Hof Amsterdam 24 april 2012, ECLI:NL:GHAMS:2012:BW3682, WR 2012/88,JHV 2012/147 m.nt. Gardenbroek ([eiser]/[verweerder]).
HR, 04-04-2014, nr. 12/04165
ECLI:NL:HR:2014:826
- Instantie
Hoge Raad
- Datum
04-04-2014
- Zaaknummer
12/04165
- Roepnaam
Nobel/Brommert
- Vakgebied(en)
Civiel recht algemeen (V)
Internationaal publiekrecht (V)
Goederenrecht (V)
Huurrecht (V)
- Brondocumenten en formele relaties
ECLI:NL:HR:2014:826, Uitspraak, Hoge Raad (Civiele kamer), 04‑04‑2014; (Cassatie)
In cassatie op: ECLI:NL:GHAMS:2012:BW3682, Bekrachtiging/bevestiging
Conclusie: ECLI:NL:PHR:2014:9, Gevolgd
ECLI:NL:PHR:2014:9, Conclusie, Hoge Raad (Advocaat-Generaal), 17‑01‑2014
Arrest Hoge Raad: ECLI:NL:HR:2014:826, Gevolgd
Beroepschrift, Hoge Raad, 24‑07‑2012
- Wetingang
art. 274 Burgerlijk Wetboek Boek 7
- Vindplaatsen
NJ 2014/426 met annotatie van J.L.R.A. Huydecoper
JHV 2014/76 met annotatie van mr. T. Gardenbroek
JHV 2014/76 met annotatie van mr. T. Gardenbroek
Uitspraak 04‑04‑2014
Inhoudsindicatie
Huurrecht. Opzegging huur; redelijk aanbod als bedoeld in art. 7:274 lid 1 onder d BW? Vordering tot verhoging huur met een beroep op EHRM 19 juni 2006, nr. 35014/97 (Hutten-Czapska/Polen). Vormen de wettelijke huurbeschermings- en huurprijsbepalingen een ongeoorloofde inbreuk op eigendomsrecht verhuurder? Art. 1 Eerste Protocol EVRM. Toetsingskader EHRM 2 juli 2013, nr. 27126/11 (Nobel c.s./Nederland). Samenhang met 13/02738.
Partij(en)
4 april 2014
Eerste Kamer
nr. 12/04165
LZ/TT
Hoge Raad der Nederlanden
Arrest
in de zaak van:
[eiser],wonende te [woonplaats],
EISER tot cassatie,
advocaat: mr. J.P. Heering,
t e g e n
[verweerder],wonende te [woonplaats],
VERWEERDER in cassatie,
advocaat: mr. R.F. Thunnissen.
Partijen zullen hierna ook worden aangeduid als [eiser] en [verweerder].
1. Het geding in feitelijke instanties
Voor het verloop van het geding in feitelijke instanties verwijst de Hoge Raad naar de navolgende stukken:
a. de vonnissen in de zaak 1123212 CV EXPL 10-3680 van de kantonrechter te Amsterdam van 12 maart 2010 en 22 oktober 2010;
b. het arrest in de zaak 200.081.408/01 van het gerechtshof te Amsterdam van 24 april 2012.
Het arrest van het hof is aan dit arrest gehecht.
2. Het geding in cassatie
Tegen het arrest van het hof heeft [eiser] beroep in cassatie ingesteld. De cassatiedagvaarding is aan dit arrest gehecht en maakt daarvan deel uit.
[verweerder] heeft geconcludeerd tot verwerping.
De zaak is voor partijen toegelicht door hun advocaten.
De conclusie van de Advocaat-Generaal M.H. Wissink strekt tot verwerping van het beroep.
3. Beoordeling van het middel
3.1
In cassatie kan worden uitgegaan van het volgende.
(i) [eiser] is in 1961 eigenaar geworden van het pand aan de [a-straat 1] te Amsterdam. Het pand is nadien in drie appartementsrechten gesplitst. Het betreft: (i) de benedenwoning bestaande uit het souterrain en de begane grond, (ii) een woning op de eerste etage met het gedeelte van de zolderverdieping aan de voorzijde (straatzijde) van het pand, en (iii) een woning op de tweede etage met het gedeelte van de zolderverdieping aan de achterzijde (tuinzijde) van het pand.
(ii) [verweerder] is sinds 1 april 1984 huurder van de woning op de eerste etage (hierna: de woning). De woonruimte op de tweede etage heeft eerst sinds 1 januari 2009 leeggestaan en is vervolgens sinds 1 juni 2010 bij Zwerfkei Bewaring B.V. in anti-kraakbeheer gegeven.
(iii) [verweerder] betaalde bij de aanvang van de huurovereenkomst een huurprijs van (omgerekend) € 354,67 per maand. De huurcommissie heeft beslist dat de door [eiser] voorgestelde verhoging van de huurprijs met ingang van 1 juli 1997 tot een bedrag van (omgerekend) € 587,69 per maand niet redelijk is. De huurcommissie heeft voorts beslist dat de door [verweerder] voorgestelde verlaging van de huurprijs tot (omgerekend) € 389,13 per maand eveneens niet redelijk is te achten en heeft beslist dat redelijk is een huurprijs van (omgerekend) € 413,60 per maand met ingang van 1 juli 1997, uitgaande van een woningwaardering van 110 punten.
(iv) [eiser] heeft vervolgens een beslissing van de kantonrechter te Amsterdam gevorderd. De kantonrechter heeft de huurprijs van de woning vastgesteld op € 557,58 per maand met ingang van 1 juli 1997 en op € 417,23 per maand met ingang van 1 augustus 1997. De kantonrechter is daarbij uitgegaan van een woningwaardering van 111 punten.
(v) [eiser] heeft bij brief van 23 april 2009 aan [verweerder] een voorstel gedaan tot een nieuwe huurprijs van € 835,24 per maand met ingang van 1 juli 2009. Dit voorstel heeft [verweerder] niet aanvaard. [eiser] heeft vervolgens een procedure bij de huurcommissie aanhangig gemaakt. Het verzoek van [eiser], zoals voorgelegd aan de huurcommissie, hield het voorstel in tot verhoging van de huurprijs van € 2.444,61 per kwartaal met 2,5% tot € 2.505,72 per kwartaal met ingang van 1 juli 2009. De voorzitter van de huurcommissie heeft geoordeeld dat feitelijk door [eiser] een huurverhoging is verzocht met 51,59%, omdat de huurprijs op 30 juni 2009 geen € 2.444,61, maar € 1.652,95 per kwartaal bedroeg. Die voorgestelde verhoging was volgens de voorzitter van de huurcommissie niet redelijk, omdat het wettelijk toegestane huurverhogingspercentage 2,5% bedraagt. De voorzitter heeft vervolgens geoordeeld dat een verhoging van de huurprijs van € 550,98 per maand met 2,5% tot € 564,75 met ingang van 1 juli 2009 wel redelijk is. De huurcommissie heeft het verzet van [eiser] tegen de uitspraak van de voorzitter ongegrond verklaard en de desbetreffende uitspraak gehandhaafd.
(vi) Per 1 juli 2010 bedraagt de (kale) huurprijs van de woning € 571,53 per maand.
3.2.1
[eiser] heeft, voor zover in cassatie nog van belang, bij de kantonrechter twee kwesties aan de orde gesteld.
Ten eerste, dat hij van plan is het appartement op de tweede verdieping te verkopen en daartoe het voorgedeelte van de zolderverdieping, dat is verhuurd aan [verweerder], wil voegen bij het achtergedeelte van de zolderverdieping dat deel uitmaakt van het appartement op de tweede verdieping. Hij vordert een verklaring voor recht dat hij een redelijk aanbod heeft gedaan als bedoeld in art. 7:274 lid 1 sub d BW en hij als gevolg van de niet aanvaarding van dat aanbod door [verweerder] terecht heeft opgezegd, alsmede beëindiging van de huurovereenkomst per 1 april 2010 en ontruiming.
Voor het geval het voorgaande niet wordt toegewezen, vordert [eiser] ten tweede, met een beroep op EHRM (Grote Kamer) 19 juni 2006, nr. 35014/97 (Hutten-Czapska/Polen), met ingang van 1 juli 2009 de huurprijs te verhogen en vast te stellen op € 3.750,-- per kwartaal alsmede veroordeling van [verweerder] tot betaling van de alsdan achterstallige huur.
De kantonrechter heeft de vorderingen afgewezen.
3.2.2
Het hof heeft het vonnis van de kantonrechter bekrachtigd. Het hof heeft onder meer het volgende overwogen.
3.2.3
Uitgangspunt van art. 1 Eerste Protocol EVRM (hierna: art. 1 EP) is het recht van eenieder op het ongestoord genot van zijn eigendom. Op grond van de tweede volzin van deze bepaling laat dit onverlet dat eigendom door de overheid mag worden gereguleerd in overeenstemming met het algemeen belang, bijvoorbeeld door huurbeschermings- en huurprijsmaatregelen in te voeren. Die bevoegdheid kent echter grenzen, blijkens de rechtspraak van het EHRM. (rov. 3.27)
Volgens [eiser] dienen de wettelijke huurbepalingen buiten toepassing te blijven, althans dient [verweerder] daaraan in de gegeven omstandigheden geen rechten te kunnen ontlenen, nu art. 1 EP meebrengt dat de wet de eigenaar niet mag belemmeren om een redelijk rendement (“decent profit”) te behalen (rov. 3.28). Daaromtrent overweegt het hof dat op grond van vaste rechtspraak van het EHRM een inmenging door de overheid:
- bij wet dient te zijn voorzien;
- niet in strijd mag komen met het rechtszekerheidsbeginsel en het verbod van willekeur;
- een gerechtvaardigd algemeen belang moet dienen;
- proportioneel moet zijn, in de zin dat een“fair balance” moet bestaan tussen de eisen van het algemeen belang en de bescherming van de rechten van de betrokkene; en
- geen onevenredige last (“excessive burden”) mag leggen op de betrokkene.
Uit die rechtspraak volgt tevens dat de Staat een ruime bevoegdheid heeft om te bepalen wat in het algemeen belang is en voorts een ruime vrijheid heeft (“margin of appreciation”) om beperkingen te stellen aan de uit art. 1 EP voortvloeiende eigendomsbescherming. Een schending wordt niet snel aangenomen en is beperkt tot evident onredelijke of onevenredige gevallen. (rov. 3.29)
Anders dan [eiser] betoogt, dient niet te worden aangenomen dat het enkel niet kunnen realiseren van een redelijk rendement, meebrengt dat art. 1 EP is geschonden. Zie het door [eiser] ingeroepen arrest Hutten-Czapska, punt 239. (rov. 3.30). Die zaak betrof bovendien een procedure tussen Polen en een particulier, waarbij sprake was van een systematische inbreuk op eigendomsrechten van die particulier en anderen, terwijl de onderhavige zaak tussen twee particulieren speelt en uit [eisers] algemene kanttekeningen bij de Nederlandse huurprijs- en huurbescherming niet volgt dat het Nederlandse stelsel leidt tot huurprijzen waarbij verhuurders (zwaar) verlies lijden op de exploitatie, zoals in Polen kennelijk wel het geval was. Bij het hierna door het hof te verrichten onderzoek of [eisers] eigendomsrechten onder art. 1 EP zijn geschonden, verdient aantekening dat, nu [eiser] zijn pijlen in deze zaak niet richt op de overheid, de doorwerking van art. 1 EP in de verhouding tussen [eiser] en [verweerder] (meer) indirect is. (rov. 3.31)
3.2.4
De inperkingen van [eisers] eigendomsrecht, waartegen hij zich keert, zijn bij wet voorzien (rov. 3.32). Zij zijn voorts in het algemeen belang (rov. 3.33). [eiser] stelt terecht dat diverse wijzigingen in de huurwetgeving meebrengen dat bij onderling vergelijkbare woonruimte een nieuw afgesloten huurovereenkomst onder een geliberaliseerd regime valt en een bestaande huurovereenkomst zoals de onderhavige niet. Daarmee is echter, in aanmerking genomen de rechtszekerheid en de gerechtvaardigde belangen van bestaande huurders, een gerechtvaardigd belang gediend, en wordt niet in strijd gehandeld met het door [eiser] ingeroepen discriminatieverbod (rov. 3.34). [eiser] miskent voorts de ruime afwegingsbevoegdheid die de overheid heeft (rov. 3.35). Daarmee resteert de vraag of [eiser] disproportioneel is getroffen. De art. 6:248 en 6:258 BW bieden in de onderhavige privaatrechtelijke verhouding een afdoende remedie (rov. 3.36).
3.2.5
Dat [verweerder] geen beroep toekomt op de wettelijke huurbeschermings- en huurprijsbepalingen omdat hij daarmee een wijziging zou bewerkstelligen in hetgeen partijen bij de huurovereenkomst zijn overeengekomen ([eiser] noemt dit “gelegaliseerde woordbreuk”), kan niet worden aanvaard. Het zou feitelijk die wettelijke beschermingsbepalingen illusoir maken. Hetzelfde geldt indien [eiser] de huurovereenkomst zou kunnen beëindigen als de huurprijs naar zijn mening niet hoog genoeg is. (rov. 3.37) Er is voorts geen sprake van gedwongen verhuur, als bedoeld in door [eiser] ingeroepen rechtspraak van het EHRM. [eiser] is de onderhavige overeenkomst vrijwillig aangegaan. De voorwaarden waaronder [eiser] de woning kan verhuren zijn wettelijk gereguleerd. Bij de beoordeling komt het er daarom, kort gezegd, slechts op aan of hetgeen de huurovereenkomst als gevolg van [verweerders] beroep op genoemde wettelijke bepalingen meebrengt, in strijd komt met art. 6:248 lid 2 BW, dan wel of sprake is van een situatie als bedoeld in art. 6:258 BW, waarbij ongewijzigde instandhouding van de overeenkomst niet mag worden verwacht. (rov. 3.38)
3.2.6
[eiser] heeft zijn stelling dat uit de huuropbrengsten de onderhoudskosten niet kunnen worden bestreden, onvoldoende cijfermatig toegelicht. Ook de stelling van [eiser] dat toepassing van de wettelijke huurprijsbepalingen in zijn geval leidt tot een zodanig laag rendement dat sprake is van een individuele buitensporige last, is niet onderbouwd met feitelijke gegevens die dat oordeel kunnen dragen. Een zeer beperkt positief rendement is voor die – ingrijpende – conclusie onvoldoende. (rov. 3.41) De door [eiser] gevraagde, buitenwettelijke, huurverhoging ligt niet voor de hand. Voor een dergelijk rechtsherstel in een individueel geval bestaat slechts ruimte indien en voor zover de rechtsgevolgen van de huurovereenkomst in de gegeven omstandigheden naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zijn. [eisers] vordering is onvoldoende op een dergelijk rechtsgevolg toegespitst, dan wel is daartoe onvoldoende concreet gemotiveerd. (rov. 3.42)
3.2.7
Tot slot oordeelt het hof dat van [verweerder] niet in redelijkheid kan worden verlangd dat hij het aanbod van [eiser] aanvaardt tot het aangaan van een nieuwe huurovereenkomst voor de woning, maar dan zonder de zolderkamer (rov. 3.51). Het beroep van [eiser] op art. 1 EP leidt ook in dit opzicht niet tot een ander oordeel (rov. 3.52).
3.3
De onderdelen 1-4 van het middel bevatten klachten die in de kern erop neerkomen dat het hof heeft miskend dat uit de rechtspraak van het EHRM volgtdat de Nederlandse wettelijke huurbeschermings- en huurprijsbepalingen meebrengen dat de het recht van [eiser] op een ongestoord genot van zijn eigendom, als voorzien in art. 1 EP, is geschonden.
3.4.1
Bij de beoordeling van deze klachten kan worden vooropgesteld dat het EHRM in zijn arrest van 2 juli 2013, nr. 27126/11 ([eiser] c.s./Nederland), samengevat, het volgende heeft beslist. Hierbij verdient opmerking dat deze uitspraak is gewezen naar aanleiding van de hiervoor in 3.1 (v) genoemde uitspraak van de huurcommissie.
3.4.2
Art. 1 EP bevat een drietal regels. De eerste regel, vervat in de eerste volzin van de eerste paragraaf, is van een algemeen karakter en geeft eenieder het recht op een ongestoord genot van zijn eigendom.De tweede regel, vervat in de tweede volzin van de eerste paragraaf, verbindt voorwaarden aan het kunnen ontnemen van eigendom en de derde regel, vervat in de tweede paragraaf, onderkent dat een Staat de bevoegdheid heeft die wetten toe te passen die hij noodzakelijk oordeelt om het gebruik van eigendom te reguleren, in overeenstemming (voor zover hier van belang) met het algemeen belang.De tweede en de derde regel dienen te worden uitgelegd in overeenstemming met het algemene principe dat is verwoord in de eerste regel. (punt 30)
3.4.3
Het EHRM aanvaardt dat de in het geding zijnde wettelijke regelingen meebrengen dat sprake is van een inperking van het ongestoord eigendomsrecht van [eiser], maar dat [eiser] eigenaar van de woning is en blijft, dat hij vrij is om zijn bezit te vervreemden en dat hij huur blijft ontvangen. De zaak zal dus verder moeten worden onderzocht met toepassing van de tweede paragraaf van art. 1 EP. (punt 31 en 32) Daartoe is van belang of de inperking berust op een wet die voldoende toegankelijk, precies en voorspelbaar in zijn toepassing dient te zijn (punt 33). Een maatregel ter regulering van eigendom kan alleen gerechtvaardigd zijn wanneer sprake is van “overeenstemming met het algemeen belang”. De nationale autoriteiten zijn in dit verband beter in staat om te bepalen of een sprake is van een “algemeen” of “publiek” belang dan de internationale rechter en het begrip “algemeen” of “publiek” belang is noodzakelijkerwijs een brede notie. In het bijzonder bij huisvesting, waar het gaat om complexe sociale, economische en politieke kwesties, is de beoordelingsvrijheid van de wetgever ruim en is het vaste rechtspraak dat het EHRM de door de nationale wetgever te maken beoordeling respecteert, tenzij die beoordeling evident zonder redelijke basis is. (punt 34) Dat de onderhavige inperking op een (deugdelijke) wet berust, is niet in geschil en dient daarom te worden aangenomen. Voorts is sprake van een gerechtvaardigde sociaal-politieke doelstelling, namelijk de bescherming van huurders. (punt 35)
3.4.4
Een inperking van eigendomsrechten moet voorts in overeenstemming zijn met het proportionaliteitsvereiste. Er dient sprake te zijn van een “fair balance” tussen het algemeen belang en het belang van de bescherming van grondrechten van individuen. Die “fair balance” is niet aanwezig indien de betrokken persoon een individuele onevenredige last heeft te dragen. (punt 36)
3.4.5
In het onderhavige geval heeft het EHRM vastgesteld dat niet kan worden aangenomen dat [eiser] – die slechts algemene gegevens verstrekte ter ondersteuning van zijn stellingen - geen redelijk rendement (“decent profit”) zou genieten van zijn huurinkomsten. Die inkomsten behelzen immers aanzienlijk meer dan de onroerendezaakbelasting. Voorts is er geen aanwijzing dat de huurinkomsten niet voldoende zijn voor de noodzakelijke onderhoudskosten. Tevens zijn er geen andere aanwijzingen dat [eiser] een disproportionele en onevenredige last heeft te dragen. (punt 37)
3.4.6
In het licht van de ruime beoordelingsvrijheid voor de Staat bij het uitvaardigen van wetgeving ter zake van huisvestingsproblemen, moet worden aangenomen dat de regulering van het gebruik van eigendom in de omstandigheden van dit geval gerechtvaardigd is als bedoeld in art. 1 EP. Daarom zijn de klachten van [eiser] evident ongegrond. (punt 40) Het beroep van [eiser] is door het EHRM niet-ontvankelijk verklaard.
3.5
Het EHRM heeft het in de zaak van [eiser] gehanteerde toetsingskader, zoals hiervoor in 3.4.2-3.4.6 samengevat beschreven, op hoofdlijnen herhaald in EHRM 28 januari 2014, nr. 30255/09 (Bittó e.a./Slowakije), punt 95.
3.6
Uit deze uitspraken volgt dat de klachten van de onderdelen 1-4 falen voor zover zij strekken ten betoge dat het hof met zijn oordelen over art. 1 EP blijk heeft gegeven van een onjuiste rechtsopvatting. Het hof heeft in rov. 3.26–3.41 en in rov. 3.51-3.52 hetzelfde toetsingskader gehanteerd als het EHRM en aldus de juiste maatstaven aangelegd. Het oordeel van het hof dat hetgeen [eiser] ter onderbouwing van zijn stellingen heeft aangevoerd, onvoldoende is om te kunnen concluderen dat hij door de wettelijke regulering van de huurprijzen disproportioneel wordt getroffen, is voorts niet onbegrijpelijk en niet onvoldoende gemotiveerd.
3.7
De overige klachten van het middel kunnen evenmin tot cassatie leiden. Dit behoeft, gezien art. 81 lid 1 RO, geen nadere motivering nu de klachten niet nopen tot beantwoording van rechtsvragen in het belang van de rechtseenheid of de rechtsontwikkeling.
4. Beslissing
De Hoge Raad:
verwerpt het beroep;
veroordeelt [eiser] in de kosten van het geding in cassatie, tot op deze uitspraak aan de zijde van [verweerder] begroot op € 373,34 aan verschotten en € 2.200,-- voor salaris.
Dit arrest is gewezen door de vice-president F.B. Bakels als voorzitter en de raadsheren C.A. Streefkerk, C.E. Drion, G. Snijders en M.V. Polak, en in het openbaar uitgesproken door de raadsheer G. de Groot op 4 april 2014.
Conclusie 17‑01‑2014
Inhoudsindicatie
Huurrecht. Opzegging huur; redelijk aanbod als bedoeld in art. 7:274 lid 1 onder d BW? Vordering tot verhoging huur met een beroep op EHRM 19 juni 2006, nr. 35014/97 (Hutten-Czapska/Polen). Vormen de wettelijke huurbeschermings- en huurprijsbepalingen een ongeoorloofde inbreuk op eigendomsrecht verhuurder? Art. 1 Eerste Protocol EVRM. Toetsingskader EHRM 2 juli 2013, nr. 27126/11 (Nobel c.s./Nederland). Samenhang met 13/02738.
Partij(en)
Rolnr. 12/04165
Mr M.H. Wissink
Zitting: 17 januari 2014
conclusie in de zaak van
[eiser] ,
wonende te [woonplaats]
tegen
[verweerder] ,
wonende te [woonplaats]
1. Inleiding
2. Juridisch kader
a. Het Nederlandse stelsel van huurprijsbescherming
b. Relevante rechtspraak van het EHRM over art. 1 EP
c. Rechtspraak over het Nederlandse stelsel van huurprijsbescherming en art. 1 EP
3. Feiten
4. Procesverloop
5. Bespreking van het middel
1. Inleiding
1.1
Ik concludeer vandaag in de zaken [eiser]/[verweerder] (nr. 12/04165)1.en Hippos/[verweerder in de zaak 13/02738] (nr. 13/02738)2.over de toepassing van het wettelijk stelsel van huurprijsbescherming bij een huurovereenkomst van niet-geliberaliseerde woonruimte in het licht van artikel 1 Eerste Protocol van het EVRM (art. 1 EP), zoals uitgelegd in de rechtspraak van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM). Beide zaken betreffen zogenaamde ‘huurveteranen’. De conclusies zijn identiek wat betreft de paragrafen 1 en 2. Onder 3 bespreek ik per zaak de feiten. Onder 4 vermeld ik het procesverloop. Onder 5 bespreek ik de middelen, die in beide zaken deels dezelfde problematiek aan de orde stellen.
1.2
Op 14 juni 2013 deed Uw Raad reeds uitspraak in de zaak [A]/[B] en [C], die in feitelijke instanties dezelfde problematiek betrof.3.Daarin werd het arrest van het hof vernietigd omdat het hof ten onrechte had aangenomen dat een doorbrekingsgrond bestond ten aanzien van het in art. 7:262 lid 2 BW bedoelde rechtsmiddelenverbod tegen het vonnis van de kantonrechter waarin de huurprijs (na een procedure bij de huurcommissie) is vastgesteld.
1.3
Er zijn meer zaken over deze betekenis van art. 1 EP tussen verhuurders en huurders. Met sommige (proef)procedures komt een aantal verhuurders langs verschillende wegen op voor de belangen van verhuurders. In de cassatiedagvaarding in de zaak [eiser]/[verweerder] wordt in dit verband verwezen naar de website fairhuurvoorverhuurders.nl. Blijkens de informatie op de website beoogt de Stichting Fair Huur voor Verhuurders een huur- en huisvestingswetgeving die in overeenstemming is met art. 1 EP.
1.4 (
i) Een aantal zaken heeft het gebracht tot een beoordeling in appel en daarvan liggen er thans (nog) twee aan Uw Raad voor.
(ii) Een aantal zaken is na een beoordeling door de rechtbank voorgelegd aan het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM). Het EHRM heeft in die zaken op 2 juli 2013 uitspraak gedaan.4.Daarbij zijn de verzoeken, waarin wordt geklaagd over schending art. 1 EP (eigendom) en over schending van art. 1 Twaalfde Protocol en art. 14 EVRM juncto art. 1 EP (discriminatie), als “manifestly ill-founded” niet-ontvankelijk verklaard. Ik geef deze uitspraak weer in 2.14 e.v.
(iii) Voorts is door enige belanghebbenden een procedure opgestart tegen de Staat.5.Daarin zijn onder meer verklaringen voor recht gevorderd die ertoe strekken dat (i) het samenstel van de Nederlandse wet- en regelgeving ten aanzien van huurprijsbeheersing, huurbescherming en huisvesting in zijn geheel (althans op onderdelen) in strijd is met art. 1 EP en de handhaving daarvan onrechtmatig is jegens particuliere huiseigenaren die woningen verhuren in de sociale huursector en (ii) dat huiseigenaren recht hebben op een vrije markthuur of althans een redelijk rendement met inbegrip van een redelijke winst (decent profit) die resulteert uit een huuropbrengst (kale huur) van 6% van de WOZ-waarde. De procedure is overigens breder opgezet en ziet bijvoorbeeld ook op de wet verhuurderheffing en de inkomensafhankelijke huurverhoging. De rechtbank Den Haag heeft bij vonnis van 4 december 2013 de vorderingen afgewezen.6.Ik kom daarop terug in 2.25 e.v..
1.5
Ik wijs op een belangrijk verschil. Waar bijvoorbeeld de genoemde procedure bij de rechtbank Den Haag ziet op de rechtmatigheid als zodanig van onder meer het wettelijk systeem van huurprijsbescherming in het licht van het EVRM/EP, gaat het in de thans in cassatie voorliggende zaken om de toepassing die aan dat stelsel in het licht van art. 1 EP in de twee voorliggende gevallen is gegeven, waarbij de middelen met name ingaan op de wijze van doorwerking van het EVRM/EP in horizontale relaties en op het punt van de decent profit. Voor een goed begrip van de middelen in de onderhavige zaken is het nuttig het juridisch kader wat breder te schetsen.
2. Juridisch kader
a. Het Nederlandse stelsel van huurprijsbescherming
2.1
Het Nederlandse stelsel van huurprijsbescherming is thans neergelegd in de art. 7:245-265 BW, de Uitvoeringswet huurprijzen woonruimte (UHW), het daarop gebaseerde Besluit huurprijzen woonruimte (Besluit) en de Uitvoeringsregeling huurprijzen woonruimte (Regeling). Dit stelsel ziet op de huur van woonruimte in de zin van art. 7:232 e.v. BW. Hoewel dit stelsel de contractsvrijheid van partijen ter zake van de huurprijs voorop stelt, gaat het parktisch toch om de dwingende beperkingen die daarop worden aangebracht (art. 7:246 en 7:265 BW). Deze beperkingen zien op de huurprijs, andere vergoedingen (servicekosten)7.en onredelijke vergoedingen in verband met de totstandkoming van de huur. In het bijzonder de regeling van de huurprijs vraagt aandacht. Ik beperk mij daartoe. Daarbij bestaat een onderscheid tussen niet-geliberaliseerde huur (sociale sector of gereguleerde huur) en geliberaliseerde huur (vrije sector huur) van woonruimte.8.
2.2
Ten aanzien van niet-geliberaliseerde woonruimte geldt, vereenvoudigd weergegeven, het volgende.
(1) De Huurcommissie kan bij uitspraak een oordeel geven over de redelijkheid van de overeengekomen huurprijs. De Huurcommissie beoordeelt de redelijkheid van de huurprijs op basis van de de kwaliteit van de woning (art. 10 lid 1 UHW; dus niet de marktwaarde). Daartoe werkt zij met een woningswaarderingsstelsel. Dit is het puntenstelsel zoals neergelegd in (de bijlagen bij) het Besluit en waarin de woning wordt beoordeeld op aspecten als oppervlakte, isolatie, voorzieningen en woonomgeving.9.
Uit het aantal punten volgt de maximaal redelijke huur, zoals deze per 1 juli van ieder jaar door (thans) de Minister voor Wonen en Rijksdienst wordt bepaald in de (bijlagen bij de) Uitvoeringsregeling. Zo varieerde voor zelfstandige woningen de maximale huur per 1 juli 2013 tussen € 188,05 (bij 40 punten) en € 1253,24 (bij 250 punten).10.Het gemiddelde aantal punten in de sociale sector bedroeg in 2012 136.11.
De huurder kan de aanvangshuur binnen zes maanden door de Huurcommissie laten controleren (art. 7:249 BW). Partijen kunnen ook nadien een voorstel doen tot huurverlaging of -verhoging en daarover een oordeel vragen van de Huurcommissie (art. 7:250, 252-254 BW). De in de uitspraak van de Huurcommissie genoemde prijs zal gelden tenzij binnen acht weken een beslissing van de rechter ter zake wordt gevorderd (art. 7:262 lid 1 BW). Tegen zijn beslissing is geen hogere voorziening toegelaten (art. 7:262 lid 2 BW).
2.3.1
Bij geliberaliseerde woonruimte kan de huurder op de voet van art. 7:249 BW binnen de eerste zes maanden de huurprijs laten controleren, zodat kan worden beoordeeld of de woning gezien de hoogte van de huur niet-geliberaliseerd is. Verder geldt de regel over de jaarlijkse huurverhoging (art. 7:251).
Een geliberaliseerde woonruimte is volgens art. 7:247 BW een zelfstandige woonruimte (art. 7:234 BW), waarvan de aanvangshuur een jaarlijks door de Minister vast te stellen bedrag, de zogenaamde liberalisatiegrens, overschreed. Art 3 lid 2 UHW jo art. 2 Besluit koppelt dit bedrag tegenwoording aan de huurtoeslaggrens. De grens ligt per 1 januari 2013 op een huurpijs van € 681,02 per maand.12.
Voor de bepaling van de vraag of de woning geliberaliseerd is, is dus steeds de aanvangshuur (eventueel: zoals deze is vastgesteld in de procedure van art. 7:249 BW) bepalend. Een bij de aanvang van de huur ongeliberaliseerde huur blijft dat, ook als de huurprijs door jaarlijkse verhogingen op enig moment boven de voor dat jaar geldende liberalisatiegrens zou komen.13.Circa 90% van de huurwoningen heeft een huurprijs onder de liberalisatiegrens.14.
2.3.2
Hieruit volgt overigens niet dat alle ‘duurdere’ zelfstandige woningen geliberaliseerd zijn. Als derde eis voor liberalisatie geldt namelijk, dat de huur is aangegaan op of na 1 juli 1994 (dan wel op of na 1 juli 1989 als het gaat om de eerste verhuur van een nieuwbouwwoning).
2.4
Dit systeem brengt dus mee dat bij oude, langlopende huurovereenkomsten bepaalde woningen die overigens in de vrije sector zouden kunnen vallen, in de gereguleerde sector blijven vallen en dat daarvoor het systeem van de maximale huurprijs volgens het puntensysteem blijft gelden. In dit verband spreekt men wel van ‘huurveteranen’.
2.5.1
In de afgelopen jaren zijn er enige aanpassingen geweest in het stelsel.15.Sinds oktober 2011 kunnen huurwoningen in gemeenten met een woningtekort (“schaarstegebieden”) meer punten krijgen, zodat verhuurders voor die woningen een hogere huurprijs kunnen vragen. Hiermee wordt een element van marktconformiteit in het puntensysteem ingebracht. Door de stijging van het aantal punten, stijgt ook de maximaal redelijke huur.
2.5.2
Voorts gelden per 16 maart 2013 regels in verband met ‘scheefwonen’. Deze dienen ter bevordering van de doorstroming van huurders die gezien hun inkomen ‘te goedkoop’ huren. De maximale jaarlijkse huurprijsverhoging is mede afhankelijk van het huishoudinkomen van de huurder (in 2013 hoger dan € 33.614 dan wel € 43.000). Daarmee kan bovenop de gereguleerde huurverhoging ook een inkomensafhankelijke huurverhoging plaatsvinden (art. 7:252a en art. 7:252b BW).16.De verhuurder kan dus, indien hij dat wenst, op deze grond een voorstel doen voor een huurverhoging met een extra hoog percentage. De volgens het puntensysteem geldende maximale huurprijs blijft echter gelden.17.
2.5.3
Eveneens in 2013 is een verhuurdersheffing ingevoerd.18.Deze treft ook de partculiere verhuurder die op 1 januari 2013 meer dan tien huurwoningen in eigendom heeft in de sociale sector. Deze heffing (in 2013 0,014% van het belastbare bedrag, de som van de WOZ-waarden van de woningen minus 10 maal het gemiddelde WOZ-waarde ervan) wordt ook na 2013 voortgezet.
2.6
De bezwaren die bepaalde verhuurders richten tegen het Nederlandse stelsel van huurpijsbescherming moeten worden gezien in combinatie met (de effecten van) andere voor hen geldende relevante regelgeving, waarbij in het bijzonder kan worden gedacht aan het stelsel van huurbescherming.19.De wens om een hogere huur te ontvangen, is bij gereguleerde huur onvoldoende voor een opzeggingsgrond (art. 7:274 lid 1 sub d BW). Wel heeft Uw Raad in zijn arrest van 26 maart 2010 in het kader van de ‘dringend eigen gebruik’ (art. 7:274 lid 1 sub c en lid 3 sub a BW) overwogen dat bij een structurele wanverhouding tussen de exploitatiekosten en de huuropbrengsten het oordeel gerechtvaardigd kan zijn dat de verhuurder het verhuurde in verband met renovatie zo dringend nodig heeft voor eigen gebruik dat van hem, de belangen van beide partijen naar billijkheid in aanmerking genomen, niet kan worden verlangd dat de huurverhouding wordt voortgezet.20.In zijn conclusie (sub 28) voor dat arrest had A-G Huydecoper in dat verband al verwezen naar de rechtspraak van het EHRM en opgemerkt “dat de rechter zich er rekenschap van moet geven of een beroep op een structurele (en vanwege aspecten van huurbescherming niet voor verbetering in aanmerking komende) ernstige verliessituatie, indien feitelijk juist, niet betekent dat een onevenredige aantasting van de rechten van de eigenaar in het geding is.”
b. Relevante rechtspraak van het EHRM over art. 1 EP
2.7
Art. 1 van het Eerste Protocol bij het EVRM luidt:
“Iedere natuurlijke of rechtspersoon heeft recht op het ongestoord genot van zijn eigendom. Aan niemand zal zijn eigendom worden ontnomen behalve in het algemeen belang en onder de voorwaarden voorzien in de wet en in de algemene beginselen van internationaal recht.
De voorgaande bepalingen tasten echter op geen enkele wijze het recht aan, dat een Staat heeft om die wetten toe te passen, die hij noodzakelijk oordeelt om het gebruik van eigendom te reguleren in overeenstemming met het algemeen belang of om de betaling van belastingen of andere heffingen of boeten te verzekeren. ”
Volgens vaste rechtspraak van het EHRM bevat art. 1 EP (1) de hoofdregel die het ongestoorde genot van eigendom vooropstelt, (2) de regel die de ontneming van eigendom aan bepaalde voorwaarden onderwerpt (3) de regel die onderkent dat Lidstaten bevoegd zijn de uitoefening van het eigendomsrecht in het algemeen belang te beperken. De tweede en derde regel moeten worden uitgelegd in de geest van de hoofdregel.21.
2.8
De regulering van de huurprijs is een vorm van regulering of beperking van de uitoefening van het eigendomsrecht.22.Deze dient in overeenstemming te zijn met het nationale recht (lawful) en een legitiem doel in het algemeen belang na te streven (legitimate aim in accordance with the general interest), terwijl er ook een redelijke mate van evenredigheid moet bestaan tussen de gebruikte middellen en het doel dat ermee wordt nagestreefd (reasonable relation of proportionality between the means employed and the aim sought to be realised). Met dit laatse wordt gedoeld op de ‘fair balance’. Daarvan is geen sprake indien een individu wordt getroffen door een ‘disproportionate and excessive burden’.
Bij beantwoording van de vraag of een beperking van het eigendomsrecht het algemeen belang dient, hebben de Lidstaten volgens vaste rechtspraak van het EHRM een ruime beoordelingsvrijheid in het bijzonder ook op het onderhavige terrein, ten aanzien van de noodzaak van het treffen van maatregelen alsmede de keuze, vorm en timing ervan. Het EHRM respecteert de beoordeling van de wetgever “unless that judgment is manifestly without reasonable foundation.”23.
Hoewel Lidstaten bij de regulering van woongelegenheid een wide margin of appreciation genieten, moeten zij wel kunnen aantonen een specific assessment te hebben gemaakt van de vraag of met de getroffen maatregel een fair balance wordt bereikt tussen alle bij de maatregel betrokken belangen.24.De eis van een fair balance brengt mee dat de maatschappelijke last van een maatregel – hoe belangrijk het te beschermen belang ook is – niet volledig op één (groep) rechthebbende(n) mag worden gelegd.25.De proportionaliteitsbeoordeling door de rechter is sterk zaaksgebonden: alleen door rekening te houden met alle omstandigheden van het geval en door de concreet betrokken belangen op hun eigen gewicht te beoordelen, kan tot een redelijk oordeel over de proportionaliteit worden gekomen.26.Ook bij de beoordeling van een concreet geval moet de nationale rechter de concrete balans tussen de betrokken rechten zoeken.
Deze principes zijn in verschillende huur- en vergelijkbare zaken door het EHRM toegepast. Ik noem daarvan met name de uitspraken waarop de cassatiemiddelen in de onderhavige zaken een beroep doen in verband met de klachten over de winst.
(i) De Poolse zaken
2.9.1
De zaak Hutten-Czapska/Polen betrof een geval waarin, kort gezegd, een persoon door vererving eigenaar was geworden van een woning, die eertijds door tussenkomst van de Staat was verhuurd. Opzegging van de huur was moeilijk en ontruiming alleen mogelijk indien andere woonruimte werd aangeboden. De huurpijs was gereguleerd en onvoldoende om te voorzien in de kosten van het onderhoud waartoe de verhuurder verplicht was.
2.9.2
Het EHRM (Vierde Kamer) overweegt in zijn uitspraak van 22 februari 2005 onder meer:
“186. The Court once again acknowledges that the difficult housing situation in Poland, in particular an acute shortage of dwellings and the high cost of acquiring flats on the market, and the need to transform the extremely rigid system of distribution of dwellings inherited from the communist regime, justified not only the introduction of remedial legislation protecting tenants during the period of the fundamental reform of the country’s political, economic and legal system but also the setting of a low rent, at a level beneath the market value (see paragraphs 68–70, 149, 160 and 176 above). Yet it finds no justification for the State’s continued failure to secure to the applicant and other landlords throughout the entire period under consideration the sums necessary to cover maintenance costs, not to mention even a minimum profit from the lease of flats.”
2.9.3
In zijn uitspraak van 19 juni 2006 komt de Grote Kamer tot dezelfde uitkomst, maar op grond een iets andere redenering:27.
“224. The Grand Chamber agrees with this assessment of the impugned situation. It would, however, add that, as established above, the violation of the right of property in the present case is not exclusively linked to the question of the levels of rent chargeable but, rather, consists in the combined effect of defective provisions on the determination of rent and various restrictions on landlords’ rights in respect of termination of leases, the statutory financial burdens imposed on them and the absence of any legal ways and means making it possible for them either to offset or mitigate the losses incurred in connection with maintenance of property or to have the necessary repairs subsidised by the State in justified cases (see paragraphs 203, 211 and 221 above). Furthermore, the Government's claim at the oral hearing that such a mechanism existed (see paragraph 189 above) has not been substantiated by any concrete examples from domestic law and practice.
In this regard the Court would once again refer to its case-law confirming that in many cases involving limitations on the rights of landlords — which were and are common in countries facing housing shortages — the limitations applied have been found to be justified and proportionate to the aims pursued by the State in the general interest (see Spadea and Scalabriono cited above, § 18; and Mellacher and Others, cited above, §§ 27 and 55). However, in none of those cases had the authorities restricted the applicants’ rights to such a considerable extent as in the present case.
In the first place, the applicant had never entered into any freely negotiated lease agreement with her tenants; rather, her house had been let to them by the State. Secondly, the circumstances of the instant case are different from those in the case of Spadea and Scalabrino. In the latter case, although the State had temporarily suspended evictions from privately owned flats, landlords retained their right to terminate leases by means of a simple notice to quit, without any further restrictions. In contrast, in the instant case Polish legislation attached a number of conditions to the termination of leases, thus seriously limiting the landlords’ rights in that respect. Finally, in the case of Mellacher and Others, while the domestic legislation restricted the rent chargeable, the levels of rent were never set, as in the present case, below the costs of maintenance of the property and landlords were able to increase the rent in order to cover the necessary maintenance expenses. That provision had at least made it possible for Austrian landlords to keep their property in a proper condition, whereas the Polish scheme did not, and does not, provide for any procedure for maintenance contributions or State subsidies, thereby causing the inevitable deterioration of the property for lack of adequate investment and modernisation (see paragraphs 82, 104 and 138).”28.
Voorts overweegt het hof:
“239.As regards the general measures to be applied by the Polish State in order to put an end to the systemic violation of the right of property identified in the present case, and having regard to its social and economic dimension, including the State's duties in relation to the social rights of other persons (see paragraphs 139, 157 and 225 above), the Court considers that the respondent State must above all, through appropriate legal and/or other measures, secure in its domestic legal order a mechanism maintaining a fair balance between the interests of landlords, including their entitlement to derive profit from their property, and the general interest of the community — including the availability of sufficient accommodation for the less well-off — in accordance with the principles of the protection of property rights under the Convention.
It is not for the Court to specify what would be the most appropriate way of setting up such remedial procedures or how landlords’ interest in deriving profit should be balanced against the other interests at stake; thus, under Article 46 the State remains free to choose the means by which it will discharge its obligations arising from the execution of the Court's judgments (see Broniowski, cited above, §§ 186 and 192).
The Court would, however, observe in passing that the many options open to the State certainly include the measures indicated by the Constitutional Court in its June 2005 Recommendations, setting out the features of a mechanism balancing the rights of landlords and tenants and criteria for what might be considered a ‘basic rent’, ‘economically justified rent’ or ‘decent profit’ (see paragraph 136–141 above).”
(ii) Urbárska
2.10
De zaak Urbárska/Slowakije uit 2008 betrof onder meer Slowaakse wetgeving die erin voorzag dat land, dat in de communistische tijd door de Staat aan derden in gebruik was gegeven, door die derden nog gedurende zekere tijd werd gehuurd. Na enige jaren verdween de beperking in de tijd en werden de huurders beschermd, zij het dat bij wanprestatie de huur kon worden beëindigd. Het hof overweegt onder meer:29.
“140. The Court notes, and it has not been disputed between the parties, that the compulsory letting of the applicant's land amounted to a control of the use of property within the meaning of the second paragraph of Article 1 of Protocol No. 1, stemming directly from sections 3 and 4 of Act 64/1997. (..)
141. The only point at issue is whether or not a fair balance was struck between the demands of the general interest and the interests of the applicant association.
142. Pursuant to section 4(1) of Act 64/1997, the rent payable yearly for the use of land in allotments was ten per cent of its value, as established under sections 15(5-7) of Regulation 465/1991, as amended, the minimum amount being SKK 0.3 per square metre.
143. The documents submitted indicate that the rent which the gardeners in the Váh allotment paid to the applicant association had been calculated on the basis of that minimum amount, namely SKK 0.3 per square metre. During that period the Trenčín municipality charged SKK 0.44 per square metre yearly as tax on land used for gardening. This fact alone is indicative of the particularly low compensation which the applicant association received for letting out its land to the gardeners. In addition, in the opinion of 21 December 2006 prepared at the applicant's request, a private company stated that land in the area around the allotment could be let out for at least SKK 20 per square metre yearly.
144. The Court discerns no demands of the general interest sufficiently strong to justify such a low level of rent, bearing no relation to the actual value of the land.
145. In their post-hearing submissions the parties concentrated mainly on whether or not the real property tax was payable by the applicant association, as the owner of the land, or by the tenants. The amount of real property tax compared with the rent payable by the tenants is one of the relevant factors in determining whether a fair balance was struck between the general interest in compulsory letting of the land and the applicant's rights under Article 1 of Protocol No. 1. The fact of who actually paid or had to pay the tax may have a bearing on the Court's considerations in respect of Article 41 of the Convention, if appropriate. However, it is not decisive for determination of the point at issue.
146. The Court therefore concludes that the compulsory letting of the land of the applicant association on the basis of the rental terms set out in the applicable statutory provisions (see paragraphs 56, 64 and 65 above) was incompatible with the applicant's right to peaceful enjoyment of its possessions.
There has accordingly been a violation of Article 1 of Protocol No. 1 in this respect.”
(iii) Zaken tegen Malta
2.11.1
De zaak Amato Gauci uit 2009 betrof wetgeving van Malta die erin voorzag dat huurders lopende huurovereenkomsten, waarbij de huurpijs was gereguleerd, konden verlengen. Het hof overwoog dat sprake was van een schending van art. 1 EP, waarbij onder meer de hoogte van de huur een rol speelde:30.
“62. Moreover, both the amount of rent received by the applicant, namely EUR 210 per year and the maximum amount of rent the applicant could obtain, namely EUR 420, were, as confirmed by the Constitutional Court, “certainly low”. Indeed, the amount of rent contrasts starkly with the market value of the premises as submitted by the applicant. The Court considers that, State control over levels of rent falls into a sphere subject to a wide margin of appreciation by the State and its application may often cause significant reductions in the amount of rent chargeable (see, in particular, Mellacher and Others, cited above, § 45). Nevertheless, this may not lead to results which are manifestly unreasonable, such as amounts of rent allowing only a minimal profit.
63. In the present case, having regard to the low rental value which could be fixed by the Rent Regulation Board, the applicant’s state of uncertainty as to whether he would ever recover his property, which has already been subject to this regime for nine years, the lack of procedural safeguards in the application of the law and the rise in the standard of living in Malta over the past decades, the Court finds that a disproportionate and excessive burden was imposed on the applicant. The latter was requested to bear most of the social and financial costs of supplying housing accommodation to Mr and Mrs P. (see, mutatis mutandis, Hutten-Czapska, cited above, § 225). It follows that the Maltese State failed to strike the requisite fair balance between the general interests of the community and the protection of the applicant’s right of property.”
2.11.2
In enige andere Maltese zaken speelt een wat andere probematiek, namelijk dat het gebruik van onroerend goed door de overheid was gevorderd tegen een lage vergoeding. In de zaak Fleri Soler en Camilleri/Malta uit 2006 werd overwogen:31.
“71. In the present case, the applicants’ premises were requisitioned in 1941 and subsequently used as public offices (see paragraph 7 above).
72. The Court notes that a requisition order imposes on the owner of the premises a landlord-tenant relationship (see paragraph 25 above). While this can be seen as creating a quasi-lease agreement between a landlord and a tenant, landlords have little or no influence on the choice of the tenant or the essential elements of such an agreement (see, mutatis mutandis, Hutten-Czapska,cited above, par. 196). This is especially so in the present case, where the building was occupied by the Government and the applicants had little or no chance to obtain the restitution of the property.
73. The Court further observes that the applicants received compensation for the loss of the control of their property, amounting to MTL 89 (approximately 213 EUR) for the years 1941-1988 and to MTL 340.53 (approximately EUR 817) from 1989 onwards. At the same time, the applicants had to pay a yearly ground rent of MTL 53 (approximately EUR 132 – see paragraphs 8 and 44 above). This means that the net income they could obtain from their building was approximately EUR 81 per year until 1988 and approximately 685 EUR per year after that date.
74. Even assuming that the applicants were not made to cover the costs of extraordinary maintenance and repairs of the building, as required by law, the Court cannot but note that the sums at issue – amounting to less than 7 EUR per month until 1988 and to less than EUR 58 per month from 1989 onwards – are extremely low and could hardly be seen as a fair compensation for the use of a building which was big enough to allocate public offices and an entire government department. The Court is not convinced that the interests of the landlords, ‘‘including their entitlement to derive profits from their property’’ (see Hutten-Czapska,cited above, par. 239), have been met by restricting the owners to such extremely low returns. It has not been shown by the Government to the Court’s satisfaction that in the particular circumstances of their case, the applicants had at their disposal effective remedies capable of redressing the above-mentioned situation.”
(iv) Lindheim e.a./Noorwegen
2.12
De zaak Lindheim e.a./Noorwegen uit 2012 betrof oude pachtovereenkomsten die na 1976 werden onderworpen aan Noorse pachtwetgeving. Na een wijziging in 2004 kon de pachter aanspraak maken op verlenging van de pacht voor onbepaalde tijd en op ongewijzigde voorwaarden, terwijl de pachtprijs zo werd gereguleerd dat pachters werden bescherdm tegen de effecten van sterk stijgende grodnprijzen. De principes van de zaak Hutten-Czapska worden door het hof mutatis mutandis ook op deze situatiue toegepast. Het hof overwoog onder meer:32.
“129. The Court is further struck by the particularly low level of rent the applicants received under the terms of the various ground lease agreements as extended pursuant to section 33 of the Ground Lease Act. As quantified by the applicants, and as was undisputed by the Government, the level amounted to less than 0.25% of the plots' market value and was either equal to or lower than the statutory level of the real-estate tax chargeable on the plots (0.2%-0.7%). Although it was for the lessee to pay the tax, as if he or she owned the property, the comparison nonetheless illustrates the striking contrast. Any adjustment to the rent would be limited to taking into account changes in the consumer price index. In the applicants' case, there seem to have been no general interest demands sufficiently strong to justify such a low level of rent, bearing no relation to the actual value of the land (see Urbárska Obec Trenčianske Biskupice, cited above, § 144).
130. Indeed, as stated above, section 33 was generally applicable to contracts of a certain age that were up for renewal, irrespective of the financial means of the lessee concerned. It most likely had a much wider reach than merely addressing situations of potential financial hardship and social injustice and reflected social policy in a broad sense.
131. Moreover, the extension was for an indefinite duration without any possibility of upward adjustment in the light of factors other than the consumer price index (section 15(2)(1)), which excluded the possibility of taking account of the value of the land as a relevant factor. The same terms would continue in the event of transfer of the lease by the lessee to a third party or by the lessor to a third party. Only the lessee could opt to terminate the lease agreement, either by rescinding the contract or, more typically, by redeeming the plot in accordance with section 37. But for the lessee, continuing the lease would often be more attractive financially, as illustrated by the experience of the second applicant (see paragraph 21 above).
132. In the event that the lessee should sell the lease with dwellings to a third party, any increase resulting exclusively from changes in the value of the land, buildings exempted, would be reflected in the selling price and would accordingly accrue to the lessee. The same would not apply if the applicant lessor were to sell his or her rent entitlements according to the lease contract to a third party, in which case the price would reflect that the controlled rent would be kept at a low level indefinitely.
133. The Court accepts however that the applicants could entertain a legitimate expectation that the relevant lease contracts would expire as agreed according to their terms, independently of the intervening discussions on and adoption of legislative measures.
134. In these circumstances, it does not appear that there was a fair distribution of the social and financial burden involved but, rather, that the burden was placed solely on the applicant lessors (see, mutatis mutandis, Hutten-Czapska, cited above, §§ 222, 224–225). The Court is therefore not satisfied that the respondent State, notwithstanding its wide margin of appreciation in this area, struck a fair balance between the general interest of the community and the property rights of the applicants, who were made to bear a disproportionate burden.”
c. Rechtspraak over het Nederlandse stelsel van huurprijsbescherming en art. 1 EP
2.13
Over het Nederlandse stelsel van huurprijsbescherming in het licht van de relevante rechtspraak van het EHRM zijn inmiddels door verschillende rechters uitspraken gedaan. Ik bespreek achtereenvolgens (i) de ontvankelijkheidsbeslissing van het EHRM van 2 juli 2013 ([eiser] e.a.), (ii) het rioolrechtenarrest van de belastingkamer van Uw Raad van 29 oktober 2010, (iii) de in cassatie bestreden arresten van het hof Amsterdam en andere uitspraken in feitelijke instanties over deze materie, en ten slotte (iv) het vonnis van de rechtbank Den Haag van 4 december 2013 in de procedure tegen de Staat.
(i) EHRM 2 juli 2013 ([eiser] e.a./Nederland)
2.14
De uitspraak van 2 juli 2013 ziet op vier zelfstandige woonruimten in Amsterdam die door drie verschillende verzoekers worden verhuurd.33.
2.15.1
De klacht ten aanzien van art. 1 EP geeft het hof als volgt weer:
“26. (…)34.they claimed that the domestic authorities had failed to strike a fair balance between the demands of the general interests of the community and the requirements of their protection. They claimed that the very essence of their right of property had been impaired because they were unable to derive any decent profit from their property. The third applicant specified that, according to him, the annual rent would have to equal at least 6% of the WOZ value of a property to assume that a decent profit could be made.”
De eerste verzoeker maakt een winst € 626,- per jaar. De derde verzoeker ontvangt een huur voor twee flats die gelijk is aan 2.9% van de WOZ-waarde. De situatie van de tweede verzoeker verschilde, omdat hij op de huur een verlies maakt van € 3.473,84 per jaar (rov. 6, 11 en 20).
2.15.2
Het hof overweegt dat de vrijheid om een huurpijs overeen te komen wordt beperkt door de UHW, het Besluit en de Uitvoeringsregeling, maar deze beperking “lawful” is en “pursued a legitimate social policy aim, namely the social protection of tenants” (rov. 35). Ten aanzien van de kwestie van de proportionaliteit/’fair balance’ in de voorliggende gevallen wordt overwogen:
“38. In the cases at hand, the Court observes that it has not been shown that the first and third applicants – who rely only on general data to substantiate their claims – do not receive a decent profit from their rental income. What is clear is that these applicants receive levels of rent well above the level of property tax chargeable on the flats, contrary to the situation in Lindheim and Others v. Norway (nos. 13221/08 and 2139/10, § 129, 12 June 2012). Also, there is no indication that the rental income does not cover the necessary maintenance costs and taxes as in Hutten-Czapska (cited above). There are also no other indications that the first and third applicants have had to bear a disproportionate and excessive burden.
39. As to the second applicant it is noted that, even assuming that the rent paid by Y does not cover all costs associated with the flat, it cannot be said that the decision of the Regional Court was disproportional. The applicant willingly bought the building, aware of the amount of rent being paid by Y. In addition, it can be assumed that a person buying a building in order to rent it out is aware of the restrictions imposed by domestic law as to the maximum amount of rent chargeable for a certain standard and the maximum allowed yearly rent increases. The Court agrees with the domestic authorities that it was the second applicant’s responsibility to incorporate this knowledge in the price negotiations when he bought the building.
40. In these circumstances, the Court finds that, bearing in mind the wide margin of appreciation afforded to Contracting States in regulating housing problems, the control of the use of property in the present cases can be considered to be justified within the meaning of the second paragraph of Article 1 of Protocol No. 1 to the Convention. It follows that this part of the applications of the first and the second applicant and the application of the third applicant are manifestly ill-founded and must be rejected in accordance with Article 35 §§ 3 (a) and 4 of the Convention.”
2.16.1
De klacht dat sprake is van discriminatie geeft het hof als volgt weer:
“27. The first and second applicants also complained that their rights under Article 1 of Protocol No. 12 and under Article 14 of the Convention read in conjunction with Article 1 of Protocol No. 1 to the Convention had been violated. They claimed that there was no justification for the difference in treatment between them – as landlords with existing tenancy agreements that they were unable to terminate – and landlords with newly concluded tenancy agreements. Whilst the applicants could not charge the maximum rent allowed within the Dutch points system because they were restricted to the maximum allowed annual rent increase, landlords who concluded a new tenancy agreement on housing with the same standard as the accommodation owned by the applicants were able to charge the maximum rent allowed within the Dutch points system.”
2.16.2
Ook deze klacht is ‘manifestly ill-founded’ (rov. 43), want:
“42. Even if it is to be assumed that landlords such as the applicants on the one hand, and landlords who have newly concluded a tenancy agreement on the other, find themselves in a relevantly similar situation and that they are, directly or indirectly, treated differently, the Court finds, in the light of all the material in its possession, that such difference in treatment is justified by the interests of the social protection of tenants.”
De uitspraak is kritisch besproken in de EHRC-noot van Stevens. Hij meent dat het niet uitgesloten is dat een of meer andere verhuurders in staat zullen zijn aan te tonen dat de litigieuze huur(prijs)beschermingsregels hem of haar beletten een redelijke winst te genereren. Rov. 39 bevat volgens Stevens een onjuist oordeel, omdat het niet zou moeten uitmaken wanneer en hoe iemand eigenaar is geworden. Wanneer iemand eigenaar is, dient hij de bescherming van art. 1 EP te krijgen, waarbij het EHRM volgens Stevens had moeten beoordelen of de regels van huur(prijs)bescherming (en niet de beslissing van de rechtbank) in dit geval tot gevolg hebben dat de verhuurder een disproportionele en excessieve last draagt. Het feit dat verzoeker twee verlies lijdt zou mogelijk tot een andere slotsom hebben geleid dan bij verzoekers een en drie.
(ii) Hoge Raad 29 oktober 2010 (heffing rioolrechten)
2.17
In 2010 diende de belastingkamer van Uw Raad zich zich uit te spreken over de vraag of het oordeel van het EHRM in de zaak Hutten-Czapska/Polen meebrengt dat van hem als eigenaar van verhuurde woningen geen rioolrecht mag worden geheven voor zover dat recht niet aan de huurders kan worden doorberekend. Deze vraag werd door HR 29 oktober 2010 ontkennend beantwoord, zowel in abstracto als in het desbetreffende geval:35.
“3.3.2. Het middel kan niet tot cassatie leiden. Het oordeel van het EHRM in de zaak Hutten-Czapska/Polen heeft betrekking op een samenstel van regels dat voor verhuurders in Polen leidde tot een structureel verliesgevende exploitatie van hun onroerende zaken. De regels die het rendement van verhuurde onroerende zaken in Nederland beïnvloeden zijn dusdanig anders van aard dat zij hiermee niet op één lijn kunnen worden gesteld. De stukken van het geding bevatten bovendien geen aanwijzingen dat die regels steeds leiden tot een buitensporige last voor de verhuurder. De omstandigheid dat - zoals belanghebbende voor het Hof heeft gesteld - verhuurders van goedkopere woningen een rendement behalen van 1-3 percent van de waarde in het economische verkeer, brengt nog niet mee dat sprake is van een schending van artikel 1 van het Eerste Protocol bij het EVRM (hierna: het Protocol).
3.3.3.
Voor zover belanghebbende tevens beoogt te betogen dat de Nederlandse regelgeving in de omstandigheden van zijn geval leidt tot een zodanig laag rendement dat voor hem sprake is van een individuele buitensporige last, laten de stukken van het geding geen andere conclusie toe dan dat hij dat betoog niet heeft onderbouwd met feitelijke gegevens die voor de beoordeling ervan vereist zijn.
3.4.
Opmerking verdient nog dat, ook indien de regels die het rendement van verhuurde onroerende zaken in Nederland beïnvloeden zouden leiden tot een inbreuk op het Protocol, rechtsherstel daarvoor op verschillende manieren kan worden geboden. Een keuze uit die mogelijkheden vergt een afweging van de belangen van verhuurders, huurders en het algemene belang, waarbij met name ook dient te worden bepaald wie de kosten van het rechtsherstel dient te dragen. Een beslissing hierover vergt politieke keuzes, en behoort in verband daarmee niet tot de rechtsvormende taak van de rechter. Daarbij komt nog dat het niet onmiddellijk voor de hand ligt om compensatie voor een inbreuk op het Protocol aan verhuurders te verlenen door middel van een inperking van door de overheid aan die verhuurders in rekening te brengen bedragen ter zake van aan hen verleende diensten, zoals het onderhavige rioolrecht.”
2.18
In zijn conclusie voor het arrest is A-G IJzerman onder meer ingegaan op de manieren waarop het rendement van de verhuurder kan worden benaderd. Hij schrijft:
“5.12 Het verdient opmerking dat de structurele verliessituatie in de zaak Hutten-Czepska door het EHRM als zodanig is aangemerkt op grond van een berekening van het rendement op kasbasis. Een 'reasonable level of rent' werd structureel niet behaald, omdat de huurprijs van overheidswege zo laag werd vastgesteld dat die was 'below the cost of maintenance of the property'. De situatie was daardoor aldus dat de noodzakelijke onderhoudskosten structureel de huuropbrengst aanzienlijk te boven gingen. De van overheidswege vastgestelde huur dekte slechts 60% van de onderhoudskosten, zodat de rest van de onderhoudskosten moest komen uit eigen middelen van de huiseigenaren, zonder wettelijke compensatiemogelijkheid.
5.13
Daarbij vergeleken steken de door belanghebbende zelf genoemde rendementen gunstig af. Alvorens over te gaan tot vergelijking passen twee opmerkingen vooraf. De eerste is dat de door belanghebbende genoemde rendementen zijn ontleend aan algemene gegevens en niet specifiek de situatie van belanghebbende beschrijven. De tweede is dat de door belanghebbende genoemde rendementen niet lijken te zijn berekend op kasbasis, maar op een andere rendementsgrondslag.
5.14
Belanghebbende heeft uit algemene bron aangevoerd: 'Het rapport dat het NEI (Nederlands Economisch Instituut) in 2002 opstelde in opdracht van minister Remkes wijst uit, dat bij de verhuur van goedkope woningen (vrijwel) geen rendement te behalen is. Dit onderzoek wees uit dat particuliere verhuurders op de verhuur van goedkope huurwoningen een rendement behalen dat tussen de 1% en 3% ligt. Daarvan gaat nog af de 1,2% belasting ingevolge het fictief rendement van 4% in box-III.' Ik merk op dat belanghebbende kennelijk, anders dan het geval is in de zaak Hutten-Czepska, aldus volgens zijn eigen stellingen een positief rendement behaalde.
5.15
Belanghebbende stelt: 'Omdat de WOZ-waardering gezien kan worden als de waardering die - door het buiten beschouwing laten van beperkende afspraken of voorschriften - de feitelijke waarde zo goed mogelijk benadert, zal het door het EHRM voorgeschreven "redelijke rendement" berekend moeten worden ten opzichte van die WOZ-waarde.' Belanghebbende berekent zijn rendementseis kennelijk ten opzichte van de actuele waarde van de onroerende zaken, als huuropbrengst minus onderhoudskosten en, naar ik aanneem, afschrijving, ten opzichte van de actuele waarde. Dat is dus een andere rendementsberekening dan de berekening op kasbasis in de zaak Hutten-Czepska.
5.16
Daarbij dient te worden bedacht dat belanghebbende zelf te kennen heeft gegeven: 'Ik weet dat de prijzen van woningen tussen 1998 en 2008 enorm zijn gestegen.' Dat betekent dat het in de berekening van belanghebbende bedoelde rendement onder druk komt te staan door de waardestijging van het bezit. Het komt mij echter voor dat belanghebbende daarover in het kader van een aantasting van zijn eigendomsrecht weinig te klagen heeft, juist omdat zijn onroerende eigendommen enorm in waarde zijn gestegen.” (voetnoten weggelaten)
(…)
5.18
In de Nederlandse situatie spelen de in de zaak Hutten-Czepska meegewogen overige beperkingen geen of slechts een beperkte rol. De woning van een blijvend met de betaling van de huur in gebreke blijvende huurder kan in Nederland, anders dan het geval is in de zaak Hutten-Czepska, door de verhuurder, na verkrijging van een daartoe strekkend vonnis, worden ontruimd. Ook is er in Nederland geen algemene regel dat huurders worden aangewezen door de overheid. Een verhuurder heeft naar Nederlands recht bepaalde procedures ter beschikking om eventueel te komen tot aanpassing van de huurvoorwaarden.”
In diens commentaar op deze uitspraak wijst Groenewegen er op, dat bij de bepaling van de WOZ-waarde inmiddels in art. 17a Uitv.besl. IB 2001 een nadere regeling wordt getroffen voor woningen in box 3. Afhankelijk van de huuropbrengst (0-4%) moet de WOZ-waarde van woningen worden verminderd tot 60-85% van de WOZ-waarde (leegwaarderatio).
(iii) Hof Amsterdam (in de aan Uw Raad voorgelegde zaken); overige rechtspraak
2.19
In zijn arrest van 25 januari 2011 in de zaak [A]/[B] en [C] had het hof Amsterdam reeds overwogen:
“3.17 (…) dat het bestaan van een structurele wanverhouding tussen de exploitatiekosten en de huuropbrengsten, die vanwege een huurbeschermings-maatregel niet voor verbetering in aanmerking komt, tot het oordeel kan leiden dat sprake is van een onevenredige aantasting van de rechten van de eigenaar. (…)”
2.20.1
In zijn arrest van 24 april 2012 (het arrest a quo in de zaak [eiser]/[verweerder]) handhaaft het hof deze opvatting en plaatste het deze in een breder kader. Het hof overweegt:36.
“3.27. Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (hierna: EHRM) heeft onder andere in zijn uitspraken van 22 februari 2005 en 19 juni 2006 (Grote Kamer) inzake Hutten-Czapska/Polen nr. 35014/97 een nadere invulling gegeven aan artikel 1 Eerste Protocol EVRM in verband met de in de huurwetgeving van sommige lidstaten voorziene beperkingen met betrekking tot de uitoefening van het recht betreffende de verhuur van woningen. Het uitgangspunt van artikel 1 Eerste Protocol EVRM is dat ieder recht heeft op het ongestoord genot van zijn eigendom. Dit laat op grond van de tweede volzin van deze bepaling echter onverlet dat de Nederlandse staat het recht heeft om in overeenstemming met het algemeen belang het gebruik van eigendom te reguleren, bijvoorbeeld door huurbeschermings- en huurprijsmaatregelen in te voeren. Aan die bevoegdheid zijn blijkens de rechtspraak van het EHRM echter grenzen. Dit hof heeft in de zaak die heeft geleid tot het arrest van 25 januari 2011 (LJN: BP3497) overwogen dat uit de rechtspraak van het EHRM kan worden afgeleid dat een uitzondering aan de orde kan zijn als de rechten van de eigenaar van de woning door een huurbeschermingsmaatregel onevenredig worden aangetast. Meer specifiek kan het bestaan van een structurele wanverhouding tussen de exploitatiekosten en de huuropbrengsten die vanwege een huurbeschermingsmaatregel niet voor verbetering in aanmerking komt, tot het oordeel leiden dat de rechten van de eigenaar onevenredig worden aangetast.
3.28.
[eiser] heeft betoogd dat de rechtspraak van het EHRM anders dient te worden begrepen dan de invulling die het hof daaraan in de hiervoor genoemde zaak heeft gegeven. [eiser] stelt, samengevat weergegeven, dat artikel 1 Eerste Protocol EVRM meebrengt dat de wet de eigenaar niet mag belemmeren om een redelijk rendement (‘decent profit’) te behalen. Dat rendement wordt als gevolg van de Nederlandse huurbeschermings- en huurprijsmaatregelen door hem niet gerealiseerd. Dat is onverenigbaar met artikel 1 Eerste Protocol EVRM. Het hof dient daarom volgens [eiser] de betreffende wettelijke huurbepalingen buiten toepassing te laten, althans kan [verweerder] in de gegeven omstandigheden op grond daarvan geen rechten geldend maken.
3.29.
Het hof overweegt daaromtrent het volgende. Blijkens vaste rechtspraak van het EHRM wordt een beweerde schending van artikel 1 Eerste Protocol op de volgende wijze getoetst. Een inmenging van de overheid dient bij wet te zijn voorzien, wat ook inhoudt dat de inmenging niet in strijd mag komen met het rechtszekerheidsbeginsel en het verbod van willekeur. Verder dient de inmenging een gerechtvaardigd algemeen belang te dienen. De inmenging dient proportioneel te zijn, dat wil zeggen dat een ‘fair balance’ moet bestaan tussen de eisen van het algemeen belang en de bescherming van de rechten van de betrokkene. Een inmenging mag geen onevenredige last (‘excessive burden’) op de betrokkene leggen. Uit de rechtspraak van het EHRM volgt dat de betrokken staat een ruime afwegingsbevoegdheid heeft om te bepalen wat in het algemeen belang is en verder een ruime vrijheid heeft (‘margin of appreciation’) om beperkingen te stellen aan de uit artikel 1 Eerste Protocol EVRM voortvloeiende eigendomsbescherming. Een schending wordt niet snel aangenomen en is beperkt tot evident onredelijke of onevenredige gevallen.
3.30.
Anders dan [eiser] betoogt, betekent het voorgaande niet dat de eigenaar van de woning recht heeft op een ‘redelijk rendement’ en als dat niet mogelijk is reeds artikel 1 Eerste Protocol EVRM is geschonden. Beslissend is steeds of een redelijke balans bestaat tussen enerzijds de belangen van de eigenaar van de woning, waaronder begrepen het belang om rendement te genereren, en anderzijds het algemeen belang. Een enkele disbalans brengt nog geen schending mee. Het moet gaan om evidente gevallen. Een en ander blijkt ook uit de uitspraken in de zaak Hutten-Czapska/Polen waarop [eiser] zich beroept. (…)
3.31.
Voor de beoordeling is verder van belang dat het EHRM uitspraak heeft gedaan in een procedure tussen een particulier en de Poolse overheid en daarbij heeft geoordeeld dat het samenstel van regels leidt tot een systematische inbreuk op de eigendomsrechten, zowel die van de klaagster als die van anderen. De onderhavige procedure is van een andere orde. Het betreft geen procedure tegen de Nederlandse overheid die de taak heeft zorg te dragen voor de genoemde ‘fair balance’, maar is een civiele procedure tussen twee particulieren. [eiser] heeft in de processtukken wel in breder verband kanttekeningen geplaatst bij het Nederlandse stelsel van huurprijs- en huurbescherming, maar daaruit volgt niet dat in algemene zin moet worden aangenomen dat het Nederlandse wettelijke stelsel leidt tot huurprijzen waarbij verhuurders (zwaar) verlies leiden op de exploitatie, zoals in Polen kennelijk wel het geval was. Dat neemt niet weg dat in dit individuele geval wel degelijk een situatie kan bestaan die niet verenigbaar is met artikel 1 Eerste Protocol EVRM. Dat zal hierna door het hof worden onderzocht. Daarbij past echter wel de kanttekening dat nu [eiser] zijn pijlen richt op [verweerder] en niet op de overheid de doorwerking van artikel 1 Eerste Protocol EVRM in deze concrete privaatrechtelijke verhouding (meer) indirect is.
3.32.
Het hof overweegt dat de inperkingen van het eigendomsrecht waartegen [eiser] zich in de onderhavige procedure keert, bij wet zijn voorzien. De stelling van [eiser] dat deze regels ‘geen deugdelijke wettelijke basis hebben’ (memorie van grieven onder 25 sub 9) is door hem onvoldoende gemotiveerd.
3.33.
Verder zijn de beperkingen door de Nederlandse overheid in de wet opgenomen in het algemeen belang. Deze zijn, kort gezegd, gericht op de betaalbaarheid van huurwoningen voor individuele huurders. Met name is beoogd de betaalbaarheid van huisvesting voor de huishoudens met lagere inkomens te waarborgen. Wat de huurprijsregulering betreft, stelt de overheid jaarlijks een percentage vast waarmee de huren maximaal mogen stijgen. [eiser] heeft in beginsel jaarlijks de mogelijkheid gehad in overeenstemming daarmee de huur van de woning te verhogen.
3.34.
In de loop van de afgelopen decennia zijn verschillende wijzigingen doorgevoerd in de huurwetgeving. Daardoor zijn onder andere veel woningen geliberaliseerd. De rechten van [verweerder] die voortvloeien uit de regeling van huurprijsbescherming en sinds het aangaan van de huurovereenkomst bestaan, worden in beginsel door het overgangsrecht geëerbiedigd. In de praktijk kan dit, naar [eiser] terecht stelt, inderdaad betekenen dat bij onderling vergelijkbare woonruimte een nieuw afgesloten huurovereenkomst is geliberaliseerd en een bestaande huurovereenkomst - zoals de onderhavige – niet. In aanmerking genomen de rechtszekerheid in verband met de gerechtvaardigde belangen van bestaande huurders zoals [verweerder] is daarmee naar het oordeel van het hof een gerechtvaardigd belang gediend, dat meebrengt dat niet in strijd wordt gehandeld met het discriminatieverbod zoals door [eiser] wordt gesteld.
3.35.
De overheid is belast met de invulling van het systeem van huurprijsbescherming, huurbescherming en huisvestings¬wetgeving. De in dat kader te maken belangenafweging vindt in beginsel plaats op het niveau van de centrale overheid. Waar [eiser] stelt dat de Nederlandse regelgeving geen gerechtvaardigd algemeen belang meer dient, omdat de behandeling van het wetsontwerp huurbeleid 2007, ondanks de instemming van de Tweede Kamer daarmee, na de laatste kabinetsformatie is ingetrokken, miskent hij de ruime afwegingsbevoegdheid die de overheid wat dit betreft heeft.
3.36.
Het voorgaande brengt het hof tot de conclusie dat ervan moet worden uitgegaan dat de gewraakte inmenging in het eigendomsrecht in het algemeen belang is en in overeenstemming met het nationale recht heeft plaatsgevonden. Daarmee resteert de vraag [eiser] in dit specifieke geval disproportioneel wordt getroffen. De artikelen 6:248 en 6:258 BW bieden vervolgens in de onderhavige privaatrechtelijke verhouding een afdoende remedie.”
2.20.2
Het hof toets vervolgens de feiten van het desbetreffende geval aan dit kader. Daarbij concludeert het dat geen sprake is van een met art. 1 EP strijdige situatie. Het hof overweegt nog ten overvloede, dat ook bij een structureel verliesgevende exploitatie een verhoging van de huurprijs niet zondermeer de aangewezen oplossing is:
“3.42. Ten overvloede overweegt het hof nog het volgende. Ook als zou moeten worden aangenomen dat de exploitatie van de woning structureel verliesgevend is, kan dat niet zondermeer leiden tot de toewijzing van de door [eiser] geformuleerde vordering. Die vordering komt er op neer dat het hof de huurprijs voor de woning zal vaststellen op (omgerekend) € 1.000,00, dan wel € 1.250,00 per maand (…). Daarbij is van belang, zoals hiervoor al is overwogen, dat indien de wettelijke huurbeschermings- en huurprijsbepalingen in bepaalde gevallen zouden leiden tot een inbreuk op artikel 1 Eerste Protocol EVRM het primair de taak is van de overheid de balans te herstellen tussen enerzijds de belangen van de eigenaren van de woningen, waaronder begrepen het belang om rendement te genereren, en anderzijds het algemeen belang. Dit rechtsherstel kan op verschillende manieren worden bereikt. Een keuze uit die mogelijkheden vergt een afweging van de belangen van verhuurders, huurders en het algemeen belang, waarbij met name ook dient te worden bepaald wie de kosten van het rechtsherstel dient te dragen. De overheid heeft wat dit betreft een ruime afwegingsbevoegdheid en een ruime vrijheid om te bepalen hoe zij deze balans wil herstellen. Vanuit die optiek bezien ligt het niet zondermeer voor de hand dat de rechter in een individueel geval ingrijpt in een huurovereenkomst als de onderhavige op de door [eiser] voorgestane wijze, namelijk door de huurprijs fors te verhogen. Die oplossing komt er immers feitelijk op neer dat een individuele huurovereenkomst geheel wordt onttrokken aan het wettelijke systeem van huurbeschermings- en huurprijsbepalingen en de verhuurder een bepaald rendement wordt verleend dat door een individuele huurder dient te worden bekostigd. Van rechtsherstel in een individueel geval bestaat naar het oordeel van het hof slechts ruimte indien en voor zover de rechtsgevolgen van de huurovereenkomst in de gegeven omstandigheden naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zijn. De concrete vordering van [eiser] is op een dergelijk rechtsgevolg onvoldoende toegespitst, dan wel zijn vordering is onvoldoende concreet gemotiveerd om het ingrijpen in de huuroveenkomst op een wijze als door [eiser] voorgestaan te kunnen rechtvaardigen”
2.21
De bij 2.20.1 bedoelde overwegingen worden geciteerd en gehandhaafd door het hof Amsterdam in zijn arrest van 19 februari 2013, rov. 3.6 t/m 3.8 (het arrest a quo in de zaak Hippos/[verweerder in de zaak 13/02738]). Ook in dat arrest concludeert het hof dat geen sprake is van strijd met art. 1 EP.
2.22
Een zelfde soort benadering komt men tegen bij andere uitspraken in feitelijke instanties waarin naar aaneling van een huurpijsgeschil een beroep wordt gedaan op de rechtspraak van het EHRM over art. 1 EP.37.In één geval werd door de rechtbank geconstateerd dat inderdaad sprake was van strijd met art. 1 EP.38.
2.23
Kort gezegd, houdt in deze benadering het stelsel van huur(prijs)bescherming als zodanig stand, maar kan via de band van de art. 6:248 lid 2 en 6:258 BW worden onderzocht of de verhuurder in concreto disproportioneel wordt getrofffen. Daartoe strekt het onderzoek of een structurele wanverhouding tussen de exploitatiekosten en de huuropbrengsten bestaat die vanwege een huurbeschermingsmaatregel niet voor verbetering in aanmerking komt. Ook bij bevestigende beantwoording zal echter, gezien de horizontale relatie tussen verhuurder en huurder, moeten worden getoetst of is voldaan aan de maatstaf van art. 6:248 lid 2/6:258 BW (ik maak tussen die bepalingen in deze conclusie verder geen onderscheid).
2.24
In verband met dit laatste wijs ik nog op een vonnis van 24 juli 2012 van de Rb Amsterdam,39.waarin als voorbeelden van mogelijke gezichtspunten bij een dergelijke toets worden genoemd:(i) de exploitatieresultaten over een reeks van jaren (zodat kan worden nagegaan of jaren met negatieve resultaten wegvallen tegen jaren met positieve resultaten), (ii) de vermogenspositie van de verhuurder, (iii) de inkomenspositie van de huurder, (iv) het rendement op basis van de betaalde koopsom (niet zozeer van huidige marktwaarde), (v) een mogelijke opvang van het exploitatieverlies in de waardestijging van het gehuurde en (vi) de oorzaken van de hogere exploitatiekosten.
(iv) Rechtbank Den Haag 4 december 2013 (procedure tegen de Staat)40.
2.25
Volgens de rechtbank Den Haag in haar vonnis van 4 december 2013, kan niet worden geoordeeld dat het Nederlandse stelsel van huurprijsbeheersing, huurbescherming, huisvestingswetgeving − daarin begrepen de verhuurderheffing − in onderlinge samenhang bezien leidt tot een onevenredige en buitensporige last voor particuliere verhuurders van sociale woningen als zodanig (rov. 4.24).
De rechtbank overweegt daarbij dat particuliere eigenaren van woningen op enig moment uit eigen vrije wil hebben gekozen voor het toetreden tot de woningmarkt voor sociale verhuur (rov. 4.25) − waaraan niet afdoen de dwingende bepalingen over de huurprijs (rov. 4.26-4.27) of de mogelijkheid dat de woning kan worden gevorderd (rov. 4.28-4.30) − en dat er voldoende ontsnappingsmogelijkheden in de huurwet- en regelgeving zijn die waarborgen dat een evenredige belangenafweging kan worden behouden (rov. 4.31).
2.26
Tevens overweegt de rechtbank onder het kopje ‘structurele verliessituatie’:
4.34
Uit de Poolse arresten volgt niet – zoals Fair Huur c.s. betoogt – dat (Nederlandse) verhuurders van sociale woningen ook recht hebben op een redelijke winst (decent profit) en dat indien zij die niet kunnen verkrijgen, reeds sprake is van een schending van het in artikel 1 Eerste Protocol neergelegde eigendomsrecht. Beslissend is steeds, in het licht van artikel 1 Eerste Protocol, of een redelijke balans bestaat tussen enerzijds de belangen van de eigenaar van de woning, waaronder begrepen het belang om rendement te genereren, en anderzijds het algemeen belang (waaronder de huurdersbelangen). (…)
4.35 (…)
De omstandigheid dat het eigendomsrecht van artikel 1 Eerste Protocol mede het verkrijgen van een redelijke winst (decent profit) uit zijn eigendom omvat, weegt mee in die toetsing. Echter, niet kan worden aanvaard dat onder geen beding inbreuk zou mogen worden gemaakt op (dit deel van) bedoeld eigendomsrecht, zoals Fair Huur c.s. betoogt. Dat is voorbehouden aan de discretionaire bevoegdheid van de wetgever. Dit blijkt (onder meer) uit [rov. 239 van het tweede Poolse arrest; A-G] (…)”.
De rechtbank sluit zich daarmee aan (in soms iets andere bewoordingen) bij de bovengeciteerde arresten van het hof Amsterdam. In rov. 4.40 refereert de rechtbank nog aan rov. 3.30 van het arrest [eiser]/[verweerder].
De rechtbank oordeelt niet anders ten aanzien van de huur aan ‘huurveteranen’ (rov. 4.37-4.38). Het bestaan van een groep ‘verhuurders op onvrijwillige basis met huurveterenanen als huurder” is nog niet komen vast te staan (rov. 4.39). Ook het gecombineerde effect van de verhuurderheffing en de inkomensafhankelijke huurverhoging leidt niet tot een ander oordeel (rov. 4.40).
2.27
Het beroep op het discriminatieverbod wordt, wat betreft de problematiek van de achtergebleven huren van door het overgangsrecht bij niet-geliberaliseerde woningen door de rechtbank in rov. 4.47 verworpen om dezelfde redenen als zijn genoemd door het hof Amsterdam in (rov. 3.34) van zijn arrest in de zaal [eiser]/[verweerder].41.
2.28
Ik bespreek de onderhavige zaak verder tegen de achtergrond van het hierboven geschetste juridische kader. Ik heb mij daarbij geconcentreerd op rechterlijke uitspraken.
In 2008 heeft de regering zich naar aanleiding van het arrest Hutten-Czapska de vraag gesteld of het Nederlandse stelsel van huurprijsbescherming nog wel door de beugel kan. Nu de Nederlandse huur(prijs)regelgeving minder restrictief is dan die van Polen en de minister geen signalen had gekregen waaruit bleek dat uit de huurprijzen die op grond van het woningwaarderingsstelsel tot stand komen de onderhoudskosten niet zouden kunnen worden bestreden, heeft de regering die vraag positief beantwoord.42.
In de literatuur is het Nederlandse stelsel van huur(prijs)bescherming, zoals dat vanaf 2003 gold, kritisch besproken, waarbij onder meer de vraag werd gesteld of het Nederlandse recht in sommige gevallen niet in strijd komt met de fair balance-eis van art. 1 EP.43.
3. Feiten
3.1
In cassatie kan worden uitgegaan van hetgeen door het hof Amsterdam is vastgesteld in rov. 3.2 t/m 3.7 van zijn arrest van 24 april 2012.
3.2
[eiser] is in 1961 eigenaar geworden van het pand aan de [a-straat 1] te Amsterdam. Het pand is nadien in drie appartementsrechten gesplitst. Het betreft: (i) de benedenwoning bestaande uit het souterrain en de begane grond, (ii) een woning op de eerste etage met het gedeelte van de zolderverdieping aan de voorzijde (straatzijde) van het pand, en (iii) een woning op de tweede etage met het gedeelte van de zolderverdieping aan de achterzijde (tuinzijde) van het pand.
3.3
[verweerder] is sinds 1 april 1984 huurder van de woning op de eerste etage (hierna: de woning). De woonruimte op de tweede etage heeft eerst sinds 1 januari 2009 leeggestaan en is vervolgens sinds 1 juni 2010 bij Zwerfkei Bewaring B.V. in anti-kraakbeheer gegeven.
3.4
[verweerder] betaalde bij de aanvang van de huurovereenkomst een huurprijs van (omgerekend) € 354,67 per maand. De huurcommissie heeft bij uitspraak van 21 november 1997, verzonden 23 januari 1998, beslist dat de door [eiser] voorgestelde verhoging van de huurprijs met ingang van 1 juli 1997 tot een bedrag van (omgerekend) € 587,69 per maand niet redelijk is. Bij uitspraak van dezelfde datum heeft de huurcommissie beslist dat de door [verweerder] voorgestelde verlaging van de huurprijs tot (omgerekend) € 389,13 per maand eveneens niet redelijk is te achten en heeft beslist dat redelijk is een huurprijs van (omgerekend) € 413,60 per maand met ingang van 1 juli 1997, uitgaande van een woningwaardering van 110 punten.
3.5
[eiser] heeft vervolgens een beslissing van de kantonrechter te Amsterdam gevorderd op het punt waarop de huurcommissie op 21 november 1997 uitspraak heeft gedaan. Bij vonnis van 29 mei 1998 heeft de kantonrechter de huurprijs van de woning vastgesteld op € 557,58 per maand met ingang van 1 juli 1997 en op € 417,23 per maand met ingang van 1 augustus 1997. De kantonrechter is daarbij uitgegaan van een woningwaardering van 111 punten.
3.6
[eiser] heeft bij brief van 23 april 2009 aan [verweerder] een voorstel gedaan tot een nieuwe huurprijs van € 835,24 per maand met ingang van 1 juli 2009. Dit voorstel heeft [verweerder] niet aanvaard. [eiser] is vervolgens een procedure bij de huurcommissie aangevangen. De voorzitter van de huurcommissie heeft op 21 augustus 2009, verzonden op 1 september 2009, uitspraak gedaan. Het verzoek van [eiser] zoals voorgelegd aan de huurcommissie hield het voorstel in tot verhoging van de huurprijs van € 2.444,61 per kwartaal met 2,5% tot € 2.505,72 per kwartaal met ingang van 1 juli 2009. De voorzitter van de huurcommissie heeft geoordeeld dat feitelijk door [eiser] een huurverhoging is verzocht met 51,59%, omdat de huurprijs op 30 juni 2009 geen € 2.444,61, maar € 1.652,95 per kwartaal bedroeg. Die voorgestelde verhoging is volgens de voorzitter van de huurcommissie niet redelijk, omdat het wettelijk toegestane huurverhogingspercentage 2,5% bedraagt. De voorzitter heeft vervolgens geoordeeld dat een verhoging van de huurprijs van € 550,98 per maand met 2,5% tot € 564,75 met ingang van 1 juli 2009 wel redelijk is. Bij uitspraak van 8 december 2009, verzonden op 17 februari 2010, heeft de huurcommissie het verzet van [eiser] tegen de uitspraak van de voorzitter ongegrond verklaard en de betreffende uitspraak gehandhaafd.
3.7
Per 1 juli 2010 bedraagt de (kale) huurprijs van de woning € 571,53 per maand.
4. Procesverloop
4.1
Bij inleidende dagvaarding van 18 januari 2010 heeft [eiser], voor zover in cassatie nog van belang, twee kwesties aan de orde gesteld.
Ten eerste, dat hij van plan is het appartement op de tweede verdieping te verkopen en daartoe het voorgedeelte van de zolderverdieping, dat is verhuurd aan [verweerder], wil voegen bij het achtergedeelte van de zolderverdieping dat deel uitmaakt van het appartement op de tweede verdieping. Hij vordert een verklaring voor recht dat hij een redelijk aanbod heeft gedaan als bedoeld in art. 7:274 lid 1 sub d BW en hij als gevolg van de niet aanvaarding van dat aanbod door [verweerder] terecht heeft opgezegd, alsmede beëindiging van de huurovereenkomst per 1 april 2010 en ontruiming.
Voor het geval het voorgaande niet wordt toegewezen, vordert [eiser] met een beroep op zaak Hutten-Czapska met ingang van 1 juli 2009 de huurprijs te verhogen en vast te stellen op € 3.750,- per kwartaal alsmede verordeling van [verweerder] tot betaling van de alsdan achterstalige huur.
4.2
[verweerder] heeft de vorderingen betwist. De rechtbank Amsterdam, sector kanton, locatie Amsterdam (hierna: de kantonrechter), heeft bij eindvonnis van 22 oktober 2010 de vorderingen afgewezen.44.
4.3.1
[eiser] heeft tegen dit vonnis hoger beroep ingesteld. Het hof Amsterdam heeft in zijn arrest van 24 april 2012 het vonnis, waarvan beroep, bekrachtigd.45.
4.3.2
In rov. 3.15 t/m 3.43 beoordeelt het hof de grieven 4 t/m 7 die betrekking hebben op de hoogte van de huurprijs. Het hof beoordeelt eerst de ontvankelijkheid van de vordering van [eiser] tot huurprijsverhoging. Het hof constateert dat [eiser] niet de voorgeschreven wettelijke procedure van artikel 7:250-253 BW heeft gevolgd, omdat voorafgaand aan de procedure voor de kantonrechter de huurcommissie geen beslissing heeft gegeven op het verzoek van [eiser] tot huurprijsverhoging (rov. 3.22). Het hof wijst daarbij op de omstandigheid dat aan een andere procedure tussen [eiser] en [verweerder], die ook heeft geleid tot een vonnis van de kantonrechter van 22 oktober 2010, wel een beslissing van de huurcommissie van 8 december 2009 ten grondslag ligt. Tegen deze uitspraak van de kantonrechter is geen rechtsmiddel aangewend, zodat de uitspraak inmiddels kracht en gezag van gewijsde heeft (rov. 3.21, 3.24 en 3.25). Het hof acht [eiser] echter in de onderhavige procedure toch ontvankelijk op grond van de volgende overweging:
“3.25. In de onderhavige procedure heeft de kantonrechter geen overweging gewijd aan de ontvankelijkheid van de vordering van [eiser] tot huurprijsverhoging. Hij heeft de vordering tot huurverhoging beoordeeld en is daarmee naar 's hofs oordeel (veronderstellenderwijs) van de ontvankelijkheid van het verzoek uitgegaan. Ook als ervan wordt uitgegaan dat de kantonrechter de vordering van [eiser] tot huurverhoging niet in behandeling had behoren te nemen, brengt dat naar het oordeel van het hof nog niet mee dat het hof - nu de kantonrechter dat desondanks wel heeft gedaan en [eiser] zich bij die uitspraak niet wil neerleggen - [eiser] in hoger beroep alsnog in zijn verzoek tot vaststelling van de huurprijs niet-ontvankelijk dient te verklaren. De zelfstandigheid van onderhavige procedure waarin over de hoogte van de huurprijs een uitspraak is gedaan verzet zich daartegen. Daarbij is van belang dat [verweerder] op zijn beurt in hoger beroep niet opkomt tegen de stilzwijgende ontvankelijkverklaring van [eiser] in eerste aanleg. Ook is geen beroep gedaan op het gezag van gewijsde van de uitspraak van de kantonrechter in de genoemde zaak met kenmerk 1146305/CV 10-14149.”
4.3.3
Het hof komt vervolgens toe aan het beroep van [eiser] op het Eerste Protocol van het EVRM. Hetgeen het hof daartoe in het algemeen overweegt, is hierboven bij 2.20.1 reeds genoemd. Over het onderhavige geval overweegt bij zijn toets onder meer:
“3.38. In dit opzicht is ook, anders dan [eiser] betoogt, geen sprake van een ‘gedwongen verhuur’ van de woning als bedoeld in de rechtspraak van het EHRM. [eiser] is vrijwillig de onderhavige huurovereenkomst aangegaan. De voorwaarden waaronder [eiser] de woning kan verhuren zijn echter als gevolg van de wettelijke huurbeschermings- en huurprijsbepalingen gereguleerd. Bij de beoordeling komt het er daarom – kort gezegd - slechts op aan of hetgeen de huurovereenkomst als gevolg van het beroep van [verweerder] op de wettelijke huurbeschermings- en huurprijsbepalingen meebrengt in de gegeven omstandigheden naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is, althans, of daardoor zich een situatie voordoet waarin een ongewijzigde instandhouding van de huurovereenkomst naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid niet mag worden verwacht.
3.39.
[eiser] heeft ter onderbouwing van zijn vordering tot verhoging van de huurprijs zijn exploitatieopbrengsten en exploitatielasten cijfermatig toegelicht. Hij heeft daartoe verschillende berekeningen overgelegd, waarbij wordt uitgegaan van een huurprijs van € 570,00 per maand. [eiser] stelt uitgaande van de voor hem ongunstigste wijze van berekening dat als op de huurinkomsten de vermogensrendementsheffing (de heffing van box 3 van de inkomstenbelasting), de lokale belastingen, verzekeringen en 1% onderhoudskosten (uitgaande van de WOZ-waarde) in mindering worden gebracht, een rendement van € 230,00 per jaar resteert. Dat is volgens [eiser] al onvoldoende om groot onderhoud en reparaties aan de woning van te kunnen bekostigen. [eiser] heeft in dit verband ter gelegenheid van de pleidooien een – vrijblijvende – offerte overgelegd waarin werkzaamheden aan het pand waarin de woning zich bevind zijn opgesomd voor een totaalbedrag van ruim € 126.000,00. 30% daarvan dient volgens [eiser] te worden toegerekend aan de woning.
3.40.
Het hof overweegt dat [eiser] geen inzicht heeft gegeven in de jaarlijks werkelijk door hem gemaakte onderhoudskosten. Dat brengt mee dat het hof niet kan vaststellen of [eiser] wel jaarlijks (gemiddeld genomen) 1% van de WOZ-waarde van de woning spendeert aan onderhoud, zoals volgt uit het door hem opgestelde exploitatieoverzicht. Verder heeft [eiser] bij de opstelling van zijn exploitatieoverzicht niet toegelicht hoe de 1% jaarlijkse onderhoudskosten zich verhouden tot de kosten die [eiser] stelt te willen maken en die blijken uit de hiervoor genoemde offerte. Daardoor is onduidelijk of de kosten die hij wil gaan maken zijn begrepen in het jaarlijks opgevoerde bedrag van € 3.400,00 (1% van de WOZ-waarde), dan wel daarnaast nog dienen te worden gemaakt. Verder is door [eiser] niet toegelicht of de in de offerte genoemde bedragen zien op enkel het onderhoud van de woning (het in stand houden van de woning) dan wel (mede) op woningverbetering. De enkele (vrijblijvende) offerte acht het hof ook overigens een onvoldoende gemotiveerde onderbouwing van de noodzaak tot het maken van (omvangrijke) onderhoudskosten aan de woning. In het licht van dit alles kunnen bij de beantwoording van de vraag of de rechten van [eiser] door de Nederlandse huurwetgeving onevenredig worden aangetast, bijvoorbeeld doordat een structurele wanverhouding bestaat tussen de exploitatiekosten en de huuropbrengsten, de in de offerte genoemde bedragen niet in de beoordeling worden betrokken.
3.41.
Daarmee resteert de vraag of het door [eiser] opgestelde exploitatieoverzicht dat uitkomt op een zeer beperkt positief rendement leidt tot de conclusie dat de rechten van onevenredig worden aangetast. Het hof is van oordeel dat dat niet het geval is. Uit het hiervoor overwogene volgt reeds dat [eiser] zijn stelling dat uit de huuropbrengsten de onderhoudskosten niet kunnen worden bestreden, onvoldoende cijfermatig heeft toegelicht. Ook de stelling van [eiser] dat de toepassing van de wettelijke huurprijsbepalingen in zijn geval leidt tot een zodanig laag rendement dat voor hem sprake is van een individuele buitensporige last, is niet onderbouwd met de feitelijke gegevens die dat oordeel kunnen dragen. Een zeer beperkt positief rendement is naar het oordeel van het hof voor die – ingrijpende – conclusie onvoldoende. Dit brengt mee dat de stellingen van [eiser] falen.”
4.3.4
In rov. 3.44 t/m 3.53 beoordeelt het de grief die ziet op de vraag of sprake is van een redelijk aanbod in de zin van art.7:274 lid 1 sub d BW. Het hof komt tot het oordeel dat van [verweerder] niet in redelijkheid kan worden verlangd dat hij het aanbod van [eiser] aanvaardt tot het aangaan van een nieuwe huurovereenkomst voor de woning, maar dan zonder de zolderkamer (rov. 3.51). Het beroep van [eiser] op artikel 1 Eerste Protocol EVRM brengt het hof niet tot een ander oordeel (rov. 3.52).
4.4
[eiser] is tijdig, bij dagvaarding van 24 juli 2012, in cassatie gekomen. [verweerder] heeft geconcludeerd tot verwerping van het cassatieberoep. Beide partijen hebben hun standpunten schriftelijk toegelicht. [verweerder] heeft nog gedupliceerd.
5. Bespreking van het middel
5.1
[eiser] heeft in cassatie één middel aangevoerd, dat zeven onderdelen bevat. De onderdelen 1 t/m 5 richten zich met verschillende klachten tegen het oordeel van het hof inzake de huurprijsverhoging. De onderdelen 6 en 7 betreffen de vraag of sprake is van een redelijk aanbod van [eiser] in de zin van art. 7:274 lid 1 sub d BW.
5.2
De vraag rijst of Uw Raad de onderdelen 1 t/m 5 zou dienen te behandelen. In het onderhavige geval is sprake van een opmerkelijke processuele situatie. Er is (i) een procedure bij de huurcommisie doorlopen welke heeft geleid tot het vonnis van 22 oktober 2010 (kenmerk 146305/CV 10-14149), welke kracht van gewijsde heeft gekregen (en, als ik het goed zie, aan het EHRM is voorgelegd); en (ii) ongeveer tegelijkertijd is in de onderhavige zaak [verweerder] gedagvaard in een procedure waarin beëindigingsgronden zijn aangevoerd en, subsisiair, een huurprijswijziging. Ter zake van de gevorderde huurptijswijziging is geen procedure bij de huurcommisie doorlopen. Het hof heeft dit blijkens rov. 3.25 ‘goedgevonden’, mede omdat partijen daarvan in appel geen punt hebben gemaakt.
Ik wijs erop dat in de zaak Hippos/[verweerder in de zaak 13/02738] het hof naar aanleiding van een incidentele grief overwoog dat de verhuurder niet kon worden ontvangen in zijn vorderingen waarvoor de in art. 7: 252, 253 en 262 BW voorziene procedure is bedoeld (De overwegingen ten aanzien van de resterende vorderingen brengen het hof in die zaak overigens tot een herhaling en toepassing van hetgeen in de onderhavige zaak door hetzelfde hof werd overwogen over art. 1 EP.)
Men zou kunnen denken, althans dat is mijn duiding, dat in de onderhavige zaak door de verhuurder is gezocht naar wegen om de rechtsvragen over art. 1 EP ‘hogerop’ te krijgen niettegenstaande het rechtsmiddelenverbod van art. 7:262 lid 2 BW. Een en ander speelde voor de invoering van de prejudiciële procedure bij Uw Raad. Nu in cassatie geen punt wordt gemaakt van beslising van het hof op het punt van de ontvankelijkheid en ambtshalve cassatie niet aan de orde is, zal ik de onderdelen 1 t/m 5 behandelen.
5.3.1
Subonderdeel 1.1 klaagt over de wijze waarop het hof gezien rov. 3.31, 3.36 en 3.38 zijn toets of sprake is van een fair balance c.q. individuele en buitensporige last heeft ingebed in de art. 6:248 en 258 BW.
Volgens de eerste klacht verdraagt de door het hof gehanteerde terughoudende en marginale (rov. 3.31) toets aan de hand van deze artikelen BW zich niet met de intensieve toets die het EVRM, ook in horizontale verhoudingen, aanlegt bij de beoordeling van de vraag of sprake is van een redelijke verhouding (‘fair balance’) tussen het algemene belang en de bescherming van individuele rechten
Volgens de tweede klacht heeft het hof althans miskend dat de indirecte doorwerking van grondrechten in horizontale verhoudingen niet gepaard behoeft en behoort te gaan met een marginale toetsing van de redelijke verhouding tussen het algemeen belang en de bescherming van individuele rechten. In dit verband is van belang dat het in deze zaak niet alleen gaat om de interpretatie van een huurcontract, maar ook en “vooral om de uitleg en toepassing van de betreffende nationale wetgeving, die een huurprijsverhoging naar het niveau van een redelijk rendement onmogelijk maakt”. Dit gegeven, gecombineerd met “de ernst van de inbreuk in kwestie en het ontbreken van wettelijke remedies daartegen” doen een intensieve toetsing van de proportionaliteit van de onderhavige inbreuk op het eigendomsrecht van [eiser] voor de hand liggen. Een terughoudende toets biedt geen waarborg nu “vaststaat dat de Nederlandse wetgeving niet voorziet in de mogelijkheden van adequate huurverhogingen in een situatie als de onderhavige waarin het kort gezegd voor de verhuurder niet mogeljk is een redelijk rendement te halen”.
5.3.2
Ik merk op dat subonderdeel 1.1 in zaak nr. 13/02738 dezelfde kwestie aan de orde stelt.
5.4.1
Het middel wijst er terecht op dat de door het EVRM gewaarborgde rechten ook in horizontale verhoudingen hun betekenis kunnen hebben, zoals blijkt uit de in het middel genoemde uitspraken van het EHRM.46.De Lidstaat kan een positieve verplichting hebben om de bescherming van een bepaalde fundamenteel recht te realiseren.47.In dat kader is er, als wetgever of bestuur hun verplichting om de EVRM-normen te waarborgen niet hebben vervuld, ook een taak voor de nationale rechter om het EVRM in de horizontale verhouding te laten doorwerken.48.De rechter kan daartoe zijn nationale recht verdragsconform (proberen te) interpreteren of toepassen. De omstandigheid dat de doorwerking van het EVRM in horizontale verhoudingen via een tussenstap geschiedt, betekent overigens niet dat die doorwerking niet intensief kan zijn.49.Nehmelman en Noorlander vatten het voorgaande kernachtig samen met de stelling “het grondrecht vormt de uitdrukking van een rechtsbeginsel waaraan een belangrijk gewicht toekomt, maar dat wel altijd moet worden afgewogen tegen andere (rechts)belangen en waarden.”50.
5.4.2
Het middel en de schriftelijke toelichting daarop verwijzen met name naar (de zaak Lindheim e.a./Noorwegen en) nog drie uitspraken van het EHRM. EHRM 5 juli 2002 (Sovtransavto Holding/Oekraïne) betrof een gebrekkige nationale rechtgang voor een aandeelhouder die zijn belang in een vennootschap had ziet verwateren na een emmissie.51.In zijn noot constateert Heringa dat de EVRM normen, in casu het eigendomsrecht, een verregaande vorm van horizontale werking hebben: “Het EHRM vereist in deze zaak dat er op nationaal niveau een adequate rechtsgang bestaat ter zake van eigendomsbescherming in horizontale verhoudingen. Dat veronderstelt in wezen dat dat recht in horizontale verhoudingen een rol speelt en kan worden ingeroepen. Aldus leidt het leerstuk van de positieve verplichtingen ertoe om een horizontale werking aan te nemen: zonder die aanname kan een staat in gebreke blijven om te voldoen aan zijn positieve verplichtingen. De invulling ingevolge art. 1 Eerste Protocol, dat er een nationale rechtsgang moet zijn terzake van bescherming van de eigendom impliceert dat dit recht ingeroepen moet kunnen worden. En daarmee is dan de horizontale werking gegeven.”
5.4.3
In EHRM 13 juli 2004 (Pla en Pucernau/Andorra) ‘verbiedt’ het hof een discriminatoire uitleg van een testament.52.Annotator De Boer wijst erop dat het hof weliswaar zegt dat het slechts ingrijpt indien de uitlegging van het testament ‘manifestly unreasonable or arbitrary or blatantly inconsistent with the fundamental principles of the Convention’ is, maar dat van deze terughoudendheid echter in dit arrest in concreto weinig te merken is. Volgens hem verwijt de Engelse rechter Sir Nicolas Bratza in zijn partly dissenting opinion de meerderheid terecht dat zij ‘substituted their own view of the proper interpretation of the will for that of the High Court of Justice of Andorra (…).’
5.4.4
EHRM 16 december 2008 (Khurshid Mustafa en Tarzibachi/Zweden) betreft een contractueel verbod op een schotelantenne in een huurovereenkomst met een particuliere verhuurder.53.Annotator Gerards merkt op dat het EHRM alleen corrigerend zal optreden als sprake is van aperte willekeur of onredelijkheid, wat blijkt lijkt te geven van een sterk marginale toetsing (sub 4), maar het hof kiest uiteindelijk voor een intensieve toets (sub 6).
5.5
De klachten dienen naar mijn mening echter te falen. In de eerste plaats kan worden geconstateerd dat het hof is uitgegaan van de criteria die volgen uit de rechtspraak van het EHRM over art. 1 EP. Zoals blijkt uit rov. 3.27 e.v. gaat het hof er vanuit dat het Nederlandse recht verdragsconform moet worden uitgelegd en toegepast. Dat het hof de toepassing van art. 1 EP inbedt in bepalingen van het nationale recht ligt voor de hand nu het gaat om een horizontale verhouding. Daarover klaagt het middel als zodanig niet, maar wel over de gevolgen die dat volgens het middel heeft voor de wijze waarop de toets wordt uitgevoerd. Het middel stelt een intensieve toets door het EHRM tegenover een terughoudende en marginale toets door het hof aan art. 6:248 lid 2 en 6:258 BW. Deze schets doet mijns inziens geen recht aan de aanpak van het hof.
5.6
Wat betreft de toets die het EHRM zelf aanlegt, wijs ik erop dat het hof in cassatie – terecht – onbestreden heeft overwogen dat uit de rechtspraak van het EHRM volgt dat een schending niet snel wordt aangenomen en is beperkt tot evident onredelijke of onevenredige gevallen (rov. 3.29 en 3.30). Men zou dit naar mijn idee als een ‘terughoudende’ toets kunnen bestempelen in de zin dat het EHRM (naar eigen zeggen) niet snel zal ingrijpen. Daaraan doet niet af, dat soms verschil van mening kan bestaan over de vraag of het EHRM in een concreet geval al dan niet ‘te snel’ heeft ingegrepen.
Het EHRM geeft soms aan dat het een zaak ‘strict’ toetst.54.Het feit dat het EHRM de feiten en omstandigheden van het aan hem voorgelegde geval ‘strict’ of ‘intensief’ toetst, kan men plaatsen in het het zojuist genoemde spanningsveld. Maar op zichzelf beschouwd hoeft een dergelijk onderzoek niet eraan in de weg te staan dat alleen in evidente gevallen tot een schending van art. 1 EP wordt geconcludeerd.
5.7.1
Het hof Amsterdam heeft in het onderhavige geval de feiten en omstandigheden getoetst aan art. 1 EP in het kader van art. 6:248 lid 2/6:258 BW (rov. 3.37 e.v.).
Het is waar dat dit kader meebrengt dat de rechter bij de toepassing van deze bepalingen de nodige terughoudendheid moet betrachten.55.Nu zou men hierin mogelijk een parallel met de rechtspraak van het EHRM over de toets aan art. 1 EP kunnen zien. Het betoog van het middel berust echter, als ik het goed zie, op de gedachte dat, omdat de toets aan art. 1 EP is ingebed in het kader van art. 6:248 lid 2/6:258 BW deze daarom marginaal, meer terughoudend en minder intensief zou zijn.
Hiervoor merkte ik op dat de omstandigheid dat de doorwerking van het EVRM in horizontale verhoudingen via een tussenstap geschiedt, niet betekent dat die doorwerking niet intensief kan zijn. De klachten maken ook niet duidelijk dat het abstracte gegeven dat de rechter bij de toepassing van art. 6:248 lid 2/6:258 BW de nodige terughoudendheid moet betrachten, de toets door het hof inderdaad heeft beïnvloed op een wijze die strijdig zou zijn met hetgeen het EHRM in een geval als het onderhavige van de nationale rechter verlangt.
Rov. 3.31 zegt op zichzelf terecht dat in private verhoudingen de doorwerking van art. 1 EP ‘(meer) indirect’ is, maar ook daaruit volgt nog geen terughoudende of marginale toets. De overweging is meer een opmaat naar rov. 3.42. Kortom, de klacht blijft wat mij betreft op dit punt te veel in abstracties steken en geeft niet aan op welke punten het hof minder diepgaand heeft getoetst dan art. 1 EP vereist.
5.7.2
Daar komt bij dat het hof, toetsend aan art. 1 EP, in het onderhavige geval geen ‘structurele wanverhouding’ of ‘individuele buitensporige last’ aanwezig heeft geacht. Het hof niet is toegekomen aan een beoordeling als bedoeld in rov. 3.42. Pas bij die beoordeling zou m.i. concreet aan de orde komen de afweging van het gewicht dat toekomt aan het geslaagde beroep op schending van art. 1 EP tegenover andere (rechts)belangen en waarden.
5.8
De argumenten die nog in de tweede klacht van het middel worden aangehaald, maken dit niet anders. Bovendien missen zij feitelijke grondslag, nu het hof niet heeft geoordeeld dat “de betreffende nationale wetgeving (..) een huurprijsverhoging naar het niveau van een redelijk rendement onmogelijk maakt”, dat sprake is van “het ontbreken van wettelijke remedies daartegen” of dat “vaststaat dat de Nederlandse wetgeving niet voorziet in de mogelijkheden van adequate huurverhogingen in een situatie als de onderhavige waarin het kort gezegd voor de verhuurder niet mogelijk is een redelijk rendement te halen”. De motiveringsklacht van subonderdeel 1.2 faalt in het verlengde van subonderdeel 1.1.
5.9
Onderdeel 2 klaagt dat het hof bij de beoordeling in rov. 3.37-3.41 van de vraag of [eiser] in dit geval disproportioneel wordt getroffen, zich ten onrechte geen rekenschap heeft gegeven van het betoog van [eiser] dat hij vooral in zijn belang is geraakt door het gecombineerde effect van wettelijke maatregelen ter zake van huurprijsbeheersing, huurbescherming en huisvestingswetgeving. Voor zover het hof zou hebben gemeend dat dit betoog niet relevant is, heeft het in het licht van de rechtspraak van het EHRM (de zaak Hutten-Czapska) blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting (subonderdeel 2.1). Anders heeft het zij arrest onvoldoende gemotiveerd, want daartoe volstond niet rov. 3.31 (subonderdeel 2.2).
5.10
De klachten falen bij gebrek aan feitelijke grondslag. Het hof heeft kennelijk en begrijpelijk de klachten van [eiser] over de huurprijs gelezen tegen de achtergrond van het stelsel van huurprijsbeheersing, huurbescherming en huisvestingswetgeving (waarnaar bijvoorbeeld in rov. 3.31, 3.35 en 3.38 wordt gerefereerd). Het hof heeft zich echter in zijn beoordeling en motivering geconcentreerd op (de effecten van) het stelsel van huurprijsbescherming in het algemeen (vgl. rov. 3.31; waaronder ook de overgangsregelingen met betrekking tot huurveteranen in rov. 3.34) en in het onderhavige geval (rov. 3.37 e.v.). Daarbij is het hof onder meer ingegaan op de vrijwilligheid van de huurovereenkomst (rov. 3.38), een belangrijk kenmerk van het Nederlandse huurstelsel. Over de last die [eiser] moet dragen, heeft het hof zich in concreto uitgelaten (rov. 3.39-3.41). Deze aanpak lag gezien de vorderingen in de onderhavige zaak naar mijn mening voor de hand en geeft in ieder geval geen blijk van een miskenning van de wijze van beoordeling van gevallen als het onderhavige conform de uispraak van het EHRM (Grote Kamer) in de zaak Hutten-Czapska/Polen noch van miskenning van de in een geval als het onderhavige te stellen motiveringseisen. Onderdeel 2 stuit daarop af.
5.11
Onderdeel 3 ziet op rov. 3.41, waarin het hof overwoog dat het behalen van een zeer beperkt positief rendement onvoldoende is voor de ingrijpende conclusie dat sprake is van een individuele buitensporige last.
5.12.1
Volgens subonderdeel 3.1 gaat het hof uit van een onjuiste rechtsopvatting door te miskennen dat art. 1 EP niet alleen bescherming biedt tegen verliesgevende situaties, maar (i) de eigenaar ook recht geeft op een redelijk rendement, inclusief een redelijke winst (‘the entitlement to derive profit’), die (ii) in een redelijke verhouding moet staan tot de actuele marktwaarde van de onroerende zaak en waarbij (iii) de onmogelijkheid dat rendement adequaat te verhogen kan leiden tot een disproportionele financiële last.
De klacht betreft (mede gezien de toelichting erop) ook het uitgangspunt van het hof, dat slechts bij een structureel exploitatieverlies in huurovereenkomsten sprake kan zijn van schending van art. 1 EP.
5.12.2
Ik merk op dat subonderdeel 1.2 in zaak nr. 13/02738 dezelfde kwestie aan de orde stelt
5.13
Overigens heeft het hof niet gemeend dat slechts het bestaan van een structurele wanverhouding tussen de exploitatiekosten en de huuropbrengsten die vanwege een huurbeschermingsmaatregel niet voor verbetering in aanmerking komt, tot het oordeel kan leiden dat de rechten van de eigenaar onevenredig worden aangetast.
Het hof gebruikt niet het woord ‘slechts’, maar de woorden ‘meer specifiek’. Daaruit blijkt dat het gaat om een operationalisering van de toets of sprake is van een individuele buitensporige last (zie rov. 3.27 en 3.36). Voorts heeft het hof geoordeeld dat het niet zo is dat de eigenaar van de woning recht heeft op een ‘redelijk rendement’ en als dat niet mogelijk is reeds art. 1 EP is geschonden; beslissend is of een redelijke balans bestaat tussen enerzijds de belangen van de eigenaar van de woning, waaronder begrepen het belang om redement te genereren, en anderzijds het algemeen belang (rov. 3.30).
Met het oog daarop heeft het hof onderzocht of in het onderhavige geval sprake was van een individuele buitensporige last (rov. 3.41).
5.14
De rechtspraak van het EHRM maakt m.i. duidelijk, dat de verhuurder aan art. 1 EP als zodanig geen recht op een redelijk rendement of decent profit kan ontlenen indien daarmee wordt bedoeld dat wanneer de verhuurder geen redelijk rendement of decent profit geniet er dus sprake is van een schending van art. 1 EP.56.
Het EHRM ziet de ‘entitlement to derive profit from their property’ als een belang (‘interest’) van verhuurders dat als een omstandigheid moet worden gewogen in het kader van de beoordeling of sprake is van een fair balance. Zie bijvoorbeeld EHRM (Grote Kamer) in de zaak Hutten-Czapska, par. 229, genoemd in 2.9.3; de zaak Fleri Soler en Camilleri/Malta,genoemd in 2.11.2.
Daarbij wijst de onmogelijkheid om zelfs maar de onderhoudskosten of de verschuldige belastingen te kunnen voldoen in de richting van het oordeel dat geen sprake is van een fair balance. Vgl. EHRM (Grote Kamer) in de zaak Hutten-Czapska, par. 224, genoemd in 2.9.3; EHRM 12 juni 2012 (Lindheim e.a./Noorwegen), par. 129, genoemd in 2.12; EHRM 2 juli 2013 ([eiser] e.a./Nederland), par. 38, genoemd in 2.15.2. In dit licht moet men m.i. overwegingen van het EHRM lezen, waarin een Staat wordt verweten het onmogelijk te maken ‘a minimum profit’ te behalen (zoals in het oordeel van EHRM (Vierde Kamer) in de zaak Hutten-Czapska, genoemd in 2.9.2, en in het oordeel in de zaak Amato Gauci, genoemd in 2.11.1) of waarin wordt opgemerkt dat sprake is van een ‘low level of rent, bearing no relation to the actual value of the land’ (zoals in de zaak Urbárska/Slowakije, genoemd in 2.10).
Zelfs als sprake is van een situatie van verlies, wil dat niet zeggen dat sprake is van een individuele en buitensporige last. Zo kan relevant zijn of de eigenaar de huurovereenkomst oorspronkelijk vrijwillig is aangegaan,57.in hoeverre en hoe lang de eigenaar beperkt wordt in zijn mogelijkheden de overeenkomst te beëindigen,58.en of uitzonderingen voor bijzondere omstandigheden mogelijk zijn.59.
In zijn uitspraak van 2 juli 2013 wijst het EHRM op het element van vrijwilligheid bij het aangaan van de koop van het gebouw die leidde tot gebondenheid aan de huurovereenkomsten en de verantwoordelijkheid van de koper/verhuurder om bij de aankoop rekening te houden met de effecten van het stelsel van huurprijsbescherming. Hieruit blijkt, dat vrijwilligheid een omstandigheid is die het Nederlandse stelsel onderscheidt van bepaalde andere door het EHRM beoordeelde rechtsstelsels.
5.15
De stelling onder (i) van de klacht gaat dus niet op. De stelling onder (ii), dat het rendement in een redelijke verhouding moet staan tot de actuele marktwaarde van de onroerende zaak, gaat in zijn algemeenheid eveneens niet op. Ik verwijs in dit verband ook ook de conclusie van A-G IJzerman, genoemd in 2.18.
Ten slotte moge het zo zijn, dat (iii) de onmogelijkheid het rendement adequaat te verhogen kan leiden tot een disproportionele financiële last, maar (ook) dat gegeven zal moeten worden gewogen in he tlicht van de overige omstandigheden van het geval.
5.16
De klacht strandt verder op het in het arrest Hutten-Czapska door de Grote Kamer verwoorde uitgangspunt dat de proportionaliteit van de gewraakte maatregel bezien moet worden over de gehele periode dat deze op het desbetreffende goed van toepassing is:
“225. (…) In the light of the foregoing, and having regard to the effects of the operation of the rent-control legislation during the whole period under consideration on the rights of the applicant and other persons in a similar situation, the Court considers that the Polish State has failed to strike the requisite fair balance between the general interests of the community and the protection of the right of property.”
5.17
Het hof heeft ook voldoende gemotiveerd gereageerd op het betoog van [eiser] dat als gevolg van het Nederlandse stelsel van huurprijswetgeving, dat uitgaat van een woningwaarderingsstselsel (puntentelling) waarbij geen rekening wordt gehouden met het door de verhuurder te behalen rendement, de door [verweerder] betaalde huur niet aan het door EHRM genoemde criterium van een redelijk rendement voldoet. Het hof heeft immers geoordeeld dat de gewraakte inmenging in het eigendomsrecht in het algemeen belang is (rov. 3.33 en 3.36) en verder geoordeeld dat uit de rechtspraak van het EHRM niet kan worden afgeleid dat reeds sprake is van een schending van art. 1 EP indien de eigenaar van de woning geen redelijk rendement, waarbij inbegrepen redelijke winst, kan behalen (rov. 3.30). Het hof heeft verder mogelijk geacht dat in bepaalde individuele gevallen een correctie op het stelsel van huur(prijs)bescherming mogelijk is op basis van art. 6:248 en 6:258 BW (rov. 3.36 en 3.38). In het onderhavige geval heeft het hof dat niet nodig geoordeeld (rov. 3.41). Hiermee heeft het hof ook de stelling verworpen dat een netto rendement van € 707 per jaar (minder dan 0,214% van de WOZ-waarde) beneden de norm blijft die door het EHRM is gesteld in de Poolse arresten. De motiveringsklacht van subonderdeel 3.2 faalt.
5.18
De motiveringsklacht van subonderdeel 3.3 faalt bij gebrek aan feitelijke grondslag. De bedoelde ‘huurachterstanden’ doen zich niet voor, omdat deze kennelijk zien op de huur die [verweerder] volgens [eiser] zou moeten betalen. Op dat punt is [eiser] echter door de rechter niet in het gelijk gesteld. Er was dus geen reden afzonderlijk nog op een en ander in te gaan. De klacht over discriminatie ziet kennelijk op de overgangsregelingen die een gunstiger situatie voor ‘huurveteranen’laat voortbestaan. Het hof heeft dit betoog echter verworpen in rov. 3.34. Het EHRM heeft dat ook gedaan in zijn uitspraak van 2 juli 2013, par. 42.
5.19
Onderdeel 4 richt motiveringsklachten tegen de oordelen in rov. 3.40 en 3.41 over hetgeen door [eiser] is gesteld met betrekking tot de kosten (en het rendement) van de verhuurde woning.
5.20
Bij de beoordeling van deze klachten stel ik voorop dat het op de weg ligt van de verhuurder, die zich beroept op schending van art. 1 EP in zijn geval, om dat beroep te onderbouwen met voldoende concrete (financiële) gegevens.60.Het oordeel daarover is als feitelijk van aard aan het hof overgelaten en in cassatie slechts op begrijpelijkheid controleerbaar.
5.21
Subonderdeel 4.1 mist feitelijke grondslag. Het oordeel van het hof houdt niet in en leidt er evenmin toe dat, zoals de klacht betoogt, [eiser] een administratie over tenminste 20 jaar zou moeten overleggen om de gemaakte kosten van periodiek groot onderhoud te kunnen substantiëren. Het hof heeft evenmin over het hoofd gezien dat [eiser] hiermee verwees naar een algemeen aanvaarde vuistregel, zoals de klacht aanvoert. Het hof heeft slechts geoordeeld, dat [eiser] door in zijn berekening uit te gaan van jaarljkse onderhoudskosten van 1% van de WOZ-waarde (rov. 3.39) geen inzicht heeft gegeven in de jaarlijks werkelijk door hem gemaakte onderhoudskosten (rov. 3.40, eerste volzin).
5.22
Subonderdeel 4.2 klaagt vergeefs over de begrijpelijkheid van het oordeel, dat de enkele (vrijblijvende) offerte een onvoldoende gemotiveerde onderbouwing van de noodzaak tot het maken van (omvangrijke) onderhoudskosten aan de woning vormt (rov. 3.40, zesde volzin).
De klacht voert in wezen aan dat uit de aard van de in de offerte genoemde werkzaamheden en kosten een en ander wel zou blijken. Dat miskent de redenering van het hof: (i) [eiser] heeft niet toegelicht of de in de offerte begrepen kosten deel uitmaken van de 1% jaarlijkse onderhoudskosten, (ii) [eiser] heeft niet toegelicht of de in de offerte genoemde bedragen slechts zien op het onderhoud van de woning dan wel mede op woningverbetering en (iii) uit een vrijblijvende offerte vloeit nog niet meteen voort dat inderdaad omvangrijke onderhoudskosten aan de woning dienen te worden gemaakt.
5.23
Subonderdeel 4.3 berust op een verkeerde lezing van het arrest. De overweging dat [eiser] onvoldoende cijfermatige toelichting heeft gegeven, verwijst terug naar rov. 3.40. Voor het overige heeft het hof rov. 3.41 een oordeel gegeven op basis van de gegevens in het overzicht, inclusief de daarin gestelde 1% onderhoudskosten en de overige posten zoals genoemd in rov. 3.39.
5.24
Onderdeel 5 richt een klacht tegen rov. 3.42. Nu het gaat om een ten overvloede gegeven overweging kan de klacht, wat daar verder van zij, bij gebrek aan belang niet tot cassatie leiden.
5.25
De onderdelen 6 en 7 zien op het aanbod tot het aangaan van een nieuwe huurovereenkomst zonder de zolderverdieping.
5.26
Anders dan subonderdeel 6.1 veronderstelt, is het hof wel ingegaan op het belang van [eiser] om een einde te maken aan de voor hem structureel verliesgevende situatie van het appartement op de tweede verdieping en de zolder. Het hof geeft immers in rov. 3.45 en 3.47 de stellingen van [eiser] op dat punt weer en verbindt daaraan in rov. 3.48 de conclusie, dat het belang van [eiser] in hoofdzaak ziet op het rendabel maken van het appartement op de tweede verdieping door het samenvoegen van de tweede etage met de zolderverdieping en [eiser] daarvoor een gedeelte van de aan [verweerder] verhuurde woning nodig heeft. Het is dit belang van [eiser], dat het hof vervolgens in rov. 3.51 afweegt tegen het belang van [verweerder]. Het hof heeft dus niet geoordeeld, dat dit belang van [eiser] niet relevant zou zijn.
5.27
Ook de motiveringsklacht van subonderdeel 6.2 faalt. Aan het financiële belang van [eiser] bij verkoop heeft het hof wel aandacht besteed, zoals blijkt uit rov. 3.47, slot, 3.48 en 3.51. Voor het overige stuurt de klacht aan op een feitelijke herbeoordeling van deze kwestie waarvoor in cassatie geen ruimte is. Anders dan de klacht aanvoert, behoefde het hof niet afzonderlijk in te gaan op alle daarin sub a-d genoemde omstandigheden, maar kon het volstaan met de vaststelling dat [verweerder] een reëel belang heeft bij voortgezet gebruik van de zolderkamer.
5.28
Onderdeel 7 richt zich tegen rov. 3.52, waarin het hof uiteenzet dat het beroep van [eiser] op art. 1 EP de beoordeling niet anders maakt. [eiser] heeft naar het oordeel van het hof aan [verweerder] geen redelijk aanbod gedaan: het verlies van de zolderkamer, circa 30% van de woning, tegen betaling van € 5.200,-. Dat oordeel wordt in het licht van art. 1 EP niet anders indien [eiser] onvoldoende rendement verkrijgt met de verhuur van het appartement op de tweede etage, dan wel in het geval [eiser] dat appartement zo gunstig mogelijk wil verkopen.
5.29
Subonderdeel 7.1 voert aan dat de uitgangspunten van (de belangenafweging in het kader van) art. 7:274 lid 1 sub d BW en van art. 1 EP diametraal tegengesteld zijn, althans zodanig met elkaar op gespannen voet staan dat zij niet als identieke grondslag voor de te maken belangenafweging kunnen dienen.
Deze klacht mist feitelijke grondslag. Er is geen enkele aanwijzing in het arrest dat het hof zich niet bewust zou zijn geweest van de verschillen tussen beide beoordelingskaders. Waar het echter om gaat, is dat het hof in rov. 3.51 en 3.52 de situatie beoordeelt vanuit beide kaders en dan constateert dat ook bezien vanuit het beroep op art. 1 EP zijn oordeel hetzelfde is.
5.30
Subonderdeel 7.2 mist feitelijke grondslag. Ik verwijs daarvoor naar de bespreking van de subonderdelen 6.1 en 6.2. Daarmee faalt ook subonderdeel 7.3 bij gebrek aan feitelijke grondslag.
5.31
Ik kom tot de slotsom dat het middel niet tot cassatie leidt.
Conclusie
De conclusie strekt tot verwerping van het beroep.
De Procureur-Generaal
bij de Hoge Raad der Nederlanden
A-G
Voetnoten
Voetnoten Conclusie 17‑01‑2014
Hof Amsterdam 19 februari 2013, ECLI:NL:GHAMS:2013:BZ3784, WR 2013/138 (Hippos/[verweerder in de zaak 13/02738]).
HR 14 juni 2013, ECLI:NL:HR:2013:BZ5666, WR 2013/118 m.nt. A.M. Kloosterman, JHV 2013/154 m.nt. Gardenbroek. Voor die zaak in feitelijke instanties, zie Rb. Amsterdam, sector kanton, 19 januari 2010, ECLI:NL:RBAMS:2010:BP5543; Hof Amsterdam 25 januari 2011, ECLI:NL:GHAMS2011:BP3497, WR 2011/60 m.nt. J.K. Six-Hummel, JHV 2011/51 m.nt. Gardenbroek; JIN 2011/331 m.nt. Van der Kamp; Hof Amsterdam 1 november 2011, ECLI:NL:GHAMS:2011:BU2961, WR 2012/41 en Hof Amsterdam 15 mei 2012, ECLI:NL:GHAMS:2012:BX3157.
EHRM 2 juli 2013, Zaken 27126/11 e.a. ([eiser] e.a./Nederland), EHRC 2013/271 m.nt. S.V.M. Stevens.
Eisers zijn de stichtingen Fair Huur voor Verhuurders, Plantagehoek en Stichting tot bevordering van particulier huizenbezit, Hippos en de besloten vennootschap Egelinck B.V.
Rb Den Haag 4 december 2013, ECLI:NL:RBDHA:2013:16373 (Stichting Fair Huur voor Verhuurders, Stichting Plantagehoek en Stichting tot bevordering van particulier huizenbezit Hippos/Staat).
Zie voorts GS Huurrecht (H.M. Hielkema), art. 7:246 BW, aant. 1-3; A.M. Kloosterman, Hoofdlijnen Huurecht 2011, p. 146 e.v.; D. Vong, Wolf Compendium Huurrecht: Woonruimte 2012-213, 2012, p. 61 e.v.; A.M. Kloosterman in: J. Sengers en P. van der Sanden (red.), Huurrecht Woonruimte, 2013, p. 301 e.v.; F.C.P. Teeuw, Huurgeschillen ontleed, 2013, p. 508 e.v.; A.R. de Jonge, Huurrecht, 2013, p. 357 e.v.
Er zijn bijlagen voor zelfstandige woningen, onzelfstandige woningen, woonwagens en standplaatsen.
Zie het overzicht bij de circulaire van 15 maart 2013 (2013-0000108504 MG 2013-01 van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, bijlage II.
Brief van de Minister van Wonen en Rijksdienst van 13 september 2013, TK 20120-2013, 32847, nr. 86, p.9 (Bijlage). Bij dat aantal behoorde in dat jaar een maximale huur voor een zelfstandige woning (€648,78) die iets onder de liberalisatiegrens (€ 664,66) lag.
Zie voor een overzicht van de liberalisatiegrens vanaf 1989 respectievelijk 1994 de circulaire van 15 maart 2013 (2013-0000108504 MG 2013-01 van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, bijlage I.
Aan F.C.P. Teeuw, Huurgeschillen ontleed, 2013, p. 563 ontleen ik dat slechts 2% van de van de gereguleerde huurovereenkomsten al een huurpijs heeft boven de liberatilsatiegrens.
Brief van de Minister van Wonen en Rijksdienst van 13 september 2013, TK 20120-2013, 32847, nr. 86, p.1.
Over de modernisering van het woningswaarderings- c.q. puntenstelsel bestaat discussie. Zo heeft het kabinet eind 2013 het voornemen uitgesproken om moderniseren waarbij voor zelfstandige woningen de WWS-onderdelen woonomgeving en woonvorm te vervangen door de WOZ-waarde waarbij de schaarstepunten kunnen komen te vervallen. Een toename van het aantal potentieel te liberaliseren woningen is daarmee niet beoogd. Brief van de Minister d.d. 13 september 2013, TK 2012–2013, 32 847, nr. 86, p. 2 en 5.
Circulaire 2013-0000108504, MG 2013-01.
Teeuw, a.w., p. 563-564.
Wetten van 3 juli 2013, Stb. 284 en 285.
Voorts bijvoorbeeld aan de onderhoudsverplichting van de verhuurder en de huisvestingswetgeving.
HR 26 maart 2010, ECLI:NL:HR:2010:BL0683, NJ 2010/190, WR 2010/56 m.nt. E.E. de Wijkerslooth-Vinke, TvHB 2010-3, p. 119-121.
Zie o.m. EHRM (Grote Kamer) 19 juni 2006, nr. 35014/97 (Hutten-Czapska/Polen), ECLI:NL:XX:2006:AY7910, EHRC 2006/105 m.nt. Adriaansens, RvdW 2006/849, §§ 152-167; EHRM 12 juni 2012, nr. 13221/08 en 139/10 (Lindheim e.a./Noorwegen), ECLI:NL:XX:2012:BX7536EHRC 2012/173 m.nt. J.B. Spath, NJ 2014/1 m.nt. P.C.E.van Wijmen, § 60; EHRM 2 juli 2013, nr. 27126/11 e.a. ([eiser] e.a. /Nederland), EHRC 2013/271 m.nt. S.V.M. Stevens, § 30.
EHRM (Grote Kamer) 19 juni 2006 (Hutten-Czapska/Polen), § 157; EHRM 2 juli 2013 ([eiser] e.a./ Nederland), § 31.
Zie onder meer EHRM (Grote Kamer) 19 juni 2006 (Hutten-Czapska/Polen) § 165, 166, 223; EHRM 12 juni 2012, (Lindheim e.a./Noorwegen) § 96. Vgl. voorts HR 16 november 2001, ECLI:NL:HR:2001:AD5493, NJ 2002/469 m.nt. E.A. Alkema en T. Koopmans (herstructurering varkenshouderij); HR 3 april 2009, ECLI:NL:HR:2009:BC2816, BNB 2009/268 m.nt. R.J. Koopman, rov. 3.8.1 (meststoffenwet); HR 22 november 2013, ECLI:NL:HR:2013:1206 (successiewet), rov. 3.3.1.
EHRM 12 juni 2012 (Lindheim e.a./Noorwegen), § 128. F.M.J. den Houdijker, Afweging van grondrechten in een veellagig system, diss. Leiden 2012, p. 622
EHRM 19 juni 2006 (Grote Kamer), Hutten-Czapska, § 225; EHRM 12 juni 2012 (Lindheim e.a./Noorwegen), § 134.
Zie J. Gerards, EVRM – Algemene beginselen, 2011, p. 162. Vgl. Van Dijk e.a., Theory and practice of the European Convention on Human Rights, 2006, p.882.
De zaak is geëindigd met EHRM 28 april 2008, nr. 35014/97 (Hutten-Czapska/Polen), ECLI:NL:XX:2008:BD6641, EHRC 2008/87 m.nt. J. van der Velde.
EHRM 1 september 1995, nr. 23/1994/470/551 (Spadea e.a./Italië), betrof gevallen waarin de duur van gereguleerde huur vanbwoonruimte door overheidsmaatregelen werd verlengd. EHRM 19 december 1989, nr. 10522/83 e.a. (Mellacher e.a/Oostenrijk) betrof gevallen waarin overheidsmaatregelen die de huurprijs gingen reguleren, leiden tot een aanzienlijke verlagung van de tot dan toe verschuldigde huur. In deze zaken werd geen schending van art. 1 EP aangenomen.
EHRM 2 juni 2008, nr. 74258/01 (Urbárska obec Trencianske Biskupice/Slowakije).
EHRM 15 september 2009, nr. 47045/06 (Amato Gauci/Malta).
EHRM 26 september 2006, nr. 35349/05 (Fleri Soler en Camilleri/Malta), ECLI:NL:XX:2006:AZ4350, EHRC 2006/138 m.nt. C.A. Adriaansens. Vgl. ook EHRM 22 november 2011, nr. 20287/10 (Saliba e.a./Malta).
EHRM 12 juni 2012, nr. 13221/08 en 139/10 (Lindheim e.a./Noorwegen), ECLI:NL:XX:2012:BX7536, EHRC 2012/173 m.nt. J.B. Spath, NJ 2014/1 m.nt. P.C.E.van Wijmen.
EHRM 2 juli 2013, nr. 27126/11 e.a. ([eiser] e.a./Nederland), EHRC 2013/271 m.nt. S.V.M. Stevens.
De weggelaten tekst betreft de klacht dat het Nederlandse stelsel geen legitiem doelt meer nastreeft. Het hof verwerpt dat bij zijn toetsing van het argument ontleend aan de ‘decent profit’.
HR 29 oktober 2010, ECLI:NL:HR:2010:BM9232, NTFR 2010, 2516 m.nt. Groenewegen; BNB 2011/51 m.nt. E.B. Pechler; Belastingblad 2010/1666 m.nt. M.P. van der Burg.
Hof Amsterdam 24 april 2012, ECLI:NL:GHAMS:2012:BW3682, WR 2012/88.
Zie reeds Hof Amsterdam 9 november 2010, ECLI:NL:GHAMS:2010:BO5013, WR 2011/20, Prg. 2001/5, JHV 2011/32. Zie voorts Rb. Amsterdam 27 maart 2009, ECLI:NL:RBAMS:2009:BI9033, WR 2011/19; Rb. Amsterdam19 januari 2010, ECLI:NL:RBAMS:2010:BP5543, RVR 2011/52 ([A]/[B] en [C]); Rb. Amsterdam 22 oktober 2010, ECLI:NL:RBAMS:2010:BP5061, WR 2011/21 ([eiser]/[verweerder]); Rb. Amsterdam 11 juli 2012, ECLI:NL:RBAMS:2012:BX1260, WR 2013/5 (Egelinck B.V./Groeneveld); Rb. Amsterdam 24 juli 2012, ECLI:NL:RBAMS:2012:BX5061, NJF 2012/417, WR 2013/4, JHV 2012/198 m.nt. Gardenbroek, RVR 2012/117(Hippos/X); Rb. Rotterdam 17 februari 2012, ECLI:NL:RBROT:2012:BY7581, Prg. 2013/56.
Rb. Amsterdam19 januari 2010, ECLI:NL:RBAMS:2010:BP5543, RVR 2011/52. uitmondend in HR 14 juni 2013, ECLI:NL:HR:2013:BZ5666 ([A]/[B] en [C]).
Rb Amsterdam 24 juli 2012, rov. 26, ECLI:NL:RBAMS:2012:BX5061, NJF 2012/417, WR 2013/4, JHV 2012/198 m.nt. Gardenbroek (Hippos/X).
Rb Den Haag 4 december 2013, ECLI:NL:RBDHA:2013:16373 (Stichting Fair Huur voor Verhuurders, Stichting Plantagehoek en Stichting tot bevordering van particulier huizenbezit Hippos/Staat).
Het is mij niet bekend of hoger beroep wordt ingesteld tegen dit vonnis.
Kamerstukken II, 2008-2008, 27926, nr. 130 (brief van de Minister voor wonen, wijken en integratie van 4 november 2008).
Zie, onder meer: de noten van C.A. Adriaansens onder de EHRM-zaak Hutten-Czapska/Polen van 22 februari 2005 en 19 juni 2006;; T. Barkhuysen, M.L. van Emmerik & H.M. Hielkema, ‘Onrendabele huurwoningen en het Europese eigendomsrecht. Is ons huurrecht in strijd met de fundamentele rechten van de eigenaar?’, WR 2008/91; A.M. Langeloo, ‘De Poolse kwestie in de Nederlandse huurrechtpraktijk’, Tijdschrift Huurrecht in Praktijk 2011-4, p. 103-108; A.M. Langeloo, ‘De Poolse en de Nederlandse kwestie’, Tijdschrift Huurrecht in Praktijk 2012-8, p. 216-217; D. van Beek, ‘Is het Nederlandse huurprijzenrecht in strijd met artikel 1 van het Eerste Protocol bij het EVRM?’, in: S.D. Lindenbergh & I. Tillema (red.), Fundamentele rechten en vermogensrecht, 2011, p. 69 e.v.; A.R. de Jonge, Huurrecht, 2013, p. 379 e.v.; GS Huurrecht (H.M. Hielkema), art. 7:246 BW, aant. 20; J.L.R.A. Huydecoper, ‘Wat het zwaarst weegt’, in: D.C. Buijs e.a. (red.), Mok-aria, Deventer: Kluwer 2002, p. 97-105; J.L.R.A. Huydecoper, ‘Waardig over de drempel. Het nieuwe huurrecht’, NJB 2003-37, p. 1940-1945; J.L.R.A. Huydecoper, ‘Wat deugt er niet aan het huurrecht?’, WR 2007/51; J.L.R.A. Huydecoper, ‘Ontwikkelingen in het huurrecht – waren die er maar!’, WR 2012/140.
Rb. Amsterdam, 22 oktober 2010, LJN BP5061, WR 2011/21.
Hof Amsterdam 24 april 2012, LJN BW3682, WR 2012/88.
Zie over horizontale werking van fundamentele rechten o.m. J.M. Smits, Constitutionalisering van het vermogensrecht (preadvies NVvR), 2003, p. 29 en 49 e.v. Hij relativeert het onderscheid directe en indirecte werking van fundamentele rechten overigens meteen weer door te stellen dat dit niets zegt over de intensiteit van de doorwerking. Zie ook J.M. Smits, ‘Private law and fundamental rights: a sceptical view’, in: T. Barkhuysen & S.D. Lindenbergh, Constitutionalisation of Private Law, Leiden 2006, p. 9-22; S.D. Lindenbergh, ‘Constitutionalisering van contractenrecht. Over de werking van fundamentele rechten in contractuele verhoudingen’, WPNR 2004 (6602), p. 977-986; T. Barkhuysen & M.L. van Emmerik, De eigendomsbescherming van artikel 1 van het Eerste Protocol bij het EVRM en het Nederlandse burgerlijk recht (preadvies), 2005, p. 42; V. van Buitenen, ‘Aan de leiband van de Europese rechter? Over de doorwerking van het EVRM in de Nederlandse privaatrechtelijke rechtspraktijk’, Tijdschrift voor de Procespraktijk 2011-5, p. 154-161; S.D. Lindenbergh, ‘The Constitutionalisation of Private Law in the Netherlands’, in: Barkhuysen en Lindenbergh 2006, p. 97-128; S.D. Lindenbergh, ‘Fundamental rights in private law. Anchors or goals in a globalizing legal order?’, Rotterdam Institute of Private Law Accepted Paper Series (ook gepubliceerd in: Michael Faure & Andre van der Walt, Globalization and Private Law, The way forward, Edward Elgar, Cheltenham UK 2010, Chapter 11, p. 367-382); J. Gerards, EVRM – Algemene beginselen, 2011, p. 281 e.v.; J.M. Emaus, Handhaving van EVRM-rechten via het aansprakelijkheidsrecht. Over de inpassing van de fundamentele rechtsschending in het Nederlandse burgerlijk recht (diss. Utrecht), 2013, p. 18-48; C.H. Sieburgh, ‘De betekenis van de grondrechten voor het algemene vermogensrecht’, in: J. Gerards en C.H. Sieburgh (red.), De invloed van fundamentele rechten op het materiële recht, 2013, p. 429 e.v.
Zie hierover L. Verhey, ‘Horizontale werking van grondrechten: de stille Straatsburgse revolutie’, in: T. Barkhuysen, M.L. van Emmerik & J.P. Loof (red.), Geschakeld recht (Alkema-bundel), 2009, p. 523 e.v.; J. Christoffersen, Fair Balance: A Study of Proportionality, Subsidiarity and Primarity in the European Convention on Human Rights, 2009, p. 376-378; J.L. Černič, Human Rights Law and Business, 2010, §2.6.
Over de vraag of dit via directe danwel indirecte werking geschiedt, of via varianten op een van beide, bestaat in de literatuur geen overeenstemming. Nu het debat ook de terminologie zelf betreft en het label niet bepalend is voor de inhoud, zal ik beide termen vermijden.
Vgl. J.M. Smits, ‘Constitutionalisering van het vermogensrecht’ (preadvies NVR), 2003, p. 28-29; V. van Buitenen, Tijdschrift voor de Procespraktijk 2011-5, p. 158; C.H. Sieburgh, ‘De betekenis van de grondrechten voor het algemene vermogensrecht’, in: J. Gerards en C.H. Sieburgh (red.), De invloed van fundamentele rechten op het materiële recht, 2013, p. 448.
R. Nehmelman en C.W. Noorlander, Horizontale werking van grondrechten, Kluwer 2013, p. 311.
EHRM 5 juli 2002, nr. 48553/99 (Sovtransavto Holding/Oekraïne), ECLI:NL:XX:AG8267, EHRC 2002/89 m.nt. A.W. Heringa.
EHRM 13 juli 2004, nr. 69498/01 (Pla en Pucernau/Andorra), ECLI:NL:XX:2004:AR3615, EHRC 2004/87 m.nt. E. Brems, NJ 2005/508 m.nt. J. de Boer.
EHRM 16 december 2008, nr. 23883/06 (Khurshid Mustafa en Tarzibachi/Zweden), EHRC 2009/17 m.nt. J.H. Gerards.
EHRM 16 december 2008, nr. 23883/06 (Khurshid Mustafa en Tarzibachi/Zweden), EHRC 2009/17 m.nt. J.H. Gerards, par. 42.
Zie bijvoorbeeld HR 9 januari 1998, ECLI:NL:HR:1998:ZC2540, NJ 1998/363 m.nt. A.R. Bloembergen.
EHRM 19 juni 2006 (Grote Kamer) in de zaak (Hutten-Czapska, § 224, 3e alinea.
EHRM 28 september 1995, nr. 12/868/87 (Spadea and Scalabrino), § 40; EHRM 28 juli 1999, nr. 22774/93 (Immobiliare Saffi), § 56 en 59; EHRM 19 juni 2006 (Grote Kamer) in de zaak Hutten-Czapska, §224, 3e alinea; EHRM 15 september 2009, nr. 47045/06 (Amato Gauci), § 61-62; EHRM 12 juni 2012, nr. 13221/08 e.a. (Lindheim e.a./Noorwegen), §131.
EHRM 28 september 1995, nr. 12/868/87 (Spadea and Scalabrino), § 37 en 39; EHRM 28 juli 1999, nr. 22774/93 (Immobiliare Saffi), § 56; EHRM 12 juni 2012, nr. 13221/08 e.a. (Lindheim e.a./Noorwegen), §131.
Vgl. EHRM 2 juli 2013 ([eiser] a.a./Nederland) en Hoge Raad 29 oktober 2010 (heffing rioolrechten), genoemd bij 2.15.2en 2.17.
Beroepschrift 24‑07‑2012
CASSATIEDAGVAARDING
Heden, [de vierentwintigste juli tweeduizendtwaalf;]
ten verzoeke van [rekwirant], wonende te [woonplaats], voor deze cassatieprocedure woonplaats kiezende te (2514 JH) 's‑Gravenhage aan de Parkstraat 107 ten kantore van de advocaat bij de Hoge Raad der Nederlanden mr. J.P. Heering, die door mijn rekwirant is aangewezen om hem in deze cassatieprocedure te vertegenwoordigen;
Heb ik, Celine Johanna Ursula Marie Ramakers, als toegevoegd-kandidaat-gerechtsdeurwaarder werkzaam op het kantoor van Bob Kruythof, gerechtsdeurwaarder te Utrecht, aldaar woonplaats hebbende aan de Julianalaan 4;
AAN
[gerekwireerde], wonende te [woonplaats], in deze zaak in de vorige instantie laatstelijk woonplaats gekozen hebbende ten kantore van de hem laatstelijk vertegenwoordigende advocaat mr. M.J. Jeths, Tomlow advocaten, kantoorhoudende te (3583 EB) Utrecht aan de Prins Hendriklaan 21, aldaar aan die gekozen woonplaats mijn exploot doende op de voet van art. 63 Rv., afschrift dezes latende aan en sprekende met: [mevrouw L. Snel, aldaar werkzaam;]
AANGEZEGD
dat mijn rekwirant beroep in cassatie instelt tegen het op 24 april 2012 door het Gerechtshof te Amsterdam, tweede meervoudige burgerlijke kamer, onder zaaknummer 200.081.408/01 gewezen arrest tussen mijn rekwirant als appellant en de gerekwireerde voornoemd als geïntimeerde;
Vervolgens heb ik, deurwaarder, voornoemde gerekwireerde
GEDAGVAARD
om op vrijdag zeven september tweeduizendentwaalf, 's ochtends om 10.00 uur, vertegenwoordigd door een advocaat bij de Hoge Raad der Nederlanden, te verschijnen ter terechtzitting van de Hoge Raad der Nederlanden, die zal worden gehouden in het gebouw van de Hoge Raad aan de Kazernestraat 52 te 's‑Gravenhage;
MET DE AANZEGGING, DAT
- a.
indien verweerder in cassatie advocaat stelt maar het hierna te noemen griffierecht niet tijdig betaalt, en de voorgeschreven termijnen en formaliteiten in acht zijn genomen, de rechter verstek tegen verweerder verleent, het door de verweerder in cassatie gevoerde verweer buiten beschouwing blijft en diens recht om in cassatie te komen vervalt;
- b.
bij verschijning in het geding op de voorgeschreven wijze van verweerder in cassatie een griffierecht van € 728,-- zal worden geheven, te voldoen binnen vier weken te rekenen vanaf het tijdstip van verschijning;
- c.
van een persoon die onvermogend is, een lager griffierecht wordt geheven, namelijk van € 302,--, indien hij op het tijdstip waarop het griffierecht wordt geheven heeft overgelegd:
- 1e.
een afschrift van het besluit tot toevoeging, bedoeld in artikel 29 van de Wet op de rechtsbijstand, of indien dit niet mogelijk is ten gevolge van omstandigheden die redelijkerwijs niet aan hem zijn toe te rekenen, een afschrift van de aanvraag, bedoeld in artikel 24, tweede lid, van de Wet op de rechtsbijstand, dan wel
- 2e.
een verklaring van de raad als bedoeld in artikel 1, onder b, van die wet, waaruit blijkt dat zijn inkomen niet meer bedraagt dan de bedragen, bedoeld in artikel 35, derde en vierde lid, telkens onderdelen a tot en met d dan wel in die artikelleden, telkens onderdeel e, van die wet;
met dien verstande dat als gevolg van een inmiddels van kracht geworden wijziging van de Wet op de rechtsbijstand nu geldt dat de verklaring wordt verstrekt door het bestuur van de raad voor rechtsbijstand, bedoeld in artikel 2 van die wet, terwijl de bedragen waaraan het inkomen wordt getoetst zijn vermeld in artikel 2, eerste en tweede lid, van het Besluit eigen bijdrage rechtsbijstand;
TENEINDE
tegen het aangevallen arrest te horen aanvoeren het navolgende
Middel van cassatie
Schending van het recht en/of verzuim van op straffe van nietigheid in acht te nemen vormen, doordat het Hof heeft overwogen en beslist als is vervat in het ten deze bestreden arrest, zulks ten onrechte om één of meer van de navolgende, mede in onderlinge samenhang te lezen redenen:
A) Inleiding: feiten en procesverloop
1.
[rekwirant] is sinds 1961 eigenaar van het gehele pand gelegen aan de [a-straat] [001] te [a-plaats]. [rekwirant] heeft zelf in de periode 1962 – 1974 in de benedenwoning — bestaande uit het souterrain en de parterre — gewoond. Het bovenhuis was bij de aankoop reeds verhuurd. Het pand is nadien in drie appartementen gesplitst:
- (i)
het eerste appartement, dat bestaat uit de benedenwoning, is verkocht;
- (ii)
het tweede appartement bestaat uit de woning gelegen op de eerste verdieping met het aan de voorkant gelegen gedeelte van de zolderverdieping;
- (iii)
het derde appartement bestaat uit de woning gelegen op de tweede verdieping met het aan de achterkant gelegen gedeelte van de zolderverdieping.
[gerekwireerde] is huurder van het tweede appartement. Het derde appartement is ook nog eigendom van [rekwirant] en staat momenteel leeg. [rekwirant] wil het aan de voorkant gelegen gedeelte van de zolderverdieping bij dit derde appartement trekken, zodat een woning ontstaat bestaande uit de tweede verdieping en de gehele zolderverdieping, en deze dan verkopen (vgl. inl. dagv. nr. 11–14; prod. 16).
2.
[gerekwireerde] betaalde bij de aanvang van de huurovereenkomst een huurprijs van (omgerekend) € 354,67 per maand. De huurcommissie heeft bij uitspraak van 21 november 1997, verzonden 23 januari 1998, beslist dat de door [rekwirant] voorgestelde verhoging van de huurprijs met ingang van 1 juli 1997 tot een bedrag van (omgerekend) € 587,69 per maand niet redelijk is. Bij uitspraak van dezelfde datum heeft de huurcommissie beslist dat de door [gerekwireerde] voorgestelde verlaging van de huurprijs tot (omgerekend) € 389,13 per maand eveneens niet redelijk is te achten en heeft beslist dat redelijk is een huurprijs van (omgerekend) € 413,60 per maand met ingang van 1 juli 1997, uitgaande van een woningwaardering van 110 punten.
3.
[rekwirant] heeft vervolgens een beslissing van de kantonrechter te Amsterdam gevorderd op het punt, waarop de huurcommissie op 21 november 1997 uitspraak heeft gedaan. Bij vonnis van 29 mei 1998 heeft de kantonrechter de huurprijs van de woning vastgesteld op € 557,58 per maand met ingang van 1 juli 1997 en op € 417,23 per maand met ingang van 1 augustus 1997. De kantonrechter is daarbij uitgegaan van een woningwaardering van 111 punten.
4.
Bij brief van 23 april 2009 heeft [rekwirant] aan [gerekwireerde] een voorstel gedaan tot een nieuwe huurprijs van € 835,24 per maand met ingang van 1 juli 2009. Dit voorstel heeft [gerekwireerde] niet aanvaard. [rekwirant] is vervolgens een procedure bij de huurcommissie aangevangen. De voorzitter van de huurcommissie heeft op 21 augustus 2009, verzonden op 1 september 2009, uitspraak gedaan. Het verzoek van [rekwirant] zoals voorgelegd aan de huurcommissie hield het voorstel in tot verhoging van de huurprijs van € 2.444,61 per kwartaal met 2,5% tot € 2.505,72 per kwartaal met ingang van 1 juli 2009. De voorzitter van de huurcommissie heeft geoordeeld dat feitelijk door [rekwirant] een huurverhoging is verzocht met 51,59%, omdat de huurprijs op 30 juni 2009 geen € 2.444,61, maar € 1.652,95 per kwartaal bedroeg. Die voorgestelde verhoging is volgens de voorzitter van de huurcommissie niet redelijk, omdat het wettelijk toegestane huurverhogingspercentage 2,5% bedraagt. De voorzitter heeft vervolgens geoordeeld dat een verhoging van de huurprijs van € 550,98 per maand met 2,5% tot € 564,75 met ingang van 1 juli 2009 wel redelijk is. Bij uitspraak van 8 december 2009, verzonden op 17 februari 2010, heeft de huurcommissie het verzet van [rekwirant] tegen de uitspraak van de voorzitter ongegrond verklaard en de betreffende uitspraak gehandhaafd (vgl. arrest Hof Amsterdam 24 april 2012, rov. 3.4–3.6).
5.
[rekwirant] heeft [gerekwireerde] op 18 januari 2010 gedagvaard voor de kantonrechter. In de inleidende dagvaarding heeft [rekwirant] drie kwesties aan de orde gesteld, die uitmonden in verschillende vorderingen, die ook in hoger beroep aan de orde zijn. Allereerst schiet [gerekwireerde] volgens [rekwirant] tekort in de nakoming van de huurovereenkomst door in de woning, in het bijzonder in het gedeelte van de zolderverdieping dat bij de woning behoort, een bedrijf te exploiteren, althans, deze ruimte voor bedrijfsdoeleinden en niet als woonruimte te gebruiken. Verder heeft [gerekwireerde] in 1997 met succes de huurprijs weten te verlagen tot beneden de huurprijs die door partijen bij de huurovereenkomst is overeengekomen. [rekwirant] wil de huurprijs weer verhogen. Hij heeft daartoe een voorstel gedaan, dat niet door [gerekwireerde] is geaccepteerd. Op die grond heeft [rekwirant] de huurovereenkomst opgezegd. Tot slot is [rekwirant] van plan het appartementsrecht op de tweede verdieping te verkopen als één geheel tezamen met de gehele zolderverdieping. Daartoe dient [rekwirant] de vrije beschikking te verkrijgen over het voorste deel van de zolderverdieping, dat thans door [gerekwireerde] wordt gehuurd.
[rekwirant] heeft in dat verband bij brief van 19 augustus 2009 [gerekwireerde] een aanbod gedaan in de zin van art. 7:274 lid 1 sub d BW, een zogenaamd ‘redelijk aanbod’ tot het aangaan van een nieuwe huurovereenkomst, dat echter niet door [gerekwireerde] is aanvaard. Op die grond heeft [rekwirant] de huurovereenkomst opgezegd bij brief van 17 september 2009 (vgl, arrest Hof Amsterdam 24 april 2012, rov. 3.8).
6.
[rekwirant] heeft zijn vorderingen voor wat betreft de te betalen huurprijs (huurprijsbeheersing) voornamelijk gebaseerd op de stelling dat er een wanverhouding bestaat tussen enerzijds de door [gerekwireerde] betaalde huur, en anderzijds de kosten die [rekwirant] voor het gehuurde moet maken alsmede het redelijke rendement, inclusief een redelijke winst (decent profit) dat hij op zijn bezit mag verwachten. De vordering, die ziet op de ontruiming van de zolderkamer (huurbeëindigingsbescherming), heeft [rekwirant] mede gebaseerd op zijn eigendomsrecht waaraan hij het recht ontleent om te beschikken over zijn eigendom alsook om de bestaande huurovereenkomst met [gerekwireerde] te beëindigen. [rekwirant] ervaart in het bijzonder de huurbeëindigingsbescherming, die resulteert in het blijvend, althans zeer langdurig beroofd zijn van de beschikkingsmacht over de zolderkamer, als een ernstige inbreuk op zijn eigendomsrecht.
[rekwirant] stelt zich op het standpunt dat hij, evenals mevrouw Hutten-Czapska in haar door het EHRM beoordeelde Poolse situatie, wordt getroffen door een individuele en buitensporige last (disproportionate and excessive burden), nu door het gecombineerd effect van huurprijsbeheersing en huurbeëindigingsbescherming zijn recht om winst te behalen uit zijn eigendom in feite is teniet gedaan en zijn recht om te beschikken over zijn eigendom van zijn essentie is beroofd.1. [rekwirant] meent dat daaraan ten grondslag ligt het disfunctioneren van de nationale wetgeving (malfunctioning of domestic legislation), bestaande uit het conglomeraat van Nederlandse wetgeving inzake de huurprijsbeheersing, huurbescherming en huisvestingswetgeving.
Tenslotte moge [rekwirant] in dit verband verwijzen naar de collectieve actie, die bij dagvaarding van 16 juli 2012 door de Stichting Fair Huur voor Verhuurders en andere belanghebbenden tegen de Staat der Nederlanden is aangespannen, waarin dit disfunctioneren uitvoerig aan de kaak is gesteld.2.
7.
[gerekwireerde] heeft tegen de stellingen van [rekwirant] verweer gevoerd.
8.
Bij vonnis van 22 oktober 2010 heeft de Rechtbank Amsterdam (sector kanton) de vorderingen van [rekwirant] afgewezen.
9.
Het Hof Amsterdam heeft in het hier te bestrijden arrest van 24 april 2012 dat vonnis bekrachtigd.
B) Klachten
Onderdeel 1
1.
Het Hof overweegt ten aanzien van de vraag of sprake is van een schending van art. 1 Eerste Protocol van het EVRM (hierna: art. 1 EP), dat de inperkingen van het eigendomsrecht waartegen [rekwirant] zich in de onderhavige procedure keert bij wet zijn voorzien, terwijl de gewraakte inmenging in diens eigendomsrecht in het algemeen belang is en in overeenstemming met het nationale recht heeft plaatsgevonden (rov. 3.32–3.35).
Het Hof vervolgt zijn oordeelsvorming met de overweging dat daarmee resteert de vraag of [rekwirant] in dit specifieke geval disproportioneel wordt getroffen. De artikelen 6:248 en 6:258 BW bieden in de onderhavige privaatrechtelijke verhouding een afdoende remedie, aldus het Hof (rov. 3.36). Bij deze beoordeling komt het er volgens het Hof slechts op aan of hetgeen de huurovereenkomst als gevolg van het beroep van [gerekwireerde] op de wettelijke huurbeschermings- en huurprijsbepalingen meebrengt in de gegeven omstandigheden naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is, althans, of daardoor zich een situatie voordoet waarin een ongewijzigde instandhouding van de huurovereenkomst naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid niet mag worden verwacht (rov. 3.38).
1.1.
Het uitgangspunt van het Hof, dat de vraag of [rekwirant] in dit specifieke geval disproportioneel wordt getroffen kan worden beantwoord aan de hand van de toetsing aan de artikelen 6:248 en 6:258 BW (rov. 3.36; 3.38), is rechtens onjuist. Het Hof heeft miskend dat art. 1 EP meebrengt dat een inbreuk op het recht op ongestoord genot van eigendom slechts is toegestaan, indien er een redelijke mate van evenredigheid bestaat tussen de gebruikte middelen en het doel dat ermee wordt nagestreefd.
Dit vereist het bestaan van een redelijke verhouding (fair balance) tussen voormeld algemeen belang en de bescherming van individuele rechten. Van een dergelijke redelijke verhouding is geen sprake indien de betrokken persoon wordt getroffen door een individuele en buitensporige last. De door het Hof gehanteerde terughoudende toets aan de hand van de artikelen 6:248 en 6:258 BW verdraagt zich niet met de intensieve toets, die het EHRM aanlegt bij de beoordeling van de vraag of sprake is van een redelijke verhouding tussen voormeld algemeen belang en de bescherming van individuele rechten. Anders dan het Hof blijkens rov. 3.31 kennelijk aanneemt, rechtvaardigt de omstandigheid dat het onderhavige geding geen procedure betreft tegen de Nederlandse overheid maar een civiele procedure tussen twee particulieren, een dergelijke marginale toets niet. Het Hof lijkt daarbij recente ontwikkelingen in de rechtspraak van het EHRM in de richting van een sterkere bescherming onder art. 1 EP uit het oog te hebben verloren.3. De intensieve fair balance-toetsing, die het EHRM in het kader van de bescherming van fundamentele rechten onder het EVRM aanlegt — ook wanneer het gaat om de indirecte doorwerking daarvan in horizontale verhoudingen -, staat op gespannen voet met de marginale toets van het Amsterdamse Hof in het bestreden arrest.4. Het Hof lijkt althans te hebben miskend dat de indirecte doorwerking van door het EVRM beschermde grondrechten in horizontale verhoudingen niet gepaard behoeft, en in de onderhavige horizontale verhouding niet gepaard behoort te gaan met een marginale toetsing van de redelijke verhouding tussen het algemeen belang en de bescherming van individuele rechten. In dit verband is van belang dat het in deze zaak niet alleen gaat om de interpretatie van een huurcontract, maar ook en vooral om de uitleg en toepassing van de betreffende nationale wetgeving, die een huurprijsverhoging naar het niveau van een redelijk rendement onmogelijk maakt.5. Gelet op dit gegeven, gecombineerd met de ernst van de inbreuk in kwestie en het ontbreken van wettelijke remedies daartegen, ligt een intensieve toetsing van de proportionaliteit van de onderhavige inbreuk op het eigendomsrecht van [rekwirant] alleszins voor de hand.6. Nu vaststaat dat de Nederlandse wetgeving niet voorziet in de mogelijkheden van adequate huurverhogingen in een situatie als de onderhavige, waarin het kort gezegd voor de verhuurder niet mogelijk is een redelijk rendement te halen, biedt een terughoudende toets van de vraag of de gewraakte inmenging in het recht van [rekwirant] disproportioneel dan ook geen afdoende waarborg.7.
1.2.
Het Hof heeft zijn oordeel althans onvoldoende gemotiveerd, nu het niet heeft aangegeven waarom een terughoudende toetsing van de proportionaliteit met toepassing van de artikelen 6:248 en 6:258 BW in casu geboden zou zijn, terwijl zonder nadere motivering, die ontbreekt, niet valt in te zien hoe een dergelijke marginale toets, mede gelet op de ernst van de inbreuk en het ontbreken van wettelijke remedies daartegen, een afdoende remedie zou zijn in de onderhavige privaatrechtelijke verhouding.
Onderdeel 2
2.
Het Hof heeft zich bij zijn beoordeling van de vraag of [rekwirant] in dit specifieke geval disproportioneel wordt getroffen (rov. 3.37–3.41) ten onrechte geen (kenbare) rekenschap gegeven van diens betoog dat hij vooral in zijn belang is geraakt door het gecombineerde effect van wettelijke maatregelen ter zake de huurprijsbeheersing, huurbescherming en huisvestingswetgeving in Nederland. [rekwirant] heeft, met verwijzing naar de uitspraken van het EHRM in de zaak Hutten-Czapska/Polen, uitvoerig betoogd dat de schending van zijn eigendomsrecht is terug te voeren op het disfunctioneren van de nationale wetgeving (malfunctioning of the domestic legislation) ter zake de huurprijsbeheersing, huurbescherming en huisvestingswetgeving (vgl. inl. dagv. nr. 9; mvg ad grieven 4–7, nr. 13–15; prod. 4: ‘Vergelijking en beoordeling van de gereguleerde huurstelsels in Oostenrijk, Polen en Nederland’). Dit conglomeraat heeft geresulteerd in een onrechtvaardige bevoordeling van de huurders ten gevolge waarvan een huiseigenaar als [rekwirant] reeds tientallen jaren is gedoemd een onevenredige en buitensporige last te dragen (vgl. mvg ad grieven 4–7, nr. 18–22, 30; prod. 5: ‘Disfunctioneren van de nationale wetgeving (malfunctioning of domestic legislation)’).
2.1.
Voor zover het Hof heeft gemeend dat dit betoog niet relevant is in het kader van de toetsing van de proportionaliteit van de gewraakte inmenging in het eigendomsrecht van [rekwirant], is zijn oordeel onjuist. Het Hof heeft in dat geval miskend dat een gebrek aan proportionaliteit nu juist kan worden veroorzaakt door het gecombineerde effect van verschillende wettelijke maatregelen op het gebied van de huurprijswetgeving en huurbescherming. Het EHRM heeft de Poolse situatie waarover Hutten-Czapska klaagt, beoordeeld aan de hand van het gecombineerde effect dat door het samenstel van wettelijke regels optreedt, en geconcludeerd dat Hutten-Czapska ten gevolge van dit conglomeraat een onevenredige en buitensporige last heeft moeten dragen.8. Dit beoordelingspatroon heeft het EHRM sedertdien steevast op soortgelijke situaties toegepast.9.
2.2.
Althans heeft het Hof zijn oordeel onvoldoende begrijpelijk gemotiveerd door bij zijn beoordeling van de vraag of het eigendomsrecht van [rekwirant] onevenredig wordt getroffen met geen woord in te gaan op de hiervoor (vgl. mvg ad grieven 4–7, nr. 13–22) vermelde stellingen van [rekwirant] omtrent het disfunctioneren van het conglomeraat van wettelijke maatregelen inzake huurprijsbeheersing, huurbescherming en huisvestingsmaatregelen, 's Hofs overweging, dat uit de stellingen van [rekwirant] niet volgt dat in algemene zin moet worden aangenomen dat het Nederlandse wettelijke stelsel leidt tot huurprijzen waarbij verhuurders (zwaar) verlies lijden op de exploitatie zoals in Polen kennelijk wel het geval was (rov. 3.31), is een onvoldoende gemotiveerde respons op die stellingen, omdat met die overweging niets wordt gezegd over de door [rekwirant] aangeroerde vraag of het gecombineerde effect van de betreffende wettelijke maatregelen tot een disproportionele last voor hem leidt.10.
Onderdeel 3
3.
Het Hof heeft bij de beoordeling van de vraag of het recht van [rekwirant] onevenredig wordt aangetast ten onrechte het betoog van [rekwirant] verworpen dat door hem geen redelijk rendement kan worden gehaald met de huur van [gerekwireerde] door, kort samengevat, te overwegen dat een zeer beperkt positief rendement onvoldoende is voor de ingrijpende conclusie dat voor hem sprake is van een individuele buitensporige last (rov. 3.41).
3.1.
Dat oordeel rust op een onjuiste rechtsopvatting. Het Hof heeft miskend dat art. 1 EP niet alleen bescherming biedt tegen verliesgevende situaties, maar de eigenaar ook recht geeft op een redelijk rendement, inclusief een redelijke winst (‘the entitlement to derive profit’).11. Hoewel het EHRM geen vaste richtlijnen heeft gegeven voor de berekening van het redelijk rendement voor de eigenaar, heeft dit Hof in recente arresten wel duidelijk gemaakt dat dit rendement in een redelijke verhouding moet staan tot de actuele marktwaarde van de betreffende onroerende zaak,12. en dat de onmogelijkheid om dat rendement adequaat te verhogen door toedoen van wettelijke maatregelen een disproportionele financiële last kan plaatsen op de schouders van die eigenaar.13. Nu deze laatste situatie zich in casu eveneens voordoet, heeft het Hof ten onrechte geoordeeld dat het zeer beperkte positieve rendement dat [rekwirant] met de huur aan [gerekwireerde] kan halen onvoldoende is voor de conclusie dat voor hem sprake is van een individuele buitensporige last.
3.2.
Het Hof heeft zijn oordeel althans onvoldoende gemotiveerd, nu het niet is ingegaan op het betoog van [rekwirant] dat de door [gerekwireerde] betaalde huur niet aan de door het EHRM genoemde criterium van een redelijk rendement, met inbegrip van een redelijke winst (decent profit) voldoet, omdat het Nederlands stelsel van huurprijswetgeving uitgaat van een woningwaarderingsstelsel (puntentelling) waarbij geen enkele rekening wordt gehouden met het door de verhuurder te behalen rendement, terwijl dat stelsel slechts zeer beperkte verhogingen van de huurprijs mogelijk maakt en bovendien geen remedie biedt op het moment dat de verhuurder geen redelijk rendement maakt of zelfs verlies lijdt (vgl. mvg ad grieven 4–7, nr. 17–18; prod. 6: ‘Recht om winst te behalen uit hun eigendom’; pleitnota mr. Hielkema nr. 15–16). [rekwirant] heeft in dat verband gesteld dat het netto rendement dat hij met die huur behaalt neerkomt op € 707,- per jaar, hetgeen 0,214% van de WOZ-waarde behelst, hetgeen geen redelijk rendement, laat staan een redelijke winst (decent profit) is wanneer dat wordt afgezet tegen het door het Ministerie van Financiën redelijk geachte rendement van 6% van de WOZ-waarde (vgl. mvg ad grieven 4–7, nr. 18–19; prod. 8; ‘Hoe bepalen we de marktwaarde?’).
3.3.
Het Hof is eveneens voorbijgegaan aan het betoog van [rekwirant] dat hij vanwege het dwingendrechtelijk systeem van het woningwaarderingsstelsel (puntentelling), gecombineerd met de beperkte jaarlijkse huurverhogingen de door hem berekende huurachterstanden van [gerekwireerde] niet kan inhalen of doorberekenen. Dit systeem heeft geresulteerd in een ongerechtvaardigde bevoordeling van de huurders ten koste van huiseigenaren als [rekwirant], die hierdoor gedoemd zijn een onevenredige en buitensporige last te dragen, terwijl dit effect ook strijdig is met het discriminatieverbod van art. 14 EVRM en art. 26 IVBPR (vgl. mvg ad grieven 4–7, nr. 20–23). Nu het hier niet gaat om een irrelevante stellingname,14. is het Hof in zijn motiveringsplicht tekort geschoten door aan dit betoog van [rekwirant] geen enkele overweging te wijden.
Onderdeel 4
4.
Het Hof overweegt dat [rekwirant] geen inzicht heeft gegeven in de jaarlijks werkelijk door hem gemaakte onderhoudskosten. Dit brengt mee dat het Hof niet kan vaststellen of [rekwirant] wel jaarlijks (gemiddeld genomen) 1% van de WOZ-waarde van de woning spendeert aan onderhoud, zoals volgt uit het door hem opgestelde exploitatieoverzicht. Verder is door [rekwirant] niet toegelicht of de in de offerte genoemde bedragen zien op enkel het onderhoud van de woning (het in stand houden van de woning) dan wel (mede) op woningverbetering. De enkele (vrijblijvende) offerte acht het Hof ook overigens een onvoldoende gemotiveerde onderbouwing van de noodzaak tot het maken van (omvangrijke) onderhoudskosten aan de woning. In het licht van dit alles kunnen bij de beantwoording van de vraag of de rechten van [rekwirant] door de Nederlandse huurwetgeving onevenredig worden aangetast, bijvoorbeeld doordat een structurele wanverhouding bestaat tussen de exploitatiekosten en de huuropbrengsten, de in de offerte genoemde bedragen niet in de beoordeling worden betrokken (rov.3.40). Uit het hiervoor overwogene concludeert het Hof dat [rekwirant] zijn stelling dat uit de huuropbrengsten de onderhoudskosten niet kunnen worden bestreden onvoldoende cijfermatig heeft toegelicht. Ook de stelling van [rekwirant] dat de toepassing van de wettelijke huurprijsbepalingen in zijn geval leidt tot een zodanig laag rendement dat voor hem sprake is van een individuele buitensporige last, is niet onderbouwd met de feitelijke gegevens die dat oordeel kunnen dragen, aldus het Hof (rov. 3.41).
Deze oordeelsvorming is in het licht van de gedingstukken onbegrijpelijk, althans ontoereikend gemotiveerd.
4.1.
De deeloverweging, dat [rekwirant] geen inzicht heeft gegeven in de jaarlijks werkelijk door hem gemaakte onderhoudskosten (rov. 3.40), is in zoverre reeds onbegrijpelijk dat het Hof aldus een redelijkerwijs onvervulbare stelplicht of te zware bewijslast op [rekwirant] heeft gelegd om diens stellingen daaraan gemeten vervolgens te verwerpen. Het Hof ziet daarbij in de eerste plaats voorbij aan het feit van algemene bekendheid dat aan panden vroeger of later groot onderhoud moet worden gepleegd, en dat de werkzaamheden die daarmee gepaard gaan en de daaruit voortvloeiende betalingen niet regelmatig over de jaren gespreid (kunnen) worden, doch dat groot onderhoud periodiek (om de tien jaar of om de twintig jaar) moet geschieden. Dit betekent dat het door het Hof van [rekwirant] verlangde inzicht in de jaarlijks werkelijk door hem gemaakte onderhoudskosten met zich zou brengen dat hij gehouden is een administratie over tenminste tien of twintig jaar te overleggen om te kunnen vaststellen of hij wel jaarlijks (gemiddeld genomen) 1% van de WOZ-waarde van de woning spendeert aan onderhoud. In de tweede plaats ziet het Hof over het hoofd dat [rekwirant] in dit verband heeft gewezen op de algemeen gehanteerde vuistregel dat de jaarlijkse (gemiddelde) onderhoudskosten van een woning 1% van de WOZ-waarde bedragen (vgl. mvg ad grieven 4–7, nr. 19; prod. 7: ‘Het effect van rendementsheffing bij particuliere beleggers’).15. Het Hof heeft, door zich van dit essentiële gegeven geen rekenschap te geven, zijn oordeel dat [rekwirant] onvoldoende inzicht heeft gegeven in de door hem gemaakte onderhoudskosten onvoldoende gemotiveerd.
4.2.
Onbegrijpelijk is eveneens de deeloverweging, dat de enkele (vrijblijvende) offerte van de Gebr. [A] een onvoldoende gemotiveerde onderbouwing behelst van de noodzaak tot het maken van (omvangrijke) onderhoudskosten van de woning (rov. 3.40). Dit oordeel rust op een onbegrijpelijke uitleg van die offerte, in combinatie met de toelichting daarop van [rekwirant]. [rekwirant] heeft de offerte van de Gebr. [A] Timmerwerken van 3 januari 2002 overgelegd (prod. 17) om aan te tonen dat het periodieke groot-onderhoud aan het pand wel degelijk aanzienlijke bedragen vergt. Uit die offerte blijkt genoegzaam dat sprake is van even omvangrijke als noodzakelijke onderhoudskosten, waartoe onder meer de volgende werkzaamheden nodig zijn: het gehele voegwerk van de buitengevels moet vervangen worden, het houtwerk van de kozijnen, de ramen en de dakkapel moeten worden vervangen en hierna hersteld en geschilderd, de dakbedekking moet vernieuwd worden, de dakgoten en afvoeren moeten worden vervangen en de schoorstenen moeten hersteld worden (vgl. pleitnota mr. Hielkema nr. 42; prod. 17).16. Zonder nadere motivering, die ontbreekt, valt dan ook niet in te zien hoe het Hof heeft kunnen concluderen dat de offerte een onvoldoende gemotiveerde onderbouwing biedt van de noodzaak tot het maken van omvangrijke onderhoudskosten aan de woning en waarom het de in de offerte genoemde bedragen niet in zijn beoordeling heeft betrokken.
4.3.
Evenzeer onbegrijpelijk gemotiveerd is de conclusie van het Hof dat uit het hiervoor overwogene reeds volgt dat [rekwirant] zijn stelling, dat uit de huuropbrengsten de onderhoudskosten niet kunnen worden bestreden, onvoldoende cijfermatig heeft toegelicht alsook zijn stelling dat de toepassing van de wettelijke huurprijsbepaling in zijn geval leidt tot een zodanig laag rendement dat voor hem sprake is van een individuele buitensporige last, onvoldoende met feitelijke gegevens heeft onderbouwd (rov. 3.41). Deze overweging rust op een onbegrijpelijke uitleg van de stellingen van [rekwirant]. [rekwirant] heeft gesteld dat, uitgaande van de kosten van onderhoud, lokale belastingen, verzekeringspremie etc. ad 1% van de WOZ-waarde, het netto rendement voor hem uitvalt op € 707 per jaar, dat neerkomt op minder dan 0,214% van de WOZ-waarde, hetgeen afgezet tegen een algemeen gehanteerd redelijk rendement van 6% van de WOZ-waarde nauwelijks een andere slotsom rechtvaardigt dan dat dit rendement zodanig laag is dat voor [rekwirant] sprake is van een onevenredige en buitensporige last (vgl. mvg ad grieven 4–7, nr. 20–22). Daarmee is 's Hofs oordeel, dat [rekwirant] zijn stellingen wat dat betreft onvoldoende met feitelijke gegevens heeft onderbouwd, onverenigbaar en derhalve ook in zoverre onbegrijpelijk ofwel ontoereikend gemotiveerd.
Onderdeel 5
5.
Het Hof sluit dit deel van zijn oordeelsvorming af met de overweging ten overvloede, dat ook als zou moeten worden aangenomen dat de exploitatie van de woning structureel verliesgevend is dit niet zonder meer kan leiden tot toewijzing van de door [rekwirant] geformuleerde vordering. Het door [rekwirant] verlangde rechtsherstel kan immers op verschillende manieren worden bereikt. Een keuze uit die mogelijkheden vergt een afweging van de belangen van de verhuurders, huurders en het algemeen belang, waarbij met name ook dient te worden bepaald wie de kosten van het rechtsherstel dient te dragen. De overheid heeft wat dit betreft een ruime afwegende bevoegdheid en een ruime vrijheid om te bepalen hoe zij deze balans wil herstellen. Voor rechtsherstel in een individueel geval bestaat naar het oordeel van het Hof slechts ruimte indien en voor zover de rechtsgevolgen van de huurovereenkomst in de gegeven omstandigheden naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zijn. De concrete vordering van [rekwirant] is op een dergelijk rechtsgevolg onvoldoende toegespitst, dan wel zijn vordering is onvoldoende concreet gemotiveerd om het ingrijpen in de huurovereenkomst op een wijze als door [rekwirant] voorgestaan te kunnen rechtvaardigen, aldus het Hof (rov. 3.42).
5.1.
Dit oordeel is rechtens onjuist. Ten onrechte neemt het Hof tot uitgangspunt dat van rechtsherstel in een individueel geval slechts ruimte bestaat, indien en voor zover de rechtsgevolgen van de huurovereenkomst in de gegeven omstandigheden naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zijn. Het Hof miskent hierbij dat rechtsherstel in een individueel geval als het onderhavige door de rechter ook dan is geïndiceerd, indien zich uit het stelsel van de wet, de daarin geregelde gevallen en de daaraan ten grondslag liggende beginselen of de wetsgeschiedenis voldoende duidelijk laat afleiden hoe zulks dient te geschieden.17.
5.2.
Het oordeel van het Hof dat de vordering van [rekwirant] onvoldoende concreet is toegespitst op het door hem beoogde ingrijpen, is althans onbegrijpelijk, nu minstens één van diens vorderingen er nu juist specifiek op is toegespitst de huurprijs te verhogen met het voor het gehuurde maximaal toelaatbare bedrag dat [gerekwireerde] zou moeten betalen volgens de in 1984 aangegane huurovereenkomst, met inachtneming van de hiervoor geldende bepalingen, hetgeen zou neerkomen op een huurprijs van € 2.505,72 per kwartaal (vgl. inl. dagv. nr. 8; prod. 3 en 13). Waar zich uit het stelsel van de wet aldus voldoende eenduidig laat afleiden hoe het rechtsherstel dient te geschieden en [gerekwireerde] niet heeft betwist dat zijn inkomen voldoende is om deze huurprijs te betalen (vgl. inl. dagv. nr. 10), valt niet in te zien waarom de rechter niet in het hier gevraagde rechtsherstel zou kunnen voorzien. Hetzelfde geldt overigens voor [rekwirant]s eis tot ontruiming van de zolderkamer (vgl. pleitnota mr. Hielkema nr. 71–72).
Met het voorgaande is het oordeel van het Hof, dat de vordering van [rekwirant] onvoldoende concreet is gemotiveerd om het ingrijpen in de huurovereenkomst op een wijze als door hem is voorgestaan te rechtvaardigen, moeilijk te rijmen en derhalve ontoereikend gemotiveerd.
Onderdeel 6
6.
Het Hof heeft bij zijn beoordeling van de vraag, of het door [rekwirant] aan [gerekwireerde] gedane aanbod ex art. 7:271 lid 1 sub d BW tot het aangaan van een nieuwe huurovereenkomst zonder zoldergedeelte al dan niet redelijk is, het belang van [rekwirant] bij het vrijkomen van dat gedeelte afgewogen tegenover dat van [gerekwireerde] bij het behoud daarvan (rov. 3.45 e.v.). Evenals de kantonrechter is het Hof van oordeel dat [gerekwireerde] voldoende aannemelijk heeft gemaakt dat hij bij het voortgezet gebruik van de zolderkamer een reëel belang heeft. [rekwirant] heeft van zijn kant een belang bij het verkrijgen van de beschikking over deze kamer, doch dit laatste brengt naar het oordeel van het Hof in de gegeven omstandigheden — een aanzienlijke inperking van de omvang van het gehuurde tegenover de in concreto aangeboden schadeloosstelling — niet met zich dat van [gerekwireerde] in redelijkheid kan worden verlangd dat hij het aanbod van [rekwirant] aanvaardt tot het aangaan van een nieuwe huurovereenkomst voor de woning, maar dan zonder de zolderkamer (rov. 3.51).
Aldus overwegende heeft het Hof, in het licht van de hierna te noemen stellingen van [rekwirant], een onjuist of onbegrijpelijk oordeel gegeven over de belangen die voor [rekwirant] met dat aanbod gemoeid zijn tegenover het belang van [gerekwireerde] om dit te weigeren.
6.1.
[rekwirant] heeft ter toelichting van zijn aanbod aangegeven dat zijn belang vooral daarin is gelegen dat daarmee een einde kan komen aan de huidige voor hem structureel verliesgevende situatie van het appartement op de tweede verdieping en de achterzijde van de zolder (vgl. mvg ad grief 8, nr. 27–30). Het Hof is echter met geen woord ingegaan op dit belang van [rekwirant].
Voor zover het Hof heeft gemeend dat dit belang niet relevant is om te worden meegenomen, getuigt zijn oordeel van een onjuiste rechtsopvatting. Het Hof heeft in dat geval miskend dat de omstandigheid waarin de verhuurder te kampen heeft met een structureel verliesgevende exploitatie, terwijl voor hem geen wettelijke mogelijkheid bestaat de huur adequaat te verhogen of de huurovereenkomst op te zeggen, het oordeel kan rechtvaardigen dat het aanbod van deze verhuurder tot het aangaan van een nieuwe huurovereenkomst ex art. 7:274 lid 1 sub d BW, de belangen van beide partijen naar billijkheid in aanmerking genomen, redelijk moet worden geacht.18.
Althans heeft het Hof zijn oordeel onvoldoende gemotiveerd door dit belang van [rekwirant] in zijn afweging niet (kenbaar) te verdisconteren.
6.2.
Het Hof heeft zijn oordeel mede in zoverre ongenoegzaam gemotiveerd door in zijn belangenafweging evenmin rekening te houden met andere door [rekwirant] in dit verband genoemde belangen.
Zo heeft het Hof geen aandacht besteed aan het door [rekwirant] genoemde financieel belang van € 137.500, zijnde het bedrag dat het bovenhuis meer waard is indien [rekwirant] het appartement met de gehele zolderverdieping kan verkopen (vgl. cvr nr. 17; mvg ad grief 8, nr. 30; pleitnota mr. Hielkema nr. 62; taxatierapport van 8 juni 2010: prod. 3 bij cvr). Ten aanzien van het belang van [gerekwireerde] bij het behoud van de zolderkamer heeft het Hof bovendien alleen rekening gehouden met de oppervlakte van de zolderkamer — zijnde 30% van de totale oppervlakte van het door [gerekwireerde] gehuurde appartement — zonder tevens daarbij andere relevante factoren te betrekken, zoals de ligging, de gebruiksmogelijkheid en diens feitelijke gebruik van deze zolderkamer. Het hof heeft met name geen rekening gehouden met de volgende door [rekwirant] gestelde en door [gerekwireerde] niet weersproken omstandigheden (vgl. inl. dagv. nr. 11–15; prod. 1 en 16; mvg ad grieven 2–3, nr. 18–19, pleitnota mr. Hielkema nr. 60):
- a.
De zolderkamer vormt niet één geheel met de woonvertrekken die zich op de eerste verdieping bevinden. De kamer bevindt zich twee verdiepingen hoger. Wanneer [gerekwireerde] vanuit zijn woonvertrekken naar de zolderkamer gaat, moet hij twee trappen beklimmen en een overloop oversteken.
- b.
In tegenstelling tot de woonvertrekken op de eerste verdieping heeft de zolderkamer geen centrale verwarming. Mede gezien het feit dat ook het trappenhuis en de overloop onverwarmd zijn, is de kamer dus 's winters redelijkerwijs niet bruikbaar.
- c.
In tegenstelling tot de woonvertrekken op de eerste verdieping, die openslaande ramen met een riant uitzicht op de Amstel hebben, heeft de zolderkamer slechts een dakraam zonder uitzicht.
- d.
Bij de gerechtelijke plaatsopneming is gebleken dat de zolderkamer geen eigenlijke woonfunctie heeft en niet gebruikt wordt als huiskamer/zitkamer, eetkamer, lees- of studiekamer, slaapkamer, voorraadkamer of rommelkamer. [gerekwireerde] heeft zelf gesteld dat hij de zolderkamer niet als kantoor gebruikt omdat hij een kantoor in [b-plaats] heeft (hetgeen door de kantonrechter en het hof is aanvaard). Het enige gebruik dat [gerekwireerde] van de zolderkamer maakt is als hobbykamer en naaikamer. Het daar afstand van doen betekent voor [gerekwireerde] geen belangrijk offer, zulks temeer nu hij hiertegenover een aanzienlijke reductie van de huurprijs zou krijgen en [rekwirant] hem bovendien een bedrag heeft aangeboden van € 5.200.
Onderdeel 7
7.
Het Hof voegt daaraan nog toe dat het beroep van [rekwirant] op art. 1 EP van het EVRM niet tot een ander oordeel leidt. Daartoe overweegt het Hof dat de bescherming van het recht op eigendom niet meebrengt dat, indien [rekwirant] onvoldoende rendement verkrijgt met de verhuur van het appartement op de tweede etage, dan wel in het geval hij dit appartement op een voor hem zo gunstig mogelijke wijze wenst te verkopen, [gerekwireerde] daarvoor een deel van de door hem gehuurde woning dient prijs te geven. Gelet op de belangen van [gerekwireerde] is de beëindiging van de huurovereenkomst tussen partijen slechts gerechtvaardigd indien [rekwirant] hem een redelijk aanbod doet tot het aangaan van een nieuwe huurovereenkomst, aldus het Hof (rov. 3.52).
7.1.
De overweging, dat het beroep van [rekwirant] op art. 1 EP niet tot een ander oordeel leidt, is rechtens onjuist, in zoverre het Hof voor de toetsing van [rekwirant]s beroep op art. 1 EP in dit verband ten onrechte hetzelfde criterium heeft gehanteerd als voor de beoordeling van diens beroep art. 7:271 lid 1 sub d BW. Het Hof heeft miskend dat de toetsing aan art. 1 EP en de daarbij behorende belangenweging vanuit een geheel ander uitgangspunt dient te geschieden dan een belangenafweging in het kader van art. 7:271 lid 1 sub d BW. Bij de toepassing van art. 1 EP moet de rechter immers als principieel uitgangspunt nemen, dat de eigenaar recht heeft op ‘het ongestoord genot van zijn eigendom’. Wanneer de Nederlandse wetgeving aan de huurder huurbescherming toekent en de huurder zich daarop met succes beroept, dan betekent dit ipso facto een inbreuk op het eigendomsrecht van de verhuurder. Voor de toetsing of deze inbreuk een (ontoelaatbare) schending van dit recht is, moet de rechter het gerechtvaardigde doel in het algemeen belang (legitimate aim in the general interest) van die inbreuk toetsen en vervolgens een rechtvaardige belangenafweging (fair balance) tussen het algemeen belang en het belang van de verhuurder maken. Bij de belangenafweging in het kader van art. 7:274 lid 1 sub d BW dient de rechter daarentegen als principieel uitgangspunt te nemen dat de huurder een wettelijk recht heeft op huurbescherming, welk recht alleen kan worden ontkracht wanneer de verhuurder een ‘redelijk aanbod’ doet. Het Hof lijkt eraan voorbij gezien te hebben dat deze twee uitgangspunten diametraal tegengesteld zijn, althans zodanig op gespannen voet met elkaar staan dat zij niet als identieke grondslag voor de te maken belangenafweging kunnen dienen.
7.2.
Het oordeel van het Hof is althans in zoverre onjuist, dat het Hof heeft miskend dat voor [rekwirant] met het terugkrijgen van de beschikkingsmacht over de zolderkamer een financieel belang is gemoeid, dat wordt beschermd door art. 1 EP, welk belang meegewogen moet worden in het kader van de de beoordeling van de redelijkheid van het aanbod in de zin art. 7:274 lid 1 sub d BW. Wanneer in een situatie als de onderhavige, die daardoor wordt gekenmerkt dat enerzijds de huurder een aanbod van de verhuurder afwijst en zich beroept op zijn recht op huurbescherming en anderzijds de verhuurder te kampen heeft met een structureel verliesgevende exploitatie van het gehele bovenhuis terwijl voor hem geen wettelijke mogelijkheid bestaat de huur adequaat te verhogen of de huurovereenkomst op te zeggen, dan brengt de proportionaliteitstoets van art. 1 EP met zich dat de rechter bij de beoordeling van de redelijkheid van het aanbod van de verhuurder in de zin art. 7:274 lid 1 sub d BW met de genoemde belangen van de verhuurder in elk geval kenbaar rekening houdt.
7.3.
Voor zover het Hof het vorenstaande niet heeft miskend, heeft het een onbegrijpelijke uitleg gegeven aan de daartoe strekkende stellingen van [rekwirant] (vgl. cvr nr. 19; mvg ad grief 8 nr. 28–29; pleitnota mr. Hielkema nr. 62) ofwel zijn oordeel onvoldoende gemotiveerd door aan die stellingen geen aandacht te besteden.
Mitsdien:
de Hoge Raad op grond van dit middel het aangevallen arrest zal vernietigen, met zodanige verdere beslissing als de Hoge Raad juist zal achten; kosten rechtens.
De kosten van dit exploot zijn [€ 76,17 + € 14,47 = € 90,64]
Voetnoten
Voetnoten Beroepschrift 24‑07‑2012
Zie inl. dagv. nr. 9; mvg ad grieven 4–7, nr. 13–15; prod. 4. Vgl. EHRM 22 februari 2005, EHRM 2005, 44, par 86, 176; EHRM 19 juni 2006, EHRM 2006, 105, par. 202–203.
Deze dagvaarding is te vinden op http://www.fairhuurvoorverhuurders.nl/files/processtukken/fairhuur-dagvaarding-classaction-definitief.pdf
Zie recent: EHRM 12 juni 2012, appl.nr. 13221/08 & 2139/10, Lindheim c.s./Noorwegen, par. 135 (waarin het EHRM expressis verbis op deze ontwikkeling in zijn eigen rechtspraak wijst). Vgl. C.B. Schutte, The European Fundamental Right of Property. Article 1 of Protocol No.1 to the European Convention on Human Rights: its Origins, its Working and its Impact on National Legal Orders, 2004, p. 32.
Vgl. EHRM 25 juli 2002, EHRC 2002, 89; EHRM 13 juli 2004, NJ 2005, 508; EHRM 16 december 2008, EHRC 2009, 17, EHRM 12 juni 2012, appl.nr. 13221/08 & 2139/10, Lindheim.
Vgl. cvr [rekwirant] nr. 24–25.
Vgl. EHRM 16 december 2008, EHRC 2009, 17, par. 34; 42–48; EHRM 12 juni 2012, appl.nr. 13221/08 & 2139/10, Lindheim/Noorwegen, par. 126–135.
Vgl. EHRM 12 juni 2012, Lindheim, par. 131–135.
Vgl. EHRM 19 juni 2006, EHRC 2006, 105, par. 224–226; EHRM 28 april 2008, appl.nr. 3501/97, par. 39.
Vgl. EHRM 12 juni 2012, Lindheim, par. 121–135.
Dat dit standpunt van [rekwirant] niet bij voorbaat onzinnig of irrelevant is, moge tevens blijken uit het gegeven dat ook in de literatuur door verschillende auteurs is betwijfeld of de arresten van het EHRM geen consequenties zouden moeten hebben voor het oordeel over het functioneren van de Nederlandse huurrechtwetgeving. Vgl. D. van Beek, ‘Is het Nederlandse huurprijzenrecht in strijd met art. 1 Eerste Protocol EVRM?’, in: Fundamentele rechten en vermogensrecht (redactie S.D. Lindenbergh en I. Tillema), 2011, p. 69–88; T. Barkhuizen, M.L. van Emmerik, H.M. Hielkema Onrendabele huurwoningen en het Europese eigendomsrecht, Tijdschrift voor huurrecht, 2008, nr. 8, p. 291; C.A. Adriaansens in haar noten achter EHRM 22 februari 2005, EHRC 2005, 44 en EHRM 19 juni 2006, EHRC 2006, 105.
Vgl. EHRM 19 juni 2006, EHRC 2006, 105, par. 224–225, 239.
Vgl. EHRM 27 november 2007, appl.nr. 74258/01, Urbarska, par. 144; EHRM 15 september 2009, appl.nr. 47045/06, Amato Gauci, par. 62; EHRM 12 juni 2012, appl.nr. 13221/08 en 2139/10, Lindheim, par. 123–129.
Vgl. EHRM 12 juni 2012, Lindheim, par. 131–135.
In die nota (p. 4) wordt verwezen naar het rapport van de Vereniging Raad voor Onroerende zaken, waarin dit percentage naar voren komt (te vinden op www.fairhuurvoorhuurders.nl). Dat percentage wordt overigens ook gehanteerd door vele andere organisaties, waaronder het NIBUD (zie www.nibud.nl/uitgaven/wonen/huis-kopen).
Inmiddels zijn bedoelde werkzaamheden overigens grotendeels uitgevoerd en betaald.
17 Vgl. HR 12 mei 1999, NJ 2000, 170, rov. 3.15.
Vgl. HR 26 maart 2010, NJ 2010, 190, rov. 3.4.2.