6.3.3.1 Schending van hoor en wederhoor

Het recht op een 'fair trial' houdt volgens het EHRM onder andere in een recht voor partijen om gehoord te worden1 en zich uit te laten over alle – al dan niet door de wederpartij – naar voren gebrachte feiten en de in het geding gebrachte bewijsstukken. In de woorden van het Europese Hof: 'each party must be afforded a reasonable opportunity to present his case’ en ‘the opportunity to have knowledge of and comment on all evidence adduced or observations filed'.2 Schending hiervan heeft het EHRM onder andere aangenomen in gevallen waarin de nationale rechter een partij niet in de gelegenheid had gesteld om zich uit te laten over bewijsstukken van essentiële betekenis voor de beslissing,3 en een partij geen toegang had tot alle relevante processtukken.4

Schending van het door art. 6 EVRM gewaarborgde recht op hoor en wederhoor is zonder meer voldoende om het rechtsmiddelenverbod van art. 7:685 BW te doorbreken.5 In de beschikking Enka/Dupont6 heeft de Hoge Raad geoordeeld dat het beginsel van hoor en wederhoor behoort tot de fundamentele beginselen van het procesrecht, die – in geval van veronachtzaming – kunnen leiden tot doorbreking van het rechtsmiddelenverbod. Nadien is dit vele malen door de Hoge Raad herhaald. Veelal wordt de volgende overweging gebruikt:

Doorbreking van het rechtsmiddelenverbod ex art. 7:685 lid 11 BW wegens schending van het beginsel van hoor en wederhoor is onder andere aangenomen bij een oproeping van een partij die niet in overeenstemming was met de wettelijke vereisten8 en een oproeping die, hoewel in overeenstemming met de wettelijke vereisten, de verweerster niet had bereikt om een reden die niet in haar risicosfeer lag.9 Ook de oproeping van de verweerder door de kantonrechter op een zodanig laat tijdstip dat hem geen gelegenheid is gegeven zijn verweer behoorlijk voor te bereiden en een verweerschrift in te dienen, is in strijd met het beginsel van hoor en wederhoor.10 Verder heeft het Hof Amsterdam in 2007 geoordeeld dat de kantonrechter het beginsel van hoor en wederhoor heeft geschonden door de arbeidsovereenkomst te ontbinden, terwijl de werknemer vanwege zijn gezondheidstoestand niet in staat was verweer te voeren.11 Geen schending van het beginsel van hoor en wederhoor werd daarentegen aangenomen in het geval de rechter geen gevolg gaf aan een bij de mondelinge behandeling door de betrokkene in het kader van diens verweer gedaan verzoek om de behandeling tot een later tijdstip aan te houden teneinde hem in de gelegenheid te stellen dat verweer nader, mondeling of schriftelijk door een medisch deskundige te doen toelichten.12

Ook zijn verschillende uitspraken bekend waarin doorbreking werd toegestaan, omdat een partij niet in de gelegenheid was gesteld op een productie of tegenverzoek te reageren.13 Wordt een productie pas vlak voor de zitting of zelfs nog tijdens de zitting ingebracht, dan wordt het beginsel van hoor en wederhoor niet geschonden indien de producties een geringe omvang hebben en van niet al te grote complexiteit zijn of feiten bevatten die ruim voor de mondelinge behandeling bekend waren, mits de wederpartij de gelegenheid krijgt om de productie te bekijken en erop te reageren.14

Verder verzet het beginsel van hoor en wederhoor zich ertegen dat einduitspraak wordt gedaan zonder dat de partij die op grond van de processuele gang van zaken in redelijkheid mocht verwachten nog de gelegenheid te krijgen een essentieel onderdeel van haar stellingen nader toe te lichten, daartoe in de gelegenheid is gesteld.15 Ten slotte is schending van het beginsel van hoor en wederhoor aangenomen in het geval waarin de kantonrechter feiten aan zijn beslissing ten grondslag had gelegd die niet aan het inleidend verzoek ten grondslag lagen en ook overigens door partijen niet waren gesteld.16 Gaat de rechter daarentegen uit van een feitelijke vaststelling die afwijkt van hetgeen partijen hebben gesteld, maar wel deel uitmaakt van het door partijen gevoerde debat, dan wordt het beginsel van hoor en wederhoor niet geschonden. De rechter mag de stellingen van partijen uitleggen en waarderen.17

Geen schending van het beginsel van hoor en wederhoor is aangenomen op de grond dat de kantonrechter aan het aanbod van de werknemer om getuigenbewijs te leveren was voorbijgegaan.18 Volgens de Hoge Raad had de werkgever zijn standpunt dat voor de werknemer geen passend werk meer beschikbaar was uitvoerig en gedetailleerd aan de hand van bescheiden toegelicht, en had de werknemer uitvoerig de gelegenheid gekregen om zijn hiervan afwijkende standpunt toe te lichten en deze gelegenheid ook benut. Verder achtte de Hoge Raad in dit verband van belang dat het hier ging om een eenvoudige, op een spoedige beslissing gerichte verzoekschriftprocedure, waarin de rechter beslist zonder aan de wettelijke bewijsregels te zijn gebonden, zodat in beginsel zonder het houden van een getuigenverhoor op het verzoek kan worden beslist.