HvJ EU, 25-10-2012, nr. C-133/11

In de eerste plaats zij er enerzijds aan herinnerd dat de bepalingen van verordening nr. 44/2001 autonoom moeten worden uitgelegd aan de hand van het stelsel en de doelstellingen van deze laatste (zie met name arresten van 16 juli 2009, Zuid-Chemie, C-189/08, Jurispr. blz. I-6917, punt 17 en aldaar aangehaalde rechtspraak, en 25 oktober 2011, eDate Advertising en Martinez, C-509/09 en C-161/10, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 38).

Anderzijds geldt, voor zover verordening nr. 44/2001 in de betrekkingen tussen de lidstaten in de plaats is gekomen van het Executieverdrag, de door het Hof verstrekte uitlegging met betrekking tot de in dit verdrag neergelegde bepalingen ook voor die van deze verordening, wanneer de bepalingen van deze instrumenten als gelijkwaardig kunnen worden aangemerkt (reeds aangehaalde arresten Zuid-Chemie, punt 18, en eDate Advertising en Martinez, punt 39).

De in de onderhavige zaak relevante bepalingen van verordening nr. 44/2001, te weten de artikelen 5, punt 3, en 27, berusten op dezelfde systematiek als die van het Executieverdrag en zijn bovendien geformuleerd in nagenoeg gelijke bewoordingen. Gezien de aldus vastgestelde gelijkwaardigheid moet overeenkomstig punt 19 van de considerans van verordening nr. 44/2001 de continuïteit in de uitlegging van deze twee instrumenten worden verzekerd (zie arrest Zuid-Chemie, reeds aangehaald, punt 19).

In de tweede plaats zij eraan herinnerd dat verordening nr. 44/2001 enerzijds een doelstelling van rechtszekerheid nastreeft die de rechtsbescherming van de in de Europese Unie gevestigde personen wil vergroten door te verzekeren dat de eiser gemakkelijk kan bepalen welk gerecht hij kan aanzoeken en de verweerder redelijkerwijs kan voorzien voor welk gerecht hij kan worden opgeroepen (zie met name arresten van 23 april 2009, Falco Privatstiftung en Rabitsch, C-533/07, Jurispr. blz. I-3327, punt 22 en aldaar aangehaalde rechtspraak, en 17 november 2011, Hypoteční banka, C-327/10, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 44).

Anderzijds moeten overeenkomstig punt 12 van de considerans van verordening nr. 44/2001 de bepalingen daarvan die bijzondere bevoegdheidsgronden bevatten, worden uitgelegd met inachtneming van de doelstelling om een goede rechtsbedeling te vergemakkelijken.

Artikel 5, punt 3, van verordening nr. 44/2001 moet tegen de achtergrond van die overwegingen worden uitgelegd.

Vastgesteld zij dat volgens de bewoordingen van artikel 5, punt 3, van verordening nr. 44/2001 de in die bepalingen neergelegde bijzondere bevoegdheidsregel in het algemeen van toepassing is ‘ten aanzien van verbintenissen uit onrechtmatige daad’. Op grond van een dergelijke formulering kan een negatief declaratoire vordering dus niet a priori van de werkingssfeer van die bepaling worden uitgesloten.

Volgens vaste rechtspraak berust de bijzondere bevoegdheidsregel die in artikel 5, punt 3, van verordening nr. 44/2001 is opgenomen in afwijking van het beginsel dat de gerechten van de woonplaats van de verweerder bevoegd zijn, op het bestaan van een bijzonder nauw verband tussen de vordering en de gerechten van de plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan of kan voordoen, op grond waarvan het om redenen verband houdend met een goede rechtsbedeling en nuttige procesinrichting gerechtvaardigd is dat deze laatste bevoegd zijn (zie reeds aangehaalde arresten Zuid-Chemie, punt 24, en eDate Advertising en Martinez, punt 40).

Ten aanzien van verbintenissen uit onrechtmatige daad is de rechter van de plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan of kan voordoen immers normaliter het best in staat om uitspraak te doen, met name omdat de afstand geringer is en de bewijsvoering gemakkelijker (zie in die zin arrest van 1 oktober 2002, Henkel, C-167/00, Jurispr. blz. I-8111, punt 46, en arrest Zuid-Chemie, reeds aangehaald, punt 24).

Ook moet in herinnering worden gebracht dat de uitdrukking ‘plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan of zich kan voordoen’ in artikel 5, punt 3, van verordening nr. 44/2001 zowel doelt op de plaats waar de schade is ingetreden als op de plaats van de schadeveroorzakende gebeurtenis, zodat de verweerder ter keuze van de eiser voor de rechter van de ene dan wel van de andere plaats kan worden opgeroepen (arrest van 19 april 2012, Wintersteiger, C-523/10, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 19 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Een nationale rechter moet bijgevolg het bestaan van een van die twee aanknopingspunten vaststellen om zich bevoegd te kunnen verklaren om kennis te nemen van een geschil over verbintenissen uit onrechtmatige daad.

Onderzocht moet dus worden of ondanks de bijzondere aard van een negatief declaratoire vordering de rechterlijke bevoegdheid om kennis te nemen van een dergelijke vordering kan worden toegekend op basis van de criteria van artikel 5, punt 3, van verordening nr. 44/2001.

Dienaangaande zij vastgesteld dat de bijzonderheid van een negatief declaratoire vordering erin bestaat dat de eiser wil doen vaststellen dat de voorwaarden voor de aansprakelijkheid waaraan de verweerder een recht op vergoeding zou ontlenen, niet zijn vervuld.

In dat verband houdt, zoals de advocaat-generaal in punt 46 van zijn conclusie heeft opgemerkt, een negatief declaratoire vordering dus een omkering van de traditionele procesverhoudingen bij een vordering uit onrechtmatige daad in, aangezien de eiser de potentiële schuldenaar van een op een onrechtmatige daad gebaseerde vordering is, terwijl de verweerder de vermeende benadeelde van die daad is.

Die omkering van rollen sluit echter een negatief declaratoire vordering niet uit van de werkingssfeer van artikel 5, punt 3, van verordening nr. 44/2001.

De door die bepaling nagestreefde doelstellingen van voorzienbaarheid van het bevoegde gerecht en rechtszekerheid, die de rechtspraak herhaaldelijk in herinnering heeft gebracht (zie arrest van 15 maart 2012, G, C-292/10, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 39, en arrest Wintersteiger, reeds aangehaald, punt 23), hebben immers geen betrekking op de verdeling van de respectieve rollen van eiser en verweerder, noch op de bescherming van een van beiden.

Meer in het bijzonder heeft artikel 5, punt 3, van verordening nr. 44/2001 niet dezelfde doelstelling als de bevoegdheidsregels in de afdelingen 3 tot en met 5 van hoofdstuk II van dezelfde verordening, die beogen de zwakste partij een betere bescherming te bieden (zie arrest van 20 mei 2010, ČPP Vienna Insurance Group, C-111/09, Jurispr. blz. I-4545, punt 30 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Zoals Folien Fischer, Fofitec, de Duitse, de Franse, de Nederlandse en de Portugese regering, alsook de Europese Commissie terecht aanvoeren, hangt de toepassing van het betrokken artikel 5, punt 3, derhalve niet af van de voorwaarde dat de vermeende benadeelde de vordering heeft ingesteld.

De belangen van de verzoeker van een negatief declaratoire vordering verschillen weliswaar van die van degene die een vordering instelt tot vaststelling dat de verweerder aansprakelijk is voor een bepaalde schade en hem te doen veroordelen tot betaling van een schadevergoeding. Maar in beide gevallen heeft de beoordeling door de aangezochte rechter in wezen betrekking op dezelfde gegevens, feitelijk en rechtens.

Voorts volgt uit punt 45 van het arrest van 6 december 1994, Tatry (C-406/92, Jurispr. blz. I-5439), dat weliswaar betrekking heeft op de uitlegging van met name artikel 21 van het Executieverdrag inzake aanhangigheid, thans artikel 27 van verordening nr. 44/2001, dat een vordering die ertoe strekt te doen verklaren dat de verweerder aansprakelijk is voor een bepaalde schade en hem uit dien hoofde tot betaling van schadevergoeding te doen veroordelen, op dezelfde oorzaak berust en hetzelfde voorwerp betreft als een vordering van dezelfde verweerder, die ertoe strekt te doen verklaren dat hij niet aansprakelijk is voor die schade.

Hierbij zij nog aangetekend dat in de fase van het onderzoek van zijn internationale bevoegdheid, de aangezochte rechter geen beoordeling maakt van de ontvankelijkheid of de gegrondheid van de negatief declaratoire vordering volgens de regels van nationaal recht, maar uitsluitend de aanknopingspunten met de forumstaat identificeert die zijn bevoegdheid op grond van artikel 5, punt 3, van verordening nr. 44/2001 rechtvaardigen.

In die omstandigheden heeft de in punt 42 van het onderhavige arrest in herinnering gebrachte bijzonderheid van de negatief declaratoire vordering geen invloed op het onderzoek dat een nationale rechter moet verrichten om zijn rechterlijke bevoegdheid inzake verbintenissen uit onrechtmatige daad na te gaan, aangezien het enkel de vaststelling van het bestaan van een aanknopingspunt met de forumstaat betreft.

Bijgevolg kan, indien de in de negatief declaratoire vordering aan de orde zijnde omstandigheden aanknoping kunnen rechtvaardigen met de staat van de veroorzakende gebeurtenis of waar de schade zich heeft voorgedaan of kan voordoen, krachtens de in punt 39 van het onderhavige arrest in herinnering gebrachte rechtspraak, de rechter van een van deze twee plaatsen zich op grond van artikel 5, punt 3, van verordening nr. 44/2001 rechtsgeldig bevoegd verklaren om kennis te nemen van die vordering, ongeacht de vraag of deze is ingesteld door de vermeende benadeelde van een onrechtmatige daad of door de potentiële schuldenaar van een daarop gebaseerde vordering.

De rechter die daarentegen geen van de twee in punt 39 van het onderhavige arrest genoemde aanknopingspunten in de forumstaat kan identificeren, kan zich niet bevoegd verklaren; anders miskent hij de doelstellingen van artikel 5, punt 3, van verordening nr. 44/2001.

Uit een en ander volgt dat voor de vaststelling van de bevoegdheid van de nationale rechter, een negatief declaratoire vordering niet kan worden uitgesloten van de werkingssfeer van artikel 5, punt 3, van verordening nr. 44/2001.

Bijgevolg moet op de prejudiciële vraag worden geantwoord dat artikel 5, punt 3, van verordening nr. 44/2001 aldus moet worden uitgelegd dat een vordering tot verkrijging van een negatieve verklaring voor recht die ertoe strekt het bestaan van aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad te ontkennen, binnen de werkingssfeer van deze bepaling valt.