357 Uitleg stellingen verweerder in verband met art. 24 en 25 Rv

Van een rechter kan niet worden verwacht dat hij een bevrijdend verweer distilleert uit de gedingstukken en hieruit op eigen initiatief een essentiële stelling afleidt. Maatgevend is of het voor de rechter en de wederpartij kenbaar is dat een bepaald punt ter beoordeling aan de rechter wordt voorgelegd.1 Bij de beoordeling of voldoende duidelijk is dat verweerder bepaalde feiten en omstandigheden aan zijn verweer ten grondslag heeft gelegd, komt het aan op een uitleg van stellingen in de gedingstukken. De rechter kan door uitleg van de wederzijdse stellingen uitmaken wat de aard en omvang van de rechtsstrijd is; stellingen kunnen in onderling verband en samenhang worden bezien.2 Indien de feitelijke grondslag van het verweer die mogelijkheid biedt, stelt de rechter ambtshalve vast op welke rechtsregel verweerder zich (al of niet kennelijk) beroept; uit de gestelde feiten kan de rechter een rechtsgrond afleiden. Er zijn echter grenzen aan de interpretatiemogelijkheden van de rechter: soms oordeelt de rechter expliciet dat de stellingen van een partij geen andere uitleg toelaten dan dat (…).3 Mocht de rechter twijfelen over de uitleg van de gedingstukken van verweerder alsmede of die uitleg ook voor eiser voldoende kenbaar is, dan zal de rechter een en ander met partijen moeten bespreken.4 Partijen moeten hun standpunt over hun wederzijdse belangen kunnen toelichten. Ook al is de rechter bij een voorgenomen aanvulling van rechtsgronden in beginsel niet verplicht partijen daarover te horen, de rechter zal zijn uitleg tijdens de mondelinge behandeling aan de orde stellen.5 De door de rechter gegeven kwalificatie mag niet zodanig verrassend zijn dat de wederpartij bij de inrichting van haar reactie hiermee geen rekening heeft kunnen houden. De rechter dient ervoor te waken met de aanvulling van een rechtsgrond een verrassingsbeslissing te geven.

Uit de uitspraak van de rechter moet op te maken zijn dat de rechter aan een bewuste bepaling toepassing heeft gegeven. In cassatie beperkt de toetsing zich tot de vraag of de uitleg die de rechter bij het ambtshalve aanvullen van de rechtsgronden aan die stellingen heeft gegeven begrijpelijk is.8 Ambtshalve toepassing van art. 25 Rv werkt in cassatie in enkele speciale gevallen ook als in de vorige instantie in het geheel geen beroep is gedaan op een bepaald rechtsgevolg.9