HR, 19-01-2024, nr. 20/01884

Veel feiten en veel cassatiemiddelen; weinig overzicht. Voor het overgrote deel gaat het geschil over bewijskwesties, waarover de cassatierechter niet gaat behoudens onjuiste bewijslastverdeling of onnavolgbaarheid van het bewijsoordeel van de feitenrechter. De zaak betreft aankoop en uitleen van aandelen en verkoop van futures met die aandelen als onderliggende waarde. De fiscus vermoedt dividend stripping; volgens de belanghebbende gaat het om gewone opbrengstverhogende arbitrage.

De enige rechtsvragen - naast de bewijslastverdeling - lijken mij die naar (i) de maatstaven voor de bepaling van de ‘opbrengstgerechtigde’ in de zin van art. 1 Wet op de dividendbelasting (Wet Divb) c.q. (ii) voor de bepaling van de ‘uiteindelijk gerechtigde’ in de zin van (onder meer) art. 25(2) Wet Vpb (anti-dividendstripping-bepaling) en (iii) de mogelijkheid om na een informatie-beschikking gebreken in de administratie nog bewijsrechtelijk zinvol te herstellen tot voorkoming van bewijslastverschuiving en verzwaring. Aan vraag (ii) komt u overigens niet toe als u ’s Hofs primaire oordeel deelt dat de belanghebbende niet de opbrengstgerechtigde was en dus niet bevoegd om de dividendbelasting te verrekenen met haar vennootschapsbelasting.

De materiële kant van het geschil is de vraag of de belanghebbende recht heeft op verrekening van € 39.249.246 aan Nederlandse dividendbelasting ingehouden op de dividenden op de door haar aan haar Britse moeder uitgeleende aandelen: heeft zij die dividenden genoten (was zij de opbrengstgerechtigde?) en zo ja, was zij ook de uiteindelijk gerechtigde tot het dividend? De formeelrechtelijke vraag is of de Inspecteur haar terecht een informatiebeschikking en daarmee omkering en verzwaring van haar bewijslast heeft opgelegd ter zake van de Vpb-jaren 2009/2010, 2011/2012 en 2012/2013 wegens verzaking van haar administratie- of bewaarplicht.

De belanghebbende kocht in de litigieuze jaren 2007 en 2008 AEX-genoteerde aandelen, verkocht via haar aandeelhouder/broker [D] driemaands futures gebaseerd op die aandelen, en leende de aandelen uit aan [D] (stock lending). Zij ontving voor haar uitlening cash collateral (stortingen in Amerikaanse dollars als onderpand) en een stock lending fee. Volgens de belanghebbende keerden de aandelen rond hun dividenddata steeds kortstondig terug in de eigendom van de belanghebbende door hun registratie in belanghebbendes effectendepot bij de Franse custodian [B] op basis van rechtshandelingen verricht tussen haar aandeelhouder [D] en haar, waarbij zij vertegenwoordigd werd door [D] .

Volgens de Inspecteur had de belanghebbende slechts een dividend-rangeerplaats-achtige functie in dividendwassende heenen-weer-transacties in de aandelen rond hun dividenddata; transacties waarbij de belanghebbende commercieel geen belang had - integendeel - en die er op neer kwamen dat de Nederlandse dividendbelasting die bij [D] niet (geheel) verrekenbaar zou zijn, gelijkelijk (elk 5%-punt) verdeeld werd tussen de belanghebbende, [D] en [F] . Volgens de belanghebbende daarentegen is er niets aan de hand en hield zij zich met normale arbitrage bezig. Subsidiair stelt zij dat als zij niet als gerechtigde tot de dividenden kan worden beschouwd, dan ook alleen nettobedragen bij haar in de winstbelasting kunnen worden betrokken.

Het Hof heeft de vraag of de belanghebbende de dividendbelasting kan verrekenen, beslissend geacht of (i) zij ten tijde van de dividenduitkering juridisch eigenaar van de aandelen was en (ii) zij bovendien de uiteindelijke gerechtigde tot het dividend was zoals bedoeld in art. 25(2)(1e volzin) Wet Vpb.

Ik meen dat die eerste maatstaf niet helemaal de juiste is. Het gaat er om wie gerechtigd is tot de opbrengst (de dividenden), ofwel rechtstreeks, ofwel via certificaten; niet om wie de aandeelhouder is, al zal de opbrengstgerechtigde vaak de aandeelhouder zijn. De aandeelhouder kan de dividendbewijzen vervreemd hebben of vruchtgebruik gevestigd hebben op de aandelen of anderszins de opbrengst aan een ander hebben doen toekomen, in welke gevallen niet de aandeelhouder, maar de eigenaar van de dividendbewijzen respectievelijk de vruchtgebruiker of anderszins opbrengstgerechtigde rechtstreeks gerechtigd is tot de dividenden en daarmee belastingplichtig voor de dividendbelasting en in beginsel verrekeningsgerechtigd als hij voor het dividend onderworpen is aan de eindheffing.

Gegeven verder dat volgens internationaal privaatrecht de vraag wie recht heeft op het dividend niet beheerst wordt door het recht van het land waar de aandelen worden geadministreerd (in casu Frankrijk), maar door het recht van het land van incorporatie van de vennootschap (in casu Nederland), doet de kale-eigendomsvraag mijns inziens weinig ter zake en is het uitgebreid door de belanghebbende ingeroepen Frans recht niet relevant. Frans recht beheerst slechts de rechtsverhouding tussen de aandeelhouder/depothouder en de custodian bank/het depot; niet de verhouding tussen de vennootschap en de zeggenschap- of winstgerechtigden.

Ik meen daarom dat de principale middelen die klagen over ’s Hofs voorbijgaan aan Frans recht, niet ter zake doen en daarom ongegrond zijn. Om dezelfde reden meen ik dat de principale middelen gegrond zijn die stellen dat het Hof teveel betekenis heeft gehecht aan de aanwijsbaarheid van geldige titels van overdracht van de aandelen per transactie, nu niet de juridische eigendom van de aandelen beslissend is, maar de opbrengstgerechtigdheid. Dat leidt echter niet tot cassatie als ’s Hofs oordeel ondanks deze onjuiste rechtskundige maatstaf feitelijk wel impliceert dat de belanghebbende niet de opbrengstgerechtigde was en daarvoor voldoende feitelijk grondslag en motivering bevat.

‘s Hofs vaststellingen en oordelen impliceren mijns inziens dat ook op basis van de juiste maatstaf (opbrengstgerechtigdheid/grondslagincludering) de belanghebbende, op wie de bewijslast rust, niet aannemelijk heeft gemaakt dat zij de rechtstreeks dividendgerechtigde was en dat (dus) de dividenden (en niet iets vervangends of anders) in haar winst waren begrepen. Weliswaar maakt ’s Hofs bewijsoordeel een omweg langs de niet-beslissende maatstaf van juridische eigendom van de aandelen, maar is uiteindelijk wel op het juiste criterium gebaseerd: het Hof oordeelt met zoveel woorden dat de belanghebbende niet de opbrengstgerechtigde was. Op basis van ’s Hofs zeer uitgebreide en minutieuze onderzoek van de feiten en de vele relevante documenten, acht ik dat bewijsoordeel begrijpelijk en (ruim) voldoende gemotiveerd, zodat mijns inziens voor de cassatierechter geen taak is weggelegd. Hierop stuiten de middelen (i) t/m (iii) af.

Aan middel (iv) over uiteindelijke gerechtigdheid komt u dan niet toe. Ik ga er niettemin op in. Het bestrijdt ’s Hofs subsidiaire oordeel dat als de belanghebbende verondersteld wordt wél aandeelhouder en opbrengstgerechtigde te zijn, zij nog steeds niet verrekeningsgerechtigd is omdat zij niet de uiteindelijke gerechtigde was tot de door haar ontvangen dividenden (art. 25(2)(1e volzin) Wet Vpb). Bij deze vraag (is de belanghebbende (niet) de uiteindelijk gerechtigde?) ligt de bewijslast bij de Inspecteur, aldus expliciet de wetsgeschiedenis.

’s Hofs oordeel over de uiteindelijke gerechtigdheid en met name zijn bewijslastverdeling op dat punt blinken niet uit in helderheid. Welke maatstaf hij gebruikt voor de invulling van (niet) ‘uiteindelijk gerechtigd’, is onduidelijk. Hij sluit niet zichtbaar aan bij de drie objectieve criteria in art. 25(2) Wet Vpb: heeft de Inspecteur aannemelijk gemaakt dat (i) de belanghebbende in samenhang met het door haar ontvangen dividend een tegenprestatie heeft verricht als onderdeel van een samenstel van transacties, waarbij (ii) dat dividend feitelijk ten goede is gekomen aan een in mindere mate verrekeningsgerechtigde, (iii) wiens belang niet wezenlijk is gewijzigd door dat samenstel van transacties? Het Hof gaat er op grond van de wetgeschiedenis vanuit dat de wettelijke negatieve omschrijving van de uiteindelijk gerechtigde niet bedoeld is om uit te sluiten dat in andere gevallen uiteindelijke gerechtigdheid wordt geacht te ontbreken. Dat laatste lijkt mij op zichzelf juist, maar dan zal de maatstaf voor die andere dan de wettelijke gevallen geëxpliciteerd moeten worden. Dat doet het Hof niet: hij sluit evenmin zichtbaar aan bij uw criteria in het Market maker arrest, noch bij die van het officiële OESO-commentaar op de verdragsterm beneficial owner.

Het Hof baseert zijn subsidiaire oordeel dat de belanghebbende niet de uiteindelijk gerechtigde was grotendeels op dezelfde feitelijke oordelen en overwegingen als zijn primaire oordeel, maar aangezien de bewijslasten bij beide oordelen tegengesteld lagen, ligt dezelfde uitkomst niet voor de hand. Onduidelijkheid over de feitelijke gang van zaken komt bij de beoordeling van de uiteindelijke gerechtigdheid voor rekening van de Inspecteur. Dat is alleen anders als de bewijslast is omgekeerd, maar dat is niet het geval voor de litigieuze jaren 2007 en 2008. Ik meen daarom dat de door het Hof geconstateerde feitelijke onduidelijkheden die hij bij de primaire vraag terecht voor rekening van de belanghebbende heeft gelaten, bij de subsidiaire vraag voor rekening van de Inspecteur komen en dat zonder meer motivering dan gegeven niet begrijpelijk is dat dat in uitkomst geen verschil maakt, gegeven de door het Hof in zijn primaire oordeel uiteengezette talrijke feitelijke onzekerheden en onduidelijkheiden. Ik lees in ’s Hofs uitspraak niet dat en hoe de Inspecteur aannemelijk heeft gemaakt dat [D] een in mindere mate verrekeningsgerechtigde was dan de belanghebbende, maar alleen dat de Inspecteur dat gesteld heeft. Ook volgt mijns inziens uit de door het Hof geconstateerde vergaande invloed van [D] op de gang van zaken bij de aandelendepotregistratie en de dividendboekingen bij de belanghebbende niet dat de dividenden feitelijk ten goede kwamen aan [D] of dat de belanghebbende niet vrijelijk kon beschikken over de (veronderstellenderwijs wél) door haar genoten dividenden, noch dat zij in samenhang met het door haar ontvangen dividend een tegenprestatie heeft verricht als onderdeel van een samenstel van transacties. Het Hof lijkt veeleer ook bij zijn subsidiaire oordeel (tegen)bewijs van de belanghebbende te verlangen.

Als u aan middel (iv) toekomt, acht ik het daarom gegrond voor zover het klaagt over een verkeerde bewijslastverdeling en wellicht ook voor zover het klaagt over een verkeerde maatstaf, nu ’s Hofs maatstaf voor uiteindelijke gerechtigdheid onduidelijk is. Die maatstaf kan u alsdan zelf formuleren alvorens te verwijzen voor onderzoek of de Inspecteur aannemelijk maakt dat aan die maatstaf is voldaan.

Met betrekking tot de informatiebeschikking acht ik ‘s Hofs oordeel dat in belanghebbendes administratie gegevens ontbreken die fiscaalrechtelijk niet mogen ontbreken, noch onbegrijpelijk, noch onvoldoende gemotiveerd, gegeven (i) de eisen die aan de administratie van een wereldwijd bankenconcern gesteld mogen worden, (ii) ’s Hofs bevindingen na zeer uitvoerig en gedetailleerd onderzoek van de door de partijen overgelegde talrijke documenten, en (iii) het zeer feitelijke karakter van de beoordeling van de fiscaalrechtelijke adequatie een boekhouding. Het Hof kon mijns inziens verder zonder schending van het recht of zijn motiveringsplicht oordelen dat omkering en verzwaring van de bewijslast niet onevenredig is aan de geconstateerde feiten. Ik merk daarbij op dat de belanghebbende weinig belang heeft bij dit middel, nu zij zowel de terechtheid van de informatiebeschikking als de evenredigheid van een daaraan te koppelen omkering van de bewijslast opnieuw aan de orde kan stellen in de procedures over de aanslagen over de desbetreffende boekjaren.

Daarop stuiten mijns inziens de middelen (v) en (vi) af.

Wel gegrond acht ik middel (vii), dat klaagt dat het Hof de belanghebbende in strijd met art. 27e(2) AWR geen termijn heeft gegeven voor herstel van de administratieve tekortkomingen. Dat wordt wellicht verklaard door een – alsdan stilzwijgend – oordeel dat herstel niet mogelijk is, maar dat oordeel had dan moeten worden gemotiveerd. Hoewel u zelf alsnog een termijn kunt geven (HR BNB 2015/81 en HR BNB 2020/95), lijkt mij dat in casu niet mogelijk zonder feitelijk onderzoek, nl. naar de vraag of bewijsrechtelijk zinvol herstel nog mogelijk is.

Ook de resterende principale middelen leiden mijns inziens niet tot cassatie. Alsdan is de voorwaarde waaronder de twee incidentele cassatiemiddelen worden voorgesteld niet vervuld, zodat het incidentele beroep van de Staatssecretaris mijns inziens niet aan snee komt.

Ik geef u in overweging principaal middel (vii) gegrond te verklaren, alle overige principale middelen ongegrond te verklaren, het voorwaardelijk incidentele cassatieberoep buiten behandeling te laten, en de zaak te verwijzen voor onderzoek of herstel van de administratieve gebreken bewijsrechtelijk nog zinvol mogelijk is voor de belastingjaren 2009/2010, 2011/2012 en 2012/2013.

De feiten

De belanghebbende heeft tijdig en regelmatig beroep in cassatie ingesteld. Zij heeft haar cassatieberoep op 3 augustus 2020 gemotiveerd. Op 4 augustus 2020 is een correctie op die motivering ingekomen. Zij twaalf 12 middelen voor, waarvan zij middel 8 bij brief van 3 september 2020 heeft ingetrokken, zodat er 11 overblijven.

De Staatssecretaris van Financiën heeft een verweerschrift ingediend. Hij heeft daarin voorwaardelijk incidenteel zelf ook twee cassatiemiddelen voorgesteld. De belanghebbende heeft dat voorwaardelijk incidentele cassatieberoep schriftelijk beantwoord.

Zowel in het principale als in het voorwaardelijk incidentele beroep in cassatie hebben de partijen elkaar van re- en dupliek gediend.

Principaal beroep (de belanghebbende)

De belanghebbende stelt in een beroepschrift van 76 bladzijden de volgende 11 middelen voor.

(i) schending van art. 10:2 BW, art. 10:141 BW, art. 8:69(1)(2) Awb en art. 8:77(1)(b) Awb: het Hof heeft Nederlands internationaal privaatrecht veronachtzaamd doordat hij de eigendom van de aandelen niet zichtbaar heeft beoordeeld naar Frans recht ex. art. 10:141(1) BW hoewel het effectendepot in Frankrijk werd gehouden en ongemotiveerd is voorbijgegaan aan de door de belanghebbende gestelde en met opinies onderbouwde inhoud van het relevante Franse recht. Zou het Hof wel Frans recht hebben toegepast, dan had hij moeten oordelen dat de eigendom van de aandelen wordt bepaald door de vraag of zij zich bevonden in belanghebbendes effectendepot en dat de eis van een (rechtsgeldige) titel voor eigendomsverkrijging door middel van overdracht niet geldt. Nu de aandelen zich in belanghebbendes effectendepot bevonden, had het Hof moeten oordelen dat zij eigenaar van de aandelen was.

(ii) schending van art. 8:77(1)(b) Awb en art. 17 Wet giraal effectenverkeer doordat het Hof – ook als uitgegaan wordt van niet-toepasselijk Nederlands recht - ten onrechte geoordeeld heeft dat voor de eigendomsoverdracht van giraal overdraagbare aandelen naar Nederlands recht een titelvereiste zou gelden tussen vervreemder en verkrijger. Zelfs als naar Nederlands recht een rechtsgeldige titel ten grondslag zou moeten liggen aan de aflossing van de effectenleningen door [D] , quod non, dan nog is onbegrijpelijk of onvoldoende gemotiveerd ’s Hofs oordeel dat een dergelijke titel niet ligt in de OSLA in samenhang met de NPA’s en de bestuursbesluiten. Het Hof miskent dat aflossing van een stock loan een eenzijdige handeling van [D] kan zijn en dat er voldoende bewijs is van een titel, ook als wordt uitgegaan van ‘s Hofs onjuiste interpretatie van de OSLA.

(iii) schending van art. 8:77(1)(b) Awb, art. 3:69 BW, art. 10:2 BW, art. 10:125 BW jo. art. 6 Haags Vertegenwoordigingsverdrag en het beginsel van een goede procesorde doordat het Hof ten onrechte heeft geoordeeld dat een geldige titel ontbrak. Als ook u meent dat een geldige titel van belang is, geeft ’s Hofs oordeel blijk van een onjuiste rechtsopvatting, nu hij ten onrechte de additionele eis stelt dat een geldige titel voor overdracht slechts kan bestaan als per transactie onder de OSLA een bestuursbesluit wordt genomen. Relevant was slechts of een rechtsverhouding bestond die de overdracht rechtvaardigde. Zou het Hof deze additionele eis hebben gesteld omdat de overdracht door een ander rechtsstelsel dan het Nederlandse werd beheerst, dan is zijn oordeel onbegrijpelijk of onvoldoende gemotiveerd. Zijn oordeel dat niet met zekerheid zou blijken of de door hem genoemde bijlagen onderdeel zijn van het bestuursbesluit van 10 april 2006 is zonder nadere motivering evenmin begrijpelijk en gaat buiten de rechtsstrijd. Uit de feiten volgt dat (i) een toereikende instructie voor [D] bestond om tussen de dividenddata van de aandelen op basis van de OSLA namens en ten behoeve van de belanghebbende stock loans tot stand te brengen, (ii) geldige titels bestonden voor de tussentijdse overdrachten van de aandelen, en (iii) aflossen en uitlenen wel degelijk behoorden tot de dagelijkse operationele werkzaamheden die door [D] op grond van de Customer Agreement werden uitgevoerd. Het Hof heeft zijn anders luidende oordeel onvoldoende gemotiveerd. Hij heeft er ten onrechte betekenis aan gehecht dat borrowing requests niet werden vastgelegd. Hij heeft in elk geval de rechtsgeldigheid van de eerste retro-overdracht van de aandelen miskend. Zijn oordeel dat [D] niet gemachtigd zou zijn om de transactie tot stand te brengen is irrelevant omdat aflossing een bevoegdheid van [D] is die onder de OSLA eenzijdig kan worden uitgeoefend. Het Hof had ex art. 10:2 BW het internationaal privaatrecht moeten toepassen en had moeten oordelen dat de mandaatverhouding ex art. 10:125 BW en art. 6 Haags Vertegenwoordigingsverdrag werd beheerst door Engels recht. Zelfs als [D] geen toereikend mandaat van de belanghebbende had voor het telkens aflossen en uitlenen van de aandelen, had het Hof op basis van het op het mandaat toepasselijke recht moeten vaststellen of de door belanghebbende aangedragen feiten bevestiging van de transacties inhielden.

(iv) schending van art. 25(2) Wet Vpb en art. 8:77(1)(b) Awb door ‘s Hofs oordeel dat de belanghebbende niet de uiteindelijke gerechtigde tot de door haar ontvangen dividenden was in de zin van art. 25(2)(1e volzin) Wet Vpb. Nu de term ‘uiteindelijke gerechtigde’ in die bepaling niet is ingevuld, is nog steeds HR BNB 1994/217 (market maker) het uitgangspunt, waaruit volgt dat een persoon uiteindelijk gerechtigd is tot de dividenden als hij (i) eigenaar is van de aandelen, (ii) vrijelijk over de dividenden kan beschikken, en (iii) bij het ontvangen van de dividenden niet als zaakwaarnemer of lasthebber optrad. Het Hof heeft niet op basis van die criteria geoordeeld en is dus uitgegaan van een onjuiste rechtsopvatting. Nu de belanghebbende juridisch eigenaar was van de aandelen en niet als zaakwaarnemer of lasthebber optrad, had het Hof moeten beoordelen of zij vrijelijk over de dividenden kon beschikken, wat alleen niet het geval zou zijn als op haar een contractuele of wettelijke verplichting rustte om de dividenden door te betalen, en uit de feiten volgt niet dat een dergelijke verplichting bestond. Uit § 12 van het commentaar bij art. 10 OESO Modelbelastingverdrag, versies 1977, 2003 en 2014 volgt dat géén beneficial owner zijn een intermediair zoals een agent of nominee of een conduit company van wie de bevoegdheid om het dividend te genieten en gebruiken wordt beperkt door een contractuele of wettelijke verplichting om het dividend door te geven aan een ander. Deze criteria komen op hetzelfde neer als die in HR BNB 1994/217, zodat dat arrest richtinggevend is voor de uitleg van ‘uiteindelijk gerechtigde’ in art. 25(2)(1e volzin) Wet Vpb. Gegeven de brief van de Staatssecretaris10.aan de Tweede Kamer brengt het vertrouwensbeginsel in elk geval mee dat aan ‘uiteindelijke gerechtigde’ geen ruimere betekenis wordt toegekend dan die onder de belastingverdragen. Zelfs als HR BNB 1994/217 niet meer bepalend is, heeft het Hof rechtskundig onjuist en onvoldoende gemotiveerd of onbegrijpelijk geoordeeld dat de belanghebbende economisch geen belang had bij aflossing vlak voor dividendbetaling.

(v) schending van art. 52 AWR, de beginselen van een goede procesorde en art. 8:77(1)(b) doordat ‘s Hofs oordeel dat de belanghebbende niet aan haar administratie- en bewaarplicht zou hebben voldaan. Het Hof heeft aan art. 52 AWR een ruimere werking gegeven dan de wetgever voor ogen stond. Uit de administratie hoeft niet te blijken dat zij géén verplichting had om de door haar ontvangen dividenden door te betalen aan een ander. Dergelijke aanvullende eisen kunnen niet aan de administratie worden gesteld (HR BNB 2017/220). ’s Hofs (impliciete) oordeel dat stukken die niet bestaan en nooit bestaan hebben, toch deel moeten uitmaken van de administratie berust op onjuiste uitleg van art. 52 AWR. Ook onjuist is zijn oordeel dat zij haar administratieplicht heeft verzaakt omdat in belanghebbendes administratie niet zijn vastgelegd stukken die tot de administratie van [D] behoren. Zijn oordeel dat van de door de belanghebbende gestelde aankoop van aandelen geen vastleggingen zijn overgelegd is onbegrijpelijk in het licht van de feiten. Het oordeel dat de opdrachten aan [G] tot aankoop van de aandelen tot de administratie van belanghebbende moeten behoren is innerlijk tegenstrijdig. Zou het Hof menen dat de administratie ondeugdelijk was omdat gegevens slechts bewaard zijn gebleven in TAPS en niet in het handelssysteem, dan getuigt dat van een onjuiste rechtsopvatting. Gegevens mogen volgens art. 52(5) AWR worden overgezet van de ene gegevensdrager op de andere als daarbij geen inhoudelijke informatie verloren gaat. ’s Hofs oordeel dat belanghebbendes administratie (te) beperkt toegankelijk is, is onvoldoende gemotiveerd. Zijn oordeel dat primaire vastlegging van de aandelen- en futurestransacties in de administratie ontbreekt, dan wel uit de administratie niet zou blijken dat belanghebbende die transacties is aangegaan, is in het licht van de feiten en stukken onbegrijpelijk of onvoldoende gemotiveerd.

(vi) schending van art. 52 AWR en/of art. 8:77(1)(b): het Hof heeft ten onrechte en onbegrijpelijk geoordeeld dat omkering van de bewijslast een proportionele sanctie is voor de gebreken die belanghebbendes administratie volgens het Hof zou hebben.

(vii) schending van art. 27e(2) jo. art. 27h(2) AWR en/of art. 8:88(1)(b) Awb doordat het Hof ten onrechte belanghebbendes beroep tegen de informatiebeschikking ongegrond heeft verklaard zonder haar een nieuwe termijn te stellen voor het alsnog voldoen aan de in die beschikking bedoelde verplichtingen. De Hoge Raad kan alsnog een nadere termijn stellen om de gebreken in de administratie te herstellen (HR BNB 2015/81).

Middel (viii) is ingetrokken.

(ix) schending van art. 5 van het belastingverdrag met het VK en/of art. 8:77(1)(b) Awb doordat het Hof onjuist dan wel onbegrijpelijk de stelling afwijst dat de belanghebbende een vaste inrichting in het VK had en op basis van de stukken van het geding onvoldoende aannemelijk is geworden dat de personen die voor de belanghebbende in het Verenigd Koninkrijk werkzaamheden verrichtten niet binnen de normale uitoefening van hun bedrijf handelden.

(x) schending van de beginselen van een goede procesorde doordat het Hof ten onrechte de bewijslast voor de uitzondering van art. 5(6) belastingverdrag VK bij de belanghebbende heeft gelegd en doordat zij de stelling van een Britse vaste inrichting tardief heeft geacht.

(xi) schending van art. 8 Wet Vpb en art. 8:77(1)(b) Awb doordat het Hof ten onrechte of onbegrijpelijk heeft geoordeeld dat bij het vaststellen van de belastbare winst moet worden uitgegaan van de winst die de belanghebbende in haar aangifte vennootschapsbelasting heeft opgenomen. Het Hof had, uitgaande van zijn oordeel dat de belanghebbende niet de gerechtigde tot de dividenden is geweest en dus kennelijk geen dividenden heeft ontvangen, moeten beslissen dat bij de belanghebbende dan ook slechts de netto door haar ontvangen bedragen in de winstbelasting hadden moeten worden betrokken.

(xii) schending van art. 8:77(1)(b) Awb doordat het Hof, uitgaande van zijn oordeel dat de belanghebbende niet de gerechtigde tot de dividenden was, ten onrechte heeft nagelaten te onderzoeken of de aandelen die zich op dividenddatum in het depot bij [B] bevonden, eerder waren uitgeleend aan [D] .

Verweer principaal en beroep incidenteel (de Staatssecretaris)

De Staatssecretaris begint zijn verweer van 31 bladzijden met een feitelijke uiteenzetting waarvan de belanghebbende bij repliek stelt dat hij soms uit het oog verliest welke feiten door het Hof zijn vastgesteld en welke slechts stellingen van de Inspecteur waren. Zie nader 3.21 hieronder.

Voorwaardelijk incidenteel betoogt de Staatssecretaris ten eerste dat de belastingplichtige slechts verrekeningsgerechtigd is voor zover de dividendbelasting ziet op bestanddelen van diens winst (grondslagvereiste). Het Hof heeft in zijn toetsingskader het grondslagvereiste veronachtzaamd en daardoor ten onrechte ook de door de Inspecteur op dat punt ingenomen standpunten, waardoor hij de belanghebbende een te lichte bewijslast heeft opgelegd. Als er naast de juridische eigenaar (de belanghebbende) een economische eigenaar van de aandelen is ( [D] ), behoort het dividend tot de fiscale winst van de laatste en niet tot die van de juridische eigenaar. Het grondslagvereiste dwingt dus tot een oordeel over de economische eigendom van de aandelen, dat het Hof niet heeft gegeven. Het dividend was volgens de Staatssecretaris naar Nederlandse fiscale maatstaven bestanddeel van de winst van [D] en dus niet van die van de belanghebbende.

Ten tweede stelt de Staatssecretaris voorwaardelijk incidenteel - voor het geval u zou oordelen dat de depotregistratie beslissend is voor een oordeel over de juridische eigendom van de aandelen - dat zonder nadere motivering onbegrijpelijk is ’s Hofs oordeel dat de depotregistratie van de aandelen voldoende aannemelijk is geworden.

Bij verweer tegen principaal middel (i) stelt de Staatssecretaris dat het Hof terecht de bewijslast van het als juridisch eigenaar gerechtigd zijn tot de dividenden op de belanghebbende heeft gelegd. Of dat aannemelijk is gemaakt, is ter beoordeling aan de feitenrechter; dat het Hof in de gegeven omstandigheden meer bewijs verlangde dan enkel depotregistratie, acht de Staatssecretaris een adequate invulling van de eis van aannemelijk maken. Voor ’s Hofs oordeel dat de belanghebbende het bewijs van juridische eigendom niet heeft geleverd, acht de Staatssecretaris niet relevant welk civiel recht wordt meegewogen, zodat hij middel (i) ongegrond acht. Ter zake van belanghebbendes betoog dat indepotplaatsing naar Frans recht voldoende is om juridische eigendom aan te nemen, stelt de Staatssecretaris dat ook een onderhoudseis bestaat. De custodian moet het depot onderhouden en in geschil is wat die onderhoudseis inhoudt: slechts het in de lucht houden van het depot (de belanghebbende) of ook de uitvoering van opdrachten tot depotmutaties (de Inspecteur). Vragen waarvan de beantwoording afhankelijk is van buitenlands recht, vereisen onderzoek door de feitenrechter. Of het Hof dat heeft gedaan, is onduidelijk. Mogelijk is dat een motiveringsgebrek, maar tot cassatie kan dit volgens de Staatssecretaris niet leiden omdat voldoende aannemelijk is dat [D] steeds economisch eigenaar van de aandelen bleef.

De Staatssecretaris betoogt ad principaal middel (ii) dat ‘s Hofs oordeel dat geen rechtsgeldige titel van eigendomsoverdracht aannemelijk is geworden, geen rechtskundig vereiste voor eigendomsoverdracht inhoudt, maar een bewijsoordeel dat inhoudt dat aldus de juridische eigendom van de aandelen aannemelijk gemaakt had kunnen worden, maar dat de belanghebbende die mogelijkheid niet heeft weten te benutten. Als rechtsgeldige titels ontbreken, heeft de belanghebbende de overdracht van juridische eigendom in elk geval niet met zulke titels aannemelijk gemaakt. Voor het overige is ‘s Hofs oordeel op dit punt feitelijk en niet onbegrijpelijk.

Tegen principaal middel (iii) brengt de Staatssecretaris in dat het de vaststelling van feiten bestrijdt of een onderzoek naar feiten vergt waarvoor in cassatie geen ruimte bestaat.

Ad principaal middel (iv) middel meent de Staatssecretaris dat ’s Hofs oordeel dat belanghebbende niet uiteindelijk gerechtigd was, gebaseerd is op de correcte materiële maatstaf en voor het overige begrijpelijk, toereikend gemotiveerd en van feitelijke aard is.

Ad principaal middel (v) betoogt de Staatssecretaris dat Het Hof de administratie op basis van het juiste toetsingskader en gemotiveerd en terecht heeft verworpen. De door de belanghebbende opgesomde redenen waarom zij meent dat het Hof ten onrechte gebreken in de administratie zag, zijn alle van feitelijke aard en een herhaling van het hogere beroep. ’s Hofs oordeel op dit punt acht de Staatssecretaris niet onbegrijpelijk.

Ad principaal middel (vi) acht de Staatssecretaris de omkering en verzwaring van de bewijslast met het Hof niet disproportioneel in verhouding tot het belang van de gebreken.

Ad principaal middel (vii) erkent de Staatssecretaris dat het Hof niet zichtbaar de mogelijkheid heeft geboden de administratieve gebreken te herstellen, maar hij meent dat dat verklaard kan worden doordat het Hof voor het litigieuze jaar 2007/2008 de navordering ook zonder omkering van bewijslast al terecht achtte. Denkbaar is dat omkering van de bewijslast ook voor de latere jaren niet nodig is, zodat het bieden van herstelmogelijkheden zinloos is en grieven tegen het niet bieden daarvan zonder belang zijn. Bovendien kunnen de gebreken niet hersteld worden: wat niet bewaard is, kan niet alsnog worden opgeleverd; een te laat gesloten overeenkomst kan niet alsnog tijdig gesloten worden, de depotregistraties bleken toch al niet uit belanghebbendes administratie (ook de public accountant achtte de aandelenvoorraadadministratie oncontroleerbaar) en niet bestaand bewijs van aankoop van aandelen en verkoop van futures kan niet alsnog gaan bestaan. Het stellen van een hersteltermijn acht de Staatssecretaris in die omstandigheden zinloos.

Principaal middel (ix) treft volgens de Staatssecretaris evenmin doel omdat de belanghebbende slechts voorwaardelijk stelde dat zij een vaste inrichting in het VK had en de voorwaarde (het buiten de ordinary course of business handelen door [D] ) niet werd vervuld.

Ad principaal middel (x) erkent de Staatssecretaris dat het toetsingskader voor beoordeling van de aanwezigheid van een vaste inrichting als rechtskundig geduid kan worden, maar hij acht dat toetsingskader in casu niet aan de orde en ’s Hofs toetsingskader bovendien correct. ‘s Hof oordeel dat binnen dat toetsingskader feitelijk niet kan worden vastgesteld of sprake is van een vaste inrichting acht hij deugdelijk, begrijpelijk gemotiveerd en in cassatie onaantastbaar.

Principaal middel (xi) is volgens de Staatssecretaris een herhaling van wat de belanghebbende in hoger beroep over de omvang van de belastbare winst heeft aangevoerd, en bestrijdt een feitelijk oordeel dat niet onbegrijpelijk.

Principaal middel (xii) is volgens de Staatssecretaris een nieuwe grief die onderzoek van feiten vergt, waarvoor in cassatie geen ruimte bestaat.

Repliek principaal en verweer incidenteel (belanghebbende)

De belanghebbende repliceert principaal in algemene zin dat zij volhardt bij haar standpunten en merkt specifiek het volgende op:

De Staatssecretaris borduurt grotendeels voort op wat de Inspecteur in (hoger) beroep heeft gesteld en verliest daarbij soms uit het oog welke feiten het Hof heeft vastgesteld en wat louter feitelijke stellingen van de Inspecteur waren. De belanghebbende bestrijdt onder meer dat het Hof de gestelde feiten zou hebben vastgesteld omtrent een “opbouwfase”, “benutting” en “verdeling van dividendbelasting” die de Staatssecretaris bij verweer opnieuw stelt. Omdat de Staatssecretaris uitgebreid ingaat op de hypothese van de Inspecteur in feitelijke instanties, zet de belanghebbende bij repliek haar kant van het verhaal uiteen.

Volgens de belanghebbende leest de Staatssecretaris ten onrechte de extra voorwaarde van economische eigendom in art. 25(1) Wet Vpb voor verrekening van dividendbelasting. Noch uit de wettekst, noch uit de wetsgeschiedenis, noch uit de rechtspraak blijkt dat art. 25(1) Wet Vpb de eis bevat dat degene die verrekening van dividendbelasting vraagt ook economisch eigenaar is van de aandelen. Relevant is slechts of de dividendbelasting is geheven en of het dividend in de winst van de verzoeker is begrepen.

Anders dan de Staatssecretaris stelt, is middel (xi) geen herhaling van een in hoger beroep ingenomen stelling, maar iets heel anders, nl. de grief dat ‘s Hofs oordeel in r.o. 6.16.1 (dat de belanghebbende niet de gerechtigde was tot de dividenden zodat de dividendbelasting niet ten hare laste is ingehouden) onverenigbaar is met zijn oordeel in r.o. 6.18.2 dat het volledige bruto dividend (dus inclusief de volgens het Hof niet ten laste van haar ingehouden dividendbelasting) tot haar belastbare winst behoort.

Ad het incidentele beroep van de Staatssecretaris meent de belanghebbende dat het Hof niet voorbijgegaan is aan de stelling dat de belanghebbende als gevolg van de futures de economische eigendom van de aandelen niet had; hij heeft die stelling verworpen in r.o. 6.18.1. De incidentele klacht steunt op de gedachte dat de belanghebbende de dividenden ontving onder de verplichting die door te geven aan [D] of [F] , maar het Hof heeft alleen vastgesteld dat de belanghebbende de dividenden ontving; niet dat zij een doorbetalingsverplichting had. Over de verwerking van de dividenden in belanghebbendes aangifte en jaarrekening, merkt zij op dat het onderscheid tussen waardemutaties en dividend voor de commerciële noch de fiscale winstbepaling van belang is; beide zijn belast.

De klacht van de Staatssecretaris tegen ‘s Hofs oordeel dat de aandelen zich op de relevante tijdstippen in belanghebbendes depot bevonden mist feitelijke grondslag en faalt voor zover berustend op niet-vastgestelde feiten. ‘s Hofs oordeel in r.o. 6.5 dat de aandelen zich op de record dates in belanghebbendes depot bevonden is gebaseerd op een aan hem voorbehouden weging van de bewijsmiddelen en niet onbegrijpelijk.

Voor een volgens de belanghebbende door de Staatssecretaris bepleite verzwaring van de bewijslast in verband met de verrekening van dividendbelasting ziet de belanghebbende geen wettelijke grondslag.

Dupliek principaal en repliek incidenteel (Staatssecretaris)

De Staatssecretaris meent dat het Hof wel degelijk de feitelijke grondslag van de drie fasen “opbouw”, “benutting” en “verdeling van dividendbelasting” heeft vastgesteld. Hij wijst daartoe op r.o. 2.6.5 (onder “Feiten”) en r.o. 5.2.3.1 t/m 5.2.3.3 (onder “Standpunten van partijen”).

De belanghebbende geeft volgens hem in haar repliek een te beperkte lezing van art. 25(1) Wet Vpb die geen steun vindt in het recht. Hij wijst op HR BNB 2001/196 (zie 6.17 hieronder) en de daaraan voorafgaande conclusie en Hofuitspraak.

Wat de belanghebbende bij repliek over r.o. 6.18.2 zegt, berust volgens de Staatssecretaris op onjuiste lezing. Het Hof gaat uit van de door de belanghebbende aangegeven belastbare winst en verwijst voor de samenstelling daarvan naar hetgeen daarover in r.o. 2.14.1.2 feitelijk is vastgesteld, nl. dat de belanghebbende geen brutodividend verantwoordde, maar een resultaat uit ‘equity swaps’ (commercieel) c.q. ‘waardevermeerderingen effecten’ (fiscaal). De belanghebbende heeft geen positief bewijs aangedragen dat in haar administratie onder die rubricering ook daadwerkelijk de ontvangst van dividend is verwerkt.

Een termijn voor herstel van de gebreken in belanghebbendes administratie acht de Staatssecretaris zinloos: hetgeen zij zou kunnen herstellen, is niet relevant gebleken voor ’s Hofs oordeel over de verrekening van dividendbelasting en de overige gebreken zijn onherstelbaar.

De incidentele klacht van de Staatsssecretaris houdt niet in dat het Hof zou hebben verzuimd te beoordelen of de dividendbelasting ziet op ‘bestanddelen van de winst’ van belanghebbende. Het Hof heeft dat zijns inziens wel gedaan door de term ‘uiteindelijk gerechtigde’ in art. 25(2) Wet Vpb reflexwerking naar het eerste lid te geven. De incidentele klacht houdt in dat het Hof daarmee het eerste lid een te beperke reikwijdte heeft gegeven.

Niet alleen in gelieerde verhoudingen wordt volledig bewijs van depotregistraties verlangd; ook in niet-gelieerde situatoes, aldus de Staatssecretaris, en dat positieve bewijs ontbreek in casu.

Dupliek incidenteel (belanghebbende)

Onjuist is de stelling dat de belanghebbende het dividend commercieel noch fiscaal zou hebben verantwoord. Het Hof heeft in r.o. 2.14.1.2 feitelijk en correct vastgesteld hoe de dividenden in de jaarrekening en de aangifte zijn verwerkt; daaruit kan niet het oordeel afgeleid worden dat de dividenden niet zouden zijn aangegeven. Van onjuiste toepassing van art. 25(1) Wet Vpb op dit punt is geen sprake. Het vereiste dat de dividenden betrekking hebben op bestanddelen van de winst betekent dat de dividenden materieel bezien onderdeel zijn van het belastbare bedrag; in welk ‘hokje’ van het resultaat zij zijn opgenomen, is irrelevant.

Het Hof heeft zijn oordeel (r.o. 6.5) dat de aandelen op de record dates in belanghebbendes depot bij [B] geregistreerd waren met name gebaseerd op verklaringen van [B] , hetgeen het Hof zonder schending van enige rechtsregel kon doen. Dat het Hof in het midden laat welke andere gronden nog aan zijn oordeel hebben bijgedragen, doet niet ter zake. Anders dan onderdeel 9 van de repliek incidenteel veronderstelt, gaat de motiveringsplicht van de feitenrechter niet zover dat ook gronden vermeld moeten worden die niet nodig zijn om een feitelijk oordeel te dragen. ’s Hofs feitelijke oordeel in r.o. 6.5 is voldoende gemotiveerd en niet onbegrijpelijk en daarmee onaantastbaar in cassatie.

Art. 15 AWR luidt als volgt:

“De voorlopige aanslagen en de in de belastingwet aangewezen voorheffingen worden verrekend met de aanslag, dan wel - voor zoveel nodig - bij een door de inspecteur te nemen voor bezwaar vatbare beschikking.”

Artikel 25 Wet Vpb luidde in 2007 en 2008, voor zover hier van belang, als volgt:

1. “Als voorheffingen worden aangewezen de geheven dividendbelasting, (…), behoudens voorzover deze belastingen zijn geheven naar opbrengsten (…) die geen deel uitmaken van de belastbare winst of het Nederlandse inkomen van het jaar. (…).

2. In afwijking van het eerste lid wordt dividendbelasting niet als voorheffing in aanmerking genomen indien de belastingplichtige ten laste van wie de dividendbelasting is ingehouden niet tevens de uiteindelijk gerechtigde is tot de opbrengst waarop dividendbelasting is ingehouden. Niet als uiteindelijk gerechtigde wordt beschouwd degene die in samenhang met de genoten opbrengst een tegenprestatie heeft verricht als onderdeel van een samenstel van transacties waarbij aannemelijk is dat:

a. de opbrengst geheel of gedeeltelijk direct of indirect ten goede is gekomen aan een natuurlijk persoon of rechtspersoon die in mindere mate gerechtigd is tot vermindering, teruggaaf of verrekening van dividendbelasting dan degene die de tegenprestatie heeft verricht; en

b. deze natuurlijk persoon of rechtspersoon een positie in aandelen, winstbewijzen of geldleningen als bedoeld in artikel 10, eerste lid, onderdeel d, van de Wet op de vennootschapsbelasting 1969 op directe of indirecte wijze behoudt of verkrijgt die vergelijkbaar is met zijn positie in soortgelijke aandelen, winstbewijzen of geldleningen voorafgaand aan het moment waarop het samenstel van transacties een aanvang heeft genomen.”

Art. 1(1) Wet op de dividendbelasting 1965 luidt als volgt:

“Onder de naam 'dividendbelasting' wordt een directe belasting geheven van degenen, die – rechtstreeks of door middel van certificaten - gerechtigd zijn tot de opbrengst van aandelen in, (…) in Nederland gevestigde naamloze vennootschappen, besloten vennootschappen met beperkte aansprakelijkheid, open commanditaire vennootschappen en andere vennootschappen welker kapitaal geheel of ten dele in aandelen is verdeeld.”

De art. 117, 118 en 141 van boek 10 van het Burgerlijk wetboek luiden als volgt:

Art. 10:117:

“In deze titel wordt verstaan onder

a. corporatie: een vennootschap, vereniging, coöperatie, onderlinge waarborgmaatschappij, stichting en ieder ander als zelfstandige eenheid of organisatie naar buiten optredend lichaam en samenwerkingsverband (…).”

Art. 10:118:

“Een corporatie die ingevolge de oprichtingsovereenkomst of akte van oprichting haar zetel of, bij gebreke daarvan, haar centrum van optreden naar buiten ten tijde van de oprichting, heeft op het grondgebied van de staat naar welks recht zij is opgericht, wordt beheerst door het recht van die staat.”

Art. 10:141:

“1. Het goederenrechtelijke regime met betrekking tot giraal overdraagbare effecten wordt beheerst door het recht van de staat op welks grondgebied de rekening waarin de effecten worden geadministreerd, wordt gehouden.

2. Het in het vorige lid bedoelde recht bepaalt in het bijzonder:

a. welke rechten op de effecten kunnen rusten en welke de aard en de inhoud van deze rechten zijn;

b. welke vereisten aan de overdracht of de vestiging van de onder a bedoelde rechten worden gesteld;

c. wie gerechtigd is tot de uitoefening van de in de effecten besloten rechten;

d. op welke wijze de onder a bedoelde rechten zich wijzigen, overgaan en tenietgaan en welke hun onderlinge verhouding is;

e. de executie.”

De MvA bij de Wet DivB vermeldt over gerechtigdheid tot de opbrengst van aandelen:11.

“Artikel 1. (…). (…) verschillende leden hebben gevraagd, of moet worden aangenomen dat een andere mogelijkheid om tot de opbrengst van aandelen enz. gerechtigd te zijn dan rechtstreeks of door middel van certificaten uitgesloten moet worden geacht. De ondergetekenden is geen andere mogelijkheid bekend waarbij nog gezegd kan worden dat de persoon in kwestie gerechtigd is tot de opbrengst van de in het eerste artikel van het ontwerp bedoelde aandelen, winstbewijzen en winstdelende obligaties. De ondergetekenden merken overigens op dat, al ware er een andere mogelijkheid aanwezig om tot de opbrengst van de onderwerpelijke effecten gerechtigd te zijn, er toch wel steeds een natuurlijk persoon of lichaam rechtstreeks of door middel van certificaten gerechtigd zal zijn tot de opbrengst van die effecten. In dit verband zij nog vermeld dat er in geval van depotfractiebewijzen en participatiebewijzen in beleggingsfondsen sprake is van rechtstreeks genieten ((…) Hoge Raad van 5 december 1951, B. 9123).“

Marres schrijft over de belastingplicht voor de dividendbelasting:12.

“Art. 1, lid 1, Div.B. bepaalt ten laste van wie de dividendbelasting wordt geheven. Dat is degene die – rechtstreeks of door middel van certificaten – gerechtigd is tot de opbrengst van aandelen in, winstbewijzen van en deelnemerschapsleningen (dat wil zeggen leningen in de zin van art. 10, lid 1, onderdeel d, Vpb.) aan in Nederland gevestigde vennootschappen met een in aandelen verdeeld kapitaal. Rechtspersoonlijkheid van de vennootschap waarin de effecten worden gehouden is niet vereist: ook de gerechtigde tot uitdelingen op aandelen13.in een open commanditaire vennootschap of een open fonds voor gemene rekening14.is subjectief belastingplichtig voor de dividendbelasting. Het maakt voor de toepassing van art. 1, lid 1, Div.B. niet uit welke juridische status de opbrengstgerechtigde heeft: alle opbrengstgerechtigden zijn subjectief belastingplichtig. Alleen ter zake van de inhoudingsplicht bestaan vrijstellingen (zie hoofdstuk 5). Waar de opbrengstgerechtigde woont of is gevestigd, doet niet ter zake. De belastingplicht zit vast aan de kwaliteit (opbrengstgerechtigde), niet aan de woon- of vestigingsplaats.

(…).

De tweede vraag is wanneer een natuurlijk persoon of lichaam gerechtigd is tot de opbrengst van de in art. 1, lid 1, Div.B. genoemde aandelen, winstbewijzen en geldleningen. In de wets-geschiedenis is aan de orde gekomen ‘of moet worden aangenomen dat een andere mogelijkheid om tot de opbrengst van aandelen, enz. gerechtigd te zijn dan rechtstreeks of door middel van certificaten uitgesloten moet worden geacht’. De bewindslieden antwoordden dat hen ‘geen andere mogelijkheid bekend [is] waarbij nog gezegd kan worden dat de persoon in kwestie gerechtigd is tot de opbrengst van de in het eerste artikel van het ontwerp bedoelde aandelen, winstbewijzen en winstdelende obligaties’, en merkten overigens op dat ‘al ware er een andere mogelijkheid aanwezig om tot de opbrengst van de onderwerpelijke effecten gerechtigd te zijn, er toch wel steeds een natuurlijk persoon of lichaam rechtstreeks of door middel van certificaten gerechtigd zal zijn tot de opbrengst van die effecten’.15.Men moet dus steeds nagaan wie, zoals de wettekst al eist, ‘rechtstreeks of door middel van certificaten gerechtigd is’. Dat is niet altijd eenduidig, men denke bijvoorbeeld aan gesplitste belangen bij aandelen. Tot de rechtstreeks gerechtigden behoren in ieder geval de vruchtgebruikers (zie § 3.16) en de eigenaren van een dividendbewijs.16.Naar mijn mening behoort daartoe ook de economisch eigenaar van de aandelen. Daarover kan twijfel bestaan, omdat de dividendbelasting een afdrachtsbelasting is en heffing plaatsvindt door de vennootschap (die dus over alle relevante gegevens dient te beschikken), en de economisch eigenaar slechts verbintenisrechtelijk aanspraak heeft op de opbrengst jegens de juridisch eigenaar van de aandelen en niet noodzakelijkerwijze jegens de vennootschap. Gelet op de functie van de dividendbelasting als voorheffing op de inkomsten- en vennootschapsbelasting, die wordt geheven van de economische eigenaar, ben ik van opvatting dat de economische eigenaar opbrengstgerechtigde is voor de dividendbelasting, en (dus) ook de dividendbelasting als voorheffing kan verrekenen.17.

Volgens Asser/Kramer/Verhagen wordt de vraag wie recht heeft op dividend, niet beheerst door het recht van het aandelendepotland, maar door het incorporatierecht:18.

“Het op grond van art. 10:141 BW toepasselijke recht beheerst wie gerechtigd is tot de uitoefening van de in de effecten besloten rechten. Het gaat hier in het bijzonder om de rechten die een rekeninghouder heeft jegens de bewaarinstelling bij wie hij de rekening aanhoudt. Hieronder vallen bijvoorbeeld niet aandeelhoudersrechten die rechtstreeks jegens de uitgevende vennootschap kunnen worden uitgeoefend, zoals vergaderrechten, stemrechten en dividendrechten. Aldus ook Rank & Bierman, ‘Gegiraliseerde effecten in het IPR’, MvV 2010/7/8, p. 196. Uiteindelijk is het aan het incorporatierecht van de vennootschap die de aandelen heeft uitgegeven om te bepalen door wie deze rechten kunnen worden uitgeoefend.”

De genoemde Rank en Bierman schrijven:19.

“Art. 16 lid 1 Wcg [Wet conflictenrecht goederenrecht; PJW] geeft de verwijzingsregel ten aanzien van giraal overdraagbare effecten.

‘Het goederenrechtelijke regime met betrekking tot giraal overdraagbare effecten wordt beheerst door het recht van de staat op welks grondgebied de rekening waarin de effecten worden geadministreerd, wordt gehouden.’

(…).

Van belang is dat de verwijzingsregel geen betrekking heeft op de rechten van een belegger jegens de uitgevende instelling of op de rechten van beleggers jegens elkaar. Te denken valt in dit verband aan dividend en couponrechten, het recht om de aandeelhoudersvergadering bij te wonen en het stemrecht. Deze rechten zijn nauw verbonden met de inrichting van de uitgevende instelling en blijven om die reden als vanouds onderworpen aan de lex societatis.”

Het Hof heeft tot uitgangspunt genomen (r.o. 6.3.2) dat voor de vraag of de belanghebbende de dividendbelasting kan verrekenen, beslissend of (i) zij ten tijde van de dividenduitkering juridisch eigenaar van de aandelen was en (ii) zij bovendien de uiteindelijke gerechtigde tot het dividend was zoals bedoeld in art. 25(2)(1e volzin) Wet Vpb.

Ik meen dat die eerste maatstaf niet helemaal de juiste is. Het gaat er om wie gerechtigd is tot de opbrengst (de dividenden), ofwel rechtstreeks, ofwel via certificaten; niet wie aandeelhouder is, al zal de opbrengstgerechtigde vaak de aandeelhouder zijn. De aandeelhouder kan de dividendbewijzen echter vervreemd hebben of vruchtgebruik gevestigd hebben op de aandelen of anderszins de opbrengst aan een ander hebben doen toekomen, in welke gevallen niet de aandeelhouder, maar de eigenaar van de dividendbewijzen respectievelijk de vruchtgebruiker of anderszins opbrengstgerechtigde rechtstreeks gerechtigd is tot de dividenden en daarmee belastingplichtig voor de dividendbelasting en in beginsel verrekeningsgerechtigd als hij voor het dividend onderworpen is aan de eindheffing. Volgens Marres (zie 5.1) geldt meer algemeen dat de economische eigenaar van de aandelen de opbrengstgerechtigde is (en daarmee verrekeningsgerechtigd) en dat als de blote juridische eigenaar iemand anders is, de laatste dus geen opbrengstgerechtigde is, laat staan verrekeningsgerechtigd. Dat strookt met het gegeven dat de economische eigenaar – en niet een kale juridische eigenaar – belast wordt in de eindheffing waarop de dividendbelasting een voorheffing is.

Gegeven verder dat volgens internationaal privaatrecht (zie 5.4 en 5.5) de vraag wie recht heeft op het dividend niet beheerst wordt door het recht van het land waar de aandelen worden geadministreerd (in casu Frankrijk), maar door het recht van het land van incorporatie van de vennootschap (in casu Nederland), doet de kale-eigendomsvraag in casu weinig ter zake en is Frans recht niet relevant. Frans recht beheerst kennelijk de rechtsverhouding tussen de aandeelhouder/depothouder en de custodian bank/het depot, maar niet de verhouding tussen de vennootschap en de zeggenschap- of winstgerechtigden, dus niet vraag wie gerechtigd is tot de dividenden uitgekeerd door de AEX-vennootschappen.

Ik meen daarom dat de principale middelen die direct of indirect klagen over ’s Hofs voorbijgaan aan Frans recht, niet ter zake doen en daarom ongegrond zijn. Om dezelfde reden meen ik dat de principale middelen gegrond zijn die stellen dat het Hof teveel betekenis heeft gehecht aan de aanwijsbaarheid van geldige titels van overdracht van de aandelen per transactie, nu niet de juridische eigendom van de aandelen beslissend is, maar de opbrengstgerechtigdheid. Dat leidt echter niet tot cassatie als ’s Hofs oordeel ondanks deze onjuiste rechtskundige maatstaf feitelijk wel impliceert dat niet de belanghebbende (maar [D] ) de opbrengstgerechtigde was en daarvoor voldoende feitelijk grondslag en motivering bevat.

De te beantwoorden vraag is dus of dat het geval is.

Overigens kan ook aan die vraag voorbijgegaan worden als de belanghebbende geen ‘uiteindelijk gerechtigde’ was in de zin van art. 25(2) Wet Vpb. Als u met het Hof meent dat de belanghebbende hoe dan ook geen uiteindelijk (opbrengst)gerechtigde was in die zin, kunt u in het midden laten of in ’s Hofs uitspraak voldoende feitelijke steun bestaat voor het oordeel dat de belanghebbende niet opbrengstgerechtigd was in de zin van art. 1 Wet Divb.

Zoals ook het Hof onder verwijzing naar HR BNB 2019/19020.opmerkt: de bewijslast ligt bij de ene vraag bij de ene partij en bij de andere vraag bij de andere partij: om voor verrekening in aanmerking te komen, moet de belanghebbende aannemelijk maken dat zij opbrengst-gerechtigd was. Wil de fiscus haar (desondanks) de verrekening van dividendbelasting weigeren, dan moet de fiscus aannemelijk maken dat zij niet de uiteindelijk gerechtigde was, hetgeen hij in elk geval kan doen door aannemelijk te maken dat aan de objectieve criteria van art. 25(2) Wet Vpb is voldaan.

Parlementaire geschiedenis

Aanvankelijk zou de Invoeringswet Wet Inkomstenbelasting 200121.in art. 1(1) Wet DivB aan de zinsnede «een directe belasting geheven van degenen die» het woord ‘uiteindelijk’ toevoegen in verband met voorgenomen maatregelen tegen dividend stripping in de inkomstenbelasting en de vennootschapsbelasting. De MvT vermeldde daarover:22.

“Met de voorgestelde aanvulling op het eerste lid van artikel 1 wordt beoogd aan de hier beschreven vorm van dividendstripping het hoofd te bieden door een nadere invulling te geven aan het begrip uiteindelijk gerechtigde (beneficial owner) zoals dat in de bronheffingsbepalingen van de belastingverdragen wordt gehanteerd. Daarbij wordt als uitgangspunt een materieel criterium gehanteerd, te weten dat dividendbelasting wordt geheven van degenen die uiteindelijk gerechtigd zijn tot de opbrengst van aandelen. Voor de inhouding van de dividendbelasting is dit zonder gevolg: elke uitkering van dividend komt namelijk direct of indirect terecht bij degene die uiteindelijk gerechtigd is tot de opbrengst. Dit betekent dat de vennootschap zich ten behoeve van de inhouding van de dividendbelasting niet behoeft af te vragen in welke hoedanigheid de opbrengstgerechtigde het dividend geniet. Wel is die hoedanigheid van belang op het moment dat de opbrengstgerechtigde aanspraak maakt op vermindering of teruggaaf van dividend-belasting. In dat geval dient te worden beoordeeld of sprake is van een uiteindelijk gerechtigde. Overeenkomstig de voorgestelde regelingen in de inkomstenbelasting en vennootschapsbelasting die leiden tot uitsluiting van verrekening van dividendbelasting in geval van dividendstripping, is in de voorgestelde aanvulling van artikel 1, eerste lid, door middel van een bezitseis invulling gegeven aan het materiële criterium.”

Bij Nota van wijziging van de Veegwet Wet Inkomstenbelasting 2001 is het woord ‘uiteindelijk’ in art. 1(1) Wet Divb echter weer vervallen omdat de maatregelen tegen dividend stripping werden uitgesteld23.na kennelijk hevig verzet door het bedrijfsleven. De term ‘uiteindelijk gerechtigde’ is uiteindelijk op advies van de Raad van State en van de Commissie Van Rooy24.niet opgenomen in art. 1 Wet Divb, maar - in 2002 - in de bepalingen over vrijstelling, teruggaaf en verrekening van dividendbelasting in de wetten op de dividendbelasting, inkomstenbelasting en vennootschapsbelasting.25.De MvT bij art. 4(7) Wet DivB vermeldt over deze wijziging in de aanpak van dividend stripping:26.

“Bij deze aanpak, die aangrijpt bij de verrekening, de teruggaaf of de vermindering van de ingehouden dividendbelasting, behoeft de vennootschap zich bij de inhouding van dividendbelasting niet te buigen over de vraag of degene die het dividend ontvangt, ook de uiteindelijk gerechtigde is.”

De MvT bij de Wet van 13 juli 2002 tot wijziging van belastingwetten in verband met dividendstripping en het verlenen van optierechten aan werknemers27.vermeldt onder meer:28.

“Dividendstripping houdt in dat een (buitenlandse) aandeelhouder met behoud van het economische belang bij de aandelen, de dividendbelasting ontgaat door het recht op dividend over te dragen aan een persoon die een gunstiger recht heeft op verrekening, teruggaaf of vermindering van dividendbelasting dan de oorspronkelijke aandeelhouder, of aan een rechtspersoon ten aanzien van wie inhouding van dividendbelasting achterwege mag blijven, terwijl dit ten aanzien van de oorspronkelijke aandeelhouder niet het geval is. Daarbij kunnen twee hoofdvormen worden onderscheiden. Ten eerste de situaties waarin de buitenlandse partij het dividend doet toekomen aan een binnenlandse partij, we spreken dan van hollandrouting. Ten tweede de zuiver buitenlandse situaties, ook wel aangeduid met treaty shopping, waarin het recht op dividend overgaat op een andere buitenlandse partij die een gunstiger recht heeft op vermindering of teruggaaf dan de oorspronkelijke aandeelhouder.

Dividendstripping onderscheidt zich van normale effectentransacties doordat in de periode waarin afstand wordt gedaan van de aandelen, het belang bij die aandelen blijft rusten bij de oorspronkelijke aandeelhouder. In die periode wordt getracht het koersrisico zoveel mogelijk uit te sluiten. Daartoe wordt veelal gebruik gemaakt van een samenstel van rechtshandelingen met aanwending van verschillende financiële instrumenten. In de praktijk zijn vele vormen van dividendstripping te onderscheiden. Zo kan dividendstripping zich manifesteren bij onder meer «securities lending», «repurchase agreements» ofwel repo's en bij verkoop van aandelen in combinatie met het schrijven van «deep in the money» put opties. Deze laatste vorm deed zich voor bij de procedure die heeft geleid tot het arrest van de Hoge Raad van 21 februari 2001, nr. 35 415 (BNB 2001/196) waarin is geconcludeerd dat de bereidheid van belanghebbende (binnenlands belastingplichtige) om mee te werken aan een constructie die gericht is op verijdeling door derden (buitenlandse partij) van dividendbelasting als eindheffing, geen grond is om aan te nemen dat voor belanghebbende niet het behaalde transactieresultaat maar de verijdeling van dividendbelasting de doorslaggevende beweegreden is geweest.

Om alle bekende vormen van dividendstripping te kunnen aanpakken en tevens tegemoet te komen aan het bezwaar van overkill dat zich richtte tegen de eerder voorgestelde maatregelen, wordt in het onderhavige wetsvoorstel een omschrijving gehanteerd van het resultaat dat met de dividendtransacties wordt bereikt. Tevens wordt de bewijslast gelegd bij de fiscus.

(…).

Wat betreft de werking van de voorgestelde maatregel in internationaal verband zij het volgende opgemerkt. In de belastingverdragen die de uitdrukking «uiteindelijk gerechtigde» hanteren kan de voorgestelde maatregel worden toegepast, omdat de uitdrukking volgens de nationale betekenis daarvan moet worden uitgelegd. In de oudere belastingverdragen komt deze uitdrukking echter niet voor. Ik neem daarbij echter het standpunt in dat – omdat impliciet de notie daarin wel aanwezig is – de aanspraak op toepassing van de desbetreffende verdragsbepalingen tot de uiteindelijk gerechtigde beperkt is.”

Diezelfde MvT vermeldt:29.

“Met betrekking tot de vraag wanneer de ontvanger van het dividend niet de uiteindelijk gerechtigde is, volgen de maatregelen opgenomen in de genoemde heffingswetten [art. 9.2 Wet IB en art. 25 Wet Vpb; PJW] eenzelfde stramien: zij grijpen steeds aan bij situaties waarin de opbrengst die is genoten door de bezitter van het aandeel of dividendbewijs, door middel van een tegenprestatie ten goede komt aan een natuurlijk persoon of rechtspersoon die in mindere mate gerechtigd is tot verrekening, vermindering of teruggaaf van dividendbelasting, of aan een rechtspersoon ten aanzien van wie inhouding van dividendbelasting niet achterwege mag blijven of mag worden verminderd, terwijl dat ten aanzien van de bezitter van het aandeel of het dividendbewijs wel mag. Onder tegenprestatie wordt in dit verband verstaan al hetgeen kan worden aangemerkt als een vergoeding voor het op de aandelen verwachte dividend (dividendvervangende betaling). In geval van een dividendvervangende betaling wordt dus aangenomen dat het dividend niet aan de houder van de dividendbewijzen maar – uiteindelijk – aan een ander ten goede is gekomen.”

Het advies van de Afdeling wetgevingsadvisering van de Raad van State en het Nader Rapport bij de genoemde Wet van 13 juli 2002 vermelden het volgende:30.

(Advies)

“2. De Raad heeft in zijn advies inzake de Invoeringswet Wet Inkomstenbelasting 2001 opgemerkt dat de Hoge Raad in het arrest van 6 april 1994, BNB 1994/217, de term «uiteindelijk gerechtigde» reeds heeft «uitgelegd». De Hoge Raad heeft overwogen, ervan uitgaande dat belanghebbende na de aankoop van de dividendbewijzen vrijelijk over die dividendbewijzen en, na inwisseling, over de ontvangen uitkeringen kon beschikken, en bij het inwisselen niet als zaakwaarnemer of lasthebber optrad, dat onder deze omstandigheden belanghebbende als uiteindelijk gerechtigde tot de dividenden is aan te merken. Deze uitleg van de term «uiteindelijk gerechtigde» is wezenlijk anders dan de uitleg van de term die in de toelichting op de Invoeringswet Wet Inkomstenbelasting 2001 is opgenomen. De spanning tussen de uitleg van de Hoge Raad van het begrip «uiteindelijk gerechtigde» en het begrip «economisch genieten» is niet weggenomen door de zienswijze die in het nader rapport inzake de Invoeringswet Wet Inkomstenbelasting 2001 hierover is opgenomen. De «tweesporenbenadering» die ten grondslag ligt aan die zienswijze, zou enerzijds de invulling van de vraag of sprake is van het economisch genieten van dividend aan de rechtspraak overlaten, maar regelt anderzijds wetgevend dat in ieder geval voor bepaalde situaties wordt aangenomen dat degene die juridisch eigenaar is op het moment dat het dividend betaalbaar wordt gesteld, niet kan worden aangemerkt als economisch genieter. «Met deze tweeledige benadering is beoogd aan te geven dat naar het oordeel van de wetgever bij de kwalificatie van feiten niet uitsluitend de juridische vormgeving, maar ook steeds meer de economische werkelijkheid een rol speelt». Deze zienswijze gaat voorbij aan het feit dat het «startpunt» van de uitleg van het begrip «uiteindelijk gerechtigde» door de Hoge Raad op een andere plaats is gelegd dan waarvan de toelichting uitgaat.

De Raad blijft van oordeel dat, indien de wetgever de uitleg door de rechter van een bepaalde term wil wijzigen, hij een daartoe strekkende bepaling in de wet zal dienen op te nemen.

De Raad adviseert het begrip «uiteindelijk gerechtigde» uitdrukkelijk in de Wet DB te omschrijven.”

(Nader Rapport)

“2. Aan de aanbeveling van de Raad het begrip «uiteindelijk gerechtigde» uitdrukkelijk in de Wet op de dividendbelasting 1965 te omschrijven heb ik geen gevolg gegeven. Ik deel de mening van de Raad niet dat het noodzakelijk is een positieve definitie van het begrip «uiteindelijk gerechtigde» op te nemen, indien het wenselijk wordt geacht aan de invulling van het begrip «uiteindelijk gerechtigde» een andere invulling te geven dan de Hoge Raad heeft gedaan in het arrest van 6 april 1994, BNB 1994/217. Ook door aan te geven wie in ieder geval niet als uiteindelijk gerechtigde wordt aangemerkt, wordt, in zoverre, een wettelijke invulling van het begrip gegeven. Dat deze wettelijke invulling ruimte laat voor een nadere invulling in de jurisprudentie doet hier niet aan af. Zoals ook toegelicht in de nota naar aanleiding van het verslag bij de Invoeringswet Wet inkomstenbelasting 2001 (Kamerstukken II 1999/2000, 26 728, nr. 6, blz. 70) werkt de nationale invulling van een begrip dat in belastingverdragen wordt gehanteerd ook door voor de toepassing van die verdragen, indien dit begrip in de belastingverdragen niet nader is gedefinieerd. Dit biedt dus enerzijds de mogelijkheid het begrip uiteindelijk gerechtigde in het nationale recht nader uit te werken. Anderzijds lijkt het gewenst bij de uitwerking van het begrip enige flexibiliteit te behouden, zodat hier internationaal niet al te zeer mee uit de pas wordt gelopen. De in het wetsvoorstel gekozen benadering combineert deze twee elementen.”

De Nota naar aanleiding van het Verslag bij de genoemde Wet van 13 juli 2002 vermeldt:31.

“De leden van de fracties van de VVD en het CDA vragen wat er gebeurt indien de ontvanger van de dividenden niet als uiteindelijk gerechtigde kan worden aangemerkt. Kan de daadwerkelijke economische genieter dan alsnog een beroep doen op verrekening of teruggaaf?

Een beroep op teruggaaf of vermindering kan alleen worden gedaan door de ontvanger van het dividend. Dit is immers de persoon van wie de dividendbelasting is ingehouden. De daadwerkelijk economische genieter kan derhalve geen beroep doen op verrekening of teruggaaf.

De leden van de VVD-fractie vragen zich af of de «negatieve formulering» van het begrip uiteindelijk gerechtigde niet tot teveel onzekerheid leidt in internationaal verband.

Ik ben van mening dat dit niet het geval is. De keuze voor een negatieve formulering bewerkstelligt juist dat een zekere mate van flexibiliteit wordt gewaarborgd, zodanig dat we op dit punt internationaal niet uit de pas lopen ten opzichte van landen die een zodanige definitie niet in hun wetgeving hebben opgenomen.”

Deze passage lijkt te zeggen dat de economische eigenaar niet verrekeningsgerechtigd is omdat hij economische eigenaar is. Dat kan niet de bedoeling zijn: met ‘de daadwerkelijk economische genieter’ is hier kennelijk bedoeld de ontwijker van de dividendbelasting: de persoon die het economische belang bij de aandelen, althans bij het dividend blijft houden en die feitelijk dus de opbrengstgerechtigde is, maar die niet of slechts beperkt verrekeningsgerechtigd is. Het is dus niet zo dat die persoon geen beroep op verrekening kan doen, zoals deze passage suggereert; dat kan hij wel degelijk als hij ook zonder tussenschuiving van de dividendwasstraat verrekeningsgerechtigd zou zijn en de wasstraat niet-verrekeningsgerechtigd wordt bevonden.

Diezelfde Nota naar aanleiding van het verslag gaat op p. 5 verder in op de dividend stripping waartegen de maatregel is gericht, en op de bewijslastverdeling:

“In zijn algemeenheid merk ik hierover het volgende op. Van dividendstripping is sprake indien er een samenstel van rechtshandelingen plaatsvindt, waarbij de opbrengst die is genoten door de bezitter van het aandeel of het dividendbewijs, door middel van een tegenprestatie (bijvoorbeeld een dividendvervangende betaling) feitelijk ten goede komt aan een andere natuurlijk persoon of rechtspersoon, welke zelf in mindere mate is gerechtigd tot verrekening, vermindering of teruggaaf van dividendbelasting. De maatregel beperkt zich bovendien tot situaties waarin de personen die

hun dividendrechten hebben overgedragen, het economische belang bij de aandelen behouden of verkrijgen. Met andere woorden: het samenstel van transacties leidt tot een belastingbesparing, zonder dat dit overigens een wijziging teweegbrengt in de economische positie van de uiteindelijke

gerechtigde. Indien met een samenstel van transacties dit resultaat wordt bereikt, is sprake van dividendstripping. De inspecteur behoeft dan niet ook nog eens aannemelijk te maken dat het oogmerk van dividendstripping aan het samenstel van transacties ten grondslag heeft gelegen. Er is bewust voor gekozen geen omschrijving van het verschijnsel dividendstripping in de wet op te nemen. Welke (samenstellen van) transacties als dividendstripping kunnen worden beschouwd, kan niet uitputtend worden beschreven. De verscheidenheid aan financiële instrumenten is zo groot, dat er altijd nieuwe producten of constructies kunnen worden bedacht. Daarom is er voor gekozen aan te knopen bij de uitkomst van het samenstel van transacties.

Over de vraag in hoeverre de koper zich bewust moet zijn van het feit dat hij aandelen heeft gekocht van een dividendstrippende verkoper merk ik het volgende op. Voor toepassing van de maatregel is bewustheid van de ontvanger van het dividend niet vereist. Indien de ontvanger van het dividend de aandelen of dividendbewijzen verkrijgt in een tijdvak waarin de dividendvaststelling valt en vervolgens weer vervreemdt aan dezelfde partij en bovendien doet zich ten aanzien van die aandelen een samenstel van transacties voor zoals hiervoor omschreven, mag redelijkerwijs

worden verondersteld dat deze persoon zich ervan bewust is dat de volgtijdelijke verwerving en vervreemding van de aandelen daarvan deel uitmaakt. Ik acht het daarom niet nodig een bewustzijnsvereiste in de wet op te nemen. Dit zou de bewijslast voor de inspecteur nog verder

verzwaren, waardoor de maatregel in belangrijke mate aan betekenis zou inboeten. Dat betekent echter niet dat een nietsvermoedende koper op de beurs geconfronteerd kan worden met beperkingen wat betreft verrekening van de dividendbelasting. Ik acht het redelijk in die situatie de maatregel niet toe te passen.”

De toelichting aan de Eerste Kamer vermeldt:32.

“Naar mijn mening verzetten noch de tekst, noch de context, en noch de verplichtingen en de goede trouw jegens verdragspartners zich tegen een doorwerking van de nationale aanscherping van het begrip uiteindelijk gerechtigde naar de verdragen. Over de betekenis van het «beneficial ownership»-vereiste bestaat in de internationale context nog veel onduidelijkheid; het vereiste heeft in de diverse landen veelal ook een verschillende invulling gekregen. In Nederland heeft deze invulling tot op heden plaatsgevonden door middel van jurisprudentie van de Hoge Raad. Met het onderhavige wetsvoorstel wordt het begrip (deels) op een meer economische wijze ingevuld en van een zwaardere wettelijke basis voorzien.

Het voorgaande brengt mee dat niet gesproken kan worden over een wereldwijd aanvaarde norm voor de invulling van het begrip beneficial owner, waar dan door Nederland met deze nieuwe invulling van zou worden afgeweken. Naar mijn oordeel is eerder sprake van een nader gepreciseerde, eveneens internationaal aanvaardbare invulling. Het zal niet zo zijn dat verdragspartners bij het afsluiten van de belastingverdragen met Nederland uitsluitend de door de Hoge Raad te ontwikkelen c.q. ontwikkelde beperkte definitie van het begrip voor ogen zullen hebben gehad.

Bij het voorgaande dient verder te worden bedacht dat het begrip «beneficial owner» juist is ingevoerd om te voorkomen dat door het tussenschakelen van partijen zonder economisch belang, gebruik kan worden gemaakt van de verdragsvoordelen (treaty shopping). Uit het commentaar op het OESO-Modelverdrag volgt naar mijn mening ook niet dat het begrip beneficial owner uitsluitend zou zijn bedoeld om intermediairs, opgevat in beperkte zin als agents of nominees, van de verdragsvoordelen uit te sluiten. Dit blijkt ook uit het al op 27 november 1986 door de OESO aanvaarde rapport «Double Taxation Conventions and the use of conduit companies» ( paragraaf 14, onderdeel b), alsmede uit de concept-teksten die door de OESO openbaar zijn gemaakt voor de «2002 Update to the Model tax Convention». Hierin wordt paragraaf 12 van het commentaar op artikel 10 vervangen door onder meer de navolgende tekst:

“12. The requirement of beneficial ownership was introduced in paragraph 2 of article 10 to clarify the meaning of the words «paid to a resident» as they are used in paragraph 1 of the Article. It makes plain that the State of source is not obliged to give up taxing rights over dividend income merely because that income was immediately received by a resident of a State with which the State of source had concluded a convention. The term “beneficial owner” is not used in a narrow technical sense, rather, it should be understood in its context and in light of the object and purpose of the Convention, including avoiding double taxation and the prevention of fiscal evasion and avoidance.

Where an item of income is received by a resident of a Contracting State acting in the capacity of agent or nominee it would be inconsistent with the object and purpose of the Convention for the State of source to grant relief or exemption merely on account of the status of the immediate recipient of the income as a resident of the other Contracting State. The immediate recipient of the income in this situation qualifies as a resident but no potential double taxation arises as a consequence of that status since the recipient is not treated as the owner of the income for tax purposes in the State of residence. It would be equally inconsistent with the object and purpose of the Convention for the State of source to grant relief or exemption where a resident of a Contracting State, otherwise than through an agency or nominee relationship, simply acts as a conduit for another person who in fact receives the benefit of the income concerned. For these reasons, the report from the Committee on Fiscal Affairs entitled «Double taxation Conventions and the Use of Conduit Companies» concludes that a conduit company cannot normally be regarded as the beneficial owner if, though the formal owner, it has, as a practical matter, very narrow powers which render it, in relation to the income concerned, a mere fiduciary or administrator acting on account of the interested parties.”

Met een zodanige invulling van het begrip uiteindelijk gerechtigde, dat opzetjes gericht worden tegengegaan, wordt door Nederland derhalve juist meer aangesloten bij de ratio van die bepaling. Daarnaast hebben ook al vele andere landen nationale maatregelen tegen dividendstripping genomen. Ik heb niet de indruk dat Nederland met de voorgestelde beperkte en zeer gerichte aanscherping van de wetgeving internationaal uit de pas loopt. Veeleer kan worden gezegd dat een dergelijke aanscherping past binnen de internationale tendens om fiscaal geïndiceerde transacties zonder reële economische substance tegen te gaan. In dit licht kan daarom niet worden gezegd dat Nederland zijn heffingsbevoegdheid eenzijdig zou uitbreiden op een wijze die niet door de verdragssluitende partijen kan zijn bedoeld. Verder kan van een inbreuk op de goede trouw jegens de verdragspartners niet worden gesproken. Ik verwacht daarom ook geen problemen ten principale met onze verdragspartners. Uiteraard zal ik, indien een verdragspartner in een concreet geval niet zou kunnen instemmen met onze benadering, bijvoorbeeld omdat deze tot dubbele belasting leidt, met het desbetreffende land bezien hoe hier een oplossing voor kan worden gevonden. De in het verdrag opgenomen overlegprocedure is hiervoor het geëigende middel. Voor het in een dergelijke situatie volledig opschorten in verdragsverhoudingen van de maatregelen tegen dividendstripping zie ik evenwel geen reden.

(…).

Tenslotte is, zo wil ik de leden van de fractie van de VVD specifiek antwoorden, het in alle gevallen doorwerken van de voorgestelde aanscherping naar de belastingverdragen geen uitgemaakte zaak. Het uiteindelijke oordeel over de betekenis van het «benefical ownership-vereiste in een concreet geval, berust uiteraard bij de rechter.

De leden van de fractie van de VVD menen tevens dat het ook de vraag is wie de uiteindelijk gerechtigde in de toekomst zal zijn. Deze leden vragen of de indruk juist, is dat de wetgever deze vraag slechts in zoverre regelt dat wordt bepaald dat de buitenlandse koper van de dividendbewijzen dit in ieder geval niet is.

In onderhavig wetsvoorstel is er voor gekozen om geen definitie te geven van het begrip «uiteindelijk gerechtigde», maar te volstaan met een omschrijving van een bepaalde situatie waarin de opbrengstgerechtigde in ieder geval niet als uiteindelijk gerechtigde kan worden beschouwd. Het gevolg hiervan is dat er zowel nationaal als internationaal een zekere mate van flexibiliteit ten aanzien van het begrip gewaarborgd blijft. Hierdoor bestaat, zoals aangegeven op bladzijde 3 van de nota naar aanleiding van het verslag aan de Tweede Kamer, de mogelijkheid om internationaal op dit punt in de toekomst niet uit de pas te gaan lopen. De keuze voor het niet definiëren van het begrip «uiteindelijk gerechtigde» zal er waarschijnlijk zowel in binnenlandse als buitenlandse situaties toe leiden, zoals ook in het antwoord op de vorige vraag aangegeven, dat in de toekomst invulling van het begrip in concrete gevallen door de rechter plaatsvindt.

Marres33.meent dat:

“de kennelijke bedoeling van de wetgever [is] om de betekenis van de uitdrukking ‘uiteindelijke gerechtigde’ zoals die voortvloeit uit de jurisprudentie als uitgangspunt te nemen, en van de daaruit voortvloeiende verzameling ‘uiteindelijk gerechtigden’ af te zonderen de gevallen waarin volgens de wettelijke omschrijving sprake is van dividendstripping.”

Over de bewijslastverdeling vermeldt de MvT:34.

“De bewijslast van de maatregel ligt bij de fiscus. Dat wil zeggen dat de fiscus aannemelijk moet maken dat sprake is van dividendstripping zoals gedefinieerd in de maatregel. Ik ben mij ervan bewust dat het in de praktijk lastig zal kunnen zijn met name vanwege de betrokkenheid van buitenlandse partijen en doordat transacties over de beurs kunnen lopen. Consequentie is dat de maatregel in zijn praktische toepassing slechts gericht zal zijn tegen evidente vormen van dividendstripping.”

Zie over de bewijslastverdeling ook het citaat in 6.7, waaruit blijkt dat de Inspecteur geen belastingverijdelingsmotief aannemelijk hoeft te maken, maar alleen het samenstel van transacties en de dividend strippende uitkomst daarvan; zelfs is niet vereist dat de opbrengstgerechtigde zich ervan bewust dat hij onderdeel uitmaakt van een samenstel van transacties strekkende tot dividend stripping, al acht de regering het kennelijk niet redelijk de maatregel ook in dat geval toe te passen.

Indien u aan de vraag naar de uiteindelijke gerechtigdheid toekomt – indien u anders dan het Hof meent dat de belanghebbende de opbrengstgerechtigde is – is dus niet vereist dat de Inspecteur aannemelijk heeft gemaakt dat de belanghebbende dividend stripping-motieven zou hebben gehad; hij hoefde slechts aannemelijk te maken dat de aandelen- en futurestransacties waarbij zij betrokken was, voldeden aan de objectieve kenmerken opgenomen in art. 25(2) Wet Vpb.

Rechtspraak en commentaar daarop

De zaak HR BNB 1994/217 (Market maker)35.betrof een Britse market maker in onder meer aandelen Koninklijke Olie, die na dividenddeclaratie, maar vóór de betaaldatum dividendbewijzen Koninklijke Olie had gekocht voor 80% van de nominale waarde. Zij wenste onder het belastingverdrag met België teruggaaf van 10%-punten van de op de dividenden ingehouden Nederlandse dividendbelasting ad 25%; per saldo zou zij aldus (100 - 25 + 10 =) 85% van het bruto dividend ontvangen: 5 punten winst. U overwoog als volgt:

“3.2. Het Hof heeft geoordeeld dat, nu belanghebbende een aantal vorderingen uit dividend-uitkeringen die geheel vaststonden en over enkele dagen tot uitkering zouden komen, heeft gekocht, die situatie niet toelaat belanghebbende aan te merken als de uiteindelijk gerechtigde tot de dividenden in de zin van voormelde verdragsbepaling. Het tweede middel, dat zich tegen dit oordeel keert, slaagt.

Belanghebbende is door aankoop eigenaar geworden van de dividendbewijzen. In cassatie kan voorts ervan worden uitgegaan dat belanghebbende na de aankoop vrijelijk over die dividendbewijzen en, na inwisseling, over de ontvangen uitkeringen kon beschikken, en bij het inwisselen van de bewijzen niet als zaakwaarnemer of lasthebber optrad.

Onder deze omstandigheden is belanghebbende aan te merken als de uiteindelijk gerechtigde tot de dividenden. De eis dat belanghebbende, toen zij de dividendbewijzen inwisselde, eigenaar van de onderliggende aandelen zou moeten zijn, wordt in het Verdrag niet gesteld. Voorts is niet van belang dat belanghebbende de dividendbewijzen kocht toen het dividend al gedeclareerd was, daar de vraag wie de uiteindelijk gerechtigde tot het dividend is, niet dient te worden beoordeeld naar het tijdstip waarop het dividend wordt gedeclareerd, doch naar het tijdstip waarop het dividend ter beschikking wordt gesteld.”

Van Brunschot annoteerde in BNB 1994/217:

“1. Wat onder “beneficial owner''/”de uiteindelijk gerechtigde'' moet worden verstaan bij de toepassing van het verdrag tussen Nederland en het Verenigd Koninkrijk en overigens ook van de talrijke andere verdragen die in navolging van het OESO-modelverdrag die terminologie bezigen, is nauwelijks problematisch te noemen. Romyn (M. Romyn, Wie geniet inkomsten voor verdragsdoeleinden? Van Dijckbundel, blz. 319) zegt: ,,Tekst noch commentaar van het OESO-modelverdrag geven naar mijn mening echter ruimte om de onderhavige bepaling toe te passen buiten formele “agency'' en “nominee''- verhoudingen.'' A-G Van Soest komt na een grondige analyse van een respectabel aantal bronnen tot een zelfde conclusie. Het mag geen verwondering wekken dat ook de Hoge Raad in de verdragsdefinitie niets meer wil lezen dan er in staat.

2. Wie na afkoop van rechten op dividenduitkering, op interestbetaling of op royalty's vrijelijk over die rechten en de daaruit voortvloeiende betalingen kan beschikken, is de uiteindelijk gerechtigde tot die betalingen in de zin van het verdrag. De in de beslissing gememoreerde omstandigheid, dat belanghebbende bij het inwisselen van de bewijzen niet als zaakwaarnemer of lasthebber optrad, lijkt niet een aparte voorwaarde te vormen; immers een zodanige functionaris kan per definitie niet vrijelijk beschikken over de bij inwisseling ontvangen gelden.”

Brandsma36.acht dit arrest nog steeds relevant voor zover de wetgever geen strengere regels heeft gesteld:

“(….) willen wij thans reeds opmerken dat naar onze mening de zojuist behandelde jurisprudentie [het Market maker arrest; PJW] zijn belang heeft behouden voor alle situaties die niet door de nieuwe wettelijke regels worden bestreken. De wetgever heeft namelijk niet de gewezen jurisprudentie opzij gezet, maar een aanscherping van deze jurisprudentie in de wet vastgelegd.

Brandsma37.schreef in 2002 naar aanleiding van de boven beschreven anti-dividend stripping-maatregelen:

“Op het moment waarop BNB 1994/217c* werd gewezen, kwam de term 'uiteindelijk gerechtigde' niet voor in de Wet DB 1965 (noch in enige andere (belasting)wet), zodat de Hoge Raad een eigen invulling aan de verdragsrechtelijke term moest geven. Daarbij leunde ons hoogste rechtscollege sterk op het officiële commentaar op art. 10 OESO-modelverdrag, waar in punt 12 wordt ingegaan op de vergelijkbare, Engelstalige, term 'beneficial owner'.38.Na invoering van art. 4, derde lid, Wet DB 1965 ontstaat mijns inziens een enigszins genuanceerder beeld, omdat nu wel de mogelijkheid bestaat om terug te vallen op een nationaalrechtelijke definitie.39.Hierbij past wel de kanttekening dat niet duidelijk is in hoeverre daadwerkelijk gesproken kan worden van een definitie, omdat de gekozen formulering een negatieve is.40.”

De conclusie van 26 juni 201941.in de bij aanhangige zaak 19/01293 betoogde onder meer:

“9.12 In het boven (5.11) geciteerde Market maker-arrest HR BNB 1994/217, gewezen vóór de invoering van het begrip ‘uiteindelijk gerechtigde’ in art. 10 Wet DivB, heeft u als cumulatieve eisen voor uiteindelijk gerechtigdheid in de zin van art. 10 OESO-Modelverdrag gesteld dat (i) de betrokkene eigenaar is van de dividendbewijzen, (ii) vrijelijk over de dividendbewijzen en, na inwisseling, over de dividenduitkering kan beschikken, en (iii) bij het inwisselen van de bewijzen (bij het ontvangen) niet als zaakwaarnemer of lasthebber optreedt. U heeft aldus kennelijk aangesloten bij het officiële commentaar bij het OESO-modelbelastingverdrag. Ook het HvJ EU heeft zich in de boven 7.4 geciteerde zaken C-115/16, C-118/16, C-119/16 en C-299/16 [de Deense beneficial owner-zaken; PJW] aangesloten bij het officiële OESO-Commentaar op het begrip ‘uiteindelijk gerechtigde’. Dat Hof heeft voor de toepassing van de Interest/royaltyrichtlijn en de Moeder/dochterrichtlijn gewezen naar de entiteit die het economische genot van de interest/het dividend heeft en derhalve vrij kan beslissen over het gebruik ervan.

Hoewel het HvJ EU de term “uiteindelijke gerechtigde” meer economisch lijkt te benaderen dan u deed in het Market maker-arrest, is in beide benaderingen de vrije beschikkingsmacht over de dividenden een vereiste.”

Van Hulten en Korving schreven het volgende over mogelijke invloed van die Deense beneficial owner-arresten van het HvJ EU op de uitleg van de nationaalrechtelijke term ‘uiteindelijk gerechtigde’:42.

“Verder rijst de vraag of de uitspraak invloed heeft op het begrip “uiteindelijk gerechtigde” zoals dat in de nationale wet is opgenomen.43.De bepalingen waarin dit begrip is opgenomen zijn ingevoerd met het oog op het tegengaan van dividendstripping. Er is in de wettekst geen positieve omschrijving van het begrip uiteindelijke gerechtigde opgenomen, waardoor de uitleg van de Hoge Raad in het Marketmaker-arrest44.van belang blijft voor de invulling van dit begrip. Dit is bewust gedaan, zodat aan het begrip een nadere invulling kan worden gegeven in jurisprudentie. Daarnaast wordt hierdoor bij de uitwerking van het begrip enige flexibiliteit behouden, “zodat hier internationaal niet al te zeer mee uit de pas wordt gelopen”.45.Uit het voorgaande lijkt te kunnen worden geconcludeerd dat de wetgever het nationale begrip uiteindelijk gerechtigde met inachtneming van de recente jurisprudentie beoogt te interpreteren.”

HR BNB 2001/19646.betrof alweer een market maker, thans aan de Amsterdamse optiebeurs. Zij kocht de dag vóór dividenddeclaratie aandelen à ƒ 166,50 in een beursvennootschap en tegelijk deep in the money putopties voor ƒ 13 per stuk (uitoefenprijs ƒ 175). De volgende dag werd het dividend vastgesteld op ƒ 4,85 en werden de putopties uitgeoefend. De market maker genoot aldus per saldo per aandeel ƒ 175 – ƒ 166,50 – ƒ 13 + ƒ 4,85 = ƒ 0,35. Zij wenste verrekening van de ingehouden 25% dividendbelasting (ƒ 1,21 per aandeel). De Inspecteur weigerde omdat hij meende dat de market maker een instrument was van niet-verrekeningsgerechtigde aandeelhouders die op deze wijze hun dividenden ontdeden van Nederlandse dividendbelasting zonder enig verlies aan belang bij hun aandelen. Die analyse was vermoedelijk juist, maar misbruikelijke bedoelingen van die aandeelhouders konden volgens u niet toegerekend worden aan de market maker, die alleen maar met haar eigen winkeltje bezig was. U overwoog:

“De bereidheid van belanghebbende mee te werken aan een op verijdeling door derden van dividendbelasting als eindheffing gerichte constructie, is geen grond om aan te nemen dat voor de in het kader van die medewerking door belanghebbende verrichte transacties niet het voor zichzelf te behalen transactieresultaat maar die verijdeling van dividendbelasting de doorslaggevende beweegreden is geweest.”

Met dit arrest werd duidelijk dat maatregelen van de wetgever tegen dividend stripping noodzakelijk waren. Hij trof maatregelen op basis van de aanbevelingen in het kort daarna gepubliceerde rapport van de commissie-Van Rooy,47.hetgeen leidde tot de invoering, in 2002, van onder meer het boven (4.2) geciteerde art. 25(2) Wet Vpb.

Primair: opbrengstgerechtige (middelen (1) t/m (iii))

Zoals boven (onderdeel 5) bleek, acht ik niet relevant en daarom ongegrond de principale middelen die klagen over ’s Hofs voorbijgaan aan Frans recht, dat immers irrelevant is voor de opbrengstgerechtigdheid, maar acht ik het principale beroep gegrond als het inhoudt dat het Hof niet de juiste maatstaf heeft aangelegd (juridisch aandeelhouderschap in plaats van opbrengstgerechtigdheid). De te beantwoorden vraag is dan of ’s Hofs bewijsoordeel ondanks de gebrekkige rechtskundige maatstaf zegt dat de belanghebbende niet de opbrengstgerechtigde was en of zijn uitspraak daarvoor voldoende feitelijk grondslag en motivering bevat.

Bij die vraag wie opbrengstgerechtigd is, rust de bewijslast op de belanghebbende, die om verrekening verzoekt. (Resterende) onduidelijkheid daarover en bewijsnood komen daarom voor haar rekening. Bij de subsidiare vraag naar de uiteindelijke gerechtigdheid is het andersom, zo bleek uit de boven geciteerde wetsgeschiedenis.

De Staatssecretaris moet toegegeven worden dat ’s Hofs uitspraak wat vaag is over de vraag of het litigieuze dividend al dan niet als zodanig in belanghebbendes winst is begrepen, maar ik meen dat zijn primaire bewijsoordeel (de belanghebbende was geen eigenaar van de aandelen) dat wel impliceert, met name zijn verwijzing naar belanghebbendes aanduiding van haar ontvangsten in haar commerciële jaarrekeningen en in haar aangiften, nl. niet als ‘dividend’ of ‘opbrengst van aandelen’ of iets van dien aard, maar als resultaat op equity swaps (commercieel) c.q. ‘waardevermeerderingen effecten’ (fiscaal). Ook hier geldt dat onduidelijkheid over wat de belanghebbende nu precies ontvangen heeft (dividend, dividendvervangende betaling, winst op derivatives, dienstverleningsfee of nog iets anders), voor rekening komt van degene op wie de bewijslast rust, i.e. de belanghebbende, die bovendien de administratieplichtige is.

’s Hofs bewijsoordeel bestaat uit een primair oordeel over eigendom van aandelen (dat is niet geheel de juiste maatstaf, nu het om de opbrengstgerechtigdheid gaat, maar die zit volgens het Hof kennelijk onverbrekelijk aan juridisch aandeelhouderschap vast; dat lijkt mij onjuist, maar het is dus de vraag of dat ’s Hofs bewijsoordeel ook onjuist maakt; dat is mijns inziens niet het geval) en een subsidiair onderdeel voor het geval de belanghebbende wél de eigenaar van de aandelen/opbrengstgerechtigd zou zijn geweest, nl. over de uiteindelijke gerechtigdheid tot de aandelen.

Het Hof stelt in r.o. 6.9 en 6.11.3.2 vast dat de belanghebbende eerst stelde dat zij de door haar uitgeleende aandelen telkens terugriep van inlener [D] (‘recall’), maar dat zij op de zitting van 2 juli 2019 stelde dat de plaatsing van de aandelen in haar depot ten tijde van de dividendbetaling berustte op door [D] eenzijdig aflossen van stock loans. In r.o. 6.11.5.3 oordeelt het Hof dat die tegenstrijdige stellingen niet bijdragen aan de aannemelijkheid van belanghebbendes betoog. In de r.o. 6.11.3.1 t/m 6.11.4.2 oordeelt hij na minutieus documentenonderzoek dat de OSLA, de NPA’s en belanghebbendes bestuursbesluiten te vaag, althans te algemeen (‘slechts een kader’) zijn om de conclusie van concrete en specifieke aandelenoverdrachten op te baseren, en dus ook om concrete opbrengst-gerechtigdheid ter zake van bepaalde dividenden op te baseren. In r.o. 6.11.4.2 en 6.11.5.1 constateert het Hof dat de OSLA dividendvervangende betalingen (‘manufactured dividends’) voorop stelt en niet recalls of eenzijdige aflossingen. Het Hof heeft uiteindelijk noch recalls, noch eenzijdig aflossen aannemelijk geacht (r.o. 6.11.5.2 en 6.11.5.3). Evenmin bewezen achtte het Hof de stelling dat (ook) belanghebbendes activiteiten op bestuursniveau geheel waren uitbesteed aan [E] (r.o. 6.11.6 en 6.11.7.1 en 6.11.7.2), gegeven met name het ontbreken van een operating agreement, van borrowing requests en van gedetailleerde primaire vastleggingen van de gestelde stock loans zoals [BB] chats of e-mails.

In r.o. 6.13.2 komt het Hof tot het eindoordeel dat niet aannemelijk is gemaakt dat de boekingen van aandelen in belanghebbendes effectendepot hebben berust op een geldige titel tussen [D] en de belanghebbende, waardoor “van de op die aandelen uitgekeerde dividenden niet [kan] worden geoordeeld dat deze aan belanghebbende als tot die dividenden gerechtigde zijn toegekomen.” Ondanks de door hem gebruikte maatstaf van juridische eigendom van de aandelen in plaats van opbrengstgerechtigdheid, komt het Hof dus expliciet tot het oordeel dat de belanghebbende niet de opbrengstgerechtigde was, hetgeen de juiste maatstaf is. Daarbij wijst het Hof op hetgeen hij over de boekingen van de dividenden heeft vermeld in r.o. 6.15.8.1 en 6.15.8.2, nl. dat in wezen (alleen) [D] , althans [X] at large uitmaakte hoe en waar de dividenden geboekt werden, dus dat in wezen [D] over de bestemming van de dividenden beschikte. Dat zegt het Hof met zoveel woorden in r.o. 6.15.10:

“(…) een situatie als in casu, welke – kort gezegd – erop neerkomt dat een buitenlandse concernvennootschap bepaalt aan wie, telkens op de tijdstippen waarop dividend beschikbaar wordt gesteld, de juridische eigendom van de aandelen wordt toegerekend.”

Ook al is onnodig veel van ’s Hofs minutieuze onderzoek van feiten en documenten gericht geweest op de mijns inziens niet beslissende titelkwestie en gaan zijn overwegingen en oordelen vooral daarover, zijn vaststellingen en oordelen impliceren dat ook op basis van de juiste maatstaf (opbrengstgerechtigdheid/grondslagincludering) de belanghebbende niet aannemelijk heeft gemaakt dat zij zelf de rechtstreeks dividendgerechtigde was en dat (dus) de dividenden (en niet iets vervangends of anders) in haar winst waren begrepen.

De belanghebbende bestrijdt niet dat aflossing vlak voor dividendbetaling in plaats van niet-aflossen commercieel nadelig was voor haar (aldus onder meer ’s Hofs r.o. 6.15.5.1, 6.15.5.2 en 6.15.11), maar betoogt in cassatie slechts dat [D] voldoende gemandateerd was om, ook als dat nadelig voor de belanghebbende zou zijn, op elk door [D] gewenst moment af te lossen (en kennelijk ook weer in te lenen). Dat betoog is niet ter zake, nu ’s Hofs oordeel immers inhoudt dat die oncommerciële toestand om een aannemelijke commerciële verklaring door de belanghebbende roept en dat die ontbreekt.

Het gegeven dat kortstondig aandeelhouderschap rond de ex-datum voor de belanghebbende commercieel nadelig was, kon het Hof mijns inziens doen bijdragen aan zijn bewijsoordeel dat de belanghebbende niet aannemelijk heeft gemaakt de opbrengstgerechtigde te zijn.

Ik meen dat ’s Hofs bewijsoordeel dat de belanghebbende niet de opbrengstgerechtigde was uiteindelijk – weliswaar via de niet-beslissende maatstaf van juridische eigendom van de aandelen - wel op het juiste criterium is gebaseerd, gegeven dat het Hof met zoveel woorden heeft geoordeeld dat de belanghebbende niet de opbrengstgerechtigde was. Voor het overige acht ik dat oordeel begrijpelijk, niet inconsistent en (ruim) voldoende gemotiveerd, zodat op dit terrein van feitenonderzoek, feitenwaardering en interpretatie van velerlei documenten als de OSLA, de NPAs en bestuursbesluiten geen taak voor de cassatierechter resteert, terwijl Frans recht niet relevant is.

Hierop stuiten mijns inziens de middelen (i) t/m (iii) af.

Subsidiair: uiteindelijke gerechtigde (middel (iv))

Aan middel (iv) hoeft u dan niet toe te komen, nu dat het subsidiaire oordeel van het Hof bestrijdt dat de belanghebbende niet de uiteindelijke opbrengstgerechtigde is. Ik ga er volledigheidshalve op in.

Ook als wél bewezen geacht wordt dat handelingen van niet bij de belanghebbende in dienst zijnde [X] -medewerkers binnen een mandaat van de belanghebbende zodanig opereerden dat de aandelen in belanghebbendes eigendom overgingen, en dat die medewerkers namens de belanghebbende de NPAs uitvoerden, dan nog acht het Hof de belanghebbende niet verrekeningsgerechtigd omdat dan de vraag rijst of de belanghebbende ook uiteindelijk gerechtigd is in de zin van art. 25(2) Wet Vpb, en “een ontkennend antwoord op deze vraag (…) naar het oordeel van het Hof besloten [ligt] in hetgeen de Inspecteur heeft gesteld (in het bijzonder 5.2.8.2 en 5.2.12)”, aldus het Hof in r.o. 6.15.1. In de genoemde r.o. 5.2.8.2 en 5.2.12 heeft de Inspecteur gesteld dat de belanghebbende geen dividenden in haar aangifte heeft verantwoord, maar alleen een resultaat op equity swaps, en dat “de met elkaar samenhangende circulaire transacties bewerkstelligen dat AEX-aandelen afkomstig uit beperkt verrekeningsgerechtigde jurisdicties door middel van - afgezien van het fiscale voordeel - betekenisloze transacties werden toebedeeld aan belanghebbende als een in beginsel onbeperkt verrekeningsgerechtigd lichaam.”

Het Hof acht deze stellingen aannemelijk gemaakt omdat de belanghebbende in vergaande mate de vrije hand heeft gegeven aan [E] en niet aannemelijk is dat zij ‘in materiële zin betrokken is geweest’ bij het door haar gestelde ‘telkens aflossen’ van de aandelenuitlening, gegeven het ruime kader dat de NPA’s, de Customer agreement en de OSLA boden en het ontbreken van aanwijzingen van betrokkenheid van belanghebbendes bestuur bij de invulling van dat ruime kader. Het Hof contrasteert belanghebbendes (niet-)betrokkenheid bij dat ‘telkens aflossen’ met haar betrokkenheid bij het doorrollen van de futures, waarvoor belanghebbendes bestuur steeds ‘approval’ moest geven. Het Hof acht kennelijk voldoende aannemelijk gemaakt dat de twee ‘petten’ van [D] (aan beide kanten van de gestelde transacties met de belanghebbende) niet uit elkaar te houden waren en dat in wezen alleen [D] uitmaakte waar de dividenden vielen. U zie r.o. 6.15.5.2, 6.15.6, 6.15.7.1, en met name de eerder door het Hof genoemde 6.15.8.1 en 6.15.8.2, die specifiek over het boeken van de dividenden gaat, alsmede r.o. 6.15.9, overwegende “(…) dat het niet goed mogelijk is om vast te stellen welk onderdeel van [X] een specifieke rechtshandeling heeft verricht. Bij de controle van de jaarrekening van belanghebbende is immers vastgesteld dat de administratie van [X] is georganiseerd op basis van de operationele processen rondom financiële producten en niet per juridische tot de [X] -groep behorende entiteit.”

’s Hofs oordeel over de uiteindelijke gerechtigdheid en met name zijn bewijslastverdeling (die op dit punt op de Inspecteur rust, anders dan bij de primaire vraag of de belanghebbende opbrengstgerechtigde was), blinkt niet uit in overzichtelijkheid en zijn maatstaf voor uiteindelijke gerechtigdheid is niet erg duidelijk. Art. 25(2) Wet Vpb stelt drie objectieve criteria: heeft de Inspecteur aannemelijk gemaakt dat (i) de belanghebbende in samenhang met het door haar ontvangen dividend een tegenprestatie heeft verricht als onderdeel van een samenstel van transacties, waarbij (ii) dat dividend feitelijk ten goede is gekomen aan een in mindere mate verrekeningsgerechtigde, (iii) wiens belang niet wezenlijk is gewijzigd door dat samenstel van transacties? Het Hof gaat aan deze criteria voorbij, kennelijk omdat hij in de wetgeschiedenis leest dat de wettelijke negatieve omschrijving van de uiteindelijk gerechtigde niet bedoeld is om uit te sluiten dat in andere gevallen uiteindelijke gerechtigdheid wordt geacht te ontbreken. Dat laatste lijkt mij op zichzelf juist, maar dan zal de maatstaf voor die andere dan de wettelijke gevallen geëxpliciteerd moeten worden (waaraan de wetgever zich dus, zoals uit de boven geciteerde wetsgeschiedenis blijkt, niet wilde wagen).

De belanghebbende heeft daarom mijns inziens gelijk als haar betoog inhoudt dat als het Hof buiten de negatieve criteria van art. 25(2) Wet Vpb gaat, hij duidelijk moet maken welke maatstaf hij dan wel voor het ontbreken van uiteindelijke gerechtigdheid hanteert. De belanghebbende stelt dat daarbuiten alleen de criteria van het boven (6.12) geciteerde Market maker-arrest gelden en dat het Hof niet heeft vastgesteld dat de belanghebbende niet vrijelijk over de dividenden kon beschikken maar als lasthebber handelde. Met de belanghebbende meen ik dat het Hof niet zichtbaar een concretere maatstaf hanteert dan alleen de term ‘uiteindelijk gerechtigde’ zelf en zich niet zichtbaar baseert op de criteria van het Market maker arrest, van het OESO-Model-commentaar of op andere criteria tot invulling van uiteindelijke gerechtigdheid.

Het Hof baseert zijn subsidiaire oordeel bovendien grotendeels op dezelfde feitelijke oordelen en overwegingen als zijn primaire oordeel, maar aangezien de bewijslasten bij beide oordelen tegengesteld lagen, ligt het niet voor de hand dat de uitkomst dezelfde is, gegeven de volgens ’s Hofs primaire oordeel zeer talrijke feitelijke onduidelijkheden over de gang van zaken bij de aankoop van en de gerechtigdheid tot de aandelen, de stock lending, de al dan niet plaatsgevonden hebbende lossing dan wel recall, de beprijzing van de futures en de vraag of de belanghebbende zichzelf wel bestuurde of slechts een dividend-rangeerplaats was. Onduidelijkheid over de feitelijke gang van zaken komt bij de beoordeling van de opbrengstgerechtigdheid voor rekening van de belanghebbende, maar bij de beoordeling van de uiteindelijke gerechtigdheid voor rekening van de Inspecteur, aldus expliciet de wetsgeschiedenis en trouwens ook het Hof (zie r.o. 6.3.5). Dat is alleen anders als de bewijslast is omgekeerd en verzwaard, maar dat is niet het geval voor de litigieuze jaren 2007 en 2008: uit r.o. 3.3 blijkt dat het geschil over de informatiebeschikking alleen de over 2009/2010, 2011/2012 en 2012/2013 op te leggen (navorderings)aanslagen betreft.

Ik meen daarom dat de door het Hof geconstateerde feitelijke onduidelijkheden die hij bij de primaire vraag terecht voor rekening van de belanghebbende heeft gelaten, bij de subsidiaire vraag voor rekening van de Inspecteur komen en dat zonder meer motivering dan gegeven niet begrijpelijk is dat dat in uitkomst geen verschil maakt, gegeven de door het Hof in zijn primaire oordeel uiteengezette feitelijke onzekerheden en onduidelijkheiden. Ik lees in ’s Hofs uitspraak niet dat en hoe de Inspecteur aannemelijk heeft gemaakt dat [D] een in mindere mate verrekeningsgerechtigde was dan de belanghebbende, maar alleen dat de Inspecteur dat gesteld heeft: r.o. 6.15.1 bevat slechts een verwijzing naar een stelling van de Inspecteur weergegeven in r.o. 5.2.12. Ook volgt mijns inziens uit de door het Hof geconstateerde vergaande invloed van [D] op de gang van zaken met betrekking tot de registratie van de aandelen en de boekingen van de dividenden bij de belanghebbende niet dat de dividenden feitelijk ten goede kwamen aan [D] of dat de belanghebbende niet vrijelijk kon beschikken over de – zoals hier verondersteld wordt: wél - door haar ontvangen dividenden, noch dat zij in samenhang met het door haar ontvangen dividend een tegenprestatie heeft verricht (welke tegenprestatie? Jegens wie?) als onderdeel van een samenstel van transacties. Het Hof lijkt veeleer ook bij zijn subsidiaire oordeel (tegen)bewijs van de belanghebbende te verlangen. Dat kán correct zijn, als hij op basis van door de Inspecteur aannemelijk gemaakte feiten en omstandigheden bewijsvermoedens is gaan koesteren die om ontzenuwing door de belanghebbende vroegen die de belanghebbende niet heeft geleverd. Maar dergelijke bewijsvermoedens die om ontzenuwing vragen, lees ik evenmin in zijn subsidiaire oordeel, dat integendeel erg lijkt op zijn primaire oordeel.

Ik meen daarom dat als u aan middel (iv) toekomt, het gegrond is voor zover het klaagt over een verkeerde bewijslastverdeling en wellicht ook voor zover het klaagt over een verkeerde maatstaf, nu ’s Hofs maatstaf voor uiteindelijke gerechtigdheid onduidelijk is. Die maatstaf kunt u alsdan zelf formuleren alvorens te verwijzen voor onderzoek of de Inspecteur aannemelijk maakt dat aan die maatstaf is voldaan.

De informatiebeschikking (middelen (v) t/m (vii)

Anders dan de belanghebbende stelt, heeft het Hof niet geoordeeld dat uit haar administratie zou moeten blijken dat zij geen verplichting had om ontvangen dividenden door te betalen aan een ander. Het Hof heeft ook geenszins geoordeeld dat zij een verplichting had om dividenden door te betalen, maar integendeel juist dat zij nauwelijks invloed uitoefende op de boekingen van de dividenden.

Het Hof achtte het niet mogelijk om vast te stellen welk onderdeel van [X] een specifieke rechtshandeling verrichtte omdat de administratie is georganiseerd op basis van operationele processen rondom financiële producten en niet per juridische entiteit. Hij heeft verder geoordeeld dat essentiële primaire vastleggingen van individuele transacties ontbraken en dat mede daardoor het voor fiscale doeleinden, met name voor de bepaling van de opbrengstgerechtigdheid en van de grondslagincludering vereiste audit trail ontbreekt. Ondanks zijn uitvoerige en gedetailleerde studie van de door de belanghebbende overgelegde documenten kon het Hof geen wijs worden uit de vraag wie nu precies wat waar boekt op basis van welke bevoegdheid in welke overeenkomst/mandaat/besluit.

Gegeven (i) de eisen die aan de administratie van een wereldwijd bankenconcern gesteld mogen worden, (ii) het zeer grote fisale belang, (iii) ’s Hofs bevindingen na zeer uitvoerig en gedetailleerd onderzoek van de door de partijen overgelegde talrijke documenten, en (iv) het zeer feitelijke karakter van de beoordeling van de fiscaalrechtelijke adequatie een boekhouding, acht ik ‘s Hofs oordeel dat in belanghebbendes administratie gegevens ontbreken die fiscaalrechtelijk niet mogen ontbreken, noch onbegrijpelijk, noch onvoldoende gemotiveerd.

Gegeven nogmaals de eisen die aan de administratie van een wereldwijd bankenconcern gesteld mogen worden, het belang van correcte belastingheffing ter zake van een aandelenpositie die opliep van ruim € 1 miljard naar € 7 miljard, en het feitelijke karakter van een evenredigheidsoordeel, meen ik dat het Hof zonder schending van het recht of van zijn motiveringsplicht kon oordelen dat omkering en verzwaring van de bewijslast niet onevenredig is aan de geconstateerde feilen. Ik merk op dat de belanghebbende overigens weinig of geen belang heeft bij dit middel, nu zij zowel de terechtheid van de oplegging van de informatiebeschikking als de evenredigheid van een daaraan te koppelen omkering van de bewijslast opnieuw aan de orde kan stellen in de procedures over de aanslagen over de desbetreffende boekjaren, gegeven dat met name de proportionaliteit pas echt beoordeeld kan worden in het licht van de feiten het desbetreffende jaar, aldus met name HR BNB 2017/92.48.

Daarop stuiten mijns inziens de middelen (v) en (vi) af.

Middel (vii) betreft de mogelijkheid van herstel van de geconstateerde gebreken. Het Hof heeft inderdaad geen gelegenheid tot herstel geboden, zulks in strijd met art. 27e(2) AWR. Dat wordt wellicht verklaard door zijn – alsdan stilzwijgende – oordeel dat herstel niet mogelijk is, maar dat oordeel had hij dan moeten motiveren. Hoewel u zelf alsnog een termijn zou kunnen geven (zie HR BNB 2015/8149.en HR BNB 2020/9550.), lijkt mij dat dat in casu niet mogelijk is zonder feitelijk onderzoek, nl. naar de vraag of bewijsrechtelijk zinvol herstel nog mogelijk is. Het lijkt mij wel wenselijk dat u explicieteert dat deze arresten over de mogelijkheid van herstel, die over de informatieverstrekkingsplicht gingen, ook gelden als het om de administratieplicht gaat. Uit de zaak HR BNB 2016/251.blijkt weliswaar dat ook voor omkering van de bewijslast wegens administratiegebreken een informatiebeschikking vereist is, maar niet dat administratiegebreken hersteld kunnen worden en dat (dus) een hersteltermijn moet worden gegeven. Mijn ambtgenoot IJzerman concludeerde in die zaak dat niet is uitgesloten dat bepaalde gebreken in de administratie nog hersteld kunnen worden (onderdeel 5.12 van de conclusie).

Ik meen daarom dat middel (vii) doel treft en dat op het punt van mogelijk herstel van de administratieve gebreken de zaak terug moet naar de feitenrechter.

Vaste inrichting in het VK? (middelen (ix) en (x)

In de zaak HR BNB 2013/16652.overwoog u als volgt:

“3.1.2. Het Hof heeft geoordeeld dat bij een afweging van het belang van belanghebbende bij behandeling van zijn stellingen tegenover het belang van een doelmatige en doelgerichte voortgang van de procedure, behandeling van die stellingen niet in overeenstemming is met een goede procesorde en dat deze stellingen daarom als tardief moeten worden beschouwd. Het Hof heeft hiervoor in aanmerking genomen dat sprake is van nieuwe geschilpunten die uitbreiding geven aan de rechtsstrijd zoals deze zich heeft ontwikkeld tot aan het moment waarop die stellingen werden opgeworpen, het geen stellingen betreffen die het Hof ambtshalve zou hebben kunnen opwerpen, deze stellingen tot een nader onderzoek van feitelijke aard dwingen, dat – zoals ook de Inspecteur in reactie op deze stellingen had aangevoerd – van de Inspecteur redelijkerwijs niet kon worden verwacht dat hij zonder nadere voorbereiding op die stellingen moet kunnen reageren, en ten slotte dat niet valt in te zien waarom gemachtigde de stellingen niet in een eerder stadium van de procedure dan op de zitting naar voren heeft kunnen brengen.

Deze oordelen geven geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting en kunnen, als verweven met waarderingen van feitelijke aard, voor het overige in cassatie niet op juistheid worden getoetst. Ze zijn ook niet onbegrijpelijk of onvoldoende gemotiveerd. Aan die oordelen doet niet af de omstandigheid dat het Hof de hiervoor vermelde zitting heeft geschorst om belanghebbende in de gelegenheid te stellen op een onderdeel van het geschil nader bewijs te leveren en de Inspecteur de gelegenheid te geven te reageren op voorafgaand aan de zitting door belanghebbende overgelegde stukken, waarna het onderzoek ter zitting is voortgezet op 28 september 2011 en op 7 december 2011.”

Ik meen dat middel (x) strandt omdat ’s Hofs oordeel dat belanghebbendes Britse-v.i.-stelling ontijdig is ingenomen blijkens bovenstaand citaat rechtskundig geen onjuiste maatstaf vertoont en voor het overige feitelijk en geenszins onbegrijpelijk is.

Middel (ix) strandt mijns inziens omdat het gericht is tegen een oordeel ten overvloede. Zou dat anders zijn, dan lijkt mij rechtskundig niet onjuist en voldoende gemotiveerd ’s Hofs bewijsoordeel dat op basis van de gedingstukken niet aannemelijk is geworden dat de personen die in het VK werkzaamheden voor de belanghebbende verrichtten niet binnen de normale uitoefening van hun bedrijf handelden. Ik merk op dat wie stelt, bewijst, zodat de bewijslast van het bestaan van een Britse v.i. van de belanghebbende op haar rustte, evenals de last te bewijzen dat de door haar niet in het VK, maar in Nederland aangegeven ‘resultaten op equity swaps’ c.q. ‘waardevermeerdering aandelen’ zouden hebben moeten worden toegerekend aan die v.i.

Overige middelen ((xi) en (xii))

Middel (xi) betoogt dat als het Hof meent dat belanghebbendes winstboekingen ‘resultaat uit equity swaps (commercieel) c.q. ‘waardevermeerderingen effecten’ (fiscaal) iets anders aanduiden dan het dividend en zij dus niet het dividend heeft ontvangen, zij dan ook slechts voor de netto door haar ontvangen bedragen in de heffing had moeten worden betrokken en niet voor de bruto bedragen, zoals het Hof heeft beslist.

Ik meen dat dit middel een niet-bestaand oordeel bestrijdt. Het Hof heeft niet beslist dat iets netto of bruto moet worden belast, maar heeft slechts belanghebbendes opgave van ontvangen bedragen gevolgd, die zij in haar jaarrekening resp. haar aangifte aanduidde als resultaat uit ‘equity swaps’ en als ‘waardevermeerderingen effecten’, wat een saldo was van ‘equity swaps trading’ (€ 20.197.000) en ‘equity swaps dividend’ (€ 405.073.000); die laatste bedragen zijn beide aangeduid als ‘net gains on financial instruments held for trading’. Het Hof ziet geen reden om van belanghebbendes opgave af te wijken, onder meer omdat hij het

“6.18.2 (…) goed mogelijk [acht] dat in het resultaat van belanghebbende als dividendvervangende betalingen aan te merken bedragen zijn begrepen. Dit laatste vindt steun in de OSLA, omdat daarin - zoals het Hof deze overeenkomst leest - een compensatie voor de uitlener in de vorm van dividendvervangende betalingen (‘manufactered dividend’) is vooropgesteld en een telkens aflossen volgens deze overeenkomst afhankelijk is van de toepassing van meer specifieke bepalingen, waarvan - zoals hiervoor is geoordeeld - niet aannemelijk is geworden dat deze zijn geëffectueerd. Gronden die het Hof zouden nopen af te wijken van de door belanghebbende in haar aangifte verantwoorde belastbare winst zijn verder niet aangevoerd en acht het Hof ook overigens niet aanwezig.”

Ik zie hierin geen onjuist rechtsoordeel, noch onvoldoende motivering. Zou de belanghebbende met ‘netto’ bedoelen na aftrek van dividendbelasting, dan zou zij indirect toch die belasting verrekenen, hoewel zij niet verrekeningsgerechtigd is. Bedoelde zij een ander ‘netto bedrag’, dan lag het op haar weg om aannemelijk te maken dat en waarom haar aangifte hoe anders had moeten luiden dan zij luidde.

Ik meen dat middel (xi) strandt.

Middel (xii) gaat uit van juridische eigendom van de aandelen als beslissende maatstaf, maar zoals boven bleek, meen ik dat de enige relevante maatstaf is opbrengstgerechtigdheid en meen ik dat het Hof kon oordelen dat de belanghebbende niet aannemelijk heeft gemaakt de opbrengstgerechtigde te zijn geweest. Middel (xii) heeft dan mijns inziens geen belang.

Nu mijns inziens de voorwaarde waaronder de twee incidentele cassatiemiddelen worden voorgesteld niet is vervuld, komt het incidentele beroep van de Staatssecretaris mijns inziens niet aan snee.

Ik geef u in overweging principaal middel (vii) gegrond te verklaren, alle overige principale middelen ongegrond te verklaren, het voorwaardelijk incidentele cassatieberoep buiten behandeling te laten, en de zaak te verwijzen voor onderzoek van de vraag of herstel van de administratieve gebreken bewijsrechtelijk nog zinvol mogelijk is voor de belastingjaren 2009/2010, 2011/2012 en 2012/2013 en zo ja, om daartoe dan een redelijke termijn te stellen waarbinnen omkering en verzwaring van de bewijslast nog kan worden afgewend voor die jaren.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden

Advocaat-Generaal