HR, 30-06-2017, nr. 16/04642 Bv

Alvorens het middel te bespreken wil ik, met het oog op de te beantwoorden vraag of de gevorderde gegevens onder de reikwijdte van art. 218 Sv vallen, stilstaan bij de aard van die gegevens. Daarbij zijn van belang de inrichting en de werkwijze binnen de 112-meldkamer, de hulpverleningstaak van de centralisten op de MKA, de procedure en de regels die gelden voor de vastlegging van gegevens binnen de MKA, alsmede voor de verstrekking van deze gegevens aan derden. Een en ander dient te worden geplaatst binnen het hierna te bespreken juridisch kader.

Het juridisch kader

Relevant zijn de volgende wettelijke regelingen:

- De Tijdelijke wet ambulancezorg (hierna: de Twaz) en in het bijzonder:

Art. 1, dat luidt

“In deze wet en de daarop berustende bepalingen wordt verstaan onder:

a. Onze Minister: Onze Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport;

b. ambulance: een voor het vervoer van zieken of gewonden ingericht motorvoertuig, vaartuig of helikopter;

c. ambulanceverpleegkundige: verpleegkundige als bedoeld in artikel 1, onderdeel b, van het Besluit functionele zelfstandigheid;

d. ambulancezorg: zorg, erop gericht een zieke of gewonde ter zake van zijn aandoening of letsel:

1° hulp te verlenen en per ambulance te vervoeren, of

2° hulp te verlenen via een ambulanceverpleegkundige met een speciaal daartoe uitgerust en als zodanig herkenbaar motorvoertuig;

e. meldkamer: de meldkamer voor ambulancezorg, onderdeel van de meldkamer, bedoeld in artikel 35, eerste lid, van de Wet veiligheidsregio’s

(…)”

Art. 4, dat luidt

“1. Per regio is er een Regionale Ambulancevoorziening die is aangewezen bij of krachtens artikel 6.

2. De Regionale Ambulancevoorziening draagt zorg voor:

a. het in stand houden van een meldkamer, en

b. het verlenen of doen verlenen van ambulancezorg.

(…)

4. Het is verboden ambulancezorg te verlenen zonder opdracht van een meldkamer.

(…)”

Art. 5, dat luidt

“1. Op elke aanvraag om ambulancezorg beslist de meldkamer van de regio waarbinnen de aangevraagde zorg aanvangt, of ambulancezorg nodig is, alsmede door wie en op welke wijze deze zal worden verleend.

(…)”

Art. 7, dat luidt

“1. Bij regeling van Onze Minister worden eisen vastgesteld waaraan de Regionale Ambulancevoorziening voldoet. De eisen kunnen per regio verschillen.

2. Voor zover de eisen, bedoeld in het eerste lid, betrekking hebben op de meldkamer stelt Onze Minister deze vast overeenkomstig de eisen die de besturen van de veiligheidsregio's hebben vastgesteld op grond van artikel 35, vierde lid, van de Wet veiligheidsregio's.”

- De Wet veiligheidsregio’s en in het bijzonder:

Art. 9, dat luidt

“De colleges van burgemeester en wethouders van de gemeenten die behoren tot een regio als bedoeld in artikel 8, treffen een gemeenschappelijke regeling, waarbij een openbaar lichaam wordt ingesteld met de aanduiding: veiligheidsregio.”

Art. 10, dat luidt

“Bij de regeling, bedoeld in artikel 9, worden aan het bestuur van de veiligheidsregio de volgende taken en bevoegdheden overgedragen:

(…)

d. het voorbereiden op de bestrijding van branden en het organiseren van de rampenbestrijding en de crisisbeheersing;

e. het instellen en in stand houden van een brandweer;

(…)

g. het voorzien in de meldkamerfunctie;

(…)”

Art. 35, dat luidt

“1. Het bestuur van de veiligheidsregio heeft de beschikking over een gemeenschappelijke meldkamer die is ingesteld en in stand wordt gehouden door het bestuur (…) ten behoeve van de brandweertaak, de geneeskundige hulpverlening, de ambulancezorg en de politietaak, met dien verstande dat de Regionale Ambulancevoorziening zorg draagt voor het in stand houden van de meldkamer voor de ambulancezorg, als onderdeel van de meldkamer, en dat de korpschef zorg draagt voor het in stand houden van de meldkamer politie, als onderdeel van de meldkamer.

2. De meldkamer is belast met het ontvangen, registreren en beoordelen van alle acute hulpvragen ten behoeve van de brandweer, de geneeskundige hulpverlening, de daadwerkelijke ambulancezorg en de politie, het bieden van een adequaat hulpaanbod, en het begeleiden en coördineren van de hulpdiensten.

3. De meldkamer staat onder leiding van een directeur. Het bestuur van de veiligheidsregio benoemt de directeur na overleg met het bestuur van de Regionale Ambulancevoorziening en de door de korpschef daartoe aangewezen ambtenaar van politie. De directeur rapporteert periodiek aan het bestuur van de veiligheidsregio over de wijze waarop uitvoering wordt gegeven aan de eisen, bedoeld in het vierde lid, en heeft instemmingsrecht bij het aanstellen en aangesteld houden van personeel van de meldkamer.

4. Het bestuur van de veiligheidsregio kan eisen vaststellen waaraan de Regionale Ambulancevoorziening met betrekking tot de meldkamer voor de daadwerkelijke ambulancezorg moet voldoen, en deze ter kennis van Onze Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport brengen. Die eisen kunnen betrekking hebben (…) de samenwerking van ambulancezorg met brandweer, geneeskundige hulpverlening en politie in de meldkamer.

(…)”

- De Regeling Tijdelijke wet ambulancezorg (hierna: de Regeling Twaz) en in het bijzonder:

Art. 5, dat luidt

“De Regionale Ambulancevoorziening voldoet aan de geldende wet- en regelgeving en aan de door de beroepsgroep ontwikkelde richtlijnen en professionele standaarden, zoals vastgelegd in de landelijke richtlijnen voor de meldkamer en de ambulancezorg.”

Art. 18, dat luidt

“1. De Regionale Ambulancevoorziening heeft schriftelijke afspraken met het bestuur van de veiligheidsregio, bedoeld in artikel 9 van de Wet veiligheidsregio's, en de korpschef, bedoeld in artikel 27 van de Politiewet 2012, over de bestuurlijke en operationele samenwerking in de meldkamer.

2. De afspraken, bedoeld in het eerste lid, betreffen in ieder geval:

a. de verdeling van taken in de meldkamer,

(…)

d. de bescherming van patiëntgerelateerde en medische gegevens,

(…)”

Art. 19, dat luidt:

“1. De Regionale Ambulancevoorziening controleert en verbetert continu de selectie en triage bij de ambulancezorg.

2. De Regionale Ambulancevoorziening zorgt ervoor dat in de meldkamer de zorgintake en de zorgindicatie geschiedt door een op grond van de Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg geregistreerde verpleegkundige.”

De gemeenschappelijke meldkamer

Uit de weergegeven bepalingen kan worden afgeleid dat de gemeenschappelijke meldkamer waarmee men via het alarmnummer 112 wordt verbonden een samenwerkingsverband is op regionaal niveau, waarbij

(i) het bestuur van de Veiligheidsregio5.zorg draagt voor het instellen en het in stand houden hiervan en - blijkens art. 10 van de Wet veiligheidsregio’s - tevens verantwoordelijk is voor de brandweerzorg;

(ii) de regionale ambulancevoorziening (hierna: de RAV) zorg draagt voor het in stand houden van de MKA als onderdeel van de meldkamer; en

(iii) de korpschef zorg draagt voor het in stand houden van de meldkamer politie als onderdeel van de meldkamer.

De taak van de gemeenschappelijke meldkamer is algemeen omschreven in het tweede lid van art. 35 van de Wet veiligheidsregio’s en houdt in: “het ontvangen, registreren en beoordelen van alle acute hulpvragen ten behoeve van de brandweer, de geneeskundige hulpverlening, de daadwerkelijke ambulancezorg en de politie, het bieden van een adequaat hulpaanbod, en het begeleiden en coördineren van de hulpdiensten”.

Hoewel sprake is van een algemene taakomschrijving, is – zo volgt uit art. 18 van de Regeling Twaz – sprake van een duidelijke verdeling van taken en verantwoordelijkheden tussen de drie samenwerkende partijen in de gemeenschappelijke meldkamer. Immers, dit artikel schrijft voor dat de bestuurlijke en operationele samenwerking in de meldkamer geschiedt op basis van schriftelijke afspraken tussen de RAV, het bestuur van de Veiligheidsregio en de korpschef, waarbij zij in ieder geval schriftelijke afspraken dienen te maken omtrent de verdeling van taken in de meldkamer en de bescherming van patiëntgerelateerde en medische gegevens.

De verdeling van taken tussen de drie samenwerkende partijen in de meldkamer weerspiegelt zich ook in de wijze waarop het 112-alarmnummer “werkt”. Belt men 112 met een vaste telefoon, dan wordt men doorverbonden met de 112-centrale van de regio waarin men zich bevindt. De beller krijgt dan een centralist aan de lijn aan wie hij dient mee te delen van wie hij hulp nodig heeft: de brandweer, de politie of de ambulance. Hij wordt vervolgens rechtstreeks doorverbonden met de door hem gewenste meldkamer, aan wie hij kan vertellen wat er aan de hand is en waar hulp nodig is.

Ook als men met een mobiele telefoon 112 belt, wordt men doorgeschakeld naar de gewenste meldkamer in de regio waarin men zich bevindt. De beller komt in dat geval eerst bij het landelijke callcenter van het Korps landelijke politiediensten terecht en dient dan door te geven in welke plaats hij zich bevindt en van wie hij hulp nodig heeft (politie, brandweer of ambulance). Hij wordt vervolgens rechtstreeks doorverbonden met de desbetreffende regionale meldkamer.6.

De MKA als onderdeel van de gemeenschappelijke meldkamer

Van belang in de onderhavige zaak is de hulpverlenende taak van de MKA; het meldkameronderdeel waarvoor de RAV zorg en verantwoordelijkheid draagt.

De algemene taakomschrijving van de meldkamer in art. 35 lid 2 van de Wet veiligheidsregio’s wordt, als ik het goed zie, wat betreft het onderdeel MKA nader vormgegeven in de Twaz, de daarop gebaseerde Regeling Twaz, en de uit die regeling voortvloeiende protocollen en richtlijnen.

Uit art. 4 lid 4 en art. 5 lid 1 Twaz, bezien in samenhang met art. 19 lid 2 van de Regeling Twaz, kan worden afgeleid dat de MKA met name is belast met ‘zorgintake en zorgindicatie’, dat zij op elke aanvraag om ambulancezorg7.beslist of ambulancezorg nodig is, alsmede door wie en op welke wijze deze zal worden verleend. Het verlenen van ambulancezorg zonder opdracht van de MKA is verboden.

Art. 5 van de Regeling Twaz bepaalt verder dat de RAV bij de vervulling van haar taken dient te voldoen aan de geldende wet- en regelgeving, alsmede aan de door de beroepsgroep ontwikkelde richtlijnen en professionele standaarden, zoals vastgelegd in de landelijke richtlijnen voor de meldkamer en de ambulancezorg. Van belang in de onderhavige zaak zijn de volgende door de beroepsgroep ontwikkelde richtlijnen en protocollen:

- de Richtlijn verwerking van geluidsgegevens in de meldkamer voor de ambulancezorg, versie 2.0;8.

- de Achtergrondnotitie en richtlijn beroepsgeheim binnen de ambulancezorg, versie 2.0;9.

- de nota c.q. richtlijn Inzet centralist op de meldkamer voor Ambulancezorg, versie 2.0;10.en

- het fundament voor bekwaamheidsbeleid verpleegkundig centralist meldkamer ambulancezorg.11.

De centralist op de MKA

Uit het bovenstaande volgt dat de beller die via het 112-alarmnummer ambulancezorg verzoekt, te allen tijde zal worden geassisteerd door een centralist op de MKA. Ook de taken waarmee deze centralisten zijn belast zijn helder: zij zijn belast met ‘zorgintake en zorgindicatie’ en beslissen over de inzet van ambulancezorg. Art. 19 lid 2 van de Regeling Twaz schrijft voor dat de werkzaamheden ‘zorgintake en zorgindicatie’ die de MKA verricht - en mijns inziens logischerwijs ook de daarop volgende beslissing tot het al dan niet verlenen van ambulancezorg en zo ja, op welke wijze - dienen te geschieden door een op grond van de Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (de Wet BIG) geregistreerde verpleegkundige. Een geregistreerde verpleegkundige als bedoeld in de Wet BIG is ingevolge art. 88 van deze wet “verplicht geheimhouding in acht te nemen ten opzichte van al datgene wat hem bij het uitoefenen van zijn beroep op het gebied van de individuele gezondheidszorg als geheim is toevertrouwd, of wat daarbij als geheim te zijner kennis is gekomen of wat daarbij te zijner kennis is gekomen en waarvan hij het vertrouwelijke karakter moest begrijpen”.

De vraag die vervolgens rijst is of de ‘zorgintake en zorgindicatie’ die een MKA verpleegkundig centralist biedt, wel kan worden aangemerkt als ‘handelingen op het gebied van de individuele gezondheidszorg’, op welke verrichtingen de Wet BIG eigenlijk ziet. Het moet volgens art. 1 Wet BIG immers gaan om – voor zover voor deze zaak van belang:

i) verrichtingen - het onderzoeken en het geven van raad daaronder begrepen - rechtstreeks betrekking hebbende op een persoon en ertoe strekkende hem van een ziekte te genezen, hem voor het ontstaan van een ziekte te behoeden of zijn gezondheidstoestand te beoordelen, dan wel verloskundige bijstand te verlenen (lid 2 onder a); dan wel

ii) alle andere verrichtingen - het onderzoeken en het geven van raad daaronder begrepen - rechtstreeks betrekking hebbende op een persoon en ertoe strekkende diens gezondheid te bevorderen of te bewaken (lid 1).

Ook de ‘zorgintake en zorgindicatie’ die de verpleegkundig centralist op de MKA aan de hulpzoekende beller verleent, kwalificeert zich volgens de beroepsgroep bedoeld in art. 5 van de Regeling Twaz als ‘handelingen op het gebied van de individuele gezondheidszorg’ en meer in het bijzonder als de verrichtingen onder ii) bedoeld. De onder 4.5 genoemde nota c.q. richtlijn ‘Inzet centralist op de meldkamer voor ambulancezorg’ houdt daaromtrent het volgende in:12.

“4. Taken van de MKA-centralist juridisch beschouwd

Tijdens een telefonische melding die is binnengekomen bij de MKA, beoordeelt de triagerend centralist de noodzaak en urgentie van de melding voor de inzet van een ambulance. Aan de hand daarvan bepaalt de centralist of er een opdracht tot ambulance-inzet wordt gegeven. Wij noemen dit triage. In het Uniform Begrippenkader Ambulancezorg wordt triage omschreven als “het dynamisch proces van urgentie bepalen en het vervolg indiceren”.

Indicatiestelling wordt omschreven als “aanduiding van (vermoede) aandoening van het letsel en/of de toestand van de patiënt. Op grond van de indicatie bepaalt de centralist of en met welke urgentie ambulancezorg noodzakelijk is” (UBK, 2009).

Maar wat is juridisch gezien nu triage? Volgens de omschrijving uit de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) valt ‘het beoordelen van de gezondheidstoestand’ onder de definitie van wat de wet noemt ‘handelingen op het gebied van de geneeskunst’ (art. 7: 446 lid 2 BW). Het bepalen van de urgentie veronderstelt impliciet een medische (differentiaal-) inschatting van de gezondheidstoestand van de patiënt. Daarmee kan triage in de MKA als een geneeskundige handeling in de zin van de WGBO worden beschouwd. Deze handeling is als risicovolle handeling te kwalificeren. (…)

De Wet BIG bevat een regeling voor het uitvoeren van risicovolle handelingen in de gezondheidszorg. Alvorens deze regeling te bespreken is het noodzakelijk dat wij het uitgangspunt van deze wet tegen het licht houden. Wij zien dan dat het uitgangspunt van de wet is dat het een ieder vrij staat handelingen te verrichten op het gebied van de individuele gezondheidszorg. Indien dit in volle omvang het geval zou zijn, is de kans op schade voor de patiënt groot en dat is de reden dat de wetgever een regeling voor het uitvoeren van risicovolle handelingen - de voorbehouden handelingen - in de wet heeft opgenomen.

Een aantal risicovolle handelingen, de voorbehouden handelingen, is omschreven in art. 36 Wet BIG. Daar het risicovol zou zijn indien iedereen deze handelingen zou uitvoeren, zijn deze handelingen voorbehouden aan onder andere artsen. De lijst van risicovolle handelingen in de Wet BIG is verre van compleet. Dat was ook niet de bedoeling van de wetgever; de Wet BIG heeft het karakter van een kaderwet en dat betekent dat de wetgever de contouren schetst, maar dat veel moet worden ingevuld door ‘het veld’. Een aspect daarvan betreft de opdracht aan ‘het veld’ om een analyse te maken welke risicovolle handelingen in die specifieke sector worden verricht. Voor de MKA zijn dat de triage en de telefonische adviezen.

Triage is geen voorbehouden handeling opgesomd in de Wet BIG, maar triage is wel degelijk een risicovolle handeling. Kennis, inzicht enz. zijn nodig om triage te kunnen uitvoeren. Daarmee behoort triage tot de categorie risicovolle, niet-voorbehouden handelingen. Het wettelijk systeem betreffende voorbehouden handelingen en de overdracht daarvan, is ook van toepassing op risicovolle niet-voorbehouden handelingen.”13.

Ook in het ‘fundament voor bekwaamheidsbeleid verpleegkundig centralist meldkamer ambulancezorg’, waarin de door de ambulancesector gemaakte landelijke afspraken over deskundigheidsbevordering en het behoud van bekwaamheid zijn vastgelegd, wordt ‘triage’ aangemerkt als handelingen die onder de Wet BIG vallen. Hierin staat:

“De in de Wet BIG expliciet omschreven voorbehouden handelingen

zijn voor het werk van de centralist niet van toepassing; hij of zij heeft immers geen direct, fysiek contact met de patiënt. De contacten en daarmee de zorg verlopen op afstand, via de telefoon. Deze beroepsbeoefenaar zal dus in het werk ook geen voorbehouden handelingen, omschreven in de Wet BIG, verrichten. Toch is op grond van de werkzaamheden wel sprake van ‘individuele gezondheidszorg’ en ‘risicovolle handelingen’ waarover in de Wet BIG wordt gesproken; daarover verderop meer.14.

(…)

In de sector worden essentiële delen van het meldkamerproces beschouwd als ‘risicovolle handelingen’. De verpleegkundig centralist MKA mag op grond van de Wet BIG zonder direct toezicht of tussenkomst van een arts handelen. Dit handelen vindt ‘de jure’ in opdracht van de arts/MMA plaats (…).15.

Als uitvloeisel van de Wet BIG mag een verpleegkundig centralist MKA medische handelingen uitvoeren, mits gekoppeld aan ‘een opdracht’ van een arts. Die opdracht krijgt in de praktijk vorm in protocollen, richtlijnen en werkinstructies die door (of onder verantwoordelijkheid van) de MMA-arts worden opgesteld. Triagesystemen, protocollen, richtlijnen en werkinstructies dienen tesamen als vorm waarin de opdracht van de arts aan de centralist gestalte krijgt. (…)

Tot het medisch handelen waarvoor de MMA verantwoordelijkheid draagt, behoort ook -op grond van de WGBO- het verstrekken van informatie aan en het verkrijgen van toestemming van de patiënt bij medische verrichtingen, de uitwisseling van medische informatie, geheimhouding en dossierplicht.”16.

Vermeldenswaardig is dat binnen de MKA niettemin sprake kan zijn van functiedifferentiatie en dat ook niet-verpleegkundigen werkzaamheden kunnen verrichten op de MKA. Daarover vermeldt het bovengenoemde fundament voor bekwaamheidsbeleid het volgende:

“Binnen de meldkamers ambulancezorg zijn situaties te onderscheiden die mogelijk gevolgen kunnen hebben voor het bekwaamheidsbeleid (…).

De ene dimensie daarin is het vraagstuk van verpleegkundig versus niet-verpleegkundig centralisten. De andere dimensie is de dichotomie van risicovolle en niet-risicovolle handelingen in het meldkamerproces.

Differentiatie

De Nota Verantwoorde Ambulancezorg memoreert dat op de meldkamer vormen van taak- en functiedifferentiatie kunnen optreden. Differentiatie kan, zo meldt de Nota, onder meer vorm krijgen in een onderscheid tussen intake en uitgifte. Op de MKA kunnen niet-verpleegkundig centralisten werkzaam zijn, maar alleen op niet-risicovolle handelingen, bijvoorbeeld “op het logistieke proces van uitgifte van ambulanceritten.”

Bij differentiatie zijn drie hoofdvormen denkbaar.

De eerste twee ervan komen in de praktijk voor. De derde is een theoretische mogelijkheid, omdat zowel in wettelijke regelingen als in sectoraal beleid, is vastgelegd dat ‘intake’ en ‘indicatie’ tot de risicovolle handelingen behoren en dus door een verpleegkundig centralist moeten worden gedaan.

1. De eerste vorm is die waarin álle centralisten op de meldkamer ambulancezorg BIG-geregistreerd verpleegkundigen zijn, maar waarbij in het meldkamerproces wel wordt gedifferentieerd; binnen de risicovolle handelingen, maar ook tussen risicovolle en niet-risicovolle;

2. In de tweede worden risicovolle handelingen zoals het “aannemen van de melding, het geven van eerste medische adviezen, het stellen van de indicatie en het wel of niet inzetten van een ambulance, of een andere voorziening van de RAV of van een ketenzorginstelling...” [citaat uit Verantwoorde Ambulancezorg] ondergebracht bij een verpleegkundig centralist. Andere taken, gedefinieerd als niet-‘risicovolle’ onderdelen van het meldkamerproces, zoals “het logistieke proces van uitgifte van ambulanceritten” worden bij deze vorm van differentiatie door niet-verpleegkundigen uitgevoerd;

3. Een derde-denkbare, maar onder de huidige regelgeving niet realiseerbare- differentiatievorm is die, waarbij ‘risicovolle handelingen’, zoals intake en indicatie, door een niet-verpleegkundig centralist worden gedaan.

Dimensie “Risicovol en niet-risicovol”

De sector schrijft in de Nota Verantwoorde Ambulancezorg:

“De RAV is verantwoordelijk voor de meldkamerfunctie en het ambulancevervoer en is een zorginstelling in het kader van de Kwaliteitswet Zorginstellingen (inmiddels Wet Kwaliteit, Klachten en Geschillen Zorg: WKGGZ).

De Kwaliteitswet (nu WKKGZ) en andere relevante zorgwetgeving (WGBO, Wet BIG) zijn daarom onverkort van toepassing op de RAV, inclusief de meldkamerzorg. Dat betekent ook dat het aannemen van de melding, het geven van eerste medische adviezen, het stellen van de indicatie en het wel of niet inzetten van een ambulance, of een andere voorziening van de RAV of

van een ketenzorginstelling onlosmakelijk onderdeel uitmaken van het (ambulance) zorgproces. Daarmee vallen deze activiteiten onder het wettelijk kader van de gezondheidszorg, zowel in de dagelijkse als in de opgeschaalde

situatie. De sector ziet triage als een risicovolle handeling waardoor er voldaan dient te worden aan dit wettelijk kader. De duiding hiervan is door de sector vastgelegd.”

Dimensie “Verpleegkundig en niet-verpleegkundig”

De Nota Verantwoorde Ambulancezorg stelt dat ‘triage’ tot de ‘risicovolle handelingen’ moet worden gerekend. Daaruit vloeit voort dat op ‘intake’ en ‘indicatie’ géén niet-verpleegkundigen kunnen worden ingezet. In de betreffende nota werd dus vastgelegd dat triage door een verpleegkundige móet worden gedaan, met een afgeronde, erkende, opleiding, te weten de CZO-opleiding verpleegkundig centralist meldkamer ambulancezorg.

Ook Artikel 19, lid 2. van de Regeling Twaz is helder: De Regionale Ambulancevoorziening zorgt ervoor dat in de meldkamer de zorgintake en de zorgindicatie geschiedt door een op grond van de Wet op de beroepen individuele gezondheidszorg geregistreerde verpleegkundige.

De sector definieert triage dus als ‘risicovol handelen’ en schrijft voor dat dit handelen door een verpleegkundige moet worden uitgevoerd.

De TWAZ stelt dat zorgintake en zorgindicatie door een geregistreerd verpleegkundige dienen te geschieden, omdat het risicovol handelen is en derhalve (ook) onder de Wet BIG, WGBO en WKKGZ valt.”17.

Uit het geheel van bovengenoemde wettelijke regelingen en daaruit voortvloeiende richtlijnen en protocollen kan tot dusverre worden geconcludeerd dat het proces van zorgintake, zorgindicatie en inzet van ambulancezorg dat op de MKA plaatsvindt, ook wel ‘triage’ genoemd, als risicovolle handeling in de zin van de Wet BIG wordt aangemerkt, waarop deze wet en de WGBO en WKKGZ van toepassing zijn. Omdat triage tot de categorie risicovolle handelingen behoort, moet zij worden gedaan door een op grond van de Wet BIG geregistreerde verpleegkundige en kunnen niet-verpleegkundigen op de MKA niet hiervoor worden ingezet. Het gaat daarbij in het bijzonder om “het aannemen van de melding, het geven van eerste medische adviezen, het stellen van de indicatie en het wel of niet inzetten van een ambulance, of een andere voorziening van de RAV of van een ketenzorginstelling”. Deze werkzaamheden geschieden te allen tijde door een verpleegkundig centralist op de MKA. Niet-verpleegkundigen op de MKA kunnen enkel belast zijn met niet-risicovolle onderdelen van het meldkamerproces, zoals het logistieke proces van uitgifte van ambulanceritten.

De verwerking van 112-gesprekken binnen de MKA en het beheer daarover

Omdat het middel, in het verlengde van hetgeen de officier van justitie in raadkamer heeft aangevoerd, met betrekking tot de aard van de gevorderde gegevens aanstipt dat “het in casu gaat om informatie die onder de Wet Politiegegevens [valt]” en verder betoogt dat het gelet “op de status van de gesprekken met de 112-alarmcentrale” (waarbij in het bijzonder wordt gewezen op de taak van de gemeenschappelijke meldkamer als omschreven in art. 35 lid 2 van de Wet Veiligheidsregio’s) in ieder geval “niet gaat om informatie die kan of moet worden aangemerkt als medische gegevens waarop het medisch beroepsgeheim betrekking heeft”18., zal ik kort stilstaan bij de wettelijke grondslag en de procedure voor het verwerken van 112-gesprekken die door MKA-centralisten worden gevoerd, alsook de verantwoordelijke in wiens beheer dit geschiedt.

Hoewel het middel de stelling dat een 112-gesprek informatie betreft die onder de Wet Politiegegevens valt niet nader beargumenteert, wil ik toch aandacht schenken aan de juistheid daarvan. Aan deze stelling die de officier van justitie blijkens de bestreden beschikking tijdens de raadkamerbehandeling heeft betrokken, ligt ten grondslag dat volgens de Telecommunicatiewet en het Besluit 1-1-2 alarmcentrales het opnemen en bewaren van de bij de alarmcentrale ingekomen gesprekken onder de politie valt, dat deze telefoongesprekken derhalve zijn verkregen bij de uitvoering van de politietaak in het kader van het beheer van de 112 alarmcentrale en de Wet Politiegegevens dan ook de grondslag biedt om deze gegevens voor strafrechtelijke doeleinden te gebruiken.19.

Onmiskenbaar doelt de officier van justitie hier op de volgende bepalingen:

- Art. 11.10 van de Telecommunicatiewet, dat voor zover van belang luidt:

“1. De aanbieder van een openbaar elektronisch communicatienetwerk en de aanbieder van een openbare elektronische communicatiedienst die nummeridentificatie aanbiedt, is verplicht aan de door Onze

Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, in overeenstemming met Onze Minister, aangewezen beheerders van een alarmnummer voor publieke diensten, indien er elektronische communicatie met een alarmnummer wordt afgewikkeld, gelijktijdig:

a. het nummer van het oproepende netwerkaansluitpunt te verstrekken, ook indien bij dat netwerkaansluitpunt gebruik wordt gemaakt van een in artikel 11.9, tweede lid, onder a, bedoelde blokkeringsmogelijkheid;

b. de naam, en de beschikbare adres-, postcode- en woonplaatsgegevens van de abonnee, dan wel de locatie van de openbare betaaltelefoon, die onder het desbetreffende nummer is aangesloten, te verstrekken.

2. De aanbieder van een openbaar elektronisch communicatienetwerk en de aanbieder van een openbare elektronische communicatiedienst, die locatiegegevens kan verwerken omtrent abonnees of gebruikers, is verplicht aan de aangewezen beheerders van een alarmnummer voor publieke diensten, bedoeld in het eerste lid, indien er communicatie over een dergelijk alarmnummer wordt afgewikkeld, gelijktijdig de daarop betrekking hebbende locatiegegevens te verstrekken, ook indien de abonnee of gebruiker, voor zover het betreft de locatiegegevens als bedoeld in artikel 11.5a, op de voet van het vijfde lid van dat artikel, gebruik heeft gemaakt van de mogelijkheid om tijdelijk de verwerking van de hem betreffende locatiegegevens te beletten.

3. De verstrekte nummers, alsmede de in het eerste lid, onder b, en de in het tweede lid, bedoelde gegevens worden door de beheerders, bedoeld in het eerste lid, vastgelegd met het oog op de hulpverlening in noodsituaties of de bestrijding van het misbruik van een alarmnummer voor publieke diensten. De beheerders zijn verantwoordelijke in de zin van artikel 1, onderdeel d, van de Wet bescherming persoonsgegevens voor deze vastlegging.

4. Verstrekking van nummers en gegevens door de beheerder vindt slechts plaats met het oog op de hulpverlening in noodsituaties of de bestrijding van het misbruik van een alarmnummer voor publieke diensten. De beheerder is verantwoordelijke in de zin van artikel 1, onderdeel d, van de Wet bescherming persoonsgegevens voor deze verstrekkingen.

5. Verstrekking van nummers en gegevens met het oog op de hulpverlening in noodsituaties vindt slechts plaats aan de door Onze Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, in overeenstemming met Onze Minister, aangewezen publieke diensten belast met hulpverleningstaken.

6. Verstrekking van nummers en gegevens met het oog op de bestrijding van het misbruik van een alarmnummer voor publieke diensten vindt slechts plaats aan degene die op grond van artikel 141 of 142 van het Wetboek van Strafvordering is belast met de opsporing van strafbare feiten.

(…)

10. De beheerders, bedoeld in het eerste lid, zijn bevoegd om ten behoeve van de controle op de effectiviteit van de hulpverlening in noodsituaties de bij het alarmnummer voor publieke diensten ingekomen oproepen vast te leggen en voor ten hoogste twee maanden te bewaren. Bij de vastlegging worden de datum en het tijdstip van de oproep geregistreerd.

(…)”

- Artt. 1 en 2 van het Besluit 1-1-2 alarmcentrales (Stcrt. 2012, nr. 26110), die respectievelijk luiden:

“Als beheerder van de alarmnummers voor publieke diensten, bedoeld in artikel 11.10, eerste lid, van de Telecommunicatiewet, wordt aangewezen de korpschef, bedoeld in artikel 27 van de Politiewet 2012.”

“Als publieke diensten belast met hulpverleningstaken, bedoeld in artikel 11.10, vijfde lid, van de Telecommunicatiewet, worden aangewezen de gemeentelijke en regionale brandweerkorpsen, de Regionale Ambulancevoorzieningen, bedoeld in artikel 4 van de Twaz, en de politie.”

Art. 11.10 van de Telecommunicatiewet legt de aanbieders als bedoeld in lid 1 van deze bepaling de verplichting op om het nummer waarmee naar het 112-alarmnummer is gebeld, de naam van de abonnee van dit nummer, de van hem beschikbare adres-, postcode- en woonplaatsgegevens, alsmede de door de aanbieder verwerkte locatiegegevens van waar vandaan is gebeld, te verstrekken aan de aangewezen beheerder van dit alarmnummer. Voor de toepassing van de bepaling wijst het Besluit 1-1-2 alarmcentrales de korpschef aan als beheerder van het 112-alarmnummer.

Uit de leden 3 tot en met 6 van art. 11.10 Telecommunicatiewet volgt voorts dat de beheerder de door de aanbieder verstrekte nummer- en andere gegevens bedoeld in deze bepaling dient vast te leggen ten behoeve van de hulpverlening door de hulpdiensten aangewezen in art. 2 van het Besluit 1-1-2 alarmcentrales, onderscheidenlijk de bestrijding van misbruik van dit alarmnummer. De vastgelegde gegevens mag de beheerder vervolgens alleen ten behoeve van de hulpverlening verstrekken aan de desbetreffende hulpdiensten, en voorts, alleen ten behoeve van misbruikbestrijding verstrekken aan – kort gezegd – politie en justitie.

De omstandigheid dat de korpschef voor de toepassing van art. 11.10 van de Telecommunicatiewet als beheerder van het 112-alarmnummer is aangewezen, leidt niet zonder meer tot de slotsom dat hij ook het beheer voert over de verwerking van de 112-gesprekken die door de MKA-centralisten worden gevoerd en dus degene is die zorg en verantwoordelijkheid draagt voor het opnemen en bewaren van die gesprekken. Hooguit verleent het tiende lid van art. 11.10 van de Telecommunicatiewet aan de korpschef de bevoegdheid om “ten behoeve van de controle op de effectiviteit van de hulpverlening in noodsituaties de bij het alarmnummer voor publieke diensten ingekomen oproepen vast te leggen en voor ten hoogste twee maanden te bewaren”. De bepaling biedt mijns inziens geen enkel aanknopingspunt voor het oordeel dat het dagelijkse beheer over de verwerking van 112-gesprekken die binnen de MKA worden gevoerd aan de korpschef is opgedragen, laat staan dat daaruit zou kunnen worden afgeleid dat het verwerken van die gesprekken een ‘politietaak’ is.

Men kan zich afvragen wat dan wel de wettelijke grondslag biedt voor het verwerken van 112-gesprekken die door MKA-centralisten worden gevoerd en wie hiervoor de zorg en de verantwoordelijkheid draagt. De onder 4.5 genoemde ‘Richtlijn verwerking van geluidsgegevens in de meldkamer voor de ambulancezorg’ lijkt hier een antwoord op te geven. In deze richtlijn, die de procedure bevat voor het verwerken van persoonsgegevens die zijn vastgelegd op geluidsdragers in de meldkamer, wordt onder geluidsgegeven verstaan: “elk gegeven vastgelegd op een geluidsdrager in de meldkamer”; onder persoonsgegeven: “elk gegeven betreffende een geïdentificeerde of identificeerbare natuurlijke persoon”; onder verwerking van persoonsgegevens: “elke handeling of elk geheel van handelingen met betrekking tot persoonsgegevens, waaronder in ieder geval het verzamelen, vastleggen, ordenen, bewaren, bijwerken, wijzigen, opvragen, raadplegen, gebruiken, verstrekken door middel van doorzending, verspreiding of enige andere” en onder persoonsregistratie: “een samenhangende verzameling van op verschillende personen betrekking hebbende gegevens, waaronder medische gegevens, voor zover deze in het kader van de zorgverlening zijn verzameld”.20.

De richtlijn vermeldt omtrent de wettelijke grondslag voor het verwerken van geluidsgegevens inhoudende persoonsgegevens en -registratie het volgende:21.

“2. Wettelijk kader

Daar het opnemen van gesprekken op geluidsdragers op de meldkamer ambulancezorg reeds lange tijd plaatsvindt en eigenlijk een gewoonte is, is het niet duidelijk wat de status van die vastgelegde geluidsgegevens is en welke regelgeving daarop van toepassing is. Het gecompliceerde is dat er gegevens op staan van de patiënt, de melder, de centralist, de ambulancezorgverlener en onder bepaalde omstandigheden van de politie en de brandweer. Deze onduidelijkheid kan niet blijven voortbestaan en dus moet worden bezien welke bepalingen op de vastgelegde geluidsgegevens van toepassing zijn.

(…)

Wet bescherming persoonsgegevens (WBP)

De WBP is de basiswet wat betreft de omgang met en de bescherming van persoonsgegevens; deze wet is dus derhalve van toepassing op de vastgelegde geluidsgegevens. (…)

Rechtmatige grondslag

De verwerking van persoonsgegevens moet een rechtmatige grondslag hebben. De WBP vereist de toestemming van de betrokkene. Is dit niet mogelijk, dan is de basis voor een rechtmatige gegevensverwerking de noodzaak om gegevens vast te leggen ten behoeve van de uitvoering van een overeenkomst of het gerechtvaardigde belang van de verantwoordelijke. Deze laatste twee aspecten zijn relevant voor de meldkamer ambulancezorg. Daarnaast is het van belang dat de WBP het verwerken van gevoelige gezondheidsgegevens toestaat indien dit geschiedt in het kader van de zorgverlening.

Voorwaarde voor verwerken van persoonsgegevens

De WBP bepaalt dat het verwerken van persoonsgegevens betreffende iemands gezondheid verboden is, tenzij de WBP daarover een bepaling bevat.

Art. 21 WBP bevat een dergelijke bepaling: voor het verbod op verwerken van persoonsgegevens en gezondheidsgegevens is voor de gezondheidszorg een uitzondering gemaakt. Wel is vereist dat dit verwerken noodzakelijk is met het oog op een goede behandeling of verzorging van de patiënt, dan wel dat dit in het kader van de beroepspraktijk noodzakelijk is. Voor de uitvoering van de geneeskundige behandelingsovereenkomst tussen centralist en patiënt is het noodzakelijk dat persoonsgegevens worden verwerkt. De overeenkomst betreft de beoordeling van de centralist van de zorgvraag (op basis van vastgestelde protocollen) en daaruit vloeit de verwerking van de gegevens noodzakelijkerwijs voort. Tevens vloeit uit deze kernactiviteit voort dat het ten behoeve van een zorgvuldige hulpverlening noodzakelijk is dat gegevens worden vastgelegd en wel op geluidsdragers. Slechts schriftelijk vastleggen van gegevens is gezien het spoedeisende belang van dit type zorgverlening ontoereikend en inadequaat. De gegevensverwerking in de meldkamer ambulancezorg is een onderdeel van de kernactiviteiten van deze meldkamer. (…)

Doel

Gegevens mogen slechts worden verkregen voor duidelijk omschreven, gerechtvaardigde doeleinden. (De doelstelling van de verwerking in de gezondheidszorg ligt vast in de WGBO). De gegevens mogen vervolgens niet worden verwerkt op een manier die ‘onverenigbaar’ is met de doeleinden waarvoor de gegevens zijn verzameld.”22.

Grondslag voor het (dagelijks) verwerken - waaronder valt het vastleggen en bewaren - van 112-telefoongesprekken die binnen de MKA worden gevoerd zijn aldus de richtlijn art. 21 WBP, in verbinding met de WGBO. Art. 7 van de richtlijn houdt met betrekking tot de juridische status van deze vastgelegde geluidsgegevens voorts in dat zij als een onderdeel van het dossier in de zin van art. 7:454 BW moeten worden gezien, omdat zij onder meer medische gegevens bevatten betreffende een patiënt en dienen te worden beschouwd als ‘noodzakelijk in het kader van een goede hulpverlening aan de patiënt’.23.

De zorg en de verantwoordelijkheid voor de verwerking van deze geluidsgegevens draagt in de meeste gevallen de directeur RAV. Wel kan een andere functionaris worden aangemerkt als ‘de verantwoordelijke’ hiervoor. Ook dan blijft de directeur RAV er eindverantwoordelijk voor dat een en ander op deugdelijke wijze geschiedt.24.De verantwoordelijke is ook degene die een (natuurlijk) persoon buiten de RAV benoemt tot bewerker van geluidsgegevens, dan wel binnen de RAV een beheerder benoemt ten behoeve van het verwerken van geluidsgegevens. Het is ook de verantwoordelijke die ervoor moet zorgen dat voldoende technische en organisatorische beveiligingsmaatregelen worden getroffen voor de werkzaamheden van de bewerker of de beheerder, die kennisneemt van en oordeelt over verzoeken en opdrachten tot het verstrekken, afluisteren of vernietigen van geluidsgegevens, en bepaalt (de uitzonderingen daargelaten) in welke vorm kopieën daarvan ter beschikking zullen worden gesteld (nl. als geluidsgegeven of in uitgeschreven vorm).25.

Kortom: de verwerking van 112-telefoongesprekken die binnen de MKA worden gevoerd is in eigen beheer van de RAV en is, anders dan zijdens het openbaar ministerie wordt gesuggereerd, niet een taak waarvoor de politie zorg en verantwoordelijkheid draagt.

De verstrekking van MKA-geluidsgegevens ten behoeve van een strafrechtelijk onderzoek en het beroepsgeheim

In art. 6 van de Richtlijn verwerking van geluidsgegevens in de meldkamer voor de ambulancezorg wordt onderkend dat de officier van justitie en de rechter-commissaris een opdracht kunnen geven tot het ter beschikking stellen van de binnen de MKA vastgelegde geluidsgegevens. Het is de officier van justitie of de rechter-commissaris die dan bepaalt in welke vorm hij deze wenst te verkrijgen.26.In de artikelsgewijze toelichting op de artt. 6 en 7 van de Richtlijn wordt verder opgemerkt dat indien het openbaar ministerie of de rechter-commissaris de geluidsbanden vordert in het kader van een strafrechtelijk onderzoek, de RAV zich kan beroepen op het feit dat zij van mening is dat de geluidsbanden onder de reikwijdte van het beroepsgeheim vallen. Daarbij wordt echter wel aangetekend dat de literatuur en jurisprudentie tot op heden geen duidelijkheid verschaffen over de vraag of geluidsdragers onder de reikwijdte van art. 98 Sv vallen, maar dat de (beroeps)sector in afwachting van helderheid in deze het uitgangspunt hanteert dat het beroepsgeheim zich ook over de geluidsgegevens uitstrekt. Voor de situaties waarin en de condities waaronder aan de opdracht gehoor zal worden gegeven wordt verwezen naar de onder 4.5 genoemde ‘Achtergrondnotitie en richtlijn beroepsgeheim binnen de ambulancezorg’.27.

De ‘Achtergrondnotitie en richtlijn beroepsgeheim binnen de ambulancezorg’ bevat in hoofdstuk 1 richtlijnen voor het omgaan met het beroepsgeheim en het verschoningsrecht indien onder meer het openbaar ministerie patiëntendossiers van de ambulancezorg vordert en, in hoofdstuk 2, richtlijnen voor het omgaan met het beroepsgeheim door ambulancezorgverleners en centralisten in de MKA bij hun samenwerking met politie en openbaar ministerie.

Hoewel dit laatste in de onderhavige zaak, waar het gaat om een vordering tot verstrekking van geluidsgegevens, niet van evident belang is, stip ik het toch aan omdat het laat zien dat de MKA zich duidelijk onderscheidt van de andere onderdelen van de gemeenschappelijke meldkamer (politie en brandweer) en verder duidelijk maakt dat hetgeen de MKA-centralisten in een 112-gesprek wordt medegedeeld enkel voor hun oren is bestemd. De richtlijn besteedt in par. 2.3 dan ook bijzondere aandacht aan ‘het beroepsgeheim in de meldkamer voor de ambulancezorg’ en houdt daarover het volgende in:

“Aparte aandacht verdient het omgaan met en de handhaving van het beroepsgeheim door de centralisten werkzaam op de meldkamer voor de ambulancezorg. De organisatie is veelal zo dat centralisten behorend bij de RAV (‘witte kolom’), de politie (‘blauwe kolom’) en/of de brandweer (‘rode kolom’) in een grote meldkamer hun eigen werkzaamheden verrichten, maar wel op gehoorsafstand van elkaar zitten. Zo kan de politie vernemen dat zich kennelijk een ernstige steekpartij heeft voorgedaan, of een bedrijfsongeval plaatsvond. Centralisten ambulancezorg kunnen daarentegen vernemen dat bepaalde personen verdacht worden van het plegen van strafbare feiten. Er zijn kortom gegevens die voor personen buiten de eigen discipline ‘erg interessant kunnen zijn’.

Hoe nu te handelen? Voor een antwoord op deze vraag moeten wij te rade gaan bij een discipline-overstijgende wet. Noodzakelijk is eerst stil te staan bij een attitude-kwestie: de medewerkers van de verschillende disciplines in de meldkamer dienen te beschikken over een ijzeren discipline dat zij gegevens die zij horen - maar die niet voor hen zijn bestemd – niet zullen gebruiken. Dit vereist een diep vertrouwen in elkaar dat een ieder die discipline ook opbrengt! Deze gedragslijn vloeit voort uit de basiswet die over al onze privacy gaat: de Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp). In dit verband zijn twee pijlers onder deze wet relevant. De ene pijler onder deze wet is het principe dat er een doel moet zijn om persoonsgegevens te verzamelen. De andere pijler is het principe dat persoonsgegevens niet mogen worden gebruikt voor een ander doel dan waarvoor ze zijn verzameld. Dit aspect speelt vooral een rol tussen ambulancezorgverleners enerzijds en de politie anderzijds. Patiëntgegevens worden verzameld met als doel goede gezondheidszorg te verlenen aan de patiënt. Politiegegevens worden verzameld in het kader van de taken die eigen zijn aan de wettelijke bevoegdheden van de politie. De ene discipline mag dus niet ‘aan de haal gaan’ met gegevens die door de andere discipline zijn verzameld, tenzij er een noodzaak is.

Gaan we terug naar de steekpartij: centralisten meldkamer ambulancezorg mogen de persoonsgegevens waarover zij beschikken aan de politie verstrekken op het moment dat dit noodzakelijk is, bijvoorbeeld met het oog op de veiligheid van de bemanning of de veiligheid van anderen (waaronder de patiënt). De centralist van het politieonderdeel in de meldkamer mag persoonsgegevens waarover hij beschikt slechts verstrekken aan de centralist van het ambulance-onderdeel in de meldkamer, indien inzet van een ambulance moet worden overwogen. Er is dan in een dergelijke situatie sprake van een ‘gerechtvaardigd doel’ om persoonsgegevens voor een andere doelstelling te gebruiken, dan waarvoor ze in eerste instantie werden verzameld. Telkens moet worden

overwogen en afgewogen wat de noodzaak is om persoonsgegevens uit te wisselen.”28.

Op hoofdstuk 1 van de richtlijn zal ik verder niet ingaan, nu hier juist aan orde is de vraag of, zoals daaruit volgt, de geluidsgegevens van de 112-gesprekken die in de MKA zijn gevoerd onder het beroepsgeheim vallen en object zijn van de bevoegdheid tot verschoning. Daaromtrent zal ik hieronder een standpunt innemen.

Conclusie

Al het boven besprokene in aanmerking genomen, kom ik tot het oordeel dat al hetgeen de hulpzoekende beller in een 112-gesprek meedeelt aan de triagerend verpleegkundig centralist op de MKA die hem te woord staat, wetenschap is die deze centralist bij het uitoefenen van zijn beroep op het gebied van de individuele gezondheidszorg als geheim is toevertrouwd; hetgeen betekent dat hij ten aanzien daarvan zijn plicht tot geheimhouding als bedoeld in art. 88 Wet BIG in acht dient te nemen.

Dit standpunt neem ik dan ook in bij de bespreking van het middel, waarmee ik hieronder vervolg.