HvJ EU, 17-10-2017, nr. C-194/16

In het systeem van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (hierna: ‘EVRM’) was aanvankelijk uitsluitend artikel 1 van het Eerste Protocol bij dit verdrag, betreffende het recht op eigendom, met zoveel woorden van toepassing op rechtspersonen. Later heeft echter zowel het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (hierna: ‘EHRM’) als het Hof de grondrechtenbescherming geleidelijk uitgebreid tot rechtspersonen wanneer dit gelet op het specifieke aan de orde zijnde grondrecht passend bleek.

Het EHRM heeft in de loop der jaren dan ook langzamerhand van steeds meer rechten en vrijheden gezegd dat ook rechtspersonen zich daarop kunnen beroepen, zoals de vrijheid van meningsuiting20., het recht van een persoon op respect voor zijn woning en correspondentie21., en het recht op een eerlijk proces22.. Tegelijkertijd heeft het EHRM echter ook erkend dat, als het gaat om de mogelijkheid om grondrechten te beperken, de verdragsluitende partijen in gevallen waarin de betrokken personen beroepsactiviteiten uitoefenen, over een ruimere beoordelingsmarge beschikken.23.

Zo ook is in het Unierechtelijke systeem door het Hof bevestigd dat rechtspersonen niet alleen het recht op eigendom genieten24., maar ook de vrijheid van ondernemerschap25., het recht op een doeltreffende voorziening in rechte26., alsook meer specifiek het recht op rechtsbijstand27.. Het Hof heeft ook geoordeeld dat het vermoeden van onschuld en, meer in het bijzonder, het beginsel van eerbiediging van de rechten van verdediging tevens op rechtspersonen van toepassing zijn.28.

Al met al lijkt het erop dat in beide systemen, enkele uitzonderingen daargelaten29., de uitbreiding van de grondrechtenbescherming tot rechtspersonen geleidelijk en vrij natuurlijk en spontaan heeft plaatsgevonden, zonder diepere filosofische beschouwingen aangaande de aard of de functie van grondrechten.30. De onderliggende overwegingen lijken meer functioneel van aard te zijn: leent het betrokken grondrecht zich er redelijkerwijs voor om ook te gelden voor rechtspersonen? Zo ja, dan wordt dat recht meestal uitgebreid tot rechtspersonen, waarbij er wellicht ruimte is voor grotere beperkingen en restricties.31.

Wat meer in het bijzonder de persoonlijkheidsrechten van rechtspersonen betreft, merk ik op dat het bestaan van deze rechten indirect is erkend in het arrest Fayed tegen het Verenigd Koninkrijk.32. In dat arrest heeft het EHRM in verband met het recht op reputatiebescherming geoordeeld dat in het geval van zakenlieden die betrokken zijn bij grote publieke ondernemingen, de grenzen van aanvaardbare kritiek ruimer zijn dan voor particulieren.33. Ook heeft het EHRM zich op het standpunt gesteld dat het feit dat een bepaalde partij een grote multinational was, niet betekende dat die partij niet het recht had om zich tegen lasterlijke uitlatingen te verdedigen, noch dat de verzoekers (natuurlijke personen) niet verplicht waren de juistheid van de door hen gedane uitlatingen aan te tonen.34.

Eerlijkheidshalve moet echter worden erkend dat de rechtspraak van het EHRM over dit onderwerp misschien geen volledig uitsluitsel geeft, met name om twee redenen. Ten eerste kunnen de aan rechtspersonen toekomende persoonlijkheidsrechten qua aard enigszins verschillen van de persoonlijkheidsrechten van natuurlijke personen, afhankelijk van het specifieke recht in de context waarin die persoonlijkheidsrechten worden ingeroepen — artikel 8, artikel 10, of misschien artikel 1 van het Eerste Protocol, of zelfs een van de procedurele rechten. Ten tweede lijkt het EHRM in concrete gevallen dikwijls het oordeel van de nationale rechter ten aanzien van de vraag of er al dan niet persoonlijkheidsrechten van een rechtspersoon zijn geschonden, te eerbiedigen.(35)

Met betrekking tot de bescherming van persoonlijkheidsrechten van rechtspersonen als grondrechten kunnen twee benaderingen worden gevolgd, een intrinsieke en een instrumentele.

Wanneer persoonlijkheidsrechten als een intrinsieke waarde worden gezien, betekent dit dat die rechten op zichzelf beschermenswaardig zijn. Persoonlijkheidsrechten kunnen worden beschouwd als een uitvloeisel van de menselijke waardigheid. Het loutere mens-zijn verdient op zichzelf en als zodanig bescherming. Wanneer op die manier tegen persoonlijkheidsrechten wordt aangekeken, lijkt het standpunt dat ook rechtspersonen dergelijke rechten genieten, inderdaad enigszins lastig te verdedigen.

Het is echter ook mogelijk om persoonlijkheidsrechten niet zozeer als een doel op zich te beschouwen, maar eerder als instrumenteel ten opzichte van de doeltreffende bescherming van andere grondrechten. De bescherming van de persoonlijkheidsrechten van rechtspersonen leidt tot (of is noodzakelijk voor) de bescherming van andere rechten van rechtspersonen, zoals het recht op eigendom (artikel 17 van het Handvest) of de vrijheid van ondernemerschap (artikel 16 van het Handvest). In deze gedachtegang zal schending van de persoonlijkheidsrechten van een onderneming door aantasting van haar goede naam en reputatie rechtstreeks resulteren in schending van de economische rechten van die onderneming. Met het oog op een doeltreffende bescherming van die economische rechten (die rechtspersonen zonder twijfel hebben) moeten dus ook de persoonlijkheidsrechten van de onderneming worden beschermd.

Maakt deze laatste rechtvaardiging voor de bescherming van de persoonlijkheidsrechten van rechtspersonen deze rechten inferieur, of zelfs non-existent? In verschillende in het kader van de onderhavige zaak gemaakte opmerkingen lijkt dat morele argument door te klinken, waarmee in feite wordt gezegd dat ‘wanneer er geld in het spel is, er geen beroep kan worden gedaan op grondrechtenbescherming’.

Ik ben het daarmee niet eens, en wel om drie redenen. Ten eerste bestaan er een aantal andere rechten, hoofdzakelijk van procedurele aard, waarvan de bescherming in plaats van als een doel op zich eerder als instrumenteel ten opzichte van de waarborging van andere rechten of waarden is te beschouwen. Zijn die rechten dan ‘inferieur’? Ten tweede, hoe zit het dan met andere, materiële rechten die zien op de bescherming van bijvoorbeeld het recht op eigendom of het recht op werk, of de vrijheid van ondernemerschap? Zijn die rechten ook ‘moreel inferieur’? Ten derde zou een dergelijk standpunt, zelfs indien het werd aanvaard — quod non —, betekenen dat rechtspersonen die winst maken, van grondrechtenbescherming zijn uitgesloten. Maar hoe zit het dan met rechtspersonen die geen winst nastreven? Hoe zit het met rechtspersonen zonder winstoogmerk, waarvan zou kunnen worden gezegd dat zij ‘nobeler’ doelen nastreven?

Ik zie niet in waarom rechtspersonen niet in aanmerking zouden komen voor bescherming van hun persoonlijkheidsrechten als grondrechten, mits dit overeenkomstig de in het voorgaande deel uiteengezette algemene redenering in de omstandigheden van het geval passend is.

Ik geloof echter niet dat het Hof in het kader van de onderhavige zaak werkelijk op deze kwestie hoeft in te gaan.

Los van de ‘verplichte’ laag die het hedendaagse grondrechtendiscours36. vormt, mag namelijk niet uit het oog worden verloren waarover het in deze zaak werkelijk gaat, namelijk over de vaststelling van internationale bevoegdheid overeenkomstig artikel 7, punt 2, van verordening nr. 1215/2012 ten aanzien van een vordering uit onrechtmatige daad wegens reputatieschade.

De aansprakelijkheid voor dat soort schade is echter niet beperkt tot hetgeen door grondwettelijk gewaarborgde grondrechten wordt beschermd. Integendeel, in de nationale rechtsorden zijn de meer gedetailleerde bepalingen inzake bescherming van persoonlijkheid en reputatie te vinden op het niveau van de wet, namelijk in nationale burgerlijke wetboeken of in bepalingen inzake onrechtmatige daad. Die bepalingen zijn dan onvermijdelijk zowel op natuurlijke personen als op rechtspersonen van toepassing.

In het Duitse recht bijvoorbeeld heeft de bescherming van algemene persoonlijkheidsrechten constitutionele wortels. Zowel natuurlijke personen als rechtspersonen worden beschermd. Rechtspersonen genieten die bescherming zolang deze betrekking heeft op de specifieke functie die zij vervullen, bijvoorbeeld als marktdeelnemer of als werkgever.37. Het persoonlijkheidsrecht van een onderneming beschermt de reputatie van die onderneming en haar grondwettelijk gewaarborgde vrijheid van ondernemerschap.38. De reikwijdte van de bescherming van het persoonlijkheidsrecht van de onderneming wordt als vrij ruim beschouwd.39. In Frankrijk lijkt de rechtspraak te hebben aanvaard dat rechtspersonen bepaalde persoonlijkheidsrechten kunnen genieten, met name wanneer hun eer of goede naam op het spel staat.40. In het Engelse recht lijken de concepten smaad en laster de reputatie en de economische belangen van rechtspersonen te beschermen.41.

Ondanks de verschillen in karakter en reikwijdte zijn persoonlijkheidsrechten die de goede naam en de reputatie van rechtspersonen beschermen, in de lidstaten dus geen onbekend fenomeen. Wanneer in een lidstaat een dergelijke op wetgeving gebaseerde vordering dus wordt ingesteld tegen een entiteit uit een andere lidstaat, zal de rechter bij wie een dergelijke vordering wordt aangebracht, uiteraard ook moeten nagaan of hij op grond van artikel 7, punt 2, van verordening nr. 1215/2012 internationaal bevoegd is.

Artikel 7, punt 2, is met andere woorden een uit meerdere lagen bestaande bepaling, in die zin dat de daarin opgenomen bevoegdheidsregels van toepassing zijn ongeacht welke nationale rechtsregels er precies aan de vordering ten grondslag liggen, dat wil zeggen ongeacht of de ingeroepen persoonlijkheidsrechten als grondwettelijk gewaarborgde grondrechten dan wel op grond van de wet of de rechtspraak bescherming genieten, of beide.

Tegelijkertijd betekent dat meerlaagse karakter van artikel 7, punt 2, niet dat het voor de uitkomst verschil zou mogen uitmaken welke nationale rechtsregels er aan de vordering ten grondslag liggen. De mogelijke verschillen wat de nationaalrechtelijke grondslag van de vordering betreft, kunnen met andere woorden niet van invloed zijn op de beoordeling van de bevoegdheidsvraag, zolang het uiteraard maar om een vordering uit onrechtmatige daad gaat.

Samengevat: in elk geval sommige persoonlijkheidsrechten van rechtspersonen worden doorgaans niet alleen als grondrechten beschermd, maar ook (of zelfs vaker) door de wet. Het Unierecht moet derhalve voorzien in gelijkwaardige bevoegdheidsregels aan de hand waarvan kan worden vastgesteld welk gerecht bevoegd is om van een vordering als die in het hoofdgeding kennis te nemen.

Nu wij hebben vastgesteld dat de regels inzake internationale bevoegdheid van artikel 7, punt 2, van verordening nr. 1215/2012 van toepassing zijn op een vordering wegens onrechtmatige daad van een rechtspersoon die stelt dat zijn persoonlijkheidsrechten zijn geschonden (ongeacht of aan die vordering een door de grondwet dan wel een door de wet gewaarborgde bescherming ten grondslag ligt), rijst automatisch een volgende vraag. Is er een goede reden om voor de toepassing van de op het centrum van de belangen gebaseerde bijzondere bevoegdheidsgrond onderscheid te maken tussen natuurlijke personen en rechtspersonen? Zo ja, welke rechtvaardiging kan dan voor dat onderscheid worden aangevoerd?

Afgezien van het hierboven besproken argument dat rechtspersonen geen persoonlijkheidsrechten zouden hebben, is de gedachte van de ‘zwakkere partij’ de enige rechtvaardiging die in deze procedure is aangevoerd. Dat argument komt hierop neer dat natuurlijke personen per definitie de zwakkere partij zijn wanneer zij tegenover rechtspersonen staan, zoals in de twee gevoegde eDate-zaken het geval was. De ernstige schade die onmiddellijk kan worden toegebracht aan natuurlijke personen door de publicatie van bepaalde informatie op internet, rechtvaardigt dat de bevoegdheidsregels in hun voordeel worden uitgelegd. Diezelfde bijzondere bescherming is daarentegen niet nodig in het geval van rechtspersonen, die immers per definitie niet zwak zijn.

Ik ben het hiermee niet eens, en wel om vier redenen.

Ten eerste is de bevoegdheidsregel van artikel 7, punt 2, van verordening nr. 1215/2012, zoals de Commissie ter zitting heeft opgemerkt, niet bedoeld om de zwakkere partij te beschermen. Ik erken dat dit bij andere bijzondere bevoegdheidsregels van verordening nr. 1215/2012 wel het geval is. Dit geldt voor de bevoegdheidsregels waardoor consumenten, werknemers en bepaalde personen in verzekeringszaken worden beschermd.42. Deze gedachte van de zwakkere partij ligt echter duidelijk niet ten grondslag aan de bijzondere bevoegdheidsregel voor onrechtmatige daad. Een dergelijke bevoegdheidsregel is integendeel gebaseerd op de nauwe band tussen de vordering en het gerecht dat bevoegd is van die vordering kennis te nemen.43.

Ten tweede, ook al zou in weerwil van de duidelijke bewoordingen van verordening nr. 1215/2012 moeten worden aangenomen dat de gedachte van de zwakkere partij in de onderhavige context toch een rol speelt — quod non —, vraag ik mij af in hoeverre een dergelijke regel, indien automatisch toegepast, werkelijk passend zou zijn en in het merendeel van de gevallen tot een correct resultaat zou leiden. Zijn natuurlijke personen per definitie altijd zwak, en rechtspersonen altijd sterk, ongeacht de concrete ‘rapport des forces’ in een bepaald geschil? Hoe zit het dan met rechtspersonen die in feite klein en eerder zwak zijn? En wat te doen met alle grensgevallen, zoals eenmanszaken en beoefenaars van vrije beroepen of, aan de andere kant, machtige en rijke individuen? En zou het in dit verband relevant moeten zijn of de rechtspersoon al dan niet winst nastreeft?

Ten derde mag, wanneer wij in het bijzonder kijken naar de schade die via informatie op internet kan worden toegebracht, niet uit het oog worden verloren dat er niet alleen aan de kant van de eiser sprake kan zijn van heel wat diversiteit, maar ook aan de kant van de potentiële verweerder. Toen het arrest Shevill werd gewezen, waren het meestal gedrukte media die zich schuldig maakten aan smaad. In de meeste (zij het zeker niet in alle) gevallen waren de gedaagde uitgevers rechtspersonen.

Of het nu ten goede of ten kwade is, feit is dat het internet de spelregels compleet heeft gewijzigd. In het tijdperk van particuliere websites, zelfgeposte berichten, blogs en sociale netwerken is het voor natuurlijke personen heel eenvoudig om informatie over andere personen — of het nu natuurlijke personen of rechtspersonen zijn — of over overheidsinstanties te verspreiden. De gedachte die wellicht ten grondslag heeft gelegen aan de aanvankelijke regels inzake door lasterlijke publicaties berokkende schade, namelijk dat normaal gesproken de eiser een zwakke particulier is, en de verweerder een (professionele) uitgever, is tegen de achtergrond van dergelijke technische mogelijkheden volkomen achterhaald.

Tot slot wijs ik erop dat, zelfs indien zou worden ingestemd met een benadering waarbij de onderlinge krachtsverhoudingen van geval tot geval worden beoordeeld, een dergelijke benadering qua praktische uitwerking dikwijls op gespannen voet zal staan met de door verordening nr. 1215/2012 beoogde ‘hoge mate van voorspelbaarheid’ van de bevoegdheidsregels44.. Want welke criteria zouden er dan precies worden gehanteerd? Geld? De omvang van de respectieve juridische afdelingen van elke entiteit? De vraag of de betrokken entiteit al dan niet een professionele uitgever is? Een dergelijk omslachtig onderzoek met ongewis resultaat is, ik herhaal, misschien niet de beste manier om te bepalen of een rechter internationaal bevoegd is, een vraag die zo snel en eenvoudig mogelijk moet kunnen worden beantwoord.45.

Al met al zie ik geen goede reden waarom de bijzondere bevoegdheidsregels van artikel 7, punt 2, van verordening nr. 1215/2012, daaronder begrepen de op het centrum van de belangen gebaseerde bevoegdheidsregel, zouden moeten verschillen al naargelang de eiser een natuurlijk persoon dan wel een rechtspersoon is.

Volgens de regel van artikel 7, punt 2, van verordening nr. 1215/2012 is ten aanzien van verbintenissen uit onrechtmatige daad bevoegd ‘het gerecht van de plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan of zich kan voordoen’. Dat kan zowel de plaats van de schadeveroorzakende gebeurteniszijn, als die waar de schade is ingetreden.58. Hoe moeten deze twee bijzondere bevoegdheidsgronden worden ingevuld in het geval van lasterlijke internetpublicaties?

Bij de eerste mogelijkheid gaat het om de plaats waar de informatie vandaan komt (‘schadeveroorzakende gebeurtenis’). Zoals het Hof heeft opgemerkt, zal deze mogelijkheid dikwijls samenvallen met de algemene forum-rei-regel van artikel 4, lid 1, van verordening nr. 1215/2012.59. Het ligt immers voor de hand dat in de meeste gevallen de verweerder de informatie vanuit zijn woonplaats in omloop brengt en controleert. Dit is ook de plaats waar uitvoering kan worden gegeven aan een rechterlijk bevel om de schadelijke content te rectificeren of van internet te verwijderen.

Bij de plaats van de veroorzakende gebeurtenis gaat het dus om de plaats waar zich de persoon bevindt (of de personen bevinden) die de controle heeft (of hebben) over de informatie, en niet om de fysieke of virtuele omgeving waarin de informatie daadwerkelijk is gecreëerd. In het arrest Shevill heeft het Hof impliciet geoordeeld dat niet de plaats waar de krant feitelijk was gedrukt, moest worden beschouwd als ‘de plaats waar het schadebrengende feit zich [had] voorgedaan’. Het heeft integendeel de woonplaats van de uitgever als de plaats van de veroorzakende gebeurtenis aangemerkt. Dit is naar mijn mening een parallel met de zaak Shevill die kan worden gehandhaafd: de fysieke locatie van de respectieve server(s) waarop de informatie is opgeslagen, zou er niet toe moeten doen. Het gaat erom wie er toegang heeft tot de content, dat wil zeggen wie er normaal gesproken60. belast is met de publicatie en de wijziging van de op internet geplaatste content.61.

Bij de tweede mogelijkheid gaat het om de plaats waar de schade is ingetreden. De onderhavige zaak heeft betrekking op de schade die zou zijn toegebracht aan de reputatie van een rechtspersoon. Het is aannemelijk dat die schade wordt geleden in de plaats waar die rechtspersoon zaken doet of anderszins beroepsmatig actief is.

Wanneer afstand wordt genomen van de in het arrest Shevill ontwikkelde mozaïekbenadering62., kan er slechts één plaats als de plaats van het intreden van de schade worden beschouwd. Aangezien het de reputatie van de eiser is die wordt beschermd, moet die plaats daar zijn waar die beschermde reputatie het meest is geschaad. Dit zal meestal de plaats zijn waar de eiser, of dit nu een natuurlijk persoon dan wel een rechtspersoon is, het centrum van zijn belangen heeft. Die plaats zou dan de plaats vertegenwoordigen waar zich het werkelijke zwaartepunt van het geschil bevindt, waarbij een op de nauwste band gebaseerde bijzondere bevoegdheidsregel zou moeten uitkomen.

De eiser zou dan dus bij twee fora terechtkunnen. Het eerste forum zou het op grond van de algemene regel van artikel 4, lid 1, van verordening nr. 1215/2012 bevoegde forum rei zijn, dat tegelijkertijd het forum van de plaats van de schadeveroorzakende gebeurtenis is. Het tweede forum zou het forum zijn van de plaats waar zich het centrum van de belangen van de eiser bevindt, die correspondeert met de plaats waar de schade is ingetreden. In beide gevallen zou het aangezochte gerecht volledig bevoegd zijn om over de totale schadevordering te oordelen en om alle maatregelen toe te wijzen waarin zijn nationale recht voorziet, inclusief rechterlijke bevelen indien daarom wordt verzocht.

De voorgestelde beperking dient een tweeledig doel. Ten eerste wordt daarmee recht gedaan aan de situatie van de gelaedeerde, die de veroorzaker van de schade voor zijn eigen rechter kan dagen en daar tot vergoeding van zijn volledige schade kan aanspreken. Ten tweede draagt die oplossing bij tot een goede rechtsbedeling, aangezien bevoegdheid wordt toegekend aan de gerechten van de lidstaat waar de nauwste band met het centrum van de belangen van de eiser bestaat, en die de situatie van de eiser het beste kennen. Die gerechten zullen dan ook het beste in staat zijn om de algehele impact van de totale veroorzaakte schade te beoordelen.

De belangrijke vraag die nog rest, is hoe het centrum van de belangen dan moet worden bepaald voor zowel natuurlijke personen als rechtspersonen.

Waar zich het centrum van de belangen van een persoon bevindt, moet uiteraard per geval worden bepaald, waarbij met name moet worden gekeken naar twee factoren: de feitelijke en sociale situatie van de eiser, bezien in de context van de aard van de in het concrete geval gedane uitlating. Enerzijds moet dus worden gekeken naar de specifieke situatie van de eiser, en anderzijds moet worden beoordeeld in hoeverre die situatie al dan niet door de gewraakte uitlating kan zijn beïnvloed.

Die tweeledige beoordeling zal noodzakelijkerwijze voor elke concrete vordering moeten worden verricht. Een dergelijke beoordeling kan per definitie niet in abstractoworden uitgevoerd, zonder daarbij soort en aard van de concreet ingestelde vordering in aanmerking te nemen.63. Het doel van die beoordeling is dat bevoegdheid wordt toegekend aan het gerecht van de plaats waar zich het zwaartepunt van het specifieke geschil bevindt. Dat gerecht zal de situatie van de eiser dus het beste kennen en tevens het beste in staat zijn om te beoordelen welke gevolgen de eiser redelijkerwijs in die specifieke lidstaat en mogelijk ook daarbuiten zal ondervinden.

In het arrest eDate heeft het Hof waar het erom gaat in het algemeen te voorzien waar de gevolgen van een lasterlijke uitlating doorgaans voelbaar zijn voor natuurlijke personen, verklaard dat de plaats waar de eiser het centrum van zijn belangen heeft, de lidstaat is waar hij gewoonlijk verblijft. Volgens het Hof kan het centrum van de belangen van de eiser echter ook gelegen zijn in een andere lidstaat, waarmee een bijzondere band kan worden aangetoond aan de hand van andere aanwijzingen, zoals de uitoefening van een beroepsactiviteit.64. Afhankelijk van de specifieke situatie van een bepaalde eiser kan het centrum van diens belangen dus ook elders zijn gesitueerd, zoals daar waar hij zijn vriendenkring, familie en dergelijke heeft.

Het criterium van de gewone verblijfplaats kan zonder meer een goed uitgangspunt zijn bij de feitelijke beoordeling waar een natuurlijk persoon het centrum van zijn belangen heeft. Dat uitgangspunt moet echter worden getoetst in het licht van de concrete uitlating. Het spreekt immers vanzelf dat bepaalde informatie niet altijd dezelfde gevolgen zal hebben voor het beroepsleven en het privéleven van een persoon, en die levens kunnen zich in verschillende lidstaten afspelen.

Wat het centrum van de belangen bij rechtspersonen betreft, moet worden opgemerkt dat de schadelijke gevolgen uiteraard meestal hun beroepsactiviteiten zullen betreffen. In het geval van een rechtspersoon die winst nastreeft, dat wil zeggen een onderneming, zal bevoegdheid toekomen aan de gerechten van de lidstaat waar die rechtspersoon de hoogste omzet behaalt. In het geval van organisaties zonder winstoogmerk zal de plaats waar zich de meeste ‘klanten’ (in de breedste zin van het woord) van de organisatie bevinden, bepalend zijn voor de bevoegdheid. In beide gevallen gaat het om de lidstaat waar de aan de reputatie en daarmee aan de activiteiten van de rechtspersoon toegebrachte schade het sterkst zal worden gevoeld.

De verwijzende rechter vraagt zich af of bij de bepaling van het centrum van de belangen van een rechtspersoon moet worden gekeken naar de vestigingsplaats van die rechtspersoon65., dit wellicht naar analogie van het door het Hof in het arrest eDate gehanteerde woonplaatscriterium voor natuurlijke personen.

Als we kijken of er ook andere regelingen zijn waarin de plaats van vestiging een rol speelt bij het bepalen van internationale rechtsmacht, kan een vergelijking worden getrokken (of eigenlijk juist eerder worden gewezen op het verschil) met het begrip ‘centrum van de voornaamste belangen’, dat namelijk centraal staat in de bevoegdheidsregeling van de insolventieverordening.66.

In het kader van die verordening is het centrum van de voornaamste belangen de plaats waar de schuldenaar gewoonlijk het beheer over zijn belangen voert en die als zodanig voor derden herkenbaar is. Bij rechtspersonen wordt het centrum van de voornaamste belangen vermoed de plaats van de statutaire zetel te zijn. In het geval van een natuurlijk persoon is dat de plaats van diens hoofdvestiging (indien de betrokkene als zelfstandige een economische activiteit uitoefent) of diens gewone verblijfplaats (in alle gevallen behoudens bewijs van het tegendeel en mits de statutaire zetel, de hoofdvestiging of de gewone verblijfplaats in de drie of zes maanden voorafgaand aan het aanvragen van de insolventieprocedure niet naar een andere lidstaat is overgebracht).

Het centrum van de voornaamste belangen van de schuldenaar bepaalt dan de internationale bevoegdheid van het gerecht om de zogeheten hoofdinsolventieprocedure te openen. Het centrum van de voornaamste belangen wordt dus gedefinieerd met verwijzing naar de schuldenaar, die in insolventieprocedures de verweerder is.

Het feit dat de statutaire zetel het uitgangspunt voor de bepaling van het centrum van de voornaamste belangen van een rechtspersoon (en daarmee voor de aanwijzing van het gerecht dat bevoegd is om de hoofdinsolventieprocedure te openen) is, houdt dan ook geen noemenswaardige afwijking in van de klassieke algemene bevoegdheidsregel van artikel 4 van verordening nr. 1215/2012.

De in het arrest eDate ontwikkelde bevoegdheidsregel is daarentegen gebaseerd op de plaats waar de eiser het centrum van zijn belangen heeft. Zoals de Commissie in dit verband heeft opgemerkt, komt dit in wezen neer op een omkering van de hoofdgedachte die aan de bevoegdheidsregeling ten grondslag ligt. Dit betekent namelijk dat de eiser zich tot zijn eigen rechter kan wenden67., terwijl dat forum actoris in de verordening is voorbehouden voor zwakkere partijen.68.

Een en ander betekent dat bij de bepaling van het centrum van de belangen voor de toepassing van artikel 7, punt 2, van verordening nr. 1215/2012 de vestigings- of woonplaats van een rechtspersoon weliswaar in aanmerking kan worden genomen als een van de feitelijke elementen, maar dat die vestigings- of woonplaats zeker niet doorslaggevend is.

Als gezegd moet bij de bepaling van het centrum van de belangen worden gekeken naar de feiten en de context, daar het erom gaat de plaats te identificeren waar de aan een rechtspersoon toegebrachte reputatieschade het sterkst wordt gevoeld. Die plaats zal alleen dan overeenkomen met de woonplaats van de rechtspersoon, indien het zwaartepunt van de beroepsactiviteiten van de rechtspersoon ook in die lidstaat ligt. Indien de rechtspersoon daarentegen in de lidstaat van zijn woonplaats geen beroepsactiviteiten verricht, noch daar enige omzet behaalt, kan hij niet worden geacht het centrum van zijn belangen in die lidstaat te hebben.

Voor de bepaling van het centrum van de belangen van een rechtspersoon zal dus doorgaans relevant zijn waar het zwaartepunt van de commerciële activiteiten of andere beroepsactiviteiten van die rechtspersoon ligt, dat op zijn beurt het nauwkeurigst zal kunnen worden bepaald aan de hand van de behaalde omzet of van het aantal afnemers of andere professionele contacten. De zetel van de rechtspersoon kan weliswaar als een van de feitelijke elementen in aanmerking worden genomen, maar niet los van andere factoren. Anders dan bij natuurlijke personen het geval is, is het immers voor rechtspersonen niet ongebruikelijk om hun statutaire zetel te vestigen in een land waar zij verder geen noemenswaardige band mee onderhouden.

Het lijkt volkomen gerechtvaardigd om de verblijfplaats als het relevante criterium te hanteren indien de partij die schadevergoeding wegens reputatieschade vordert, een natuurlijk persoon is en de reputatieschade losstaat van de zakelijke activiteiten van die persoon. De lidstaat waar een dergelijke persoon gewoonlijk verblijft, is immers doorgaans de plaats waar zijn sociale leven en zijn beroepsleven zich afspeelt.

Afgezien van dat scenario valt echter evenmin uit te sluiten dat een natuurlijk persoon zijn gewone verblijfplaats heeft gevestigd in een bepaalde lidstaat, terwijl zijn werkelijke leven (zijn beroepsleven, zijn privéleven, of zelfs beide) zich afspeelt in een andere lidstaat.

Ik zou daarom willen afsluiten met de volgende opmerking: er dient duidelijk te worden erkend dat er zowel bij natuurlijke personen als bij rechtspersonen sprake kan zijn van meer dan één centrum van belangen in verband met een specifieke vordering. Nadat alle (feitelijke en contextuele) beoordelingen zijn verricht, kan simpelweg blijken dat er in verband met een bepaalde vordering meerdere centra van belangen zijn.

Het is in een dergelijk geval aan de eiser om een keuze te maken en zich te wenden tot de rechter van één van de betrokken lidstaten. Aangezien de op het centrum van de belangen van een persoon gebaseerde bevoegdheid een ‘volledige’ bevoegdheid is, zal echter door die keuze het litispendentiemechanisme in gang worden gezet, wat het onmogelijk maakt om elders een procedure te starten zolang de eerste procedure aanhangig is.

Gelet op een en ander geef ik het Hof in overweging om de tweede en de derde prejudiciële vraag als volgt te beantwoorden: artikel 7, punt 2, van verordening nr. 1215/2012 moet aldus worden uitgelegd dat een rechtspersoon die beweert dat zijn persoonlijkheidsrechten zijn geschonden door de publicatie van informatie op internet, zijn volledige schade kan verhalen voor de gerechten van de lidstaat waar zich het centrum van zijn belangen bevindt.

Een rechtspersoon heeft het centrum van zijn belangen in de lidstaat waar zich het zwaartepunt van zijn beroepsactiviteiten bevindt, mits de beweerdelijk schadelijke informatie gevolgen kan hebben voor zijn beroepssituatie.