HR, 16-12-2016, nr. 15/05839

Artikel 8:60, vierde lid, van de Awb luidt sinds 1 januari 2013 als volgt:

Partijen kunnen getuigen en deskundigen meebrengen of bij aangetekende brief of deurwaardersexploit oproepen, mits daarvan uiterlijk een week voor de dag van de zitting aan de bestuursrechter en aan de andere partijen mededeling is gedaan, met vermelding van namen en woonplaatsen. Op deze bevoegdheid worden partijen in de uitnodiging, bedoeld in artikel 8:56, gewezen.

Artikel 8:63 van de Awb luidt sinds 1 januari 2013 als volgt:

1 Op het horen van getuigen en deskundigen is artikel 179, tweede en derde lid, eerste volzin, van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering van overeenkomstige toepassing. Op het horen van getuigen is artikel 179, eerste lid, van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering van overeenkomstige toepassing.

2 De bestuursrechter kan afzien van het horen van door een partij meegebrachte of opgeroepen getuigen en deskundigen indien hij van oordeel is dat dit redelijkerwijs niet kan bijdragen aan de beoordeling van de zaak.

3 Indien een door een partij opgeroepen getuige of deskundige niet is verschenen, kan de bestuursrechter deze oproepen. In dat geval schorst de bestuursrechter het onderzoek ter zitting.

Wetgeving Burgerlijk Wetboek

Artikel 6:228 van het Burgerlijk Wetboek luidt sinds 1 januari 1992 als volgt:

1 Een overeenkomst die is tot stand gekomen onder invloed van dwaling en bij een juiste voorstelling van zaken niet zou zijn gesloten, is vernietigbaar:

a. indien de dwaling te wijten is aan een inlichting van de wederpartij, tenzij deze mocht aannemen dat de overeenkomst ook zonder deze inlichting zou worden gesloten;

b. indien de wederpartij in verband met hetgeen zij omtrent de dwaling wist of behoorde te weten, de dwalende had behoren in te lichten;

c. indien de wederpartij bij het sluiten van de overeenkomst van dezelfde onjuiste veronderstelling als de dwalende is uitgegaan, tenzij zij ook bij een juiste voorstelling van zaken niet had behoeven te begrijpen dat de dwalende daardoor van het sluiten van de overeenkomst zou worden afgehouden.

2 De vernietiging kan niet worden gegrond op een dwaling die een uitsluitend toekomstige omstandigheid betreft of die in verband met de aard van de overeenkomst, de in het verkeer geldende opvattingen of de omstandigheden van het geval voor rekening van de dwalende behoort te blijven.

Wetsgeschiedenis

Artikel 8:63 van de Awb is per 1 januari 1994 in werking getreden.11.

In de memorie van toelichting bij het wetsvoorstel tot voltooiing eerste fase herziening rechterlijke organisatie staat het volgende:12.

De rechtbank moet een middel hebben om door partijen meegebrachte of opgeroepen getuigen of deskundigen die naar haar oordeel niet aan de oordeelsvorming kunnen bijdragen, «buiten de deur» te houden. Het tweede lid voorziet daartoe in de mogelijkheid dat wordt afgezien van het verhoor van deze getuigen en deskundigen.

In de nota naar aanleiding van het verslag bij het wetsvoorstel tot herziening van het fiscale procesrecht is echter over artikel 8:63, tweede lid, van de Awb het volgende geschreven:13.

Artikel 8:63, tweede lid, Awb geeft de rechter de bevoegdheid af te zien van het horen van door een partij ter zitting meegebrachte of opgeroepen getuigen of deskundigen, indien hij van oordeel is dat dit redelijkerwijs niet kan bijdragen aan de beoordeling van de zaak. Deze bepaling voorziet in de mogelijkheid dat getuigen en deskundigen van een partij niet worden gehoord, indien de rechter van oordeel is dat hetgeen zij naar voren kunnen brengen, niets meer kan toevoegen aan zijn kennis van de zaak. Het moet buiten iedere twijfel zijn dat het horen van hen overbodig is. Uit de evaluatie is gebleken dat de rechter terughoudend gebruik maakt van deze bevoegdheid. De rechter neemt ter zitting veelal een informele en soepele proceshouding aan. Hij is geneigd de partijen die getuigen of deskundigen willen inzetten, ter wille te zijn, tenzij hun aantal te groot is of het gevaar dreigt van overrompeling van de wederpartij. Hoewel de bepaling niet primair het oog heeft op het weren van onbetrouwbare getuigen of deskundigen, kan de rechter zich op het standpunt stellen dat het horen van een dergelijke getuige of deskundige niet kan bijdragen aan de beoordeling van de zaak.

Jurisprudentie

Bij arrest van 5 maart 1980 heeft de Hoge Raad overwogen:14.

dat belanghebbende, aan wie blijkens de bestreden uitspraak als houder van een motorrijtuig met kenteken 00-00-XX de onderwerpelijke naheffingsaanslag is opgelegd, in zijn beroepschrift voor het Hof heeft gesteld: dat hij de hem toebehorende Opel heeft gesloopt en gedeponeerd op de stortplaats te Z; dat hij dit kan bewijzen met de getuigen A, a-laan 1 te Z en B, b-weg 2 te Z, die kunnen verklaren dat hij dit motorrijtuig geruime tijd voor het controletijdstip als onbruikbaar gedeponeerd heeft op de stortplaats te Z;

dat het Hof dit bewijsaanbod niet onbesproken had mogen laten, aangezien de daarbij te bewijzen aangeboden feiten indien juist meebrengen dat belanghebbende ten tijde van de controle geen houder van het motorrijtuig was;

Bij arrest van 21 juli 1987 heeft de Hoge Raad overwogen:15.

Het is ook in belastingzaken in strijd met een goede procesorde - die toch meebrengt dat een partij, zo zij daarom verzoekt, in de gelegenheid wordt gesteld de onjuistheid van voor haar nadelige door de tegenpartij naar voren gebrachte feiten aan te tonen om een gespecificeerd aanbod tot het leveren van getuigenbewijs op de wijze van het Hof te passeren. Te dezen doen de bij het aanbod te bewijzen aangeboden feiten, indien juist, de grond aan de aanslag ontvallen, terwijl het - overigens niet aan belanghebbende te wijten - enkele tijdsverloop tussen de te bewijzen feiten en het afleggen van een getuigenverklaring, niet een genoegzame grond vormt om het bewijsaanbod te passeren.

Bij arrest van 23 maart 1988 heeft de Hoge Raad het volgende overwogen over het prognoseverbod:16.

Het derde middel richt zich tegen de gronden waarop het Hof belanghebbendes aanbod om zijn accountant, zijn dochter en enige klanten van zijn cafe als getuigen te doen horen, heeft gepasseerd.

Dit middel treft doel. Het Hof had dit aanbod tot getuigenbewijs niet mogen verwerpen op grond dat het niet aannemelijk is dat de accountant ter zake dienende verklaringen kan afleggen, dat belanghebbendes dochter als niet onbevooroordeeld moet worden aangemerkt, en dat de klanten van het cafe geen inzicht zullen kunnen geven in de verdeling van aankopen bij Makro in inkopen in en buiten het kader van belanghebbendes onderneming, en bovendien onvoldoende vrij staan tegenover belanghebbende. Dit een en ander dient de rechter eerst te beoordelen bij de waardering van de afgelegde getuigenverklaringen.

Bij arrest van 18 juli 1989 heeft de Hoge Raad overwogen:17.

Het Hof heeft het aanbod van belanghebbende om A-C en B onder ede te horen afgewezen op grond dat de te dezen reeds afgelegde verklaringen naar het oordeel van het Hof onvoldoende geloofwaardig zijn en dat genoemde personen die verklaringen slechts zouden willen bevestigen. Door aldus aan het bewijsaanbod voorbij te gaan, op grond van een oordeel over de geloofwaardigheid van hetgeen de getuigen onder ede zullen verklaren, heeft het Hof zijn uitspraak niet naar de eis der wet met redenen omkleed.

Bij arrest van 18 september 1991 heeft de Hoge Raad overwogen:18.

In 's Hofs overweging waarbij dit het aanbod tot getuigenbewijs van de hand heeft gewezen, ligt besloten dat naast de door het Hof aannemelijk geachte, door belanghebbende gestelde feiten geen andere relevante feiten waren gesteld, die nog bewijs behoefden, en dat het Hof op die grond het horen van een getuige betreffende eerstbedoelde feiten overbodig heeft geacht. Onder deze omstandigheden stond het aan het Hof vrij dit aanbod te passeren.

Bij arrest van 10 februari 1993 heeft de Hoge Raad overwogen:19.

Terecht echter voert het tweede middel in zijn toelichting onder a aan dat het Hof aan het door belanghebbende gedane aanbod tot het leveren van bewijs door middel van F als getuige, niet had mogen voorbijgaan, nu het te leveren bewijs betrekking had op voor de beslissing van een der geschilpunten van belang zijnde feiten. Het middel treft mitsdien in zoverre doel.

Bij arrest van 25 augustus 1993 heeft de Hoge Raad overwogen:20.

Middel IV strekt ten betoge dat het Hof ten onrechte het aanbod van belanghebbende tot het leveren van getuigenbewijs heeft gepasseerd.

Het Hof heeft geoordeeld dat ook indien juist is dat de door belanghebbende genoemde onderdelen van de beschadigde auto alle zijn aangewend in de verkochte auto, hetgeen belanghebbende aanbood met getuigen te bewijzen, dit niet meebrengt dat laatstbedoelde auto moet worden aangemerkt als de gerepareerde beschadigde auto.

In 's Hofs oordeel ligt besloten dat de juistheid van de door belanghebbende gestelde feiten, waaromtrent bewijs door getuigen werd aangeboden, het Hof niet tot een ander oordeel zouden (Lees: zou; red.) brengen. Hiervan uitgaande stond het aan het College vrij voorbij te gaan aan het aanbod tot getuigenbewijs. Middel IV faalt derhalve eveneens.

Bij arrest van 6 juni 1994 heeft de Hoge Raad overwogen:21.

Het Hof heeft voorts geoordeeld dat belanghebbende de herkomst van het bedrag van f 885 000 slechts voor een bedrag van f 92 000 heeft verklaard. Tot dit oordeel is het Hof mede gekomen nadat het belanghebbendes aanbod tot getuigenbewijs had gepasseerd. Daartegen keert zich middel II.

Het Hof heeft geoordeeld dat het aan het door belanghebbende gedane aanbod tot getuigenbewijs voorbij gaat, nu belanghebbende niet heeft gespecificeerd welke personen als getuigen zouden moeten worden gehoord en waarover deze zouden kunnen verklaren.

Voor zover het Hof aldus de eis stelt dat belanghebbende had dienen aan te geven wat de getuigen zouden kunnen verklaren vindt de aldus aan het bewijsaanbod gestelde eis, dat daarbij de zakelijke inhoud van de door de getuigen af te leggen verklaringen had moeten worden aangegeven, geen steun in het recht. Ook de eis dat belanghebbende bij zijn bewijsaanbod had moeten specificeren welke personen als getuigen zouden moeten worden gehoord, vindt in zijn algemeenheid geen steun in het recht. Bijzondere omstandigheden waarom dit in het onderhavige geval anders zou zijn, zijn door het Hof niet vastgesteld, terwijl van zodanige omstandigheden evenmin blijkt uit de uitspraak van het Hof en de stukken van het geding.

Het Hof heeft voorts met zijn in 3.3 weergegeven oordeel klaarblijkelijk tot uitdrukking gebracht dat belanghebbendes bewijsaanbod onvoldoende is gespecificeerd. Dit oordeel is onbegrijpelijk. Immers, 's Hofs uitspraak en de stukken van het geding laten geen andere lezing toe, dan dat belanghebbendes bewijsaanbod betrekking had op de herkomst van het bedrag van f 885 000.

Bij het voorgaande verdient nog opmerking dat, nu het fiscale geding slechts één instantie kent waarin de rechter over de feiten oordeelt en in de Wet administratieve rechtspraak belastingzaken, hierna: de Wet, niet is voorzien in de mogelijkheid van een tussenuitspraak waarin een bewijsopdracht kan worden gegeven, als uitgangspunt heeft te gelden dat een aanbod tot het leveren van getuigenbewijs niet spoedig mag worden gepasseerd. Wel zal een gerechtshof bij de mondelinge behandeling als bedoeld in de artikelen 11 of 16 van de Wet of op de voet van de artikelen 14 of 16a van de Wet aan een partij de nodige opheldering kunnen vragen omtrent een aanbod als vorenbedoeld.

Geen of onvoldoende opheldering kan dan leiden tot het passeren van het bewijsaanbod.

Bij arrest van 30 september 1998 heeft de Hoge Raad overwogen:22.

Het tweede middel betoogt dat 's Hofs uitspraak niet behoorlijk is gemotiveerd, omdat het door belanghebbende gedane aanbod tot getuigenbewijs door het Hof zonder motivering is gepasseerd.

Hoewel het Hof omtrent dit bewijsaanbod niets heeft vastgesteld, noch heeft overwogen dat en op welke grond het dit bewijsaanbod heeft gepasseerd, kan het middel niet tot cassatie leiden, nu de gedingstukken - met name de in de conclusie van repliek opgenomen passage 'G, H en J van wie een verklaring is bijgevoegd zijn, indien door u gewenst, bereid hun verklaring ten overstaan van u te herhalen dan wel te bevestigen. (getuigenaanbod)' - geen andere gevolgtrekking toelaten dan dat belanghebbende slechts het aanbod heeft gedaan tot herhaling dan wel bevestiging door getuigen van door hen schriftelijk afgelegde verklaringen, welke door het Hof in rechtsoverweging 4.6 van zijn uitspraak worden getoetst terwijl belanghebbende het voorts aan het Hof heeft overgelaten van het aanbod al dan niet gebruik te maken.

Bij arrest van 24 maart 1999 heeft de Hoge Raad overwogen:23.

Het Hof heeft een - door belanghebbende kennelijk ter zitting gedaan - aanbod tot getuigenbewijs gepasseerd, onder meer omdat een opgave van de personen die een verklaring zouden kunnen afleggen aan het aanbod ontbrak. Voorzover in middel I wordt betoogd dat de eis dat belanghebbende bij zijn bewijsaanbod had moeten specificeren welke personen als getuigen zouden moeten worden gehoord in zijn algemeenheid geen steun vindt in het recht, is het gegrond (vergelijk Hoge Raad 6 juli 1994, nr. 29 628, BNB 1994/258)24.. Dit kan echter niet tot cassatie leiden. 's Hofs oordeel dat het aangeboden getuigenbewijs onvoldoende gespecificeerd is, berust tevens op de overweging dat een opgave van de concrete feiten of omstandigheden die bewezen zullen worden, ontbreekt. Belanghebbendes betoog in cassatie dat 'manifest' was dat hij bewijs wilde leveren omtrent het tegendeel van de stelling van de Inspecteur dat hij exploitant en/of gelegenheidsgever was van het casino waarover het gaat, vindt geen steun in de uitspraak van het Hof of de stukken van het geding.

Ook voor het overige blijkt daaruit niet dat belanghebbende heeft aangegeven op welke feiten of omstandigheden zijn aanbod tot getuigenbewijs betrekking had. Op deze grond heeft het Hof het aanbod als onvoldoende gespecificeerd kunnen passeren.

Bij arrest van 13 september 2000 heeft de Hoge Raad overwogen:25.

Uit ’s Hofs uitspraak blijkt dat de Inspecteur ter zitting van het Hof heeft erkend dat in de zaak van belanghebbende drankjes werden weggegeven. Aangezien de desbetreffende stelling van belanghebbende daarom geen nader bewijs behoefde, faalt de klacht, voorzover zij strekt ten betoge dat het verhoor van getuigen zou kunnen bijdragen tot het bewijs van die stelling.

Voorzover de klacht behelst dat belanghebbende door het Hof niet in de gelegenheid is gesteld bewijs te leveren voor zijn stelling dat de Inspecteur geen rekening heeft gehouden met “weggevers”, kan zij geen doel treffen aangezien die stelling als zodanig zich niet leende voor bewijslevering door middel van getuigen.

Bij arrest van 3 januari 2001 heeft de Hoge Raad overwogen:26.

De klacht houdt in dat het Hof het aanbod van belanghebbende tot het leveren van bewijs zonder motivering heeft gepasseerd.

Deze klacht kan niet tot cassatie leiden nu de gedingstukken geen andere gevolgtrekking toelaten dan dat belanghebbende slechts het aanbod heeft gedaan tot bevestiging van door belanghebbende reeds geleverd - door het Hof erkend - bewijs.

Bij arrest van 8 maart 2002 heeft de Hoge Raad overwogen:27.

Blijkens 's Hofs uitspraak heeft belanghebbende aangeboden E en H als getuigen te doen horen, indien het Hof daartoe de behoefte gevoelde. E zou, naar belanghebbende heeft gesteld volgens de aan het Hof voorbehouden vaststelling van wat er ter zitting is verklaard, een verklaring kunnen afleggen over wat er - mogelijk - met de originele stukken is gebeurd en H over zijn motieven om niet inhoudelijk op de zaak in te gaan. Het Hof heeft geoordeeld: dat wat E volgens belanghebbende zou kunnen verklaren niet van belang is nu belanghebbende het bezwaarschrift ook zonder de originele stukken had kunnen motiveren; dat wat H volgens belanghebbende zou kunnen verklaren omtrent zijn motieven om niet inhoudelijk op de zaak in te gaan, ook niet van belang is nu H in ieder geval eind 1996 een inhoudelijke reactie had kunnen geven. Tegen deze oordelen keert zich het vijfde middel zich tevergeefs. Het Hof heeft, daarvan uitgaande, het aanbod tot getuigenbewijs terecht als niet ter zake dienende verworpen.

Bij arrest van 3 mei 2002 heeft de Hoge Raad overwogen:28.

Het middel, dat zich richt tegen de gronden waarop het Hof het aanbod van de Inspecteur om twee getuigen te doen horen, heeft gepasseerd, slaagt. Het Hof had dit aanbod tot getuigenbewijs niet mogen verwerpen op de gronden dat het niet aannemelijk acht dat de ene voorgestelde getuige ter zitting iets meer of anders zou verklaren dan hij schriftelijk reeds gedaan heeft, en dat het gezien de verstoorde familierelatie tussen belanghebbende en de andere voorgestelde getuige, zijn vader, tevens directeur van de B.V. waar belanghebbende werkzaam was, een getuigenverklaring van de laatste bij voorbaat onvoldoende objectief acht. Dit een en ander dient de rechter eerst te beoordelen bij de waardering van de afgelegde getuigenverklaringen.

De Redactie van de Kluwer heeft geannoteerd bij dit arrest:29.

Een aanbod tot getuigenbewijs - maar uiteindelijk in feite ieder bewijsaanbod - waarmee een partij zijn gelijk meent te bewijzen kan in beginsel niet gepasseerd worden door de rechter. Dit roept de vraag op hoe de verhouding tussen dit uitgangspunt en de vrije bewijsleer gezien moet worden. De vrije bewijsleer geeft de rechter immers de vrije hand in de keuze en waardering van de bewijsmiddelen aan de hand waarvan hij enig feit bewezen wil verklaren. Dat spanningsveld is er echter slechts in schijn. Overigens is de gebruikelijke tirade dat de rechter vrij is in de keuze en de waardering van de bewijsmiddelen onlogisch in haar volgorde. De rechter zal immers eerst de bewijsmiddelen waarderen en op grond van die waardering, bijvoorbeeld naar geloofwaardigheid, een keuze maken uit de bewijsmiddelen welke hij wenst te hanteren voor het bewijs. In dat kader komt dan centraal te staan de waardering van de voorhanden bewijsmiddelen. Bij bewijsaanbod eist de Hoge Raad dan niet meer, maar ook niet minder, dan dat de rechter de waardering van de bewijsmiddelen, en vervolgens zijn keuze, uitstelt tot na het moment, waarop hij het aangedragen bewijsmateriaal zorgvuldig heeft beoordeeld. In dat beeld past het, dat de rechter niet blijft steken op het oppervlakkige niveau van het aannemen van een prognose omtrent de betrouwbaarheid van een getuige, maar dat de waardering van dit bewijsmiddel pas grondig heeft plaatsgevonden nadat hij deze getuige de nieren heeft beproefd. In die zin is de strenge eis, zoals ook hier in dit arrest verwoord, niet in strijd met de vrije bewijsleer, maar draagt die eis slechts bij aan een nadere grondigheid van het af te leggen traject. Nadat de rechter, hem in het wit van de ogen ziend, de getuige heeft getoetst, kan hij immers pas de betrouwbaarheid van die getuige beoordelen en op dat moment herleeft dan voor hem zijn vrijheid van waardering en keuze.

Uiteraard resteren er dan toch nog enige situaties, waarin de rechter een getuigenaanbod wel kan passeren. Het eerste geval dat zich laat denken, is de situatie waarin men een feit aannemelijk wil maken, dat de rechter op grond van andere bewijsmiddelen toch al wel aannemelijk acht. Het horen van een dergelijke getuige heeft dan geen toegevoegde waarde. Voorts kan een procespartij wellicht ook een feit willen bewijzen, dat - zo bewezen - geen invloed heeft op de uitkomst van de beslissing. Ook een dergelijk irrelevant feit behoeft dan geen nader onderzoek aan de hand van een getuigenverhoor. De laatste situatie is die, welke voorheen bekend stond als een "te vaag getuigenaanbod". Verlangd mag namelijk worden, dat een procespartij aangeeft welk feit hij met welke getuige aannemelijk wenst te maken. Gebeurde dat niet, dan kon de rechter in het verleden aan het aanbod voorbijgaan met de motivering dat het te vaag was. Het is echter op dit punt, dat de Hoge Raad bij arrest van 6 juli 1994, nr. 29 628, BNB 1994/258, V-N 1994, blz. 2914, de teugels strakker heeft aangehaald. Aldaar wordt beslist, dat het niet nodig is dat de zakelijke inhoud van de door de getuige af te leggen verklaring moet worden aangegeven, terwijl ook niet behoeft te worden gespecificeerd welke personen als getuigen zouden moeten worden gehoord. In een dergelijk geval zal de rechter alvorens het aanbod als te vaag af te doen aan de desbetreffende partij de nodige opheldering moeten vragen omtrent deze punten. Het argument voor de Hoge Raad daarvoor is dat de belastingprocedure slechts één instantie kent en daarmee de herkansing van het hoger beroep mist voor degenen die in eerste instantie een wat minder gelukkige hand van procederen hebben gehad. Blijft men ook na het verzoek om opheldering nog te vaag, dan zal de rechter uiteindelijk het bewijsaanbod kunnen passeren. Maar dan moet toch ook wel geconstateerd worden dat de desbetreffende procespartij op dat punt aangekomen dan toch in elk geval wel het volle pond heeft gehad.

Bij arrest van 5 december 2003 heeft de Hoge Raad overwogen:30.

Nu het Hof evenwel in zijn uitspraak omtrent het door belanghebbende gedane bewijsaanbod - dat voldoende gespecificeerd en voor de beslissing van de zaak ter zake dienend was - niets heeft vastgesteld, noch heeft overwogen dat en op welke grond het dit bewijsaanbod heeft gepasseerd, is die uitspraak op dit punt niet naar de eis der wet met redenen omkleed.

Bij arrest van 17 december 2004 heeft de Hoge Raad overwogen:31.

De partij die zeker wil stellen dat harerzijds beschikbaar (tegen)bewijsmateriaal door de rechter zal worden meegewogen, dient dat bewijsmateriaal vóór de sluiting van het onderzoek ter zitting te presenteren, dan wel een (voorwaardelijk) bewijsaanbod te doen. Met betrekking tot een (voorwaardelijk) bewijsaanbod verdient opmerking dat het niet strookt met het stelsel van de Algemene wet bestuursrecht de bestuursrechter gehouden te achten een tussenbeslissing te geven omtrent de bewijslastverdeling, of omtrent de waardering van het tot dan toe bijgebrachte bewijs. Indien een voorwaardelijk bewijsaanbod is gedaan, zal de rechter dan ook kunnen volstaan met de mededeling dat hij gelegenheid biedt tot uitvoering van het bewijsaanbod. Uiteraard kan de rechter het bewijsaanbod passeren als hij het niet terzake dienend oordeelt, hetgeen hij zal moeten motiveren in de uitspraak. De rechter zal de mededeling dat hij gelegenheid biedt tot uitvoering van het bewijsaanbod ter zitting kunnen doen, maar ook nadien (per brief), al naar gelang het moment waarop hij te rade wordt dat het bewijsaanbod terzake dienend is.

Indien de rechter de omschreven mededeling doet, en de partij die het betreft geen gebruik maakt van de aldus geboden gelegenheid om (tegen)bewijs te leveren, zal die partij niet met vrucht kunnen klagen over passering van haar bewijsaanbod, zelfs niet indien dat aanbod voorwaardelijk is gedaan en de rechter zich niet tussentijds erover heeft uitgelaten of de voorwaarde vervuld is.

Uit het hiervóór overwogene volgt dat ook als de bewijslast op een bepaalde partij rust, de wederpartij niet erop zal mogen rekenen dat de rechter, alvorens tot een eindoordeel te komen, een (voorlopig) oordeel over het door die partij geleverde bewijs geeft. Dit kan anders liggen indien zich in de procedure onverwachte wendingen hebben voorgedaan.

Aardema heeft geannoteerd bij dit arrest:32.

De strakke spelregels, die de Hoge Raad aanhoudt wat betreft het al of niet kunnen passeren van het bewijsaanbod lijken te schampen met de - wat normaal heet - keuze en waardering van de bewijsmiddelen door de rechter op grond van de vrije bewijsleer. In de eerste plaats wijs ik er al op, dat deze gangbare formulering een onjuist inzicht geeft in het intellectuele proces bij de rechter. Hij kiest en waardeert de bewijsmiddelen niet, maar waardeert eerst de bewijsmiddelen en maakt vervolgens na die waardering zijn keuze bijvoorbeeld omtrent de vraag of hij getuige A dan wel B zal geloven, om die dan vervolgens te benutten voor zijn bewijsconstructie. Zoals gezegd lijkt het er nu op of de spelregels omtrent het bewijsaanbod inbreken op de vrije bewijsleer. Dit is slechts ogenschijnlijk het geval. De vrije bewijsleer blijft volledig overeind. De zorgvuldigheid gebiedt de rechter echter om pas tot een waardering en keuze van de bewijsmiddelen te komen, nadat hij dan ook eerst ruimhartig van die bewijsmiddelen kennis heeft genomen. Pas na het proeven van de bewijsmiddelen is een verantwoorde waardering en keuze mogelijk. Zolang het goed horen van een getuige bij wijze van telepathie niet goed denkbaar is lijkt dit ook een terechte eis.

Bij arrest van 21 oktober 2005 heeft de Hoge Raad overwogen:33.

Onderdeel a van middel 2 betoogt dat het Hof zonder motivering is voorbijgegaan aan het door belanghebbende gedane aanbod tot getuigenbewijs. Dit bewijsaanbod betrof de stelling van belanghebbende dat H B.V. ultimo 1996 over een vervangingsvoornemen beschikte, welke stelling belanghebbende nader wenste te onderbouwen met verklaringen van D en C.

Het middelonderdeel faalt. Uit het proces-verbaal van de zitting blijkt dat evengenoemde personen ter zitting van het Hof van 15 april 2004 tot bijstand van de gemachtigde van belanghebbende aanwezig waren en ter zitting verklaringen hebben afgelegd. De uitspraak van het Hof en de stukken van het geding laten geen andere conclusie toe dan dat belanghebbende daar de gelegenheid heeft gehad hun de bij het onderwerp van het bewijsaanbod passende vragen te (doen) stellen en dat zij dienovereenkomstig de gelegenheid hebben gehad daarover te verklaren. Het Hof was kennelijk van oordeel dat het aanbod van belanghebbende tot getuigenbewijs niet op andere bijzonderheden betrekking had dan in deze verklaringen aan de orde zijn gekomen, en dat bij belanghebbende geen behoefte meer bestond om meerbedoelde personen nog afzonderlijk als getuigen te horen. Die oordelen zijn niet onbegrijpelijk en behoefden geen nadere motivering.

Bij arrest van 9 mei 2008 heeft de Hoge Raad overwogen:34.

Een bewijsaanbod kan tijdens de behandeling van de zaak ter zitting op elk moment worden gedaan totdat het onderzoek ter zitting wordt gesloten (vgl. HR 17 december 2004, nr. 38831, BNB 2005/152). De omstandigheid dat een procespartij een zodanig aanbod eerst aan het slot van de zitting doet kan, ook indien voor en eerder ter zitting daarvoor ruimschoots gelegenheid is geweest, een belanghebbende niet zonder meer worden tegengeworpen. Bij de afweging om een bewijsaanbod op dat late tijdstip te doen kan immers voor een procespartij een rol spelen de wijze waarop het onderzoek ter zitting verloopt, zodat pas dan tot de slotsom wordt gekomen dat het doen van zodanig aanbod opportuun is. De rechter is derhalve ook dan gehouden inhoudelijk op het gedane getuigenbewijsaanbod in te gaan. Het Hof heeft dit miskend. De klacht is derhalve gegrond.

Bij arrest van 6 juni 2008 heeft de Hoge Raad overwogen:35.

Middel II strekt onder meer ten betoge dat het Hof ten onrechte het voorwaardelijke aanbod van belanghebbende tot het leveren van getuigenbewijs heeft gepasseerd. In 's Hofs oordeel ligt besloten dat de juistheid van de door belanghebbende gestelde feiten waaromtrent bewijs door de getuige G werd aangeboden, het Hof niet tot een ander oordeel zou brengen. Hiervan uitgaande stond het aan het Hof vrij voorbij te gaan aan het aanbod tot getuigenbewijs.

Bij arrest van 13 maart 2009 heeft de Hoge Raad overwogen:36.

Voor zover middel 1 erover klaagt dat het Hof op ontoereikende gronden het door belanghebbende gedane aanbod van getuigenbewijs heeft gepasseerd, faalt het bij gebrek aan feitelijke grondslag. Uit 's Hofs uitspraak blijkt dat het Hof belanghebbende niet de gelegenheid heeft onthouden de door haar aangeboden getuigen te doen horen.

Het middel faalt ook voor het overige. 's Hofs hiervoor in 3.2.1 vermelde oordeel heeft betrekking op het (niet-)uitoefenen van de door artikel 8:63, lid 3, Awb aan de rechter toegekende bevoegdheid om een op een oproeping van een partij niet verschenen getuige ambtshalve op te roepen. Dat oordeel is niet ontoereikend gemotiveerd, in aanmerking genomen dat het de rechter vrijstaat alleen dan (zelf) een getuige op te roepen indien hem dit in het kader van de op hem rustende taak zinvol voorkomt.

Van Slooten heeft geannoteerd bij dit arrest:37.

De met dit arrest door de Hoge Raad ingeslagen weg sluit aan bij rechtspraak van de Centrale Raad van Beroep. In een uitspraak van 20 december 2005 verwierp dit college namelijk de grief dat een getuige ten onrechte niet was opgeroepen op grond van de overweging dat belanghebbende in die procedure niet had 'aangegeven in welk opzicht de verklaring van de getuige nog iets zou kunnen toevoegen aan zijn op schrift gestelde verklaring'. Uit dit oordeel volgt dat een bewijsaanbod dat enerzijds voldoende gespecificeerd is en anderzijds ook relevant is, niet mag worden gepasseerd. Als gezegd heeft dit niet tot gevolg dat een door een partij opgeroepen getuige bij niet verschijning ook door de rechtbank moet worden opgeroepen. Wat nu als dat getuigenbewijs in een procedure wel zou mogen worden gepasseerd, kan de rechter in dat geval dan toch verplicht zijn een getuige op te roepen? Die vraag moet ontkennend worden beantwoord. Uit het voorgaande volgt dat in dat geval het bewijsaanbod als niet voldoende specifiek en/of relevant moet worden beschouwd. In dat geval kan het horen van een door partijen meegebrachte of opgeroepen getuigen achterwege blijven ex art. 8:63, tweede lid, Awb omdat het horen 'redelijkerwijs niet kan bijdragen aan de beoordeling van de zaak'. Evenzo moet in dat geval het oproepen in ieder geval niet 'zinvol' worden geacht. Uit r.o. 3.2.2 van het hier besproken arrest volgt dat het de rechter in dat geval vrij staat een getuige niet zelf op te roepen ex art. 8:63, derde lid, Awb.

Bij uitspraak van 15 februari 2011 heeft de Centrale Raad van Beroep overwogen:38.

De Raad overweegt allereerst dat hij appellante niet volgt in haar stelling dat de rechtbank ten onrechte heeft geweigerd haar dochter, Z. [J.] (hierna: dochter), als getuige ter zitting te horen. Ingevolge artikel 8:60, vierde lid, van de Awb kunnen partijen getuigen meebrengen naar de zitting, mits daarvan uiterlijk een week voor de dag van de zitting aan de rechtbank en aan de andere partijen mededeling is gedaan, met vermelding van namen en woonplaatsen van die getuigen. Uit het proces-verbaal van de zitting bij de rechtbank blijkt dat appellante een dergelijke mededeling niet heeft gedaan en dat zij pas ter zitting heeft verzocht om haar dochter als getuige te horen. De rechtbank heeft dan ook op goede gronden geweigerd de dochter van appellante ter zitting als getuige te horen. De Raad is, anders dan appellante, van oordeel dat de weigering van de rechtbank om de dochter van appellante als getuige te horen omdat deze getuige niet tijdig is aangemeld niet in strijd is met het in artikel 6 van het Europees verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM) verwoorde beginsel van 'fair trial'. In dit verband acht de Raad van belang, zoals hij reeds heeft overwogen in zijn uitspraak van 26 januari 1995, LJN AL0442, dat de strekking van artikel 8:60, vierde lid, van de Awb juist is dat uit een oogpunt van behoorlijke procesvoering wordt voorkomen dat partijen ter zitting worden overvallen en aldus worden geschaad in hun mogelijkheden van verweer.

Appellante heeft eveneens ter zitting van de Raad verzocht haar dochter als getuige te horen. De Raad ziet geen aanleiding om dit verzoek in te willigen. Appellante is in de uitnodigingsbrief van de Raad gewezen op de mogelijkheid om met toepassing van artikel 8:60, vierde lid, van de Awb getuigen naar zitting mee te brengen, maar heeft om haar moverende redenen hiervan niet tijdig mededeling gedaan. Dit klemt te meer omdat het College zich ter zitting van de Raad niet heeft laten vertegenwoordigen. Naar het oordeel van de Raad is het verzoek om de dochter als getuige te horen dan ook te laat gedaan en verzet, vanwege de te verwachten vertraging, de goede procesorde zich er tegen dat het onderzoek ter zitting wordt heropend om alsnog de dochter als getuige te horen.39.

Bij arrest van 23 mei 2014 heeft de Hoge Raad overwogen:40.

Ten aanzien van het bewijsaanbod, opgevat als een verzoek om aanhouding van het onderzoek ter zitting, heeft het volgende te gelden. Indien een (voorwaardelijk) bewijsaanbod is gedaan, kan de rechter volstaan met de mededeling dat hij gelegenheid biedt tot uitvoering van dat aanbod (zie HR 17 december 2004, nr. 38831, ECLI:NL:HR:2004:AR7741, BNB 2005/152). In het onderhavige geval heeft het Hof door middel van de hiervoor in 3.3.2 bedoelde uitnodigingen voor de zittingen van 29 mei 2012 en van 12 september 2012, belanghebbende gewezen op de mogelijkheid getuigen mee te brengen of bij aangetekende brief of deurwaardersexploit op te roepen. In het algemeen voldoet een uitnodiging met een zodanige mededeling aan de zojuist bedoelde eis dat gelegenheid wordt geboden tot uitvoering van een bewijsaanbod. Een zodanige mededeling volstaat niet in gevallen waarin de desbetreffende partij in redelijkheid niet kan worden tegengeworpen dat hij van die mogelijkheid geen gebruik heeft gemaakt. Een zodanig geval doet zich bijvoorbeeld voor als ter zitting nieuw licht valt op de noodzaak tot het leveren van bewijs. In het onderhavige geval blijkt uit de stukken van het geding niet van omstandigheden waaruit zou kunnen volgen dat aan belanghebbende in redelijkheid niet kan worden tegengeworpen dat zij heeft nagelaten getuigen mee te nemen of op te roepen of het bewijsaanbod niet eerder heeft gedaan. In cassatie is ook niet gesteld dat dergelijke omstandigheden voor het Hof zijn aangevoerd. Tegen deze achtergrond kan niet worden gezegd dat het Hof het vorenoverwogene heeft miskend met zijn verwerping van het verzoek om aanhouding op de grond dat belanghebbende geen gebruik heeft gemaakt van de mogelijkheid getuigen mee te brengen of op te roepen. ’s Hofs oordeel is ook niet ontoereikend gemotiveerd. In zoverre faalt het middel derhalve.

Voor zover het hiervoor in 3.3.1 bedoelde aanbod moet worden opgevat als een verzoek aan het Hof om getuigen op te roepen op de voet van artikel 8:63, lid 3, Awb, heeft het volgende te gelden. Het staat de rechter vrij alleen dan (zelf) een getuige op te roepen indien hem dit in het kader van de op hem rustende taak zinvol voorkomt (zie HR 13 maart 2009, nr. 43313, ECLI:NL:HR:2009:BH5559, BNB 2010/4). Bij de beoordeling van het verzoek mag de rechter laten meewegen dat de desbetreffende partij zelf geen pogingen heeft ondernomen om ervoor te zorgen dat de getuige ter zitting aanwezig is. Met zijn door het middel bestreden oordeel heeft het Hof dit een en ander niet miskend. ’s Hofs oordeel is ook niet ontoereikend gemotiveerd. Middel V faalt derhalve voor het overige eveneens.

Bij arrest van 10 oktober 2014 heeft de Hoge Raad overwogen:41.

In hoger beroep zal van een partij die bewijs door getuigen aanbiedt in beginsel mogen worden verwacht dat zij voldoende concreet vermeldt op welke van haar stellingen dit bewijsaanbod betrekking heeft en, voor zover mogelijk, wie daarover een verklaring zouden kunnen afleggen, doch zal in het algemeen niet mogen worden verlangd dat daarbij ook wordt vermeld wat daarover door getuigen zal kunnen worden verklaard. Indien reeds getuigen zijn gehoord of schriftelijke verklaringen van de als getuigen aangeboden personen zijn overgelegd, zal de eis dat het bewijsaanbod voldoende specifiek en ter zake dienend moet zijn kunnen meebrengen dat nader wordt vermeld in hoeverre de getuigen meer of anders kunnen verklaren dan zij al hebben gedaan (zie HR 9 juli 2004, nr. C03/079HR, ECLI:NL:HR:2004:AO7817, NJ 2005/270).

s Hofs oordeel dat onduidelijk is gebleven wat belanghebbendes broer en [D] als getuigen kunnen toevoegen aan hetgeen reeds mondeling en schriftelijk is verklaard, is feitelijk van aard en kan daarom in cassatie niet op juistheid worden onderzocht. Dit oordeel is niet onbegrijpelijk. ’s Hofs kennelijk daarop voortbouwende oordeel dat het bewijsaanbod niet dan wel onvoldoende is gespecificeerd, geeft in het licht van het hiervoor in 2.3.2 overwogene geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting en kan, als verweven met waarderingen van feitelijke aard, voor het overige in cassatie niet op juistheid worden getoetst. Het behoefde geen nadere motivering. Het eerste middel faalt.

Bij arrest van 25 september 2015 heeft de Hoge Raad overwogen:42.

Het middel slaagt ook voor zover het betoogt dat het Hof heeft verzuimd zich uit te laten over het verzoek van de Inspecteur om [E] als getuige op te roepen.

In zijn hogerberoepschrift heeft de Inspecteur, onder aanvoering van gronden, het Hof verzocht [E] op te roepen als getuige. Weliswaar staat het de rechter vrij alleen dan (zelf) een getuige op te roepen indien hem dit in het kader van de op hem rustende taak zinvol voorkomt (zie HR 13 maart 2009, nr. 43313, ECLI:NL:HR:2009:BH5559, BNB 2010/4), maar dit neemt niet weg dat de rechter aan wie door een procespartij een verzoek is gedaan om op de voet van artikel 8:63, lid 3, Awb een getuige op te roepen in zijn uitspraak melding dient te maken van dit verzoek, van zijn beslissing op dit verzoek en van de grond(en) waarop die beslissing berust. De mate waarin de beslissing motivering behoeft, is afhankelijk van de omstandigheden van het geval.

Gezien het voorgaande had het Hof in zijn uitspraak niet, zoals het heeft gedaan, ongemotiveerd aan het verzoek van de Inspecteur mogen voorbijgaan.

Fase heeft geannoteerd bij dit arrest:43.

De mate waarin de beslissing motivering behoeft, is afhankelijk van de omstandigheden van het geval. Bij de beoordeling van het verzoek mag de rechter laten meewegen dat de desbetreffende partij zelf geen pogingen heeft ondernomen om ervoor te zorgen dat de getuige ter zitting aanwezig is, zo merk ik op onder verwijzing naar HR NTFR 2014/1491. Uit het cassatieberoepschrift begrijp ik dat de inspecteur tevergeefs had geprobeerd de getuige zelf op te roepen, zodat niet zonder meer aan het verzoek kon worden voorbijgegaan. De mate waarin nadere motivering is vereist, zal ook afhangen van de vraag of en in hoeverre de feiten waarop het bewijsaanbod ziet, relevant zijn voor de te nemen beslissing. Ik kan mij verder voorstellen dat aan de motivering minder zware eisen worden gesteld als duidelijk is dat de beoogde getuige niet uit eigen wetenschap kan verklaren over de relevante gebeurtenissen of als er reeds een schriftelijke verklaring van deze persoon in het dossier zit. Bij de beoordeling kan ook een rol spelen of de verwachting bestaat dat de betreffende persoon binnen redelijke tijd op zitting zal (kunnen) verschijnen. De motiveringseisen voor het passeren van een getuigenbewijsaanbod lijken in ieder geval zwaarder in de situatie waarin een partij zelf een getuige heeft opgeroepen of meegebracht. De rechter kan namelijk afzien van het horen van door een partij meegebrachte of opgeroepen getuigen indien hij van oordeel is dat dit redelijkerwijs niet kan bijdragen aan de beoordeling van de zaak (art. 8:63, lid 2, Awb). Binnen de grenzen der redelijkheid zal een dergelijk getuigenbewijsaanbod dus moeten worden gehonoreerd. De beoordeling van de vraag of het de rechter binnen zijn taak ‘zinvol voorkomt’ om een getuige zelf op te roepen, zal zich ergens binnen deze grenzen afspelen.

Literatuur

Bergman e.a. schrijven:44.

Heeft evenwel een daarmee belaste partij aangeboden bewijs van een relevant feit te leveren en heeft zij dit aanbod voldoende geconcretiseerd, dan staat het de rechter niet vrij bij voorbaat onaannemelijk te oordelen dat zij in dat bewijs zal slagen. Eerst nadat de partij in de gelegenheid is gesteld haar bewijsmiddelen over te leggen, c.q. haar getuigen te doen horen, zal de rechter de bewijsmiddelen kunnen, en dan ook moeten, beoordelen. Volgens art. 8:63, tweede lid, Awb kan de rechter (pas) afzien van het horen van een door een partij meegebrachte of opgeroepen getuige of deskundige, indien hij van oordeel is dat dit redelijkerwijs niet kan bijdragen aan de beoordeling van de zaak. Een aanbod tot het leveren van getuigenbewijs mag bovendien niet spoedig worden gepasseerd enkel omdat het onvoldoende gespecificeerd zou zijn; het hof [moet] zo nodig opheldering [vragen, A-G] omtrent het aanbod.

Voorts hoeft in het algemeen niet aangegeven te worden wat de getuigen zouden kunnen verklaren, noch welke personen men als getuigen gehoord wil zien, met dien verstande dat een partij niet zelf als getuige kan worden gehoord. Slechts indien het voorgestelde bewijs voor de te nemen beslissing irrelevant is, of indien het de procedure meer zou ophouden dan redelijk is mag de rechter een bewijsaanbod passeren. Als het bewijsaanbod in een laat stadium van de procedure (bijvoorbeeld pas ter zitting) wordt gedaan, vergt de beslissing op dat aanbod een belangenafweging die in de motivering van de uitspraak tot uitdrukking moet komen.

Langereis e.a. schrijven:45.

Partijen mogen ook zelf getuigen meebrengen of bij aangetekende brief of zelfs bij deurwaardersexploot oproepen, mits dat uiterlijk een week voor de dag van de zitting aan de rechter en de andere partij is bericht (art. 8:60, lid 4, Awb). Opmerkelijk is hier dat in dat bericht de oproepende partij niet behoeft te vermelden over welke feiten de getuigen zullen worden gehoord.

Verder schrijven Langereis e.a.:46.

In het arrest 6 juli 1994, ECLI:NL:HR:1994:ZC5708, overwoog de Hoge Raad dat een aanbod tot het leveren van getuigenbewijs niet spoedig mag worden gepasseerd aangezien het fiscale geding slechts één instantie kent waarin de rechter over de feiten oordeelt. Sinds 1 januari 2005 kent het fiscale procesrecht twee feitelijke instanties, zodat voornoemd arrest wellicht aan kracht heeft ingeboet. In HR 2 oktober 2009, ECLI:NL:HR:2009:BJ9094, kwam de gemeente pas in haar pleitnota in hoger beroep met een getuigenverklaring. Het hof liet dit zonder meer toe, wellicht met het arrest van 6 juli 1994 in het achterhoofd. Volgens de Hoge had het hof het toelaten van dit bewijs echter moeten afwegen tegen het algemeen belang van doelmatige procesgang (zie ook HR 16 maart 2007, ECLI:NL:HR:2007:BA0721).