam en op de voet van art. 3:305a BW een collectieve actie ingesteld ten behoeve van alle personen die in de periode van 16 januari 2007 tot en met 25 juni 2010 gewone aandelen BP hebben gekocht, aangehouden of verkocht via een beleggingsrekening in Nederland of via een beleggingsrekening van een in Nederland gevestigde bank en/of beleggingsonderneming (tot deze groep behoren niet de overige aandeelhouders of de houders van de American Depository Shares).

1.5

VEB heeft gevorderd, kort samengevat, dat de rechtbank voor recht verklaart:

(i) dat de Nederlandse rechter internationaal bevoegd is om van de schadevergoedingsvorderingen van BP-aandeelhouders kennis te nemen;

(ii) dat de rechtbank Amsterdam ten aanzien van die vorderingen relatief bevoegd is;

(iii) dat op de schadevergoedingsvorderingen Nederlands recht van toepassing is;

(iv) dat BP jegens de genoemde BP-aandeelhouders onjuiste, onvolledige en misleidende mededelingen heeft gedaan over (i) haar veiligheids- en onderhoudsprogramma’s vóór de olieramp op 20 april 2010, en/of (ii) de omvang van deze olieramp, en/of (iii) de rol en verantwoordelijkheid van BP bij deze olieramp;

(v) dat BP jegens genoemde BP-aandeelhouders onrechtmatig heeft gehandeld;

(vi) dat de koop of verkoop van BP-aandelen door genoemde BP-aandeelhouders bij afwezigheid van onrechtmatig handelen van BP tegen een gunstiger marktprijs tot stand zou zijn gekomen, of in het geheel niet;

(vii) dat het condicio sine qua non-verband aanwezig is tussen het onrechtmatig handelen van BP en de daardoor tot stand gekomen (ver)koop(voorwaarden), en de geleden koersschade zoals door de BP-aandeelhouders geleden in de periode tussen 16 januari 2007 tot en met 25 juni 2010.

1.6

BP heeft de bevoegdheid van de Nederlandse rechter betwist en aangevoerd dat de Nederlandse rechter geen internationale bevoegdheid kan ontlenen aan de EEX-Verordening en in het bijzonder niet aan art. 4 en 7 EEX-Vo.

1.7

De rechtbank heeft zich bij vonnis in incident van 28 september 20163.onbevoegd verklaard kennis te nemen van de vorderingen van VEB. Daartoe heeft de rechtbank, kort weergegeven, het volgende overwogen. De EEX-Verordening is in deze zaak van toepassing. Partijen zijn het erover eens dat de Nederlandse rechter geen bevoegdheid kan ontlenen aan art. 4 lid 1 EEX-Vo, omdat BP geen woonplaats heeft in Nederland. Evenmin kan bevoegdheid worden ontleend aan het onder art. 7 punt 2 EEX-Vo begrepen ‘Handlungsort’, nu gesteld noch gebleken is dat zich in Nederland een schadeveroorzakende gebeurtenis heeft voorgedaan. De vraag rijst of de Nederlandse rechter bevoegd is op grond van het (eveneens onder art. 7 punt 2 EEX-Vo vallende) ‘Erfolgsort’, de plaats waar de schade is ingetreden (rov. 4.4-4.7.6). VEB noemt de schade van de personen ten behoeve van wie zij optreedt zuivere vermogensschade. Gesteld noch gebleken is dat VEB daarmee iets anders bedoelt dan de zuiver financiële schade. Uit het arrest Universal Music van het HvJEU4.volgt dat, behoudens andere bijzondere omstandigheden, het intreden van zuiver financiële schade op de bankrekening van de beleggers niet leidt tot rechtsmacht van de rechter van het land van de bankrekening (rov. 4.7.12-4.7.13). De door VEB aangevoerde bijkomende omstandigheden (gelegen in de beleggingsrekeningen van de personen ten behoeve van wie zij optreedt, de omstandigheid dat BP wereldwijd opereert en haar aandeelhouders daardoor overal zitten en de omstandigheid dat de achterban van VEB in Nederland woont of daar beleggingsrekeningen aanhoudt) leiden er niet toe dat de Nederlandse rechter rechtsmacht toekomt om over de vorderingen van VEB te oordelen (rov. 4.7.15-4.7.17). De positie van VEB als ‘305a-organisatie’ doet aan dit oordeel niet af (rov. 4.7.18-4.7.19).

1.8

VEB is van dit vonnis in hoger beroep gekomen bij het hof Amsterdam. Bij arrest van 7 november 2017 heeft het hof het vonnis van de rechtbank bekrachtigd. Daartoe heeft het hof, kort samengevat, het volgende overwogen. De internationale bevoegdheid van de Nederlandse rechter kan niet worden gegrond op art. 4 lid 1 EEX-Vo (woonplaats verweerder), omdat BP haar statutaire zetel in Londen heeft en aldaar haar internationale hoofdkantoor is waar ook het bestuur bijeenkomt (rov. 3.7). Tussen BP en degenen ten behoeve van wie VEB haar vorderingen instelt, bestaat geen contractuele verhouding. De vorderingen van VEB zien op verbintenissen uit onrechtmatige daad als bedoeld in art. 7 punt 2 EEX-Vo op grond waarvan bevoegd is het gerecht van de plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan of kan voordoen. Deze bevoegdheidsgrondslag heeft zowel betrekking op de plaats waar de schade is ingetreden (‘Erfolgsort’) als op de plaats van de gebeurtenis die de oorzaak is van de schade (‘Handlungsort’) (rov. 3.9-3.10). Het ‘Handlungsort’ is niet in Nederland gelegen, omdat niet kan worden aangenomen dat het handelen of nalaten van BP heeft plaatsgevonden in Nederland (rov. 3.14).

1.9

Het hof overweegt ten aanzien van de vraag of de Nederlandse rechter als rechter van het ‘Erfolgsort’ bevoegd is, als volgt. VEB stelt dat het in dit geding gaat om zuiver financiële schade (vermogensschade) die door aandeelhouders van BP is geleden op de beleggings- of effectenrekening waar de aandelen administratief waren bijgeschreven (en niet op de betaal- of bankrekening die is gebruikt om de aankoopsom van de aandelen te voldoen) (rov. 3.15). VEB en BP zijn verdeeld over de verhouding tussen de uitspraken van het HvJEU in de zaak Kolassa5.en de zaak Universal Music en de consequenties daarvan voor de onderhavige zaak (rov. 3.16). Het hof sluit zich aan bij het oordeel van de rechtbank dat het HvJEU in het arrest Universal Music het toepassingsgebied van de in het arrest Kolassa ontwikkelde regel nader heeft geduid en omlijnd, nu in het arrest Universal Music is benadrukt dat het arrest Kolassa is gegeven binnen een bijzondere context en dat de enkele aanwezigheid van een bankrekening niet voldoende is voor de bevoegdheid van een gerecht, maar dat daarvoor bijkomende omstandigheden nodig zijn (rov. 3.17).

1.10

Het hof overweegt dat het in dit geval gaat om zuiver financiële schade die door beleggers beweerdelijk in Nederland is ingetreden als gevolg van gebeurtenissen (handelen en/of nalaten van BP) die niet in Nederland hebben plaatsgevonden. Het intreden van schade op een in Nederland aangehouden beleggingsrekening is op zichzelf geen voldoende aanknopingspunt voor rechtsmacht van de Nederlandse rechter op grond van art. 7 punt 2 EEX-Vo, maar daarvoor zijn nog andere bijzondere omstandigheden noodzakelijk. Dat BP zich richt op een wereldwijd beleggingspubliek, waaronder Nederlandse beleggers, en dat VEB de belangen behartigt van een groot aantal beleggers die voor het overgrote deel in Nederland woonachtig zijn, zijn geen bijzondere omstandigheden. De door VEB gestelde omstandigheid dat BP in het kader van procedures in de Verenigde Staten van Amerika met andere aandeelhouders een schikking heeft bereikt die niet is aangeboden aan de beleggers van wie VEB de belangen behartigt en het feit dat in Europa nog geen andere soortgelijke procedures worden gevoerd tegen BP, zijn evenmin bijzondere omstandigheden waaruit een band met Nederland kan worden afgeleid. Ook de overige omstandigheden die VEB heeft aangevoerd, zowel afzonderlijk als in onderlinge samenhang bezien, kunnen niet rechtvaardigen dat de Nederlandse rechter zich bevoegd acht (rov. 3.18). Het argument dat een efficiënte en effectieve rechtsbescherming is gebaat bij een procedure die door een belangenorganisatie op de voet van art. 3:305a BW kan worden gevoerd, kan VEB niet helpen, nu bij de beantwoording van de bevoegdheidsvraag niet relevant is welke vorderingen – al dan niet bij wijze van collectieve actie – op basis van het nationale recht geldend kunnen worden gemaakt als de rechter eenmaal bevoegd is van het geschil kennis te nemen (rov. 3.19). Het Hof overweegt dat naast de financiële schade die zich in Nederland heeft voorgedaan, er onvoldoende bijzondere omstandigheden voorhanden zijn om de Nederlandse rechter bevoegd te achten van de vorderingen van VEB kennis te nemen (rov. 3.20).

1.11

VEB heeft (tijdig) cassatieberoep ingesteld tegen het arrest van het hof. BP heeft geconcludeerd tot verwerping van het cassatieberoep. Partijen hebben hun standpunten schriftelijk toegelicht, gevolgd door re- en dupliek.

2. Bespreking van het cassatiemiddel

2.1

Het cassatiemiddel bestaat uit drie onderdelen en is gericht tegen rov. 3.17-3.20 van het bestreden arrest. In de kern genomen stelt het middel de vraag aan de orde of de Nederlandse rechter op grond van art. 7 punt 2 EEX-Vo als rechter van de plaats waar de schade is ingetreden (‘Erfolgsort’) bevoegd is kennis te nemen van de vorderingen van VEB.

2.2

Onderdeel 1 is gericht tegen rov. 3.18, waarin het hof heeft geoordeeld dat het intreden van schade op een in Nederland aangehouden beleggingsrekening in dit geval op zichzelf geen voldoende aanknopingspunt is voor rechtsmacht van de Nederlandse rechter. Volgens het onderdeel is dit oordeel rechtens onjuist dan wel onbegrijpelijk althans onvoldoende gemotiveerd. Het rechtstreeks intreden van zuiver financiële schade op een Nederlandse beleggingsrekening (althans op een Nederlandse beleggingsrekening in Amsterdam of bij een in Amsterdam gevestigde bank en/of beleggingsonderneming) is wel degelijk een voldoende aanknopingspunt voor rechtsmacht van de Nederlandse rechter (althans de rechter in Amsterdam) en daarnaast zijn geen (andere) bijzondere of bijkomstige omstandigheden nodig. Volgens het onderdeel zijn de omstandigheden zeer vergelijkbaar met die van het arrest Kolassa en is van een situatie zoals in het arrest Universal Music geen sprake.

2.3

Onderdeel 2 is eveneens gericht tegen rov. 3.18 en valt in drie subonderdelen uiteen. Het onderdeel vermeldt dat de klachten worden aangevoerd voor zover onderdeel 1 niet zou slagen, terwijl de klachten ook in samenhang met onderdeel 1 moeten worden beschouwd. Volgens het onderdeel heeft het hof miskend dat de in de subonderdelen 2.1 t/m 2.3 genoemde omstandigheden wel degelijk kwalificeren als voldoende bijzondere of bijkomende omstandigheden en dat het andersluidende oordeel van het hof onvoldoende is gemotiveerd. Subonderdeel 2.1 ziet op de omstandigheid dat BP zich richt op een wereldwijd beleggingspubliek, waaronder Nederlandse aandeelhouders, en dat VEB de belangen behartigt van een groot aantal beleggers die voor het overgrote deel in Nederland woonachtig zijn. Subonderdeel 2.2 wijst op de relevantie van de stelling dat de schikking die BP in het kader van de procedures in de Verenigde Staten heeft getroffen met andere aandeelhouders niet is aangeboden aan de beleggers van wie VEB de belangen behartigt alsmede de stelling dat er in Europa geen andere soortgelijke procedures worden gevoerd tegen BP. Subonderdeel 2.3 heeft betrekking op de door VEB aangevoerde omstandigheid dat zich ook consumenten bevinden onder de aandeelhouders ten behoeve van wie VEB optreedt, en dat de EEX-Verordening een bijzondere rechtsbescherming biedt aan consumenten.

2.4

Onderdeel 3 is gericht tegen rov. 3.19, waarin het hof het betoog van VEB heeft verworpen dat een efficiënte en effectieve rechtsbescherming is gebaat bij een procedure die door een collectieve belangenorganisatie op de voet van art. 3:305a BW kan worden gevoerd. Volgens het onderdeel is dit oordeel onjuist althans onvoldoende gemotiveerd. Het hof heeft miskend dat bij de beantwoording van de vraag of de Nederlandse rechter bevoegd is om de vorderingen van VEB kennis te nemen belang toekomt aan de omstandigheid dat het gaat om een collectieve actie.

2.5

Bij de bespreking van het middel stel ik het volgende voorop. In cassatie zijn geen klachten gericht tegen rov. 3.5-3.16, waarin het hof, kort gezegd, een uiteenzetting heeft gegeven over de toepassing van de EEX-Verordening. Art. 7, aanhef en onder punt 2, EEX-Vo bepaalt dat ten aanzien van verbintenissen uit onrechtmatige daad bevoegd is het gerecht van de plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan of zich kan voordoen. Het is vaste rechtspraak van het HvJEU dat deze bepaling betrekking heeft op zowel de plaats waar de gebeurtenis heeft plaatsgevonden die de oorzaak is van de schade (‘Handlungsort’) als de plaats waar de schade is ingetreden (‘Erfolgsort’).6.Het is eveneens vaste rechtspraak van het HvJEU dat deze bijzondere bevoegdheidsregel strikt en autonoom moet worden uitgelegd.7.De bepaling berust op het bestaan van een bijzonder nauw verband tussen de vordering en de gerechten van de plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan of zich kan voordoen, zodat het uit het oogpunt van een goede rechtsbedeling en een nuttige procesinrichting gerechtvaardigd is dat deze gerechten bevoegd zijn.8.

2.6

Terecht neemt het middel tot uitgangspunt dat het bij het ‘Erfolgsort’ gaat om de plaats waar de rechtstreekse (ook wel: aanvankelijke of initiële) schade zich manifesteert als gevolg van een onrechtmatige gedraging die in het ‘Handlungsort’ is verricht.9.De rechtstreekse schade dient te worden onderscheiden van de latere schadelijke gevolgen, die niet kunnen leiden tot attributie van bevoegdheid op grond van deze bepaling.10.Partijen hebben in feitelijke instanties gedebatteerd over de vraag of de schade als gevolg van het beweerde onrechtmatige handelen door BP rechtstreeks is ingetreden op de beleggingsrekeningen. BP heeft in dat kader onder meer aangevoerd dat de eventuele (koers)schade die is geleden als gevolg van ‘corporate misinformation’ zich in de eerste plaats verwezenlijkt op de markt waar de BP-aandelen worden verhandeld en de koers wordt bepaald (de beurzen van Londen en/of Frankfurt), en zich dus slechts indirect voordoet op de beleggingsrekening van de belegger.11.Het hof heeft echter niet vastgesteld of – overeenkomstig de stellingen van de VEB12.– de gestelde (zuiver financiële) schade zich rechtstreeks heeft voorgedaan op de in Nederland aangehouden beleggingsrekeningen. Daarom moet hiervan in cassatie veronderstellenderwijs worden uitgegaan.

2.7

Voor de beantwoording van de onderhavige bevoegdheidskwestie is de volgende rechtspraak van het HvJEU van belang. In het reeds aangehaalde arrest Kolassa ging het om het volgende geval. De in Oostenrijk woonachtige Kolassa heeft geïnvesteerd in bepaalde certificaten (obligaties aan toonder) uitgegeven door Barclays Bank, een in Londen gevestigde bank die ook een filiaal in Frankfurt am Main (Duitsland) heeft. Bij de uitgifte van de certificaten heeft Barclays Bank een prospectus opgesteld, die ook in Oostenrijk is genotificeerd. Kolassa heeft de certificaten niet rechtstreeks aangekocht bij Barclays Bank, maar bij een Oostenrijkse bank, die deze heeft besteld bij haar Duitse moedermaatschappij, die de certificaten op haar beurt bij Barclays Bank heeft gekocht. De Oostenrijkse bank heeft de bestelling van Kolassa ‘via de effectenrekening’ uitgevoerd, dat wil zeggen dat zij als dekkingsfonds de certificaten in eigen naam en voor rekening van haar cliënten te München in bewaring heeft gehouden. Kolassa heeft slechts een aanspraak op levering van de certificaten gekregen ter hoogte van zijn aandeel in het dekkingsfonds; de certificaten zelf konden niet aan hem worden overgedragen. De waarde van de certificaten werd bepaald aan de hand van een index die uit een portefeuille van verschillende doelfondsen bestond. Deze portefeuille werd samengesteld en beheerd door een in Duitsland gevestigde vennootschap. Nadat de certificaten waardeloos waren geworden, heeft Kolassa zich als gedupeerde belegger tot de Oostenrijkse rechter gewend en van Barclays Bank schadevergoeding gevorderd op grond van (onder meer) prospectusaansprakelijkheid. De Oostenrijkse rechter heeft aan het HvJEU prejudiciële vragen gesteld, waaronder de vraag of art. 5 punt 3 EEX-Vo (nr. 44/2001) – de voorganger van het huidige art. 7 punt 2 EEX-Vo – aldus moet worden uitgelegd dat in geval van aankoop van een waardepapier op grond van opzettelijk onjuiste informatie ervan moet worden uitgegaan dat de plaats waar de schade zich heeft voorgedaan, de woonplaats van de gelaedeerde is als het centrum van zijn vermogen. Het HvJEU heeft naar aanleiding daarvan onder meer het volgende overwogen:

‘51 In dit verband volgt uit de verwijzingsbeslissing dat de waardedaling van de certificaten niet te wijten was aan de wisselvalligheden van de financiële markten, maar aan het beheer van de fondsen waarin het geld uit de uitgifte van die certificaten is geïnvesteerd, dat aan het einde een positieve waardeontwikkeling ervan heeft belet, en dat het handelen of nalaten dat Barclays Bank werd verweten in verband met de wettelijke informatieverplichtingen, had plaatsgevonden vóór de belegging door Kolassa en volgens deze laatste bepalend was voor de belegging.

(…)

54 Aangaande het intreden van de schade daarentegen moet worden geconstateerd dat in omstandigheden zoals samengevat in punt 51 van het onderhavige arrest de schade zich voordoet op de plaats waar de belegger ze ondervindt.

55 De gerechten van de woonplaats van de verzoeker zijn – uit hoofde van het intreden van de schade – bevoegd om van een dergelijke vordering kennis te nemen, onder meer wanneer die schade zich rechtstreeks voordoet op een bankrekening van die verzoeker bij een in het rechtsgebied van die gerechten gevestigde bank.

56 De aldus bepaalde plaats waar de schade intreedt, strookt in omstandigheden zoals die bedoeld in punt 51 van het onderhavige arrest met het doel van verordening nr. 44/2001, de rechtsbescherming van in de Unie gevestigde personen te versterken – de verzoeker kan gemakkelijk bepalen welk gerecht hij kan aanzoeken en de verweerder kan redelijkerwijs voorzien voor welk gerecht hij kan worden opgeroepen (zie in die zin arrest Kronhofer, EU:C:2004:364, punt 20) – daar de emittent van een certificaat die zijn wettelijke verplichtingen met betrekking tot het prospectus niet nakomt erop moet rekenen, wanneer hij besluit het prospectus voor dat certificaat in andere lidstaten te laten notificeren, dat in die lidstaten wonende onvoldoende geïnformeerde marktdeelnemers in dat certificaat investeren en schade lijden.

57 Gelet op een en ander moet (…) worden geantwoord dat artikel 5, punt 3, van verordening nr. 44/2001 aldus moet worden uitgelegd dat het van toepassing is op een vordering waarmee de emittent van een certificaat aansprakelijk wordt gesteld voor het prospectus voor dit certificaat en wegens niet-nakoming van andere op die emittent rustende informatieverplichtingen, voor zover die aansprakelijkheid niet berust op een verbintenis uit overeenkomst in de zin van artikel 5, punt 1, van die verordening. Op grond van punt 3 van voormeld artikel 5 zijn de gerechten van de woonplaats van de verzoeker – uit hoofde van het intreden van de schade – bevoegd om van een dergelijke vordering kennis te nemen, onder meer wanneer de beweerde schade zich rechtstreeks voordoet op een bankrekening van de verzoeker bij een in het rechtsgebied van die gerechten gevestigde bank.’

2.8

Uit dit arrest volgt dat het ‘Erfolgsort’ zich bevindt op de plaats waar de belegger de schade ondervindt en dat het aannemen van bevoegdheid op grond van het ‘Erfolgsort’ op méér moet zijn gebaseerd dan slechts op de woonplaats van de gedupeerde belegger. Het HvJEU vereist een samenval tussen de woonplaats van de verzoeker en de vestigingsplaats van de bank waar de verzoeker een bankrekening aanhoudt waarop de beweerde schade zich rechtstreeks voordoet.13.Het Hof heeft in het midden gelaten of met ‘bankrekening’ een geldrekening bij een bank wordt bedoeld of een beleggingsrekening. Uit het gebruik van het woord ‘bankrekening’ is door sommige auteurs afgeleid dat het gaat om de geldrekening en niet de beleggingsrekening.14.De woorden ‘onder meer’ in rov. 55 duiden erop dat ook andere omstandigheden van belang kunnen zijn. Het Hof maakt niet duidelijk welke omstandigheden dat zijn, maar benadrukt in rov. 56 wel de plaats van de notificatie van het prospectus in het kader van de voorzienbaarheid van de bevoegde rechter voor de verweerder.

2.9

Het reeds aangehaalde arrest Universal Music betrof, kort gezegd, het volgende geval. Een in Nederland gevestigde rechtspersoon (Universal Music) heeft in 1998 in Tsjechië een optieovereenkomst gesloten met betrekking tot aandelen in een Tsjechische platenmaatschappij. Bij het opstellen van dat contract is door een medewerker van een Tsjechisch advocatenkantoor een fout gemaakt, waardoor Universal Music een te hoge prijs voor de aandelen zou moeten betalen. In 2005 hebben Universal Music en de Tsjechische platenmaatschappij een vaststellingsovereenkomst in Tsjechië gesloten. Vervolgens heeft Universal Music zich gewend tot de rechtbank van haar woonplaats (Utrecht) en schadevergoeding gevorderd van de medewerker van het advocatenkantoor en van de toenmalige partners van dat kantoor. Universal Music heeft daartoe gesteld dat zij initiële vermogensschade in Nederland heeft geleden als gevolg van betalingen die zij vanaf een Nederlandse bankrekening heeft verricht. De Hoge Raad heeft prejudiciële vragen gesteld over de uitleg van art. 5 punt 3 EEX-Vo (nr. 44/2001).15.Het HvJEU heeft overwogen dat de schade is ingetreden in Tsjechië, de plaats waar Universal Music een vaststellingsovereenkomst had gesloten waarna op haar vermogen een onherroepelijke betalingsverplichting drukte (rov. 31-32). Vervolgens heeft het Hof aanleiding gezien om het arrest Kolassa nader te preciseren:

‘36 Inderdaad heeft het Hof in de zaak die aanleiding heeft gegeven tot het arrest van 28 januari 2015, Kolassa (C‑375/13, EU:C:2015:37), in punt 55 van de motivering vastgesteld dat de gerechten van de woonplaats van de verzoeker uit hoofde van het intreden van de schade bevoegd zijn wanneer die schade zich rechtstreeks voordoet op de bankrekening van die verzoeker bij een in het rechtsgebied van die gerechten gevestigde bank.

37 Zoals de advocaat-generaal in de punten 44 en 45 van zijn conclusie in de onderhavige zaak in wezen heeft opgemerkt, is deze vaststelling evenwel gedaan in het bijzondere kader van de zaak die aanleiding had gegeven tot dat arrest, die werd gekenmerkt door omstandigheden die er tezamen toe strekten deze gerechten bevoegdheid toe te kennen.

38 Zuiver financiële schade die rechtstreeks intreedt op de bankrekening van de verzoeker kan dientengevolge, zonder bijkomende omstandigheden, niet worden aangemerkt als een relevant aanknopingspunt uit hoofde van artikel 5, punt 3, van verordening nr. 44/2001. In dat verband moet tevens worden opgemerkt dat niet is uitgesloten dat een vennootschap als Universal Music de keuze had tussen meerdere bankrekeningen ten laste waarvan zij het schikkingsbedrag had kunnen voldoen, zodat de plaats waar deze rekening is gelegen niet noodzakelijkerwijs een betrouwbaar aanknopingspunt vormt.

39 Uitsluitend in de situatie waarin de andere bijzondere omstandigheden van de zaak er eveneens toe bijdragen bevoegdheid toe te kennen aan het gerecht van de plaats waar zuiver financiële schade is ingetreden, zou dergelijke schade kunnen rechtvaardigen dat de verzoeker zijn zaak bij dit gerecht aanbrengt.

40 Gelet op het voorgaande moet (…) artikel 5, punt 3, van verordening nr. 44/2001 aldus worden uitgelegd dat (…) als “plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan” niet kan worden aangemerkt, bij gebreke van andere aanknopingspunten, de plaats in een lidstaat waar de schade is ingetreden wanneer die schade uitsluitend bestaat in een financieel verlies dat rechtstreeks intreedt op de bankrekening van de verzoeker en het rechtstreekse gevolg is van een onrechtmatige gedraging die zich heeft voorgedaan in een andere lidstaat.’

2.10

Het HvJEU verwijst in rov. 37 naar de punten 44 en 45 van de conclusie van A-G Szpunar vóór het arrest Universal Music. Daarin heeft de A-G gewezen op de in de Kolassa-zaak aanwezige omstandigheid dat de verwerende partij in Oostenrijk een prospectus had gepubliceerd over de betrokken financiële certificaten en dat een Oostenrijkse bank de certificaten had (door)verkocht. Het Hof heeft niet expliciet overwogen dat deze omstandigheden inderdaad een rol spelen bij de toekenning van de bevoegdheid aan de Oostenrijkse rechter in de zaak Kolassa, maar op grond van de verwijzing naar de conclusie van A-G Szpunar ligt dit wel voor de hand.

2.11

Het HvJEU maakt in het arrest Universal Music duidelijk dat de plaats waar een bankrekening (betaalrekening) wordt gehouden waarop zich rechtstreeks financiële schade manifesteert, zonder bijkomende omstandigheden, niet een relevant aanknopingspunt kan opleveren voor bevoegdheid op grond van het ‘Erfolgsort’. De plaats van de bankrekening waarop de schade zich rechtstreeks voordoet, kan volgens het Hof alleen in combinatie met andere bijzondere omstandigheden leiden tot aanwijzing van de internationaal bevoegde rechter.16.

2.12

Op 12 september 2018 heeft het HvJEU het arrest Löber gewezen, waarin een vordering tot schadevergoeding van een gedupeerde belegger tegen een bank wegens prospectusaansprakelijkheid aan de orde kwam.17.De omstandigheden van deze zaak zijn vergelijkbaar met die van de zaak Kolassa. De feiten lagen als volgt. De in Wenen woonachtige Löber heeft door Barclays Bank uitgegeven certificaten gekocht. De certificaten zijn aangekocht door bemiddeling van twee verschillende Oostenrijkse banken, gevestigd te Salzburg en Graz, via twee verschillende bij deze banken aangehouden effectenrekeningen (het HvJEU spreekt in dit verband van ‘afwikkelingsrekeningen’, in de officiële procestaal: ‘Verrechnungskonten’). De certificaten zijn uitgegeven op basis van een Duitse prospectus, waarvan de Oostenrijkse Centrale Bank (Österreichische Kontrollbank) in kennis is gesteld. Nadat de certificaten waardeloos waren geworden, heeft Löber bij het Handelsgericht Wien een vordering tot schadevergoeding ingesteld tegen Barclays Bank op grond van prospectusaansprakelijkheid. Het Oberste Gerichtshof heeft vragen gesteld over de uitleg van art. 5 punt 3 EEX-Vo (nr. 44/2001). De hoogste Oostenrijkse rechter wenste te vernemen welke rechter in de zin van art. 5 punt 3 EEX-Vo bevoegd is in het geval de belegger zijn op een gebrekkige prospectus gebaseerde beleggingsbeslissing heeft genomen in zijn woonplaats en hij de aankoopprijs voor de effecten vanaf zijn rekening bij een Oostenrijkse bank heeft gestort op een afwikkelingsrekening die hij aanhoudt bij een andere Oostenrijkse bank vanwaar de aankoopprijs aan de verkoper is overgemaakt. Is in dat geval de rechter van het rechtsgebied waar de belegger woont bevoegd, of de rechter van het rechtsgebied van de vestigingsplaats van de bank waar de gewone bankrekening wordt aangehouden van waaruit de geïnvesteerde bedragen zijn overgemaakt naar de afwikkelingsrekeningen, dan wel de rechter van het rechtsgebied van de vestigingsplaats van de bank die de afwikkelingsrekening beheert?

2.13

Bij beantwoording van de prejudiciële vraag heeft het HvJEU de volgende overwegingen gewijd aan de arresten Kolassa en Universal Music:

‘28 Bovendien heeft het Hof geoordeeld dat op grond van artikel 5, punt 3, van verordening nr. 44/2001 de gerechten van de woonplaats van de verzoeker – uit hoofde van het intreden van de schade – bevoegd zijn om kennis te nemen van een vordering waarmee de emittent van een certificaat aansprakelijk wordt gesteld voor de prospectus voor dit certificaat en wegens niet-nakoming van andere op die emittent rustende informatieverplichtingen, onder meer wanneer de beweerde schade zich rechtstreeks voordoet op een bankrekening van de verzoeker bij een in het rechtsgebied van deze gerechten gevestigde bank (arrest van 28 januari 2015, Kolassa, C‑375/13, EU:C:2015:37, punt 57).

29 In zijn arrest van 16 juni 2016, Universal Music International Holding (C‑12/15, EU:C:2016:449), heeft het Hof gepreciseerd dat deze vaststelling was gedaan in een bijzondere context, die werd gekenmerkt door omstandigheden die tezamen bijdroegen tot toekenning van bevoegdheid aan die gerechten (arrest van 16 juni 2016, Universal Music International Holding, C‑12/15, EU:C:2016:449, punt 37).

30 Zo heeft het Hof geoordeeld dat artikel 5, punt 3, van verordening nr. 44/2001 aldus moet worden uitgelegd dat als „plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan” niet kan worden aangemerkt, bij gebreke van andere aanknopingspunten, de plaats in een lidstaat waar de schade is ingetreden wanneer die schade uitsluitend bestaat in een financieel verlies dat rechtstreeks intreedt op de bankrekening van de verzoeker en het rechtstreekse gevolg is van een onrechtmatige gedraging die zich heeft voorgedaan in een andere lidstaat (arrest van 16 juni 2016, Universal Music International Holding, C‑12/15, EU:C:2016:449, punt 40).’

2.14

Hieruit volgt dat het HvJEU ook in zaken over prospectusaansprakelijkheid vasthoudt aan de in het arrest Universal Music geformuleerde regel dat de plaats waar een bankrekening wordt gehouden waarop rechtstreeks zuivere financiële schade is ingetreden op zichzelf, zonder bijkomende omstandigheden, onvoldoende is voor het aannemen van internationale bevoegdheid op grond van art. 5 punt 3 EEX-Vo (nr. 44/2001), thans art. 7 punt 2 EEX-Vo. Vervolgens heeft het Hof geoordeeld dat de specifieke omstandigheden in de zaak Löber tezamen redengevend zijn om bevoegdheid toe te kennen aan de Oostenrijkse gerechten:

‘31 In de onderhavige zaak blijkt dat de specifieke omstandigheden van het hoofdgeding tezamen bijdragen tot toekenning van bevoegdheid aan de Oostenrijkse gerechten.

32 Blijkens de verwijzingsbeslissing heeft Löber haar woonplaats namelijk in Oostenrijk en zijn alle betalingen betreffende de beleggingstransactie die in het hoofdgeding aan de orde is, via Oostenrijkse bankrekeningen verricht, te weten de persoonlijke bankrekening van Löber en de speciaal voor de uitvoering van deze transactie bestemde afwikkelingsrekeningen.

33 Naast het feit dat Löber in het kader van die transactie alleen met Oostenrijkse banken heeft gehandeld, blijkt daarenboven uit de verwijzingsbeslissing ook dat zij de certificaten op de Oostenrijkse secundaire markt heeft verkregen, dat de haar verstrekte informatie over de certificaten de informatie in de prospectus betreffende deze certificaten is, waarvan kennis is gegeven aan de Österreichische Kontrollbank, en dat zij in Oostenrijk op basis van deze informatie zich ertoe heeft verbonden om te beleggen, welke verbintenis definitief op haar vermogen drukte.

(…)

36 Gelet op een en ander moet op de prejudiciële vraag worden geantwoord dat artikel 5, punt 3, van verordening nr. 44/2001 aldus moet worden uitgelegd dat in een situatie als in het hoofdgeding, waarin een belegger tegen een bank – die een certificaat heeft uitgegeven waarin deze belegger heeft belegd – een vordering instelt wegens aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad ten gevolge van de prospectus betreffende dit certificaat, de gerechten van de woonplaats van deze belegger als gerechten van de plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan in de zin van deze bepaling, bevoegd zijn om kennis te nemen van deze vordering wanneer de beweerde schade bestaat in financiële schade die zich rechtstreeks voordoet op een bankrekening van die belegger bij een in het rechtsgebied van deze gerechten gevestigde bank en de overige specifieke omstandigheden van deze situatie eveneens bijdragen tot toekenning van bevoegdheid aan die gerechten.’

2.15

Uit deze prejudiciële beslissing volgt dat in de zaak Löber kennelijk (mede)bepalend voor de bevoegdheid is dat (i) de belegger haar woonplaats had in Oostenrijk, (ii) alle betalingen betreffende de beleggingstransactie zijn verricht via Oostenrijkse bankrekeningen (zowel de persoonlijke bankrekening van de belegger als de ‘afwikkelingsrekeningen’), (iii) de belegger in het kader van de transactie alleen met Oostenrijkse banken heeft gehandeld, (iv) de certificaten op de Oostenrijkse secundaire markt zijn verkregen, (v) de prospectus betreffende de certificaten genotificeerd is bij de Oostenrijkse Centrale Bank en (vi) de belegger in Oostenrijk op basis van deze informatie zich ertoe heeft verbonden te beleggen. Daarbij lijkt het HvJEU (gelet op het woord ‘daarenboven’ in rov. 33) de nadruk te leggen op de omstandigheid dat de certificaten op de Oostenrijkse secundaire markt zijn verhandeld en de omstandigheid dat de emittent van de certificaten de daarbij behorende prospectus heeft laten notificeren in Oostenrijk. Net als in het arrest Kolassa, hecht het HvJEU in het arrest Löber (rov. 34-35) aan de omstandigheid dat voor de verweerder de internationale bevoegdheid van de rechter voorzienbaar moet zijn.

2.16

Opmerkelijk is dat het HvJEU in rov. 31 van het arrest Löber spreekt van het toekennen van bevoegdheid aan ‘de Oostenrijkse gerechten’ en niet aan een gerecht van een specifieke Oostenrijkse plaats.18.Dat is opmerkelijk, omdat de bijzondere bevoegdheidsregels van art. 7 EEX-Vo niet alleen de internationale bevoegdheid regelen, maar ook rechtstreeks de interne relatieve bevoegdheid (‘het gerecht van de plaats waar’).19.Door te spreken van de bevoegdheid van ‘de Oostenrijkse gerechten’ wekt het Hof de suggestie dat voldoende is dat de bijzondere omstandigheden van de zaak wijzen op de bevoegdheid van de gerechten van een bepaalde lidstaat en niet op de bevoegdheid van de gerechten van een bepaalde plaats.20.Het Hof heeft in het midden gelaten op welke bankrekening de schade rechtstreeks is ingetreden. Niet duidelijk is of moet worden gekeken naar de vestigingsplaats van de bank waar Löber haar persoonlijke bankrekening aanhield dan wel van de banken waar een beleggingsrekening werd aangehouden. Enerzijds lijkt uit rov. 32 te volgen dat het Hof bij het gebruik van de term ‘bankrekeningen’ (in de formele procestaal van de zaak: ‘Bankkonten’) geen relevant onderscheid maakt tussen een ‘persoonlijke’ bankrekening (‘persönlichen Bankkonto’) en beleggingsrekeningen (‘Verrechnungskonten’), hetgeen ervoor pleit dat beide rekeningen in aanmerking kunnen komen. Anderzijds blijkt uit de conclusie van A-G Bobek (onder nr. 13) dat Löber haar persoonlijke bankrekening aanhield in Wenen, hetgeen tevens haar woonplaats is, en dat de beleggingsrekeningen werden aangehouden in Salzburg en Graz. Kennelijk was in het arrest Löber voor rechtsmacht van de rechter te Wenen voldoende, dat Wenen behalve de woonplaats van de gedupeerde belegger óók de plaats van vestiging van de bank was waarbij deze belegger zijn bankrekening aanhield. Maar wat wanneer de schade rechtstreeks is geleden op een beleggingsrekening die niet wordt aangehouden bij een bank in hetzelfde rechtsgebied waar de gedupeerde belegger zijn woonplaats heeft? Ik noem het geval dat de belegger in Maastricht woonplaats heeft, maar zijn beleggingsrekening gehouden wordt in Amsterdam. Het zou naar mijn mening van extreem formalisme getuigen wanneer de Nederlandse rechter in een dergelijk geval geen bevoegdheid aan art. 7 punt 2 EEX-Vo als rechter van het ‘Erfolgsort’ zou mogen ontlenen, uitsluitend omdat er binnen Nederland geen sprake is van een samenval van de woonplaats van de gedupeerde belegger met de plaats waar zijn bankrekening wordt gehouden.

2.17

Duidelijk is dat uit de arresten van het HvJEU volgt dat voor de toepassing van het ‘Erfolgsort’ in de zin van art. 7 punt 2 EEX-Vo méér bijkomende omstandigheden nodig zijn dan de enkele omstandigheid dat de gedupeerde belegger zijn woonplaats in het rechtsgebied van de aangezochte rechter heeft. Ook volgt uit de arresten dat het rechtstreeks intreden van zuivere financiële vermogensschade op een (beleggings)rekening van een in een lidstaat gevestigde bank of beleggingsonderneming op zichzelf, zonder bijkomende specifieke omstandigheden, onvoldoende is voor het aannemen van internationale bevoegdheid van de rechter van die lidstaat op grond van het ‘Erfolgsort’ van art. 7 punt 2 EEX-Vo.

2.18

In de zaak die thans in cassatie aan de orde is, is – anders dan VEB betoogt – de omstandigheid dat BP zich richt op een wereldwijd beleggingspubliek waaronder de in dit geding relevante groep aandeelhouders, naar mijn mening niet aan te merken als een bijzondere omstandigheid in de zin van de arresten Kolassa en Löber. Dit is immers geen omstandigheid die specifiek wijst in de richting van de Nederlandse rechter als bevoegde rechter. Een bijzondere omstandigheid die de bevoegdheid van de Nederlandse rechter kan rechtvaardigen, had zich kunnen voordoen wanneer BP, zoals ook de rechtbank heeft overwogen (in rov. 4.7.16 onder d), zich bij de gewraakte informatievoorziening afzonderlijk of in het bijzonder zou hebben gericht tot Nederlandse beleggers. Dan zou BP redelijkerwijs hebben kunnen voorzien dat in Nederland wonende beleggers op grond van de informatie in de aandelen investeren, in Nederland schade lijden en zich hier tot de rechter zouden kunnen wenden. De rechtbank heeft echter, in hoger beroep onbestreden, vastgesteld dat dit gesteld noch gebleken is.

2.19

Tussen de feiten van de zaak die thans in cassatie aan de orde is en de feiten van de arresten Kolassa, Universal Music en Löber bestaan echter belangrijke verschillen. Het gaat immers niet om een vordering die is gebaseerd op misleidende informatie in een in Nederland verspreide prospectus. Volgens de stellingen van de VEB in de inleidende dagvaarding, die door het hof niet zijn verworpen, zou BP onjuiste, onvolledige en misleidende informatie openbaar hebben gemaakt via persberichten, op haar website gepubliceerde rapporten, jaarrekeningen en jaarverslagen alsmede in het openbaar gedane uitlatingen van bestuurders.21.Afgaande op de door het hof vastgestelde feiten, lijkt hier evenmin aan de orde de (doorver)koop van financiële producten op de Nederlandse secundaire markt, maar de koop van gewone BP-aandelen die zijn genoteerd aan de beurs in Londen en/of Frankfurt ‘via’ in Nederland aangehouden beleggingsrekeningen. De schade is, anders dan in de zaak Universal Music (en mogelijk ook de zaken Kolassa en Löber), beweerdelijk niet ingetreden op een ‘gewone’ bankrekening maar op een effectenrekening. De plaats waar een effectenrekening wordt aangehouden is mogelijk lastiger te lokaliseren dan de plaats van een gewone bankrekening.22.

2.20

Een ander belangrijk verschil is dat het in de onderhavige zaak gaat om een collectieve actie op de voet van art. 3:305a BW, die aanleiding kan geven tot problemen bij het lokaliseren van het ‘Erfolgsort’.23.Ingevolge het eerste lid van art. 3:305a BW strekt een in een collectieve actie ingestelde rechtsvordering tot bescherming van ‘gelijksoortige belangen’. Daarmee wordt geabstraheerd van de individuele omstandigheden van de individuele gedupeerden wiens belangen in de collectieve actie aan de orde zijn.24.In de onderhavige zaak zal dus niet worden vastgesteld waar de woonplaatsen of beleggingsrekeningen van individuele beleggers zich bevinden. De bijzonderheden van de individuele aankoopconstructie(s) komen evenmin aan de orde. Het is de vraag hoe in een dergelijk geval bijkomende specifieke omstandigheden moeten worden vastgesteld. Het ligt in de rede dat dit omstandigheden zijn die bijzonder zijn en een nauwe band met het gerecht opleveren, maar aan de andere kant weer niet zo specifiek zijn dat ze slechts voor een enkeling of een deel van de groep beleggers in aanmerking kunnen komen.25.Voor de volledigheid wijs ik erop dat art. 7 punt 2 EEX-Vo niet ten doel heeft om zwakke partijen, zoals consumenten, bescherming te bieden.26.Voor de toepassing van art. 7 punt 2 EEX-Vo is het derhalve niet relevant of zich onder de eisers ook consumenten bevinden. Voor consumentenovereenkomsten geeft afdeling 4 van Hoofdstuk II van de EEX-Verordening (art. 17-19 EEX-Vo) autonome bevoegdheidsregels. De stelling van VEB dat zich onder de aandeelhouders ten behoeve van wie VEB optreedt ook consumenten bevinden, is overigens terloops en pas eerst bij pleidooi in hoger beroep aangevoerd.27.

2.21

In de rechtspraak van het HvJEU is tot nu toe weinig rekening gehouden met de problemen die in massaschadezaken kunnen ontstaan bij het vaststellen van het ‘Erfolgsort’. In de zaak die ten grondslag ligt aan het arrest van het HvJEU inzake CDC/Akzo Nobel had een aantal gedupeerden van een waterstofperoxidekartel hun vorderingen gecedeerd aan een ‘claim vehicle’. Het HvJEU heeft overwogen dat de overdracht van schuldvorderingen door de oorspronkelijke schuldeiser geen invloed kan hebben op de bepaling van het bevoegde gerecht volgens art. 5 punt 3 EEX-Vo (nr. 44/2001) en dat het schadebrengende feit derhalve voor iedere schadevordering moet worden bepaald, ongeacht een eventuele overdracht of bundeling ervan.28.Het is de vraag of dergelijke strenge regels ook gelden voor de lokalisatie van het Erfolgsort in een collectieve actie op de voet van art. 3:305a BW, nu in een dergelijke procedure een cessie of bundeling van vorderingen niet aan de orde is.

2.22

BP heeft in cassatie nog betoogd29.dat VEB geen belang heeft bij haar klachten, omdat de collectieve actie van VEB op grond van art. 3:305a BW niet kan strekken tot schadevergoeding in geld. Volgens BP is het daarom uitgesloten dat in de hoofdzaak een onderzoek zal plaatsvinden naar mogelijk door individuele aandeelhouders geleden schade. Volgens BP zal het partijdebat zich concentreren op een beoordeling van de aan BP verweten handelingen en niet op de gevolgen daarvan, zodat het onlogisch zou zijn wanneer de rechtsmacht over een dergelijke vordering zou berusten bij de rechter van (uitsluitend) het ‘Erfolgsort’ op grond van art. 7 punt 2 EEX-Vo.30.Bij dit betoog baseert BP zich op hetgeen in de literatuur is verdedigd, namelijk dat in het kader van een collectieve actie op de voet van art. 3:305a BW de aangezochte rechter zijn rechtsmacht niet kan baseren op het ‘Erfolgsort’ in de zin van art. 7 punt 2 EEX-Vo, omdat de belangenorganisatie die de collectieve actie instelt zelf geen schade heeft ondervonden.31.

2.23

Ik merk hierover het volgende op. Uit de omstandigheid dat in een collectieve actie-procedure op de voet van art. 3:305a BW geen schadevergoeding (in geld) kan worden gevorderd32., volgt niet dat er geen (initiële) schade is ingetreden waardoor een bevoegdheidscheppend ‘Erfolgsort’ kan zijn ontstaan. Uit de rechtspraak van het HvJEU volgt dat art. 7 punt 2 EEX-Vo ook betrekking heeft op vorderingen die uitsluitend strekken tot vaststelling van de onrechtmatigheid en niet tot betaling van schadevergoeding.33.Genoemd kunnen worden een vordering met betrekking tot de onrechtmatigheid van aangekondigde collectieve werknemersacties34., een (door een vereniging voor consumentenbescherming ingestelde) vordering ter voorkoming van een dreigende onrechtmatige daad35.en een negatieve verklaring voor recht.36.Uit deze rechtspraak blijkt niet dat slechts de rechter van het ‘Handlungsort’ bevoegd zou zijn om van deze vorderingen kennis te nemen, omdat er geen debat over de schade zou kunnen plaatsvinden. Zo heeft het HvJEU in het arrest inzake DFDS Torline/SEKO herhaald dat de verweerder zowel voor de rechter van het ‘Handlungsort’ als voor de rechter van het ‘Erfolgsort’ kan worden opgeroepen, ondanks de omstandigheid dat de verwijzende instantie in die zaak (het Deense Arbeidshof) slechts bevoegd was om zich uit te spreken over de rechtmatigheid van een collectieve werknemersactie en een andere rechterlijke instantie over de verzoeken tot vergoeding van de veroorzaakte schade.37.Bovendien is op grond van art. 7 punt 2 EEX-Vo ook het gerecht van de plaats waar het schadebrengende feit zich kan voordoen bevoegd, waaruit volgt dat de EEX-Verordening niet het bestaan van schade (en een daarop gebaseerde vordering tot vergoeding van schade) veronderstelt.38.

2.24

De onvoorzienbaarheid van het forum voor de verweerder vormt niet in alle gevallen een beletsel voor het toekennen van bevoegdheid aan de rechter van het ‘Erfolgsort’. Ik wijs op de rechtspraak van het HvJEU inzake de aansprakelijkheid voor beweerde schendingen van persoonlijkheidsrechten door op internet geplaatste content.39.Daarin heeft het hof, in het verlengde van hetgeen is beslist voor gewone perspublicaties in zijn arrest Shevill/Presse Alliance40., onder meer bevoegdheid toegekend aan de gerechten van elke lidstaat op het grondgebied waarvan een op internet geplaatste content toegankelijk is of is geweest, althans voor zover het gaat om het kennisnemen van vorderingen met betrekking tot schade die is veroorzaakt op het grondgebied van de lidstaat van het aangezochte gerecht.41.De omstandigheid dat publicaties op internet in beginsel wereldwijd toegankelijk zijn, zodat overal waar in de lidstaten schade is geleden een (beperkt) bevoegd forum kan worden aangewezen, lag kennelijk niet in de weg aan het formuleren van een dergelijke bevoegdheidsregel. Bij ‘strooischade’ (schade die op verschillende plaatsen is ontstaan, zoals bij laster via perspublicaties of via het internet) is de rechter slechts bevoegd ten aanzien van de binnen zijn rechtsgebied ingetreden schade.

2.25

De vraag rijst of er aanleiding is voor een vergelijkbare bevoegdheidsregel voor vorderingen die strekken tot het verhalen van schade van aandeelhouders als gevolg van misleidende informatie die openbaar is gemaakt door internationale beursgenoteerde ondernemingen. Kunnen gedupeerde aandeelhouders die stellen als gevolg van die misleiding schade te hebben geleden op een Nederlandse beleggingsrekening of belangenorganisaties die ten behoeve van deze aandeelhouders optreden, zich dan voor die schade tot de Nederlandse rechter wenden? Ik meen dat over het antwoord op die vraag twijfel bestaat en dat geen sprake is van een ‘acte éclairé’.42.

2.26

Nu redelijkerwijs twijfel mogelijk is over het antwoord op de vraag of de Nederlandse rechter in het onderhavige geval zijn bevoegdheid kan baseren op het ‘Erfolgsort’ in de zin van art. 7 punt 2 EEX-Vo, acht ik het noodzakelijk dat Uw Raad hierover prejudiciële vragen aan het HvJEU stelt. Aan het HvJEU moeten naar mening de volgende vragen worden voorgelegd:

(i) Levert het rechtstreeks intreden van zuivere financiële vermogensschade op een in Nederland aangehouden beleggingsrekening of een beleggingsrekening van een in Nederland gevestigde bank of beleggingsonderneming, welke schade het gevolg is van misleidende informatie van een internationale beursgenoteerde onderneming, op zichzelf een voldoende aanknopingspunt op voor internationale bevoegdheid van de Nederlandse rechter op grond van art. 7, aanhef en onder 2, EEX-Vo uit hoofde van de plaats van het intreden van de schade (‘Erfolgsort’), of zijn er bijkomende specifieke omstandigheden vereist die rechtvaardigen dat de Nederlandse rechter bevoegd is (en zo ja, welke)?

(ii) Maakt het voor de beantwoording van deze vraag verschil dat de vordering op de voet van art. 3:305a BW is ingesteld door een vereniging die tot doel heeft de collectieve belangen te behartigen van (een deel van) de gedupeerde beleggers en op grond van art. 3:305a lid 3 BW in de collectieve procedure door genoemde vereniging geen schadevergoeding in geld kan worden gevorderd?

(iii) Maakt het voor de beantwoording van vraag (i) nog verschil dat in de collectieve procedure de woonplaatsen en de beleggingsrekeningen van de vermeend gedupeerde beleggers niet individueel zijn vastgesteld, evenmin als de bijzondere omstandigheden van de individuele aankooptransacties?

(iv) Maakt het voor de beantwoording van vraag (i) nog verschil, indien de bank- en/of beleggingsrekening van de betrokken gedupeerde beleggers wordt gehouden bij een bank die niet is gevestigd in het rechtsgebied van de aangezochte rechter in de betrokken lidstaat?

(v) Indien vraag (i) bevestigend wordt beantwoord, is de op basis van art. 7 punt 2 EEX-Vo bevoegde rechter dan in de omstandigheden van het onderhavige geval bevoegd om van alle schadevorderingen van de gedupeerde beleggers kennis te nemen of slechts van de vorderingen ten aanzien van de schade die in het rechtsgebied van de aangezochte rechter is geleden?

2.27

Het antwoord van het HvJEU is van belang voor de beslissing op het cassatieberoep. Gelet op mijn advies vragen aan het HvJEU te stellen, behoeft het middel bij deze stand van zaken thans geen verdere bespreking en dient de uitspraak van het HvJEU te worden afgewacht.

3. Conclusie

De conclusie strekt ertoe dat de Hoge Raad, alvorens verder te beslissen, het Hof van Justitie van de EU zal verzoeken over de hierboven onder 2.26 bedoelde vragen van uitlegging van art. 7, aanhef en onder punt 2, EEX-Verordening uitspraak te doen en het geding zal schorsen totdat het Hof van Justitie naar aanleiding van dat verzoek uitspraak zal hebben gedaan.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden

A-G

Toon alle voetnoten

Voetnoten

Voetnoten Conclusie 08‑02‑2019

Verordening (EU) nr. 1215/2012 van 12 december 2012 betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken (Herschikking), PbEU 2012, L 351/1. Deze verordening wordt ook aangeduid als Verordening Brussel I-bis of als EEX-Verordening, afgekort EEX-Vo, zoals in Nederland vaak gangbaar is. Uit een oogpunt van continuïteit met haar directe voorgangers – het EEX-Verdrag van 27 september 1968 en de EEX-Verordening nr. 44/2001 (ook wel de Verordening Brussel I) – geef ik aan de aanduiding EEX-Verordening de voorkeur. Deze verordening is van toepassing geworden met ingang van 10 januari 2015.

Zie het in cassatie bestreden arrest van het hof Amsterdam 7 november 2017, ECLI:NL:GHAMS:2017:4588, rov. 2.1-3.4; JBPr 2018/34, m.nt. A. Knigge & P. Sluijter; JOR 2018/14, m.nt. K. Rutten.

Rb. Amsterdam 28 september 2016, ECLI:NL:RBAMS:2016:6593, JOR 2017/37, m.nt. L.F.A. Welling-Steffens.

HvJEU 16 juni 2016, C-12/15, ECLI:EU:C:2016:449, NJ 2018/38, m.nt. L. Strikwerda onder NJ 2018/39; JOR 2015/276, m.nt. T.M.C. Arons (Universal Music/Schilling).

HvJEU 28 januari 2015, C-375/13, ECLI:EU:C:2015:37, NJ 2015/332, m.nt. L. Strikwerda; JOR 2015/109, m.nt. T.M.C. Arons (Kolassa/Barclays Bank).

Vaste rechtspraak sedert HvJEG 30 november 1976, zaak 21/76, ECLI:EU:C:1976:166, NJ 1977/494, m.nt. J.C. Schultsz (Bier/Mines de potasse d’Alsace), rov. 25.

Zie o.a. HvJEU 16 mei 2013, C-228/11, ECLI:EU:C:2013:305, NJ 2013/520, m.nt. L. Strikwerda (Melzer/MF Global), rov. 24; HvJEU 5 juni 2014, C-360/12, ECLI:EU:C:2014:1318, NJ 2015/67, m.nt. L. Strikwerda (Coty Germany/First Note Perfumes), rov. 45; HvJEU 21 mei 2015, C-352/13, ECLI:EU:C:2015:335, NJ 2016/106 m.nt. L. Strikwerda (CDC/Akzo Nobel), rov. 37, alsmede de reeds aangehaalde arresten van HvJEU inzake Kolassa, rov. 43, en inzake Universal Music, rov. 25.

Zie o.a. HvJEG 16 juli 2009, C-189/08, ECLI:EU:C:2009:475, Jur. 2009, p. I-6917, NJ 2011/349, m.nt. Th.M. de Boer (Zuid-Chemie/Philippo’s), rov. 24; HvJEU 25 oktober 2011, C-509/09 & C-161/10, ECLI:EU:C:2011:685, NJ 2012/224 m.nt. M.V. Polak (eDate Advertising & Olivier Martinez), rov. 51; HvJEU 25 oktober 2012, C-133/11, ECLI:EU:C:2012:664, NJ 2013/80, m.nt. L. Strikwerda (Folien Fischer/Ritrama), rov. 37.

Zie o.a. HvJEG 11 januari 1990, C-220/88, ECLI:EU:C:1990:8, NJ 1991/573, m.nt. J.C. Schultsz (Dumez France/Hessische Landesbank), rov. 20; HvJEG 19 september 1995, C-364/93, ECLI:EU:C:1995:289, Jur. 1995, p. I-2719, NJ 1997/52, m.nt. Th.M. de Boer (Marinari/Lloyd’s Bank), rov. 14-15; HvJEU inzake Zuid-Chemie/Philippo’s, reeds aangehaald, rov. 32. Zie ook o.a. J.A. Pontier, Onrechtmatige daad en andere niet-contractuele verbintenissen, Praktijkreeks IPR, deel 16, 2015, nr. 64; P.Vlas, Groene Serie Burgerlijke Rechtsvordering, art. 5 EEX-Vo (oud), aant. 21.

10.

Zie HvJEU 5 juli 2018, C-27/17, ECLI:EU:C:2018:533, NJ 2019/1, m.nt. L. Strikwerda (FlyLAL/Air Baltic), rov. 31.

11.

Zie o.a. de incidentele conclusie houdende exceptie van onbevoegdheid subsidiair verzoek tot aanhouding, onder nr. 42-44, de pleitnota van BP in eerste aanleg, onder nr. 57, de memorie van antwoord onder nr. 14, 65, 113 en de pleitnota van BP in hoger beroep onder nr. 8-17.

12.

Zie o.a. de memorie van grieven onder nr. 4.56, 12.1-12.6; appelpleitnota VEB onder nr. 4.15.

13.

Vgl. punt 7 van de noot van Strikwerda onder het arrest Kolassa, NJ 2015/332; Matthias Lehmann, Prospectus liability and private international law - assessing the landscape after the CJEU’s Kolassa Ruling (Case C-375/13), Journal of Private International Law 2016, p. 318-319, 331-334; O. Schotel, Groot is de wereld, maar wanneer is de rechter van de plaats waar zuivere vermogensschade is geleden bevoegd?, NIPR 2016, p. 481; L.A. van Amsterdam, Rechtsmacht bij grensoverschrijdende prospectusaansprakelijkheid: botsende belangen van investeerders en uitgevende instellingen, Bb 2015/21, p. 70-71.

14.

Zie M. Haentjens & D.J. Verheij, Waar zijn de effecten? Lokaliseren van vermogensschade na Kolassa, AV&S 2015/26, p. 160; Schotel, a.w., p. 482; S. Huber, Der Deliktsgerichtsstand im europäischen Zuständigkeitsrecht bei sogenannten „unmittelbaren Vermögensschaden”, IPRax 2018, p. 156; Lehmann, t.a.p., p. 329-330 en de aldaar genoemde literatuur. Anders: T.M.C. Arons, On financial losses, prospectuses, liability, jurisdiction (clauses) and applicable law, NIPR 2015, p. 377-382 en zijn noot in punt 10 bij het arrest Kolassa, JOR 2015/109. Deze auteur betoogt dat uit het arrest Kolassa volgt dat het bij de lokalisatie van het ‘Erfolgsort’ bij rechtstreeks geleden vermogensschade van beleggers als gevolg van corporate misinformation gaat om de plaats waar de effectenrekening wordt aangehouden.

15.

HR 9 januari 2015, ECLI:NL:HR:2015:36, NJ 2015/44.

16.

Zie hierover ook M. Haentjens & D. Verheij, Terug naar de basis: het Hof van Justitie opnieuw over rechtsmacht en vermogensschade, Bb 2016/85, p. 296; J. Ungerer, Pure financial loss and international jurisdiction for tort under the Brussels I (Recast) Regulation, Maastricht Journal of European and Comparative Law 2017, vol. 24(3), p. 448-455.

17.

HvJEU 12 september 2018, C-304/17, ECLI:EU:C:2018:701, NJ 2018/419, JOR 2018/307 m.nt. K. Rutten (Löber/Barclays Bank).

18.

In de Duitse procestaal: ‘31 Im vorliegenden Fall zeigt sich, dass die spezifischen Gegebenheiten des Ausgangsverfahrens insgesamt zur Zuweisung der Zuständigkeit an die österreichischen Gerichte beitragen.’

19.

Zie L. Strikwerda, Inleiding tot het Nederlandse internationaal privaatrecht, 2015, nr. 236; HvJEG 3 mei 2007, C-386/05, ECLI:EU:C:2007:262, NJ 2008/237 m.nt. P. Vlas (Color Drack/Lexx International), rov. 30.

20.

Zie ook nr. 7 van de noot van Rutten bij het Löber-arrest in JOR 2018/307.

21.

Zie de inleidende dagvaarding van VEB, onder nr. 6.15-6.45, 6.51-6.88.

22.

Zie ook M. Haentjens & D. Verheij, a.w., Bb 2016/85, p. 296.

23.

Vgl. punt 3 van mijn noot bij het arrest VKI/Henkel in NJ 2005/221; Schotel, a.w., p. 483.

24.

Zie punt 1 van de noot van Knigge en Sluijter, JBPr 2018/34; M.W.F. Bosters, Collective redress and private international law in the European Union, diss. Tilburg, 2015, p. 51.

25.

Zie onder punt 8 van de aangehaalde noot van Knigge en Sluijter, JBPr 2018/34.

26.

Zie HvJEU inzake Folien Fisher/Ritrama, reeds aangehaald, rov. 46; HvJEU 17 oktober 2017, C-194/16, ECLI:EU:C:2017:766, NJ 2018/25 (Bolagsupplysningen), rov. 39.

27.

Zie de pleitnota van VEB in hoger beroep, onder nr. 5.125.

28.

HvJEU inzake CDC/Akzo Nobel, reeds aangehaald, rov. 35-36.

29.

Zie de schriftelijke toelichting zijdens BP onder 123-130.

30.

BP heeft zich hierop ook in feitelijke instanties beroepen, vgl. de incidentele conclusie houdende exceptie van onbevoegdheid onder nr. 63-65, de pleitnota van BP in eerste aanleg onder nr. 69-77, de memorie van antwoord onder nr. 18, 67-72, 164 en de pleitnota van BP in hoger beroep onder nr. 32-35.

31.

Zie Bosters, a.w., 2015, p. 143-144, en dezelfde auteur, WPNR 2016/7097, p. 192, alsmede zijn bijdrage, Het wetsvoorstel collectieve schadevergoedingsactie: de scope rule nader bekeken, NTHR 2015, p. 253.

32.

Bij de Staten-Generaal is een wetsvoorstel aanhangig dat het mogelijk maakt dat in een collectieve actie wel schadevergoeding wordt gevorderd, zie Kamerstukken II 2016-2017, 34608 (Wet afwikkeling massaschade in collectieve actie), nr. 3, p. 15.

33.

Zie ook Peter Mankowski, in: Magnus/Mankowski, Brussels Ibis Regulation (2016), Art. 7, nr. 250 (p. 275): ‘That the claim is one for damages is not required. Generally, the claim must not be for damages, but can pursue any possible goal if such goal is based on non-contractual liability’.

34.

HvJEG 5 februari 2004, C-18/02, ECLI:EU:C:2004:74, NJ 2006/322, m.nt. P. Vlas (DFDS Torline/SEKO).

35.

HvJEG 1 oktober 2002, C-167/00, ECLI:EU:C:2002:555, NJ 2005/221, m.nt. P. Vlas (VKI/Henkel).

36.

HvJEU 25 oktober 2012, C-133/11, ECLI:EU:C:2012:664, NJ 2013/80 m.nt. L. Strikwerda (Folien Fisher/Ritrama).

37.

Zie HvJEG inzake DFDS Torline/SEKO, reeds aangehaald, rov. 40 e.v.

38.

Zie HvJEG inzake VKI/Henkel, reeds aangehaald, rov. 46-49.

39.

HvJEU 25 oktober 2011, C-509/09 & C-161/10, ECLI:EU:C:2011:685, NJ 2012/224 m.nt. M.V. Polak (eDate Advertising & Olivier Martinez), rov. 51.

40.

HvJEU 7 maart 1995, C-68/93, ECLI:EU:C:1995:61, NJ 1996/269 m.nt. Th.M. de Boer (Shevill/Presse Aliance), rov. 30.

41.

HvJEU inzake eDate Advertising & Olivier Martinez, reeds aangehaald, rov. 51.

42.

Zie ook L.F.A. Welling-Steffens onder 15 van haar noot bij het rechtbankvonnis in JOR 2017/37; K. Rutten onder 11 van zijn noot bij het bestreden arrest in JOR 2018/14.

Beroepschrift 06‑02‑2018

PROCESINLEIDING IN CASSATIE

Datum van indiening:

6 februari 2018

Bevoegde rechter:

Hoge Raad der Nederlanden

Eiseres tot cassatie:

Vereniging van Effectenbezitters, een vereniging met volledige rechtsbevoegdheid gevestigd te (2514 JC) Den Haag aan de Amaliastraat 7 (de ‘VEB’);

De VEB kiest te deze zake woonplaats aan de Sophialaan 8–10 (1075 BR) te Amsterdam, op het kantoor van de advocaat bij de Hoge Raad mr. J. van der Beek (bureau Brandeis B.V.), die door de VEB wordt aangewezen als, en gesteld tot, advocaat bij de Hoge Raad die haar in dit geding in cassatie zal vertegenwoordigen.

Verweerster in cassatie:

BP P.L.C., een vennootschap naar het recht van het Verenigd Koninkrijk gevestigd te (SW1Y 4PD) Londen (Verenigd Koninkrijk) aan 1 St. James's Square (‘BP’).

BP heeft in vorige instantie laatstelijk woonplaats gekozen op het kantoor van de advocaat mr. A.F.J.A. Leijten (Stibbe N.V.), die. kantoor houdt aan het Beethovenplein 10 (1077 WM) te Amsterdam.

Bestreden arrest:

De VEB stelt cassatieberoep in tegen het arrest van het gerechtshof Amsterdam (het ‘Hof’), gewezen en uitgesproken op 7 november 2017, in de zaak met zaaknummer 200.206.996/01 tussen de VEB als appellante en BP als geïntimeerde (het ‘Arrest’).

Uiterste verschijningsdatum verweerder:

BP wordt opgeroepen om ten laatste op vrijdag 16 maart 2018, om 10 uur 's ochtends, vertegenwoordigd door een advocaat bij de Hoge Raad, te verschijnen op de zitting van de enkelvoudige civiele kamer van de Hoge Raad in diens gebouw aan het Korte Voorhout 8 te Den Haag. De enkelvoudige civiele kamer behandelt de zaken, vermeld op het in artikel 15 van het Besluit orde van dienst gerechten bedoelde overzicht van zaken, op vrijdagen zoals vermeld in hoofdstuk 1 van het procesreglement Hoge Raad der Nederlanden om 10:00 uur.

Middel van cassatie

De VEB voert tegen het Arrest het volgende middel van cassatie aan:

Schending van het recht en/of verzuim van op straffe van nietigheid in acht te nemen vormen, doordat het Hof in zijn te dezen bestreden Arrest op de daarin vermelde gronden heeft recht gedaan als in het dictum van het Arrest is aangegeven, zulks om de volgende, zo nodig in onderling verband en in onderlinge samenhang te beschouwen redenen.

Inleiding

Deze zaak gaat in cassatie over de vraag of de Nederlandse rechter internationaal bevoegd is kennis te nemen van de door de VEB ingestelde vorderingen tegen BP als rechter van de plaats waar de schade is ingetreden (het ‘Erfolgsort’) in de zin van artikel 7, aanhef en onder 2, van de Verordening (EU) nr. 1215/2012 (de ‘EEX-Vo’).

Op 20 april 2010 heeft zich op het door BP geleasede olieboorplatform Deepwater Horizon, gelegen in de Golf van Mexico, een explosie voorgedaan met doden en gewonden tot gevolg. Als gevolg van deze olieramp is tevens schade aan het milieu ontstaan.1.

De vorderingen van de VEB betreffen een collectieve actie in de zin van artikel 3:305a BW. Deze vorderingen zijn ingesteld ten behoeve van alle personen (de ‘Aandeelhouders’) die in de periode van 16 januari 2007 tot en met 25 juni 2010 gewone aandelen BP (de ‘Aandelen’) hebben gekocht, aangehouden of verkocht via een beleggingsrekening in Nederland of via een beleggingsrekening bij een in Nederland gevestigde bank en/of beleggingsonderneming (een ‘Nederlandse Beleggingsrekening’). Zeer kort samengevat, heeft de VEB gesteld dat BP jegens de Aandeelhouders — de overige aandeelhouders en de houders van American Depository Shares behoren niet tot haar doelgroep — onrechtmatig heeft gehandeld door hen onjuist, onvolledig en misleidend te informeren over diverse belangrijke kwesties met betrekking tot de bovengenoemde olieramp. Als gevolg daarvan hebben de Aandeelhouders beleggingsbeslissingen genomen die zij bij een juiste en volledige voorstelling van zaken niet zouden hebben genomen. Toen de juiste informatie alsnog bekend werd, daalde de waarde van hun Aandelen en hebben zij schade geleden. Aangezien deze Aandelen (althans de aanspraken van de Aandeelhouders met betrekking tot deze Aandelen2.) werden geadministreerd (bijgeschreven en afgeschreven) (en waren gesitueerd) op een Nederlandse Beleggingsrekening, heeft deze schade (de waardedaling van de Aandelen) als gevolg van het onrechtmatig handelen van BP zich rechtsreeks (initieel) gemanifesteerd in Nederland (op een Nederlandse Beleggingsrekening). De vorderingen van de VEB strekken ertoe dat die schade door de Aandeelhouders uiteindelijk (eenvoudiger) op BP kan worden verhaald.3.

Nadat BP een bevoegdheidsincident had opgeworpen, heeft de rechtbank Amsterdam geoordeeld dat de Nederlandse rechter geen internationale bevoegdheid toekomt om te oordelen over de vorderingen van de VEB.4. In hoger beroep heeft het Hof het vonnis van de rechtbank bekrachtigd.

Het cassatieberoep van de VEB is gericht tegen het oordeel van het Hof dat de Nederlandse rechter geen internationale bevoegdheid toekomt om te oordelen over de vorderingen van de VEB.

Het belang van deze kwestie is zaakoverstijgend, aangezien tegenwoordig vaak via een Nederlandse Beleggingsrekening aandelen in een buitenlandse vennootschap worden gekocht, aangehouden en verkocht.5.

Klachten

In rov. 3.17 tot en met 3.20 van het Arrest heeft het Hof geoordeeld, zeer kort samengevat, dat in het voorliggende geval naast het intreden van de zuiver financiële schade (vermogensschade) in Nederland op een in Nederland aangehouden beleggingsrekening onvoldoende bijzondere omstandigheden voorhanden zijn om de Nederlandse rechter bevoegd te achten van de vorderingen van de VEB kennis te nemen. Door aldus te oordelen (zoals in rov. 3.17 tot en met 3.20 van het Arrest volledig weergegeven) heeft het Hof blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting, althans het Arrest niet naar de eis der wet met redenen omkleed, op grond van de volgende redenen die zo nodig in onderling verband en in onderlinge samenhang moeten worden beschouwd.6.

Onderdeel 1 — Nederlandse Beleggingsrekening

Het Hof heeft geoordeeld, kort samengevat, dat het intreden van zuiver financiële schade op een in Nederland aangehouden beleggingsrekening in het onderhavige geval op zichzelf geen voldoende aanknopingspunt voor rechtsmacht van de Nederlandse rechter is en alleen ingeval daarnaast nog andere bijzondere omstandigheden kunnen worden aangewezen die rechtvaardigen dat het geding bij de Nederlandse rechter wordt aangebracht, de Nederlandse rechter zich op grond van artikel 7, aanhef en onder 2, van de EEX-Vo bevoegd kan achten (zie met name rov. 3.18 van het Arrest). Dit oordeel is rechtens onjuist althans onbegrijpelijk althans onvoldoende gemotiveerd om de volgende redenen.

Het Hof heeft miskend dat de Nederlandse rechter (althans de rechter in Amsterdam) wel degelijk bevoegd is om kennis te nemen van de (hieronder genoemde) vorderingen van de VEB als rechter van de plaats waar de schade is ingetreden (het ‘Erfolgsort’) in de zin van artikel 7, aanhef en onder 2, EEX-Vo, aangezien het rechtstreeks intreden van zuiver financiële schade in Nederland op een Nederlandse Beleggingsrekening (althans in Amsterdam op een Nederlandse Beleggingsrekening in Amsterdam of bij een in Amsterdam gevestigde bank en/of beleggingsonderneming7. (een ‘Amsterdamse Beleggingsrekening’)) in het onderhavige geval wel degelijk op zichzelf reeds een voldoende aanknopingspunt voor rechtsmacht van de Nederlandse rechter (althans de rechter in Amsterdam) is.

Immers, de VEB heeft gesteld8., kort samengevat, dat BP jegens de Aandeelhouders onrechtmatig heeft gehandeld door hen onjuist, onvolledig en misleidend te informeren over diverse belangrijke kwesties met betrekking tot de bovengenoemde olieramp. Als gevolg daarvan hebben de Aandeelhouders beleggingsbeslissingen genomen die zij bij een juiste en volledige voorstelling van zaken niet zouden hebben genomen. Toen de juiste informatie alsnog bekend werd, daalde de waarde van hun Aandelen en hebben zij schade geleden. Aangezien deze Aandelen (althans de aanspraken van de Aandeelhouders met betrekking tot deze Aandelen9.) werden geadministreerd (bijgeschreven en afgeschreven) (en waren gesitueerd) op een Nederlandse Beleggingsrekening (althans een Amsterdamse Beleggingsrekening), heeft deze schade (de waardedaling van de Aandelen) als gevolg van het onrechtmatig handelen van BP zich rechtsreeks (initieel) gemanifesteerd in Nederland (op een Nederlandse Beleggingsrekening) (althans in Amsterdam op een Amsterdamse Beleggingsrekening). Voor zover het Hof de juistheid van deze stellingen niet reeds als vaststaand heeft aangenomen, heeft het Hof de juistheid daarvan in het midden gelaten en gelden deze feiten in cassatie als vaststaand. Uit het voorgaande volgt dat — zeer vergelijkbaar met de omstandigheden in het Kolassa-arrest10. — de waardedaling van de Aandelen niet te wijten was aan wisselvalligheden van de financiële markten, maar aan het verstrekken van onjuiste, onvolledige en misleidende informatie (niet-nakoming van de wettelijke informatieverplichtingen) door BP en dat dit handelen of nalaten dat BP wordt verweten bepalend was voor de door de Aandeelhouders genomen beleggingsbeslissingen. In deze omstandigheden doet de schade zich rechtstreeks voor op een Nederlandse Beleggingsrekening (althans een Amsterdamse Beleggingsrekening) (waar de Aandeelhouder de schade ondervindt) en is de Nederlandse rechter (althans de rechter in Amsterdam) — uit hoofde van het intreden van de schade — bevoegd om van de vorderingen van de VEB kennis te nemen (althans voor zover deze vorderingen betrekking hebben op de Aandeelhouders met een Amsterdamse Beleggingsrekening).11. Voor deze bevoegdheid van de Nederlandse rechter (althans de rechter in Amsterdam) zijn daarnaast geen (andere) bijzondere of bijkomende omstandigheden nodig.

Dit strookt — eveneens zeer vergelijkbaar met de zaak Kolassa12. — met het doel van de EEX-Vo de rechtsbescherming van in de Unie gevestigde personen te versterken — de verzoeker kan gemakkelijk bepalen welk gerecht hij kan aanzoeken en de verweerder kan redelijkerwijs voorzien voor welk gerecht hij kan worden opgeroepen. Aangezien BP zich richt tot een wereldwijd beleggingspubliek (waaronder de Aandeelhouders) (zie ook Onderdeel 2), moet BP — zoals ook door de VEB gesteld13. — erop rekenen dat, indien zij haar beleggingspubliek (waaronder de Aandeelhouders) onjuiste, onvolledige en misleidende informatie verstrekt, dit beleggingspubliek (ook in Nederland, waaronder Amsterdam) van deze informatie kennis neemt, in de Aandelen investeert en schade lijdt (en dat zij dus kan worden opgeroepen voor de gerechten van de plaats van schade). Bovendien, zoals eveneens door de VEB gesteld14., kan (al dan niet achteraf) nauwkeurig worden bepaald op welke beleggingsrekening de Aandelen op enig moment waren geadministreerd (en gesitueerd).

Daarbij komt dat in deze zaak — zoals uit het bovenstaande volgt en door de VEB is uiteengezet15. — geen sprake is van een situatie zoals in het Universal-arrest waarin (i) het verlies van vermogensbestanddelen heeft plaatsgevonden (en de schade is ingetreden) buiten Nederland, terwijl (ii) enkele een geldbedrag is overgemaakt in verband met de schadeveroorzakende gebeurtenis vanaf een bankrekening in Nederland en/of (iii) niet is uitgesloten dat de keuze bestond tussen meerdere bankrekeningen ten laste waarvan het geldbedrag had kunnen worden voldaan, zodat de plaats waar deze rekening is gelegen niet noodzakelijk een betrouwbaar aanknopingspunt vormt.16.

Indien het Hof het voorgaande niet heeft miskend, is het bestreden oordeel onbegrijpelijk althans onvoldoende gemotiveerd, aangezien dan op grond van het voorgaande niet valt in te zien dat en waarom, kort samengevat, het rechtstreeks intreden van zuiver financiële schade op een Nederlandse Beleggingsrekening (althans een Amsterdamse Beleggingsrekening) in het onderhavige geval op zichzelf geen voldoende aanknopingspunt voor rechtsmacht van de Nederlandse rechter (althans de rechter in Amsterdam) zou zijn. Dit geldt temeer aangezien het Hof — terecht — heeft geoordeeld (althans tot uitgangspunt heeft genomen) dat de zuiver financiële schade (vermogensschade) is ingetreden in Nederland op een in Nederland gehouden beleggingsrekening.17.

Onderdeel 2 — voldoende bijzondere of bijkomende omstandigheden naast intreden schade op Nederlandse Beleggingsrekening

Indien en voor zover Onderdeel 1 (op zichzelf beschouwd) niet zou slagen, geldt (althans) het volgende (zo nodig in onderlinge samenhang met Onderdeel 1 beschouwd).

Het Hof heeft geoordeeld, kort samengevat, dat in het voorliggende geval naast het intreden van zuiver financiële schade (vermogensschade) in Nederland op een in Nederland aangehouden beleggingsrekening onvoldoende bijzondere omstandigheden voorhanden zijn om de Nederlandse rechter bevoegd te achten van de vorderingen van de VEB kennis te nemen (zie rov. 3.17 tot en met 3.20 van het Arrest). Dit oordeel is rechtens onjuist althans onbegrijpelijk althans onvoldoende gemotiveerd om de volgende redenen.

Het Hof heeft miskend dat naast het rechtstreeks intreden van zuiver financiële schade op een Nederlandse Beleggingsrekening (althans een Amsterdamse Beleggingsrekening) (zie ook Onderdeel 1) de hieronder in de Onderdelen 2.1 tot en met 2.3 genoemde omstandigheden (op zichzelf beschouwd althans twee of meer daarvan in onderlinge samenhang beschouwd) om de aldaar genoemde redenen wel degelijk kwalificeren als voldoende bijzondere of bijkomende omstandigheden als bedoeld in het Universal-arrest18. om de Nederlandse rechter (althans de rechter in Amsterdam) bevoegd te achten van de (aldaar genoemde) vorderingen van de VEB kennis te nemen als rechter van de plaats waar de schade is ingetreden (het Erfolgsort) in de zin van artikel 7, aanhef en onder 2, EEX-Vo.19.

Indien het Hof het voorgaande niet heeft miskend, is het bestreden oordeel onbegrijpelijk althans onvoldoende gemotiveerd, aangezien dan op grond van het voorgaande niet valt in te zien dat en waarom in het voorliggende geval naast het rechtstreeks intreden van zuiver financiële schade (vermogensschade) in Nederland op een Nederlandse Beleggingsrekening (althans Amsterdamse Beleggingsrekening) onvoldoende bijzondere of bijkomende omstandigheden voorhanden zouden zijn om de Nederlandse rechter (althans de rechter in Amsterdam) bevoegd te achten van deze vorderingen van de VEB kennis te nemen.

Onderdeel 2.1 — groot aantal Aandeelhouders met woonplaats in Nederland; BP richt zich mede op de Aandeelhouders

In rov. 3.18 van het Arrest heeft het Hof geoordeeld, kort samengevat, dat geen bijzondere omstandigheden als hiervoor bedoeld zijn dat BP zich richt op een wereldwijd beleggingspubliek, waaronder Nederlandse beleggers, en dat VEB de belangen behartigt van een groot aantal beleggers die voor het overgrote deel in Nederland woonachtig zijn. Die omstandigheden leiden niet tot de conclusie dat een bijzonder nauw verband bestaat tussen de ingestelde vordering en Nederland. De aandeelhouders van BP kunnen immers overal ter wereld woonachtig zijn. Weliswaar is het feit dat een groot aantal beleggers die door de VEB worden vertegenwoordigd in Nederland woonachtig zijn een bijzondere omstandigheid die meegewogen kan worden bij het vaststellen of het gerechtvaardigd is dat de Nederlandse rechter zich bevoegd acht, maar enkel dit feit naast de ingetreden schade op de beleggingsrekeningen is in het licht van de jurisprudentie van het Hof van Justitie en tegen de achtergrond van de omstandigheid dat (certificaten van) aandelen van BP zijn genoteerd aan de beurzen van Londen, Frankfurt en New York en BP zich derhalve richt op een wereldwijd beleggerspubliek onvoldoende. Dit oordeel is rechtens onjuist althans onbegrijpelijk althans onvoldoende gemotiveerd om de volgende redenen.

Het Hof heeft miskend dat de omstandigheden dat BP zich richt op een wereldwijd beleggingspubliek, waaronder de Aandeelhouders,20. en/of dat VEB de belangen behartigt van een groot aantal beleggers (de Aandeelhouders) die voor het overgrote deel in Nederland (waaronder Amsterdam) woonachtig zijn21. wel degelijk bijzondere of bijkomende omstandigheden zijn die (op zichzelf beschouwd althans in onderlinge samenhang beschouwd) naast het rechtstreeks intreden van zuiver financiële schade op een Nederlandse Beleggingsrekening (althans een Amsterdamse Beleggingsrekening) (zie ook Onderdeel 1) voldoende zijn om de Nederlandse rechter (althans de rechter in Amsterdam) bevoegd te achten van de vorderingen van de VEB kennis te nemen (althans voor zover deze vorderingen betrekking hebben op de Aandeelhouders met woonplaats in Nederland althans Amsterdam (naast hun Nederlandse Beleggingsrekening althans hun Amsterdamse Beleggingsrekening)).

Immers, in de omstandigheden van deze zaak (zie Onderdeel 122.) — die zeer vergelijkbaar zijn met de omstandigheden in het Kolassa-arrest — zijn de gerechten van de woonplaats van de Aandeelhouders — uit hoofde van het intreden van de schade — bevoegd om van de (hierboven genoemde) vorderingen van de VEB kennis te nemen, onder meer wanneer die schade zich rechtstreeks voordoet op een Nederlandse Beleggingsrekening (althans een Amsterdamse Beleggingsrekening)23., hetgeen hier — zoals in Onderdeel 1 uiteengezet24. — het geval is. Anders dan het Hof heeft overwogen (in rov. 3.13 van het Arrest), is ook onjuist dat ‘[h]et [niet] gaat om de plaats waar de verzoeker woont’, maar geldt slechts dat de plaats waar de schade is ingetreden niet omvat de woonplaats van de verzoeker op de enkele grond dat hij aldaar financiële schade heeft geleden die voortvloeit uit een in een andere lidstaat ingetreden en door hem geleden verlies van onderdelen van zijn vermogen,25. hetgeen hier — zoals in Onderdeel 1 uiteengezet26. — niet het geval is. Aanknoping bij de woonplaats van de verzoeker voor de bepaling van het ‘Erfolgsort’ geschiedt ook in het CDC-arrest.27.

Aangezien BP zich richt tot een wereldwijd beleggingspubliek (waaronder de Aandeelhouders), moet BP erop rekenen dat, indien zij haar beleggingspubliek (waaronder de Aandeelhouders) onjuiste, onvolledige en misleidende informatie verstrekt, dit beleggingspubliek (ook in Nederland, waaronder Amsterdam) van die informatie kennis neemt, in de Aandelen investeert en schade lijdt (en dat zij dus kan worden opgeroepen voor de gerechten van de plaats van schade)28. (zie ook Onderdeel 1). Hoewel het handelen en/of nalaten van BP weliswaar niet in Nederland heeft plaatsgevonden,29. hebben de Aandeelhouders de misleidende informatie van BP (die ook tot hen was gericht) dus ook in Nederland (althans Amsterdam) tot zich kunnen nemen.

Aangezien — zoals ook door het Hof overwogen30. — de VEB de belangen behartigt van een groot aantal beleggers (de Aandeelhouders) die voor het overgrote deel in Nederland (waaronder Amsterdam) woonachtig zijn, klemt het bovenstaande temeer.

Er bestaat dus wel degelijk een bijzonder nauw verband tussen Nederland en de (hierboven genoemde) vorderingen van de VEB. Zoals blijkt uit de considerans (onder 16) van de EEX-Vo, zijn de alternatieve bevoegdheidsgronden van (onder meer) artikel 7 EEX-Vo daarnaast gebaseerd op de noodzaak een goede rechtsbedeling te vergemakkelijken (ook los van de nauwe band tussen het gerecht en de vordering). Ook in het licht van de noodzaak een goede rechtsbedeling te vergemakkelijken dient de Nederlandse rechter (althans de rechter in Amsterdam) bevoegdheid toe te komen (zie ook Onderdeel 3).

Aan het bovenstaande doet geenszins af de door het Hof genoemde omstandigheid dat (certificaten van) aandelen van BP zijn genoteerd aan de beurzen van London, Frankfurt en New York en BP zich derhalve ook richt op een beleggerspubliek dat buiten Nederland woonachtig kan zijn. Daarbij komt dat het HvJ EU in bestendige jurisprudentie over diverse onderwerpen in het kader van internationale bevoegdheid op grond van (de voorloper van) artikel 7, aanhef en onder 2, EEX-Vo reeds heeft aanvaard, kort samengevat, dat gerechten uit meerdere lidstaten bevoegd zijn ten aanzien van hetzelfde feitencomplex telkens voor zover het gaat om in de desbetreffende lidstaat ingetreden schade.31.

Indien het Hof het voorgaande niet heeft miskend, is het bestreden oordeel onbegrijpelijk althans onvoldoende gemotiveerd, aangezien dan op grond van het voorgaande niet valt in te zien dat en waarom, kort samengevat, de omstandigheden dat BP zich richt op een wereldwijd beleggingspubliek, waaronder de Aandeelhouders, en/of dat VEB de belangen behartigt van een groot aantal beleggers (de Aandeelhouders) die voor het overgrote deel in Nederland (waaronder Amsterdam) woonachtig zijn geen bijzondere of bijkomende omstandigheden zouden zijn die (op zichzelf beschouwd althans in onderlinge samenhang beschouwd) naast het rechtstreeks intreden van zuiver financiële schade op een Nederlandse Beleggingsrekening (althans een Amsterdamse Beleggingsrekening) (zie ook Onderdeel 1) voldoende zijn om de Nederlandse rechter (althans de rechter in Amsterdam) bevoegd te achten van de vorderingen van de VEB kennis te nemen (althans voor zover deze vorderingen betrekking hebben op de Aandeelhouders met woonplaats in Nederland althans Amsterdam (naast hun Nederlandse Beleggingsrekening althans hun Amsterdamse Beleggingsrekening)). Dit geldt temeer aangezien het Hof — terecht — heeft geoordeeld dat een bijzondere omstandigheid is het feit dat een groot aantal beleggers die door de VEB worden vertegenwoordigd (de Aandeelhouders) in Nederland woonachtig zijn.32.

Onderdeel 2.2 — ongerechtvaardigde ongelijke behandeling

In rov. 3.18 van het Arrest heeft het Hof geoordeeld, kort samengevat, dat de door de VEB gestelde omstandigheid dat BP in het kader van procedures in de Verenigde Staten van Amerika met andere aandeelhouders een schikking heeft bereikt die niet is aangeboden aan de beleggers van wie VEB de belangen behartigt, niet afdoet aan het oordeel dat onvoldoende bijzondere omstandigheden aanwezig zijn. Die procedures zijn gevoerd en die schikking is getroffen naar aanleiding van het schadevoorval en de beweerdelijk ingetreden schade. Dit zijn geen feitelijke bijzondere omstandigheden waaruit volgt dat de zaak een band heeft met Nederland. Evenmin volgt uit die omstandigheden dat het uit oogpunt van een goede rechtsbedeling en nuttige procesinrichting gerechtvaardigd is dat specifiek de Nederlandse rechter bevoegd is van het geschil kennis te nemen. Het feit dat in Europa nog geen andere soortgelijke procedures worden gevoerd tegen BP vormt evenmin een bijzondere omstandigheid waaruit een band met Nederland kan worden afgeleid. Dit oordeel is rechtens onjuist althans onbegrijpelijk althans onvoldoende gemotiveerd om de volgende redenen.

Het Hof heeft miskend dat de relevantie van, kort samengevat, deze Amerikaanse procedures, de Amerikaanse schikking en het niet-aanhangig zijn van andere soortgelijke procedures tegen BP in Europa is — zoals door de VEB gesteld33., kort samengevat — dat het door de Morrison-uitspraak van de United States Supreme Court34. onmogelijk was voor de Aandeelhouders om (collectief) deel te nemen aan deze Amerikaanse procedures en door het niet-aanbieden van deze schikking sprake is van een ongerechtvaardigde ongelijke behandeling van de Aandeelhouders. Aangezien geen soortgelijke procedures tegen BP aanhangig zijn in Europa, bestaat zonder de onderhavige procedure bij de Nederlandse rechter de aanzienlijke kans dat de Aandeelhouders geen enkele schadevergoeding ontvangen. Deze omstandigheden zijn wel degelijk bijzondere of bijkomende omstandigheden die (zo nodig in onderlinge samenhang met de andere Onderdelen beschouwd) (kunnen) rechtvaardigen dat de Nederlandse rechter (althans de rechter in Amsterdam) bevoegdheid toekomt om te oordelen over de vorderingen van de VEB (mede gelet op de noodzaak een goede rechtsbedeling te vergemakkelijken (ook los van de nauwe band tussen het gerecht en de vordering), zoals bedoeld in de considerans (onder 16) van de EEX-Vo).

Onderdeel 2.3 — consumentenbescherming

In rov. 3.18 van het Arrest heeft het Hof geoordeeld dat ook de overige omstandigheden die de VEB heeft aangevoerd, zowel afzonderlijk als in onderlinge samenhang bezien, niet kunnen rechtvaardigen dat de Nederlandse rechter zich bevoegd acht van deze zaak kennis te nemen.35. Dit oordeel is rechtens onjuist althans onbegrijpelijk althans onvoldoende gemotiveerd om de volgende redenen.

De VEB heeft gesteld dat zich ook consumenten bevinden onder de Aandeelhouders.36. De EEX-Vo biedt een bijzondere rechtsbescherming aan consumenten.37. Het Hof heeft miskend dat het feit dat zich ook consumenten bevinden onder de Aandeelhouders een bijzondere of bijkomende omstandigheid is die moet worden meegewogen bij de beoordeling van de vraag of de Nederlandse rechter (althans de rechter in Amsterdam) internationale bevoegdheid toekomt om te oordelen over de vorderingen van de VEB (althans voor zover deze vorderingen betrekking hebben op de Aandeelhouders die ook consument zijn).

Indien het Hof het voorgaande niet heeft miskend, is het bestreden oordeel onbegrijpelijk althans onvoldoende gemotiveerd, aangezien dan op grond van het voorgaande niet valt in te zien dat en waarom de overige omstandigheden die VEB heeft aangevoerd, zowel afzonderlijk als in onderlinge samenhang bezien, niet zouden kunnen rechtvaardigen dat de Nederlandse rechter (althans de rechter in Amsterdam) internationale bevoegdheid toekomt om te oordelen over de vorderingen van de VEB (althans voor zover deze vorderingen betrekking hebben op de Aandeelhouders die ook consument zijn).

Onderdeel 3 — collectieve actie

Over de stelling van de VEB, kort samengevat, dat een efficiënte en effectieve rechtsbescherming is gebaat bij een procedure die door een belangenorganisatie op de voet van artikel 3:305a BW kan worden gevoerd, heeft het Hof in rov. 3.19 van het Arrest geoordeeld dat dit argument de VEB niet kan helpen. In het kader van de vaststelling door de rechter van zijn bevoegdheid op grond van artikel 7, aanhef en onder 2, EEX-Vo dient de rechter aan de hand van de feitelijke omstandigheden van de zaak het aanknopingspunt te bepalen dat het nauwst verband houdt met de plaats van de gebeurtenis die met de schade in een oorzakelijk verband staat en met de plaats waar de schade is ingetreden. Bij de beantwoording van deze bevoegdheidsvraag is niet relevant welke vorderingen — al dan niet bij wijze van collectieve actie — op basis van het nationale recht geldend gemaakt kunnen worden als de rechter eenmaal bevoegd is van het geschil kennis te nemen. Dit oordeel is rechtens onjuist althans onbegrijpelijk althans onvoldoende gemotiveerd om de volgende redenen.

Het Hof heeft miskend dat bij de beantwoording van de vraag of de Nederlandse rechter (althans de rechter in Amsterdam) bevoegdheid is om de (hierboven genoemde) vorderingen van de VEB te beoordelen en — in het bijzonder — of sprake is van bijzondere of bijkomende omstandigheden als bedoeld in het Universal-arrest38. wel degelijk belang toekomt aan de omstandigheid dat het hierbij gaat om een collectieve actie (op de voet van artikel 3:305a BW).39. Zoals blijkt uit de considerans (onder 16) van de EEX-Vo, zijn de alternatieve bevoegdheidsgronden van (onder meer) artikel 7 EEX-Vo gebaseerd (mede) op de noodzaak een goede rechtsbedeling te vergemakkelijken (ook los van de nauwe band tussen het gerecht en de vordering). Collectieve acties dienen (in beginsel) het belang van een goede rechtsbedeling. Bovendien heeft het Hof — terecht — geoordeeld dat een bijzondere omstandigheid is het feit dat een groot aantal beleggers die door de VEB worden vertegenwoordigd (de Aandeelhouders) in Nederland woonachtig zijn.40.

Indien het Hof het voorgaande niet heeft miskend, is het bestreden oordeel onbegrijpelijk althans onvoldoende gemotiveerd, aangezien dan op grond van het voorgaande niet valt in te zien dat en waarom bij de beantwoording van de vraag of de Nederlandse rechter bevoegdheid is om de vorderingen van de VEB te beoordelen geen belang zou toekomen aan de omstandigheid dat het hierbij gaat om een collectieve actie (op de voet van artikel 3:305a BW).

Op grond van dit middel:

vordert de VEB dat het Arrest waartegen het cassatieberoep is gericht door de Hoge Raad zal worden vernietigd, met zodanige verdere beslissing als de Hoge Raad passend zal achten, en met veroordeling van BP in de kosten van het geding, te vermeerderen met de wettelijke rente als bedoeld in artikel 6:119 BW vanaf veertien dagen na de datum van het arrest

Advocaat bij de Hoge Raad

Toon alle voetnoten

Voetnoten

Voetnoten Beroepschrift 06‑02‑2018

Arrest, rov. 2.3.

Memorie van grieven, nrs. 4.15, 12.1–12.6 (grief 7) en de definitie van ‘Beleggingsrekening’ op p. 2; pleitnota VEB hoger beroep, nrs. 5.49 en 5.102–108 (grief 7).

Arrest, rov. 3.1, 3.2 en 3.15; memorie van grieven, nrs. 1.3–1.4, 1.13–1.15, 1.17–1.19, 4.1–4.48, 6.1 (grief 1), 7.1–7.11 (grief 2), 8.1–8.6 (grief 3), 9.1–9.9 (grief 4), 10.1–10.10 (grief 5), 11.1–11.9 (grief 6) en 12.1–12.6 (grief 7); pleitnota VEB hoger beroep, nrs. 1.1–1.17, 3.1–3.2, 4.1-4.15, 5.1–5.56 (grief 2), 5.57–5.65 (grief 3), 5.66–5.71 (grief 4), 5.72–5.92 (grief 5), 5.93–5.101 (grief 6), 5.102–108 (grief 7).

Arrest, rov. 3.3 en 3.4.

Memorie van grieven, nrs. 16.3–16.4; pleitnota VEB hoger beroep, nrs. 1.6 en 6.3–6.5.

Bij gegrondbevinding van een of meer van de cassatieklachten vervat in dit cassatiemiddel komt ook de grondslag te ontvallen aan de voortbouwende rov. 3.21 en 3.22 van het Arrest.

Het ruime merendeel van de Nederlandse Beleggingsrekeningen betreft Amsterdamse Beleggingsrekeningen. Zie ook arrest, rov. 3.2 (ii); memorie van grieven, nrs. 14.2, 14.8, 14.11 en petitum II (ii); inleidende dagvaarding, nr. 4.10 en productie 4.

Arrest, rov. 3.1, 3.2 en 3.15; memorie van grieven, nrs. 1.3–1.4, 1.13–1.15, 1.17–1.19, 4.1–4.48, 6.1 (grief 1), 7.1–7.11 (grief 2), 8.1–8.6 (grief 3), 9.1–9.9 (grief 4), 10.1–10.10 (grief 5), 11.1–11.9 (grief 6) en 12.1–12.6 (grief 7); pleitnota VEB hoger beroep, nrs. 1.1–1.17, 3.1-3.2, 4.1-4.15, 5.1-5.56 (grief 2), 5.57-5.65 (grief 3), 5.66–5.71 (grief 4), 5.72–5.92 (grief 5), 5.93–5.101 (grief 6), 5.102-108 (grief 7).

Memorie van grieven, nrs. 4.15, 12.1–12.6 (grief 7) en de definitie van ‘Beleggingsrekening’ op p. 2; pleitnota VEB hoger beroep, nrs. 5.49 en 5.102-108 (grief 7).

10.

HvJEU 28 januari 2015, C-375/13, EU:C:2015:37 (Kolassa), nrs. 51 en 54–57.

11.

HvJEU 28 januari 2015, C-375/13, EU:C:2015:37 (Kolassa), nrs. 54–55.

12.

HvJEU 28 januari 2015, C-375/13, EU:C:2015:37 (Kolassa), nr. 56.

13.

Memorie van grieven, nrs. 1.18, 4.50 (a), 10.1–10.10 (grief 5) en 11.1–11.9 (grief 6); pleitnota VEB hoger beroep, nrs. 5.72–5.92 (grief 5), 5.93–5.101 (grief 6) en 5.129–5.133.

14.

Memorie van grieven, nr. 10.5; pleitnota VEB hoger beroep, nrs. 5.88–5.89.

15.

Memorie van grieven, nrs. 4.1–4.48, 6.1 (grief 1), 7.1–7.11 (grief 2), 8.6 (i-ii), 9.1–9.9 (grief 4); pleitnota VEB hoger beroep, nrs. 1.11–1.16, 4.12–4.15, 5.5–5.56 (grief 2), 5.59, 5.66–5.71 (grief 4) en 5.89.

16.

HvJEU 16 januari 2016, C-12/15, EU:C:2016:449 (Universal), nrs. 29–40.

17.

Arrest, rov. 3.18 en 3.20.

18.

HvJEU 16 januari 2016, C-12/15, EU:C:2016:449 (Universal), m.n. nrs. 38–40.

19.

Memorie van grieven, nrs. 4.49–4.56; pleitnota VEB hoger beroep, nrs. 4.16 en 5.128–5.139.

20.

Memorie van grieven, nrs. 1.18, 4.50 (a), 10.1–10.10 (grief 5) en 11.1-11.9 (grief 6); pleitnota VEB hoger beroep, nrs. 5.72–5.92 (grief 5), 5.93–5.101 (grief 6) en 5.129–5.133.

21.

Memorie van grieven, nrs. 4.20 en 4.50 (a, b, g); pleitnota VEB hoger beroep, nrs. 5.80, 5.129 (a-b), 5.134.

22.

Onderdeel 1, derde alinea (‘Immers, de VEB heeft gesteld (…)’) tot en met vijfde alinea (‘Daarbij komt dat in deze zaak (…)’) en de aldaar genoemde vindplaatsen in de processtukken.

23.

HvJEU 28 januari 2015, C-375/13, EU:C:2015:37 (Kolassa), nrs. 51 en 54–57. Zie ook de Conclusie van A-G Vlas (nrs. 2.14–2.16) onder HR 12 december 2017, ECLI:NL:HR:2017:3105 (Inversiones).

24.

Onderdeel 1, derde alinea (‘Immers, de VEB heeft gesteld (…)’) en de aldaar genoemde vindplaatsen in de processtukken.

25.

HvJEU 28 januari 2015, C-375/13, EU:C:2015:37 (Kolassa), nrs. 48–50. Zie ook HvJEU 16 januari 2016, C-12/15, EU:C:2016:449 (Universal), nr. 35 en HvJ EU 21 mei 2015, C-352/13, ECLI:EU:C:2015:335 (Cartel Damage Claims (CDC) Hydrogen Peroxide SA/Akzo Nobel NV), nr. 52.

26.

Onderdeel 1, derde alinea (‘Immers, de VEB heeft gesteld (…)’) en vijfde alinea (‘Daarbij komt dat in deze zaak (…)’) en de aldaar genoemde vindplaatsen in de processtukken.

27.

HvJ EU 21 mei 2015, C-352/13, ECLI:EU:C:2015:335 (Cartel Damage Claims (CDC) Hydrogen Peroxide SA/Akzo Nobel NV), nr. 52.

28.

Memorie van grieven, nrs. 1.18, 4.5o(a), 10.1–10.10 (grief 5) en 11.1–11.9 (grief 6); pleitnota VEB hoger beroep, nrs. 5.72–5.92 (grief 5), 5.93–5.101 (grief 6) en 5.129–5.133.

29.

Arrest, rov. 3.14 en 3.18 (eerste zin).

30.

Arrest, rov. 3.18.

31.

Beledigende persartikel: HvJ EU 7 maart 1995, C-68/93, ECLI:EU:C:1995:61 (Shevill/Presse Alliance); aantasting persoonlijkheidsrechten op internet: HvJ EU 25 oktober 2011, C-509/09, ECLI:EU:C: 2011:685 (eDate Advertising GmbH); Kartelschade: HvJ EU 21 mei 2015, C-352/13, ECLI:EU:C:2015:335 (Cartel Damage Claims (CDC) Hydrogen Peroxide SA/Akzo Nobel NV).

32.

Arrest, rov. 3.18.

33.

Memorie van grieven, nrs. 1.5–1.12, 1.19, 4.50(h-k) en 4.54; pleitnota VEB hoger beroep, nrs. 3.3–3.6, 5.62, 5.129 (c-f), 5.135–5.138.

34.

Morrison v. National Australia Bank Ltd, 130 S.Ct. 2869, 177 L.Ed.2d 535, 78 USLW 4700, Fed. Sec. L. Rep. P 95,776, 76 Fed.R.Serv.3d 1330, 10 Cal. Daily Op. Serv. 7918, 2010 Daily Journal D.A.R. 9676, 22 Fla. L. Weekly Fed. S 575.

35.

Zie ook rov. 3.21 van het Arrest, waarin het Hof heeft geoordeeld dat het overige dat partijen hebben aangevoerd buiten bespreking kan blijven.

36.

Pleitnota VEB hoger beroep, nr. 5.125.

37.

Zie bijv. artikel 17 EEX-Vo.

38.

HvJEU 16 januari 2016, C-12/15, EU:C:2016:449 (Universal), m.n. nrs. 38–40.

39.

Memorie van grieven, nrs. 14.1–14.12 (grief 9); pleitnota VEB hoger beroep, nrs. 5.114–5.127 (grief 9).

40.

Arrest, rov. 3.18.