175 Voldoende gesteld voor een bewijsaanbod? Vereisten bewijsaanbod

Eerst na voldoende (nader) te hebben gesteld ter zake van zijn bevrijdend verweer kan verweerder worden toegelaten tot bewijs van zijn stellingen. Wanneer verweerder niet heeft voldaan aan zijn stelplicht, is er geen plaats voor bewijslevering en wanneer de gestelde feiten niet toereikend zijn voor de door verweerder beoogde rechtsgevolgen, komt men aan bewijslevering niet toe. Een gebrek in de stelplicht kan niet worden geheeld met een bewijsaanbod. Ingeval van een bevrijdend verweer geldt evenzeer het adagium: ‘wie onvoldoende stelt, zal ook niet bewijzen.’1 Bewijs moet men verdienen. Voldoende stellen opent de poort tot het bewijzen van betwiste feiten. Alleen voldoende onderbouwde stellingen behoeven door de rechter te worden onderzocht en beoordeeld.2

Er kunnen zich echter situaties voordoen waarin verweerder zijn stelplicht en plicht tot onderbouwen nauwelijks anders kan vervullen dan door het formuleren van een aanbod om van zijn stellingen bewijs te leveren; er zijn bijvoorbeeld potentiële getuigen die niet op voorhand bereid zijn een schriftelijke verklaring af te leggen. Soms vervult een partij haar stelplicht door concreet en ter zake dienend bewijs aan te bieden.

Heeft de rechter overwogen dat sprake is van een bevrijdend verweer, dat verweerder voldoende heeft gesteld en dat eiser de feiten zoals door verweerder gesteld gemotiveerd heeft betwist, dan rust de bewijslast ter zake van het bevrijdend verweer op verweerder.

In het hiernavolgende wordt nagegaan aan welke vereis­ten een bewijsaanbod ingeval van een bevrijdend verweer moet voldoen, en in welke gevallen een rechter een bewijsaanbod mag passeren, of integendeel juist niet mag passeren.

Doet de partij bij wie het bewijsrisico berust (i.c. verweerder) een bewijsaanbod, dan wordt dit bewijsaanbod een ‘zelfstandig bewijsaanbod’ genoemd (bewijs ingevolge de hoofdregel van art. 150 Rv).9 Is sprake van betwiste feiten (i.c. door eiser) die tot een beslissing van de zaak kunnen leiden, dan moet een concreet aanbod tot bewijs dat voldoende gespecificeerd en ter zake dienend is, in beginsel worden gehonoreerd (art. 166 lid 1 Rv).10 Heeft verweerder voldaan aan zijn bewijsaandraagplicht door daarbij de getuigen te noemen waarover hij beschikt en de betrokkenheid van deze getuigen bij een eventueel probandum, dan ligt daarin een genoegzaam bewijsaanbod besloten.11 Het te leveren bewijs moet tot een beslissing van de zaak (i.c. van het bevrijdend verweer) kunnen leiden; de bewijslevering moet feiten betreffen die moeten leiden tot al of niet vaststelling van feiten die relevant zijn voor afwijzing van de vordering van eiser.12 Wordt slechts een algemeen of globaal bewijsaanbod gedaan van bepaalde stellingen zonder concrete en specifieke aanduiding van feiten en omstandigheden waarvan bewijs wordt aangeboden, dan zal het bewijsaanbod worden gepasseerd.13 Het aanbieden van bewijs door middel van een deskundigenbericht geldt overigens niet als een bewijsaanbod.14 De rechter kan ook ambtshalve een opdracht tot getuigenbewijs geven.

Doet verweerder geen bewijsaanbod en ziet de rechter geen reden verweerder ambtshalve tot getuigenbewijs toe te laten of ziet verweerder ingeval van een gehonoreerd bewijsaanbod af van bewijslevering, dan is het bewijs niet geleverd en wordt het verweer gegrond op deze stelling afgewezen. Het is vaste rechtspraak dat het passeren van een bewijsaanbod slechts gemotiveerd mag geschieden, zodat de gerechtvaardigdheid van die beslissing kan worden getoetst in hoger beroep.18 In ieder geval dient de rechter op zo’n aanbod te beslissen.19

Wanneer het bewijsaanbod voldoende concreet is en de kern van het debat ter zake van het bevrijdend verweer betreft, of wanneer op niet voor misverstand vatbare wijze is vermeld waarop het betrekking heeft en is vermeld wie daarover een verklaring kunnen afleggen – waarbij de betrokkenheid van de getuigen bij het gebeurde wordt aangegeven – is een gedegen motivering vereist om het bewijsaanbod te passeren.20

De uitleg van de gedingstukken, dus ook van een daarin gedaan bewijsaanbod, is voorbehouden aan de rechter die over de feiten oordeelt.21 Niet vereist is dat de partij die een bewijsaanbod doet op voorhand haar stellingen aannemelijk maakt en de daartegen gerichte stellingen van de wederpartij ontzenuwt.22 Evenmin is vereist dat het bewijsaanbod een specifieke opgave bevat van hetgeen met name genoemde getuigen kunnen verklaren.23 De rechter mag niet op grond van zijn waardering van de reeds afgelegde verklaringen of de inhoud van de schriftelijke verklaringen, aan een bewijsaanbod voorbijgaan. Daarmee zou hij ten onrechte vooruitlopen op het resultaat van de bewijsvoering die nog moet plaatsvinden (een verboden prognose).24 De vraag welke betekenis aan een getuigenverklaring toekomt, behoort pas ná het getuigenverhoor aan de orde te komen. Het belang van het doen van een bewijsaanbod ligt in het volgende. Het achterwege laten van een bewijsaanbod kan verweerder komen te staan op het verlies van de procedure, indien de rechter van oordeel is dat verweerder de bewijslast draagt (hij doet een beroep op een bevrijdend verweer) en hij geen termen vindt ambtshalve opdracht te geven (waartoe de rechter weliswaar steeds bevoegd is, doch niet verplicht is).25 Een relevant aanbod tot het leveren van getuigenbewijs mag door de rechter niet worden gepasseerd; in hoger beroep en cassatie kan worden geklaagd over het niet honoreren van het bewijsaanbod en een onvoldoende bevonden bewijsaanbod kan in hoger beroep worden verbeterd.

Brengt verweerder schriftelijke verklaringen van potentiële getuigen in het geding,27 dan zal zijn bewijsaanbod niet snel worden gepasseerd wegens een onvoldoende onderbouwing.28

Een nadere uitwerking van de overige vereisten (getuigenbewijs moet wettelijk zijn toegestaan) die kunnen worden gesteld aan een bewijsaanbod op basis van art. 150 Rv, zullen in het kader van dit onderzoek niet worden behandeld.