356b De rechter onderzoekt en beslist op de door partijen aangereikte grondslagen (art. 24 Rv)

Art. 24 Rv betreft de afbakening van de rechtsstrijd door procespartijen en verschaft een juridische basis aan de stelplicht van partijen.1 De grenzen van de rechtsstrijd worden bepaald door de stellingen die partijen over en weer hebben aangevoerd (de feitelijke grondslag van eiser en de feitelijke grondslag van verweerder die een bevrijdend verweer voert). De grondslag van zijn beslissing kan de rechter slechts halen uit de grondslagen van de vordering of van het verweer. De rechter kan binnen de grenzen van de rechtsstrijd alle behoorlijk te zijner kennis gebrachte en ten processe gebleken feiten en omstandigheden in zijn beoordeling betrekken en hij heeft de vrijheid daaraan zijn eigen conclusies te verbinden, waarbij hij rekening zal houden met hetgeen partijen over en weer redelijkerwijs hebben moeten begrijpen. De rechter treedt dan niet buiten de rechtsstrijd van partijen. Die conclusies mogen echter niet leiden tot het beslissen op gronden van de eis of verweren die niet zijn aangevoerd.2 Dat betekent dat in beginsel de rechter niet uit bepaalde gebleken feitelijkheden een juridisch feit mag distilleren om te gebruiken voor zijn vonnis wanneer op dit juridisch feit geen beroep is gedaan.3 Het staat de rechter niet vrij zijn beslissing te baseren op feiten die weliswaar zouden kunnen worden afgeleid uit in het geding gebleken feiten en omstandigheden, maar die door de desbetreffende partij niet aan haar vordering of verweer ten grondslag zijn gelegd;4 daardoor wordt de wederpartij tekortgedaan in haar recht zich daartegen naar behoren te kunnen verdedigen.5 Buiten de gevallen van regels van openbare orde (en daaraan gelijk te stellen regels)6 mag de rechter de grondslag niet aanvullen met feiten en omstandigheden die zijn gebleken, tenzij deze feiten alsnog aan de vordering of het verweer ten grondslag zijn gelegd.7

Het bovenstaande geldt evenzeer voor verweerder.8 Ingeval van een bevrijdend verweer beroept verweerder zich op een bepaald rechtsgevolg en zal hij de feitelijke grondslag van zijn bevrijdend verweer aan de rechter moeten presenteren.9 Verweerder bepaalt welke feitelijke stellingen hij aan zijn verweer ten grondslag legt en het is aan verweerder om te beoordelen wat ter onderbouwing van zijn stellingen en argumenten dienstig is.10 Uit de betreffende regel van materieel recht (de grondslag van het verweer) kan worden afgeleid welke rechtsfeiten nodig zijn om het rechtsgevolg dat verweerder inroept teweeg te brengen. Verweerder doet er goed aan niet alleen feiten te stellen, maar deze feiten ook juridisch te duiden en aan zijn verweer ten grondslag te leggen. De rechter mag verweerder vragen stellen over de feiten en over de door verweerder beoogde feitelijke grondslag (art. 22 Rv).