Bevrijdende verweren (BPP nr. XXII) 2023/302:302 Rechtsgeldige en tijdige stuitingshandeling

Bevrijdende verweren (BPP nr. XXII) 2023/302

302 Rechtsgeldige en tijdige stuitingshandeling

Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.

Eiser moet in de procedure aangeven op welke stuitingshandeling hij doelt. Eiser dient er rekening mee te houden dat verwacht wordt dat hij eigener beweging stuitingsbrieven overlegt.1 Het is aan de (schuld)eiser om zijn stelling dat stuiting heeft plaats gevonden te onderbouwen door voldoende nauwkeurig aan te geven welk aan de verweerder verzonden schriftelijk stuk volgens hem aan de te stellen eisen voldoet. Bij voldoende betwisting zal de schuldeiser ook de ontvangst van dit geschrift moeten bewijzen.2 Onderwerp van discussie kan zijn of een bepaalde (rechts)handeling tot stuiting van de verjaring leidt.3 Wanneer is sprake van een rechtsgeldige stuiting?

Rechtsgeldig

Art. 3:316 BW bepaalt dat de verjaring van een rechtsvordering wordt gestuit door een daad van rechtsvervolging: bijvoorbeeld het instellen van een eis (een dagvaarding).4 Onder het instellen van een eis wordt verstaan het in gang zetten van een procedure die kan leiden tot een executoriale titel ter zake van het vorderingsrecht.5

Het instellen van een eis in rechte heeft slechts dan geen stuitende werking indien zij niet tot toewijzing leidt en het geding door het in kracht van gewijsde gaan van een uitspraak of op andere wijze is geëindigd (art. 3:316 lid 1 en 2 BW).6 Het niet (tijdig) instellen van een nieuwe eis brengt niet het intreden van verjaring mee, maar heeft slechts tot gevolg dat de stuitende werking van de eerder gestelde eis komt te vervallen.7 De verjaring wordt ook gestuit door iedere andere daad van rechtsvervolging van de zijde van de gerechtigde, die in de vereiste vorm geschiedt (art. 3:316 lid 1 laatste zinsnede BW). Voorbeelden zijn een rechtsgeldige indiening van een voeging (art. 222 Rv)8 of een rechtsgeldige voeging als benadeelde partij (art. 51g lid 1 en lid 3 Sv). Stuiting vindt ook plaats ingeval van een handeling strekkende tot het verkrijgen van een bindend advies mits voldaan wordt aan een aantal vereisten (art. 3:316 lid 3 BW). De enkele vermelding van de mogelijkheid een beroep te doen op een vernietigingsgrond is onvoldoende voor een “andere daad van rechtsvervolging” als bedoeld in art. 3:316 lid 1 BW.9

De verjaring van een rechtsvordering tot nakoming van een verbintenis (waaronder een vordering tot vervangende schadevergoeding), wordt ook gestuit door een schriftelijke aanmaning of door een schriftelijke mededeling waarin de schuldeiser zich ondubbelzinnig zijn recht op nakoming voorbehoudt (art. 3:317 lid 1 BW).10 De schriftelijke mededeling moet een voldoende duidelijke waarschuwing aan de schuldenaar inhouden dat hij, ook na het verstrijken van de verjaringstermijn, ermee rekening moet houden dat hij de beschikking houdt over zijn gegevens en bewijsmateriaal, opdat hij zich tegen een dan mogelijkerwijs alsnog door de schuldeiser ingestelde vordering behoorlijk kan verweren.11 Voor een voldoende duidelijke waarschuwing is noodzakelijk dat voor de schuldenaar kenbaar is welke vordering is bedoeld en hij daaruit heeft moeten kunnen begrijpen welk recht op nakoming wordt voorbehouden en waartegen hij zich eventueel heeft te verweren.12 Niet nodig is dat de schriftelijke mededeling de vordering nauwkeurig omschrijft met aanwijzing van de correcte juridische grondslag.13 Bij de beoordeling of de mededeling aan de in art. 3:317 lid 1 BW gestelde eisen voldoet, zal de mededeling moeten worden uitgelegd.14 De letterlijke tekst is niet doorslaggevend: moest de schuldenaar daaraan in de gegeven omstandigheden redelijkerwijs de betekenis toekennen dat de schuldeiser zich ondubbelzinnig zijn recht op nakoming heeft voorbehouden? Niet alleen dient te worden gelet op de formulering daarvan, maar ook op de context waarin de mededeling wordt gedaan en op de overige omstandigheden van het geval;15 daarbij kan mede betekenis toekomen aan de verdere correspondentie van partijen.16 Ook omstandigheden die hebben plaats gevonden nadat de rechtshandeling is verricht, zijn medebepalend voor de uitleg daarvan.17

De verjaring van andere rechtsvorderingen (bijvoorbeeld een vordering tot vernietiging wegens bedrog, dwaling of misbruik van omstandigheden of een vordering tot ontbinding) wordt gestuit door een schriftelijke aanmaning,18 indien deze binnen zes maanden wordt gevolgd door een stuitingshandeling als in art. 3:316 lid 1 BW omschreven (art. 3:317 lid 2 BW).

Tenzij partijen dit contractueel hebben uitgesloten, kan de verjaring alleen worden gestuit op grond van art. 3:317 lid 1 BW indien het geldend maken van een vorderingsrecht voldoende wordt nagestreefd.19

Voorbeeld

Een factuur (voorzien van omschrijving en datum) is aan te merken als een schriftelijk stuk (art. 3:317 lid 1 BW) waarin de schuldeiser zich ondubbelzinnig het recht op nakoming jegens de schuldenaar heeft voorbehouden.

Zonder vermelding van een eventueel in te stellen vordering waarbij ondubbelzinnig het recht op nakoming wordt voorbehouden20 heeft het aanhangig maken van één van de volgende procedures geen stuitende werking: een strafrechtelijke aangifte van een partij tegen haar wederpartij,21 ingeval partijen in onderhandeling zijn,22 ingeval van aanhangig maken van een voorlopige bewijsverrichting, of van een deelgeschilprocedure,23 het voeren van een tuchtprocedure, het aangaan van een mediationtraject, een oproep om als getuige te verschijnen in de zaak van de ex-werkgever tegen mede ex-werknemers24 en een vordering strekkende tot een verklaring voor recht.25 Bij het aanhangig maken van de genoemde procedures is het zaak het recht op nakoming uitdrukkelijk voor te behouden.

Enkele van de hierboven genoemde procedures worden hierna uitgebreider besproken.

Stuiting door onderhandelingen ingeval van aansprakelijkheidsverzekeringen

Een uitzondering op het uitgangspunt dat ingeval partijen in onderhandeling zijn daaraan geen stuitende werking toekomt, 26 behelst de bijzondere regeling ingeval van een aansprakelijkheidsverzekering dat de verjaring ten opzichte van de verzekeraar wordt gestuit door iedere onderhandeling tussen de verzekeraar en de verzekerde of de benadeelde (art. 7:942 lid 3 BW en art. 10 lid 5 WAM). Door handelingen die de verjaring van een rechtsvordering van de benadeelde tegen de verzekeraar stuiten, wordt tevens de verjaring van een rechtsvordering van de benadeelde tegen de verzekerde gestuit (art. 10 lid 4 WAM).27 De bepaling dient ruim te worden uitgelegd; 28 dit volgt uit de aan de WAM ten grondslag liggende bedoeling een ruime bescherming te bieden aan verkeersslachtoffers.29

Voorlopige bewijsverrichtingen

Het verzoek tot het houden van een voorlopige bewijsverrichting valt niet onder het begrip ‘instellen van een eis’.30 Op een voorlopige bewijsverrichting hoeft geen bodemprocedure te volgen; een dergelijk verzoekschrift kan wel als mededeling in de zin van art. 3:317 lid 1 BW worden opgevat.31

Tuchtprocedures

Het indienen van een klaagschrift bij het Regionaal Tuchtcollege heeft geen stuitende werking, aangezien het geen mededeling behelst in de zin van art. 3:317 lid 1 BW. Bij het voeren van een tuchtprocedure is het de vraag of het de bedoeling is een vorderingsrecht geldend te maken. Eiser loopt met een tuchtrechtelijke beoordeling van een beroepsbeoefenaar niet vooruit op een vordering tot schadevergoeding: een tuchtrechtelijke procedure kan niet worden aangemerkt als een redelijke maatregel ter vaststelling van aansprakelijkheid en een tuchtrechtelijke veroordeling leidt niet zonder meer tot de vaststelling dat sprake is van een civielrechtelijke normschending.32

Mediation

In de EU-richtlijn Mediation in burgerlijke en handelszaken leidt de aanvang van een grensoverschrijdende mediation tot stuiting van de verjaring (art. 6 Wet implementatie richtlijn 2013/11/EU). Deze bepaling is niet verwerkt in art. 3:316 en 3:317 BW. De Mediationrichtlijn beoogt dat partijen tijdens een mediation geen verjaringsrisico lopen. ‘De aanvang van de mediation in een grensoverschrijdend geschil kan op één lijn worden gesteld met de stuitingshandelingen in art. 3:316 BW. De verjaring van de rechtsvordering tot vernietiging van een rechtshandeling kan op de voet van art. 3:317 lid 2 BW worden gestuit door binnen zes maanden na een schriftelijke aanmaning de mediation aan te vangen.’33

Mocht het beroep op (tijdige) stuiting niet worden gehonoreerd, dan kan eiser subsidiair aanvoeren dat een beroep op verjaring door verweerder naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is (een contra-bevrijdend verweer). Eiser zal daarvoor voldoende bijzondere omstandigheden moeten stellen.34 Die bijzondere omstandigheden zijn bijkomende omstandigheden. Eiser dient er rekening mee te houden dat het beroep op de beperkende werking van de redelijkheid en billijkheid nieuwe argumenten zal moeten bevatten die niet al aan de orde zijn gekomen in het kader van zijn onderbouwing van zijn eis en zijn beroep op stuiting.

Voorbeeld

“Onder omstandigheden is het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar dat een schuldenaar – die voordat de vijfjaarstermijn van art. 3:310 lid 1 BW is voltooid – met een schuldeiser in onderhandeling treedt, zich tegenover deze zich erop beroept dat op enig tijdstip gedurende de onderhandelingen deze termijn is voltooid. In een zodanig geval moet worden aangenomen dat een nieuwe verjaringstermijn begint te lopen van het ogenblik waarop de onderhandelingen worden afgebroken.”35

Stuiting door een ander dan de rechthebbende

Stuiting van de verjaring kan ook plaatsvinden door een ander dan de rechthebbende. De door de ander verrichte stuitingshandeling moet aan de gerechtigde kunnen worden toegerekend.36 Zo kan stuiting door een collectieve actie in het algemeen plaatsvinden en met betrekking tot de Wet op de Collectieve Afwikkeling Massaschade (WCAM) in het bijzonder.37

Collectieve actie

Een rechtspersoon in de zin van art. 3:305a BW is bevoegd door een aanmaning of mededeling op de voet van art. 3:317 lid 1 BW de verjaring te stuiten van rechtsvorderingen van personen wier gelijksoortige belangen zij ingevolge haar statuten behartigt.38 De stuitende werking op de voet van art. 3:316 lid 1 BW strekt zich uit tot de verjaring van op die collectieve actie aansluitende individuele vorderingen tot vernietiging van rechtshandelingen krachtens art. 1:89 BW, hetgeen ingevolge art. 3:52 lid 2 BW ertoe leidt dat ook de verjaring van de bevoegdheid tot het uitbrengen van een buitengerechtelijke verklaring wordt gestuit. Het Gerechtshof Amsterdam heeft de ‘Duisenberg- regeling’ op grond van de Wet op de Collectieve Afwikkeling Massaschade (WCAM) algemeen verbindend verklaard (art. 7:907 lid 1 BW).39 Die procedure is op 25 januari 2007 geëindigd op andere wijze dan door toewijzing van de vordering (zoals bedoeld in art. 3:316 lid 2 BW).40 De echtgenoot kan een ‘opt-out’-verklaring uitbrengen (art. 7:908 lid 2 BW); de echtgenoot geeft dan aan niet aan deze regeling gebonden te willen zijn. Als gevolg van de op 13 maart 2003 ingestelde collectieve actie door onder meer de Stichting Eegalease, is de verjaring van de (individuele) bevoegdheid van de echtgenoten tot het uitbrengen van een buitengerechtelijke verklaring tot vernietiging gestuit.41 De verjaring van de bevoegdheid tot vernietiging van de echtgenoot42 is daarmee gestuit voor alle overeenkomsten die zijn gesloten vanaf 13 maart 2000. Hetzelfde geldt indien de overeenkomst weliswaar eerder is gesloten, maar de echtgenoot pas ná 13 maart 2000 bekend raakte met de overeenkomst. Het uitbrengen van een ‘opt-out’-verklaring heeft niet tot gevolg dat de belanghebbende zich niet meer op de stuitende werking van die actie kan beroepen. Een belangenorganisatie kan de verjaring niet alleen op grond van art. 3:316 lid 1 BW stuiten, maar ook op grond van art. 3:317 lid 1 BW.43 De eenmaal aangevangen stuiting loopt tot 6 maanden door na het einde van de collectieve procedure.44

Tijdig?

Wanneer verweerder aanvoert dat de stuiting niet tijdig is geschied, is deze reactie op het contra-bevrijdend verweer van eiser te kwalificeren als een grondslagverweer. Eiser heeft bewijslast ter zake van de tijdigheid van de stuiting.45 Bij verschil van mening tussen partijen over het toepasselijke verjaringsartikel of het aanvangsmoment van de verjaring, zal eiser zich in de gedingstukken moeten uitlaten over het moment waarop de verjaring van de rechtsvordering volgens hem een aanvang zou hebben genomen en wanneer die verjaring zou zijn gestuit.

Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.