HR, 31-10-2023, nr. 21/04043

PROCUREUR-GENERAAL

BIJ DE

HOGE RAAD DER NEDERLANDEN

Zitting 12 september 2023

CONCLUSIE

B.F. Keulen

In de zaak

[verdachte] ,

geboren te [geboorteplaats] op [geboortedatum] 1983,

hierna: de verdachte

4. Het hof heeft ten laste van de verdachte bewezenverklaard dat:

‘hij op 11 september 2016 te Groningen [slachtoffer] heeft mishandeld door die [slachtoffer] op te tillen en op/tegen de grond te gooien en terwijl die [slachtoffer] op de grond lag hem te stompen/slaan en te schoppen/trappen, terwijl het feit zwaar lichamelijk letsel, te weten traumatisch hersenletsel, diffuse schade aan (zenuwcellen) hersenbalk, cognitieve beperkingen en blijvende gedragsmatige veranderingen, ten gevolge heeft gehad.’

5. De bewezenverklaring steunt op de volgende bewijsmiddelen (met weglating van verwijzingen):

‘1. De door verdachte op de terechtzitting van de rechtbank Noord-Nederland d.d. 27 juni 2019 afgelegde verklaring, voor zover inhoudende:

Ik reed in een Polo. Men noemt mij ook wel [verdachte] . Ik tilde het slachtoffer op. Als gevolg daarvan kwam hij op de grond terecht. Toen hij op de grond lag heb ik hem twee of drie klappen gegeven in het gezicht. Daarna bewoog hij niet meer.

2. Een naar wettelijk voorschrift opgemaakt proces-verbaal van getuigenverhoor d.d. 14 oktober 2016, (…), inhoudende als verklaring van [betrokkene 1] :

Op 11 september 2016 te Groningen zag ik dat de bestuurder van een Volkswagen Polo en de bestuurder van een Mercedes aan het vechten waren. Op een gegeven moment tilde de bestuurder van de Polo de bestuurder van de Mercedes op, waarna de bestuurder van de Mercedes op de grond terechtkwam. Vervolgens trapte de bestuurder van de Polo hem met de voet op zijn hoofd. Dit heeft hij meerdere keren gedaan.

3. Een naar wettelijk voorschrift opgemaakt proces-verbaal van getuigenverhoor d.d. 14 oktober 2016, (…) inhoudende als verklaring van [betrokkene 2] :

Ik zag op 11 september 2016 te Groningen dat de bestuurder van een Volkswagen Polo en de bestuurder van een Mercedes aan het vechten waren. De bestuurder van de Polo pakte de bestuurder van de Mercedes met één hand beet tussen de benen. Vervolgens tilde hij de bestuurder van de Mercedes op en heeft hem op de grond gegooid. Daarna heeft de bestuurder van de Polo de bestuurder van de Mercedes in de buik getrapt.

4. Een naar wettelijk voorschrift opgemaakt proces-verbaal van getuigenverhoor d.d. 21 september 2016, (…) inhoudende als verklaring van [betrokkene 3] :

Op 11 september 2016 te Groningen zag ik dat er een gevecht was en dat [verdachte] [slachtoffer] (Het hof begrijpt: [slachtoffer] ) beetpakte en op de grond gooide. Ik heb gezien dat [verdachte] [slachtoffer] een paar keer heeft geslagen.

5. Een geneeskundige verklaring van de GGD, d.d. 1 februari 2017, (…) inhoudende:

Medische informatie betreffende [slachtoffer] . Een MRI-scan liet (verse) diffuse schade aan de zenuwcellen in het gebied van de zogenaamde 'hersenbalk' zien. De hersenbalk is de verbinding tussen de twee helften van de grote hersenen en draagt zorg voor de informatie-uitwisseling tussen die helften. Er moet rekening worden gehouden met blijvende cognitieve beperkingen en gedragsmatige veranderingen.’

6. Het hof heeft voorts (onder meer) het volgende inzake het bewijs overwogen (met weglating van voetnoten):

‘Standpunt van de verdediging

De verdediging heeft aangevoerd dat zij op hoofdlijnen de beslissing van de rechtbank onderschrijft. Verdachte heeft gehandeld vanuit noodweer(exces).

Oordeel van het hof

De rechtbank heeft met betrekking tot de feitelijke gang van zaken op 11 september 2016 en de bewezenverklaring het volgende overwogen.

"Uit de combinatie van bewijsmiddelen volgt dat er op 11 september 2016 een aanrijding tussen het slachtoffer, [slachtoffer] , en verdachte heeft plaatsgevonden op het kruispunt van het Damsterdiep en de Oosterhavenstraat te Groningen. Het slachtoffer is met zijn auto, een zwarte Mercedes, tegen de rechter achterzijde van de auto van verdachte, een grijze Volkswagen Polo, gereden. Verdachte en het slachtoffer zijn vervolgens uit hun auto’s gestapt.“ (…)

“Daarop ontstond tussen verdachte en het slachtoffer een gevecht. Verdachte pakte het slachtoffer vervolgens met een hand tussen de benen vast waarna hij hem met twee handen optilde. Verdachte heeft het slachtoffer daarna op de grond gegooid. Op het moment dat het slachtoffer op de grond lag, maakte hij nog schoppende bewegingen in de richting van verdachte. Toen het slachtoffer op de grond lag, heeft verdachte hem nog meerdere malen tegen het hoofd geslagen met zijn vuist en met zijn blote voet geschopt. Daarna is het geweld gestopt.

Het slachtoffer is na het incident buiten bewustzijn aangetroffen. Kort na het incident is bij het slachtoffer enig uitwendig letsel waargenomen, namelijk een lichte zwelling boven de rechter wenkbrauw met daarin een schaafwond. Bij nader medisch onderzoek bleek dat er ook sprake was van niet-zichtbaar hersenletsel. Er is (verse) diffuse schade aan de zenuwcellen in het gebied van de hersenbalk aangetroffen. Zoals uit de aangehaalde medische verklaring blijkt moet rekening worden gehouden met blijvende cognitieve beperkingen en gedragsmatige veranderingen.

Poging doodslag en zware mishandeling

Met betrekking tot de primair ten laste gelegde poging tot doodslag en de subsidiair ten laste gelegde zware mishandeling overweegt de rechtbank het volgende. De rechtbank moet allereerst beoordelen of verdachte met het uitvoeren van de geweldshandelingen opzet, al dan niet in de vorm van voorwaardelijk opzet, had op de dood van het slachtoffer dan wel op zwaar lichamelijk letsel (traumatisch hersenletsel) bij het slachtoffer.

Voorwaardelijk opzet op een bepaald gevolg − in dit geval de dood dan wel zwaar lichamelijk letsel − is aanwezig indien verdachte bewust de aanmerkelijke kans op dat gevolg heeft aanvaard. De beantwoording van de vraag of de gedraging de aanmerkelijke kans op een bepaald gevolg in het leven roept, is afhankelijk van de omstandigheden van het geval, waarbij betekenis toekomt aan de aard van de gedraging en de omstandigheden waaronder deze is verricht. Bepaalde gedragingen kunnen naar hun uiterlijke verschijningsvorm worden aangemerkt als zozeer gericht op een bepaald gevolg dat het − behoudens contra-indicaties − niet anders kan zijn dan dat verdachte bewust de aanmerkelijke kans op het desbetreffende gevolg heeft aanvaard.

Het onderzoek ter terechtzitting en het dossier bieden, naar het oordeel van de rechtbank, onvoldoende aanknopingspunten op basis waarvan vastgesteld kan worden dat verdachte het (voorwaardelijk) opzet had om het slachtoffer te doden dan wel zwaar lichamelijk letsel toe te brengen. Uit de door de rechtbank genoemde bewijsmiddelen volgt dat verdachte het slachtoffer heeft opgetild en op de grond heeft gegooid. Vervolgens heeft verdachte het slachtoffer een aantal keer met zijn vuisten in het gezicht geslagen en met zijn blote voet geschopt, terwijl het slachtoffer op de grond lag. De rechtbank merkt in dit verband op dat het dossier ook getuigenverklaringen bevat die spreken over meer of heftiger geweld dat door verdachte zou zijn gepleegd. De rechtbank constateert echter ook dat deze verklaringen niet consistent zijn over de aard en mate van het geweld of het moment waarop dat gepleegd zou zijn. De rechtbank acht die verklaringen daarom onvoldoende betrouwbaar om aan te kunnen nemen dat er meer is gebeurd dan in de door de rechtbank gebruikte bewijsmiddelen wordt verklaard. Zij passen ook niet bij het geconstateerde uitwendige letsel, waarover hieronder meer.

De geweldshandelingen waarvan naar het oordeel van de rechtbank buiten redelijke twijfel kan worden vastgesteld dat zij door verdachte gepleegd zijn, zijn in beginsel niet van dien aard dat de kans op de dood of zwaar lichamelijk letsel aanmerkelijk is. De rechtbank neemt daarbij in het bijzonder in aanmerking dat op het moment dat het slachtoffer werd opgetild hij nog bij bewustzijn was (hetgeen blijkt uit het feit dat hij zich nog verweerde) en dus de kans had om zijn val te breken. Op grond van de foto ’s die zijn gemaakt door de getuige [betrokkene 4] is aannemelijk dat het slachtoffer dat ook (tot op zekere hoogte) heeft gedaan. Uit deze foto ’s blijkt bovendien dat het slachtoffer en verdachte ongeveer dezelfde lichaamsbouw hebben. Verder is niet komen vast te staan met hoeveel kracht verdachte het slachtoffer op de grond heeft gegooid. Het aangetroffen uitwendige letsel bij het slachtoffer, een lichte zwelling boven de rechter wenkbrauw met daarin een schaafwond, duidt er in ieder geval niet op dat verdachte met dermate grote kracht het slachtoffer op de grond heeft gegooid of (vervolgens) in het gezicht heeft gestompt of heeft geschopt dat hij (voorwaardelijk) opzet had op de dood van het slachtoffer dan wel op zwaar lichamelijk letsel bij het slachtoffer. Voornoemde handelingen van verdachte kunnen dan ook niet naar hun uiterlijke verschijningsvorm worden aangemerkt als zozeer te zijn gericht op de dood van het slachtoffer dan wel op zwaar lichamelijk letsel bij het slachtoffer, dat het niet anders kan dan dat verdachte die kans ook welbewust heeft aanvaard. Er is niet gebleken van feiten en/of omstandigheden die dat in dit geval anders zouden maken.

Die laatste overweging van de rechtbank behoeft enige nadere toelichting. Bij het slachtoffer is immers later in het ziekenhuis traumatisch hersenletsel geconstateerd. Uit de aanwezigheid van dit letsel kunnen naar het oordeel van de rechtbank echter geen harde conclusies worden getrokken over de mate en heftigheid van het geweld dat verdachte heeft toegepast. In het verslag van de behandelend neuroloog van het UMCG valt te lezen dat het slachtoffer in 2015, ongeveer een jaar voor het onderhavige incident, bij een ongeval eveneens traumatisch hersenletsel, in combinatie met een schedelbasisfractuur en een breuk in één van zijn nekwervels had opgelopen. Bij gebreke aan nadere medische informatie valt niet uit te sluiten dat bij het slachtoffer ten tijde van het incident sprake was van één of meer kwetsbare plekken in de schedel of de hersenen, als gevolg waarvan ook een minder zware vorm van geweld tot het thans geconstateerde letsel kan hebben geleid.

Het bovenstaande zegt overigens niets over de vraag of dit letsel aan verdachte kan worden toegerekend. Op die vraag gaat de rechtbank hieronder bij het onderdeel “Causaliteit” nog nader in.

De rechtbank is daarom van oordeel dat verdachte geen opzet heeft gehad − ook niet in voorwaardelijke zin − op de dood van het slachtoffer dan wel op zwaar lichamelijk letsel bij het slachtoffer en zal verdachte van het primair en het subsidiair ten laste gelegde vrijspreken.

Mishandeling met zwaar lichamelijk letsel tot gevolg

Gelet op de hierboven genoemde bewijsmiddelen staat vast dat verdachte het slachtoffer op de grond heeft gegooid, met zijn vuist in het gezicht heeft geslagen en met de blote voet heeft geschopt, terwijl het slachtoffer op de grond lag. Dat levert in beginsel mishandeling op.

De vraag die vervolgens beantwoord moet worden, is of deze mishandeling zwaar lichamelijk letsel tot gevolg heeft gehad.

Het slachtoffer heeft door de gedraging van verdachte traumatisch hersenletsel opgelopen. De cognitieve beperkingen van het slachtoffer duren inmiddels al langer dan vier weken. Er moet zelfs rekening worden gehouden met blijvende cognitieve beperkingen en gedragsmatige veranderingen. Gelet op de aard, de duur en de gevolgen van het letsel en de onzekerheid over de mate van herstel waarbij in ieder geval vaststaat dat er rekening moet worden gehouden met blijvende cognitieve beperkingen, is de rechtbank van oordeel dat het letsel als zwaar lichamelijk in de zin van artikel 82 van het Wetboek van Strafrecht moet worden aangemerkt.

Causaliteit

De raadsman heeft betoogd dat niet vaststaat in hoeverre het traumatisch hersenletsel van het slachtoffer het gevolg is van het handelen van verdachte, omdat het slachtoffer een jaar eerder al een keer was gediagnosticeerd met traumatisch hersenletsel.

De rechtbank stelt voorop dat de beantwoording van de vraag of een causaal verband bestaat tussen de door de verdachte verrichte gedragingen en het zwaar lichamelijk letsel van het slachtoffer, dient plaats te vinden aan de hand van de maatstaf of dit gevolg redelijkerwijs als gevolg van de gedragingen aan de verdachte kan worden toegerekend. Voorafgaand aan het incident functioneerde het slachtoffer normaal. Zo was het slachtoffer tot zeer kort voor het incident nog in staat om auto te rijden. Kort nadat verdachte het slachtoffer op de grond had gegooid en tegen het hoofd van het slachtoffer had geslagen en geschopt, is bij het slachtoffer traumatisch hersenletsel geconstateerd en zijn bij hem cognitieve beperkingen vastgesteld. De rechtbank is gelet op deze feiten en omstandigheden van oordeel dat het niet aan twijfel onderhevig is dat in de keten van gebeurtenissen de gedragingen van verdachte een noodzakelijke factor zijn geweest voor het ingetreden gevolg. De rechtbank acht het onaannemelijk dat zonder het handelen van verdachte het slachtoffer op hetzelfde tijdstip eveneens traumatisch hersenletsel had opgelopen. Verder is de rechtbank van oordeel dat het ingetreden gevolg redelijkerwijs aan de gedragingen van verdachte kan worden toegerekend. Het is voor risico van verdachte dat er bij het slachtoffer al eerder sprake is geweest van traumatisch hersenletsel waardoor wellicht het hoofd dan wel de hersenen van het slachtoffer al kwetsbaar waren.”

Het hof neemt de bovenstaande overwegingen van de rechtbank over en maakt deze tot de zijne.

Aanvullend overweegt het hof nog het volgende.

Over de aard en de mate van het op het slachtoffer uitgeoefende geweld geeft het dossier een diffuus beeld nu de verschillende getuigenverklaringen op onderdelen uiteen lopen. Op basis van de verschillende getuigenverklaring kan in ieder geval wel worden vastgesteld dat verdachte het slachtoffer op de grond heeft gegooid en heeft geslagen en met blote voeten heeft geschopt tegen het hoofd van het slachtoffer terwijl het op de grond lag. Hoe vaak en met welke kracht die geweldshandelingen zijn verricht is op basis van de getuigenverklaringen echter niet met voldoende zekerheid vast te stellen. In hoger beroep zijn geen nadere feiten of omstandigheden bekend geworden die dit anders maken.

De advocaat-generaal heeft ter terechtzitting in hoger beroep nog gewezen op de verklaring van getuige [betrokkene 5] . Zij stond op korte afstand en heeft alles gezien. Zij heeft ook consistent verklaard, zo heeft de advocaat-generaal betoogd. Het hof overweegt daarover dat de verklaring van getuige [betrokkene 5] , in het licht van de overige verklaringen in het dossier, geen wezenlijk ander inzicht geeft dan dat verdachte het slachtoffer op de grond heeft gegooid en tegen het hoofd van het slachtoffer heeft geslagen en geschopt. Gelet op alle stukken in het dossier blijft het beeld over het door verdachte toegepaste geweld diffuus. Tegen die achtergrond ziet het hof in de verklaring van deze getuige op zichzelf genomen onvoldoende aanleiding om daaraan in de totale weging van het bewijs een doorslaggevende of andere betekenis toe te kennen.

Het aldus uit het dossier oprijzende beeld over de gedragingen van verdachte biedt naar het oordeel van het hof onvoldoende grondslag om daaruit eenduidige conclusies te kunnen trekken over (voorwaardelijk) opzet op de dood dan wel het toebrengen van zwaar lichamelijk letsel zodat verdachte van het primair en subsidiair tenlastegelegde zal worden vrijgesproken. Wel acht het hof, zoals ook de rechtbank met juistheid heeft geconcludeerd, het meer subsidiair tenlastegelegde wettig en overtuigend bewezen.’

Het vonnis, het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep, het beroep op noodweer(exces), de verwerping daarvan en twee arresten inzake noodweer(exces)

7. Het vonnis houdt onder meer het volgende in (met weglating van een deel van de voetnoten):

‘Feitelijke toedracht

(…)

Uit deze combinatie van bewijsmiddelen volgt dat er op 11 september 2016 een aanrijding tussen het slachtoffer, [slachtoffer] , en verdachte heeft plaatsgevonden op het kruispunt van het Damsterdiep en de Oosterhavenstraat te Groningen. Het slachtoffer is met zijn auto, een zwarte Mercedes, tegen de rechter achterzijde van de auto van verdachte, een grijze Volkswagen Polo, gereden. Verdachte en het slachtoffer zijn vervolgens uit hun auto's gestapt. Op het moment dat het slachtoffer bij verdachte was, sloeg hij verdachte direct met een vuist tegen zijn hoofd en pakte hij hem vast.1.Daarop ontstond tussen verdachte en het slachtoffer een gevecht. Verdachte pakte het slachtoffer vervolgens met een hand tussen de benen vast waarna hij hem met twee handen optilde. Verdachte heeft het slachtoffer daarna op de grond gegooid. Op het moment dat het slachtoffer op de grond lag, maakte hij nog schoppende bewegingen in de richting van verdachte. Toen het slachtoffer op de grond lag, heeft verdachte hem nog meerdere malen tegen het hoofd geslagen met zijn vuist en met zijn blote voet geschopt. Daarna is het geweld gestopt.

(…)

Noodweer en noodweer-exces

Verdachte heeft verklaard dat hij geweld moest gebruiken tegen het slachtoffer omdat hij onverhoeds door hem werd aangevallen en zich op dat moment niet aan de aanval kon onttrekken. De verdediging heeft om die reden een beroep gedaan op de strafuitsluitingsgronden noodweer dan wel noodweer-exces.

Voor een geslaagd beroep op noodweer(-exces) moet allereerst de vraag worden beantwoord of er sprake was van een ogenblikkelijke wederrechtelijke aanranding van verdachte dan wel een onmiddellijk dreigend gevaar daarvoor en vervolgens of de door verdachte tegen deze (dreigende) aanranding gevoerde verdediging noodzakelijk was (anders gezegd: of aan het subsidiariteitsvereiste is voldaan). Tenslotte moet worden beoordeeld of de gekozen wijze van verdediging tegen de aanranding geboden was (oftewel: of aan het proportionaliteitsvereiste is voldaan).

Uit de feiten en omstandigheden zoals hierboven onder feitelijke toedracht weergegeven acht de rechtbank het aannemelijk dat inderdaad sprake is geweest van een noodweersituatie. De rechtbank neemt de daar in voetnoot 1 genoemde getuigenverklaringen tot uitgangspunt omdat deze getuigen het gevecht van begin af aan gezien hebben en, gelet op de plaats waar zij zich op dat moment bevonden, ook goed konden zien wat er gebeurde. De rechtbank weegt daarin bovendien mee dat het slachtoffer ook voorafgaand aan de aanrijding al agressief was, gelet op de verklaringen van de getuigen [betrokkene 6] en [betrokkene 7] over diens gedrag bij het terras van Café [A] , en dat er aanwijzingen zijn dat hij mogelijk cocaïne had gebruikt, een middel dat volgens zijn echtgenote [betrokkene 8] op hem doorgaans een “paranoïde” uitwerking had.

Uit de aangehaalde getuigenverklaringen volgt dat er sprake was van een ogenblikkelijke wederrechtelijke aanranding van verdachte, doordat het slachtoffer verdachte direct nadat ze beiden uit hun auto waren gestapt met een vuist tegen zijn hoofd sloeg en hem vast pakte. Verdachte mocht zich daartegen verdedigen.

Wel is de rechtbank van oordeel dat het door de verdachte gekozen verdedigingsmiddel niet in redelijke verhouding staat tot de ernst van de aanranding. Van verdachte had in redelijkheid mogen worden gevergd dat hij, nadat hij het slachtoffer op de grond had gegooid, was gestopt met zijn verdediging en was weggelopen van het slachtoffer. De aanranding was toen immers afgewend.

Op grond van artikel 41 lid 2 van het Wetboek van Strafrecht is een overschrijding van de grenzen van noodzakelijke verdediging verontschuldigbaar, indien zij het onmiddellijke gevolg is geweest van een hevige gemoedsbeweging die door de aanranding is veroorzaakt. Hierbij moet worden gekeken naar de mate waarin de grenzen van de noodzakelijke verdediging zijn overschreden alsmede de aard en de intensiteit van de hevige gemoedsbeweging.

Uit de verklaring van verdachte komt naar voren dat hij erg schrok van de onverhoedse vuistslag in zijn gezicht die hij van het slachtoffer kreeg, een vuistslag die bovendien werd uitgedeeld op een moment dat hij toch al behoorlijk ontdaan was van de aanrijding kort daarvoor, zeker omdat de auto van het slachtoffer zijn auto had geraakt op de plaats waar zijn dochtertje zat. Verdachte heeft beschreven dat zijn vrees over het welzijn van zijn dochtertje door de aanval van het slachtoffer extra groot werd, omdat hij bang was dat zijn dochtertje mogelijk ook iets zou worden aangedaan. Verdachte en het slachtoffer stonden namelijk op het moment dat hij werd geslagen bij het portier waar zijn dochtertje achter klem zat. De rechtbank acht de verklaring van verdachte dat hij als gevolg van de aldus (mede) door toedoen van het slachtoffer veroorzaakte heftige gemoedsbeweging de grenzen van de noodzakelijke verdediging uit het oog heeft verloren, aannemelijk. De rechtbank neemt daarbij in aanmerking dat uit het reclasseringsadvies van 3 april 2017 blijkt dat eerder, ten behoeve van de beoordeling van een ander delict, is vastgesteld dat verdachte zeer betrokken is op zijn gezin en dat hij heftig kan reageren als zijn gezin wordt bedreigd.

Gelet op het voorgaande is de rechtbank van oordeel dat het geweld dat verdachte heeft gepleegd nadat het slachtoffer op de grond terecht was gekomen - met zijn vuist slaan in het gezicht van het slachtoffer en hem met blote voet schoppen - niet strafbaar is, nu verdachte verontschuldigbaar te ver is gegaan in zijn reactie op de aanval van verdachte. Het beroep op noodweer-exces slaagt dus.’

8. Uit het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep, gehouden op 2 september 2021, blijkt dat de verdachte aldaar onder meer het volgende heeft verklaard:

‘Ik kan me wel herinneren wat er die dag is gebeurd. Het slachtoffer had een grote auto. Je hoorde de motor van zijn auto draaien. Bij de botsing ging mijn hele auto opzij. Mijn dochter was erg geschrokken en ik wilde naar haar toe. Daarom ben ik uitgestapt. Zij zat achterin de auto. Ik kreeg haar portier niet open. Het slachtoffer schreeuwde wat en ik draaide mij om. Ik kreeg toen gelijk een klap. Ik heb geen woord met hem kunnen wisselen. Ik ben niet op hem afgelopen.

Ik kreeg een vuistslag waardoor ik naar de grond ging. De klap kwam onverwachts dus toen viel ik. Ik kon mij net met één hand vasthouden waardoor ik mij verwond heb aan mijn gezicht. Ik wist niet wat mij overkwam. Het slachtoffer was op mij in aan het slaan. Ik probeerde op te staan en ik tilde hem mee omhoog waardoor hij naar de grond ging. U houdt mij een foto voor waarop ook is te zien dat een persoon een andere persoon optilt. Klopt. Dat is het moment waar ik het over heb. Ik kon niets anders doen dan hem optillen. Nadat hij viel bleef hij schoppen en slaan. Ik heb toen teruggeslagen tot hij geen gevaar meer vormde. Daarvoor heb ik hem niet eerder geslagen. Ik heb hem geslagen op zijn gezicht en op zijn borst. Op dat moment was hij mij ook nog aan het schoppen en aan het slaan. Ik heb geslagen totdat hij niet meer sloeg. Tot hij bewusteloos was. Daarna heb ik hem samen met een Duitse man in de stabiele zijligging gelegd.

U vraagt mij hoe ik hem heb opgetild. Het was een soort van optillen en wij vielen samen op de grond . U houdt mij voor dat getuigen ook hebben verklaard over dat ik hem naar de grond heb gegooid. Dat vergt de nodige kracht. Zo sterk ben ik niet. U houdt mij pagina 40 van het voorgeleidingsproces-verbaal voor en dat daarop is te zien dat het slachtoffer met zijn hoofd richting de grond gaat.

(…)

U vraagt mij of ik hem ook bij de nek of keel heb gepakt en wijst op pagina 53 van het voorgeleidingsproces-verbaal (…). Op de foto die u laat zien ziet het eruit als een houdgreep. Misschien dat het is gebeurd in het moment van de worsteling. Dat was om hem naar de grond te werken. Ik heb geen nek klem of iets dergelijks aangelegd.

U houdt mij voor dat ook twee getuigen hebben verklaard dat ik een beweging met mijn knie heb gemaakt. Dat is misschien tijdens de worsteling gebeurd. Op dat moment hing ik over hem heen. Misschien is dat wat de getuigen hebben gezien. Ik was op blote voeten en in een korte broek. Als ik hem zo vaak met mijn knie in zijn gezicht zou hebben geraakt zaten er waarschijnlijk hele andere foto’s van het slachtoffer in het dossier. Hij had alleen een snee boven zijn hoofd vanwege de val of de klap. Ik heb niet geschopt of getrapt. Zoals gezegd was ik op blote voeten en als ik dat had gedaan had ik er ook wel mank bijgelopen.

Het was inderdaad heftig dat hij buiten bewustzijn raakte. Daarvan ben ik geschrokken. Ik heb hem wel in een stabiele zijligging gelegd. Ik ben er bij gebleven tot de hulpdiensten er waren. Op dat moment is het heel heftig wat er allemaal gebeurt. Er staan ook allemaal mensen om heen. Die hebben een vooroordeel over mij omdat ik de man ben die een ander knock-out heeft geslagen. Zij hebben echter niet gezien wat er aan vooraf is gegaan, dat ik uit mijn auto stapte en dat hij mij heeft geslagen. Op dat moment heeft niemand geprobeerd mij weg te trekken. Er was niemand bij. Nadat het gebeurd was wel. Er was nog een woordenwisseling met de broer van meneer.

U houdt mij voor dat getuigen de inhaalactie van mij krankzinnig hebben genoemd. De Mercedes stond zo aan de kant dat ik er gewoon om heen kom. Bij het stoepje moest ik even afremmen. Op het moment dat ik er omheen ging stond hij op zijn remlichten en had hij zijn hoofd naar beneden. Hij maakte geen aanstalten om verder te rijden. Er was geen aanleiding om achter hem te wachten. Het was ook een brede straat. Toen hij mij van achteren raakte was ik al voorbij zijn auto. Het was geen bijzondere actie.

Naar mijn mening heb ik niets fout gedaan Ik moest mezelf verdedigen omdat hij mij aan het slaan was. Als hij mij niet had geslagen was het niet gebeurd. Ik vind niet dat ik op dat moment te heftig heb gereageerd. Voor mij was het ook heel heftig. Ik vind het heel erg.

(…)

Mijn dochter zat op het moment van de aanrijding aan de kant waar hij tegen aanreed. Dat was rechtsachter. Voordat ik ben uitgestapt heb ik mij eerst omgedraaid naar mijn vrouw en dochter. Mijn dochter begon te huilen van de schrik. Ik wilde haar uit de auto halen om te troosten.

U houdt mij voor dat ik bij de politie hebt verklaard op pagina 306 van het dossier dat ik naar de achterkant van de auto liep om de schade te bekijken. Ja de schade zat aan de achterkant van de auto. Naar de schade en naar mijn dochter kijken deed ik in één keer. Ik liep om de auto heen om naar het portier van mijn dochter te gaan, naar de zijkant. Het portier rechtsachter. Ik stond met mijn rug naar het slachtoffer toe. Ik hoorde hem iets schreeuwen. Toen wilde ik mij omdraaien en kreeg ik een klap. Ik heb geen woord met hem kunnen wisselen. De klap kwam van achteren. Daarom ging ik naar de grond en daardoor had ik een snee in mijn gezicht, aan de zijkant van mijn hoofd. Ik ben niet naar het slachtoffer toegelopen.’

9. Uit het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep blijkt voorts dat de raadsman het woord tot verdediging heeft gevoerd overeenkomstig een op schrift gesteld pleidooi. De overgelegde pleitnota houdt onder meer het volgende in (met weglating van verwijzingen):

‘Noodweersituatie

14) De vraag is vervolgens of cliënts daad strafbaar is en hij een strafbare dader betreft. Onder verwijzing naar punt 16 t/m 29 van de pleitnota die in eerste aanleg is overlegd, vindt de verdediging dat dat niet het geval is nu de aannemelijkheid van een noodweersituatie in voldoende mate is komen vast te staan. Ik zal de bewijsmiddelen die ik daartoe redengevend acht kort opsommen:

- Verklaring [betrokkene 9] in PV van bevindingen van 11 september 2016 (…), waaruit volgt dat cliënt na het voorval riep: “zie je niet wat hij doet, hij valt mij aan”;

- Verklaring verbalisant [verbalisant] in PV van bevindingen van 11 september 2016 (…), waarin als verklaring van cliënt wordt weergegeven: “Hierop hoorde ik [verdachte] zeggen dat hij was uitgestapt waarna hij zag dat de bestuurder van de zwarte Mercedes op hem afkwam. Ik hoorde [verdachte] zeggen dat hij vervolgens aangevallen werd door de bestuurder van de zwarte Mercedes en dat hij zichzelf moest verdedigen.”

- Verklaring [betrokkene 3] in PV van bevindingen van 11 september 2016 (…), waarin als verklaring van [betrokkene 3] wordt weergegeven: “De bestuurder van de zwarte auto stapte uit en liep op de bestuurder van de grijze auto af die ook uitgestapt was en hij sloeg deze man. Ik ken de man die geslagen was als [verdachte] .”;

- Verklaring van [betrokkene 10] in PV van verhoor getuige van 11 september 2016 (…), waarin staat beschreven: “Ik zag dat [verdachte] ook uitstapte en op de Arabische man afliep. Ik hoorde dat [verdachte] zei wat doe jij nou, mijn dochter zit in de auto.’ Ik zag dat de Arabische uitziende man op [verdachte] afliep hard lachte en direct insloeg op het gezicht van [verdachte] .”;

- Verklaring van [betrokkene 1] in PV van verhoor (…), waarin staat beschreven: “Toen de bestuurder van de Mercedes bij de bestuurder van de Polo aankwam, sloeg hij er ook meteen op. De bestuurder van de Mercedes haalde met gestrekt arm uit en sloeg met zijn vuist tegen het hoofd van de bestuurder van de Polo. Dat gebeurde met volle kracht en was ook zeer heftig. De bestuurder van de Polo was verbouwereerd….”;

- Het duidelijke letsel bij cliënt dat op pagina 93 van het einddossier is waar te nemen. Voor de goede orde; dit is wat een rake kaakslag op het gezicht met de gezichtshuid doet.

15) De getuigenverklaringen die in dit kader zijn opgenomen hebben (nogmaals) als overeenkomst dat deze (i) de situatie vanaf het begin, (ii) onafgebroken en (iii) van korte afstand hebben waargenomen, terwijl (iv) deze niet werden gehinderd door enige activiteit of randverschijnsel. Het beeld dat [slachtoffer] agressief was en als eerste geweld gebruikte wordt voorts versterkt door de verklaring van [betrokkene 7] , waarin hij beschrijft dat [slachtoffer] op enig moment langs kwam rijden, ging staan in zijn auto en naar beide kanten van zijn auto spuugde, hetgeen zeer agressief over kwam. Voorts werd cocaïne aangetroffen in het voertuig en was [slachtoffer] destijds bekend met een cocaïne verslaving. Cliënt zat met zijn vriendin en dochtertje in het voertuig, was op slippers en het gezin zou gezellig gaan zwemmen.

16) De Officier van justitie heeft in de appelschriftuur bepleit dat een noodweersituatie in zijn geheel niet aannemelijk is geworden. De verdediging kan het Openbaar Ministerie op dat punt moeilijk volgen. Op het moment dat je de vele duidelijke signalen van een noodweersituatie passeert, dan wel niet serieus neemt, dan getuigt dat van een zeer subjectieve lezing van het dossier waarbij kennelijk wordt geredeneerd in de richting tot het wenselijk geachte resultaat.

Proportionaliteit en subsidiariteit

17) De proportionaliteit en subsidiariteit bestaan er in dat het verdedigingsmiddel (fysiek geweld) in redelijke verhouding heeft gestaan tot de ernst van de aanranding. Dit is te meer het geval nu beide heren − blijkens getuigenverklaringen − ongeveer even lang en bovendien aan elkaar gewaagd waren. Voorts was sprake van een acute situatie door toedoen van een plotselinge aanval volgend op een aanrijding, waarbij cliënts dochtertje zich mogelijk nog in een penibele situatie bevond. De verdediging is derhalve van oordeel dat sprake is van verschoonbaar handelen nu cliënt zich kan beroepen op noodweer, hetgeen dient te resulteren in een ontslag van alle rechtsvervolging.

Noodweerexces

18) In het geval cliënt de grenzen van de proportionaliteit is overschreden door zijn geweldshandelingen voort te zetten op het moment dat de situatie er niet meer om vroeg, dan is de verdediging van oordeel dat hem in dat geval een beroep op noodweerexces toekomt. Cliënt verklaart zijn gemoedstoestand het zelf het beste bij de rechter-commissaris, waarbij hij te kennen geeft dat de korte opsomming van gebeurtenissen, te weten: (i) aanrijding, (ii) schrikreactie, (iii) polshoogte willen nemen bij dochter en vriendin maar niet de kans krijgen omdat hij direct wordt aangevallen, een stressreactie teweeg bracht waarbij de adrenaline in één keer omhoog schoot. Door de opsomming van stressfactoren kwam cliënt in de overlevingsmodus terecht. De psycholoog die in zijn zaak gerapporteerd heeft acht het waarschijnlijk dat cliënt overrompeld is geweest en dit beeld vindt ondersteuning in de verklaring van getuige [betrokkene 1] die cliënt op dat moment omschrijft als verbouwereerd.

19) Anders dan door de Officier van justitie is beschreven in de appelschriftuur, acht de verdediging het niet aannemelijk dat sprake is geweest van een excessieve overschrijding die niet meer zou kunnen worden toegeschreven aan de ontstane gemoedsbeweging. In dat kader wens ik wederom te wijzen op het beperkte uitwendige letsel, alsmede de omstandigheden die door getuigen worden benoemd kort na het voorval, waarbij cliënt zou hebben staan ijsberen rond de situatie, waarbij hij tegenover omstanders herhaalde wat [slachtoffer] hem zojuist had aangedaan. Cliënt zat op dat moment nog evident in die gemoedsbeweging. De verdediging is dan ook van oordeel dat cliënt dient te worden ontslagen van alle rechtsvervolging.’

10. Het hof heeft inzake de strafbaarheid van de verdachte het volgende overwogen:

‘Noodweer(exces)

Door en namens verdachte is ter terechtzitting van het hof aangevoerd dat hij heeft gehandeld uit noodweer. Ingeval het hof uit zou gaan van een overschrijding van de grenzen van de noodzakelijke verdediging heeft de raadsman ter terechtzitting van het hof bepleit dat verdachte dan een beroep op noodweerexces toekomt.

De advocaat-generaal heeft in hoger beroep gesteld dat verdachte geen geslaagd beroep op noodweer of noodweerexces toekomt. Daartoe is aangevoerd dat verdachtes lezing over de aanvang van de gebeurtenissen geen steun vindt in de overige bewijsmiddelen. Diverse getuigen die de vechtpartij goed hebben kunnen waarnemen hebben verdachte aangewezen als agressor. Er was geen wederrechtelijke aanval vanuit het slachtoffer en het handelen van verdachte was aanvallend van aard.

Voor een geslaagd beroep op noodweer is vereist dat het begane feit geboden was door de noodzakelijke verdediging van − in casu − verdachtes lijf tegen een ogenblikkelijke wederrechtelijke aanranding.

Uit de feiten en omstandigheden zoals hierboven is vermeld acht het hof - net als de rechtbank - aannemelijk dat sprake is geweest van een noodweersituatie. Ook voor de aanvang van het incident geldt dat er door uiteenlopende verklaringen van de verschillende getuigen een diffuus beeld is. Er zijn verschillende getuigen die niet alles hebben gezien. Het hof acht de verklaring van getuige [betrokkene 1] op dit punt helder en betrouwbaar, anders dan de verklaring van getuige [betrokkene 5] . Zij heeft pas bij de rechter-commissaris gezegd dat verdachte als eerste een klap uitgedeeld zou hebben. Ook de verklaring van getuige [betrokkene 4] is wat dit aspect betreft niet eenduidig. Hij was ondertussen ook bezig met andere dingen (hij kwam aanfietsen en ging foto’s maken).

Het hof gaat uit van de situatie waarbij over en weer geweldshandelingen zijn verricht. Verdachte en het slachtoffer hebben elkaar over en weer vast en duwen en trekken.

Aannemelijk is dat op enig moment een situatie is ontstaan dat verdachte zich heeft moeten verdedigen tegen een wederrechtelijke aanranding jegens hem. Als reactie heeft verdachte het slachtoffer naar de grond gewerkt en is daarbij bovenop het slachtoffer komen te liggen. Op dat moment is de situatie ontstaan dat verdachte de overhand had. Van het slachtoffer ging op dat moment geen dreiging meer uit en de aanranding was van de zijde van het slachtoffer gestopt. Van een noodweersituatie voor verdachte was vanaf dat moment geen sprake meer. De geweldshandelingen van verdachte zijn op dat moment echter niet gestopt. Verdachte is doorgegaan en heeft het slachtoffer tegen het hoofd geslagen en geschopt.

Van noodweerexces is sprake indien de overschrijding van de grenzen van noodzakelijke verdediging het onmiddellijke gevolg is geweest van een hevige gemoedsbeweging, door de aanranding veroorzaakt. Bij de beantwoording van de vraag of in een concreet geval van een dergelijk "onmiddellijk gevolg" sprake is geweest, komt betekenis toe aan de mate waarin de grenzen van de noodzakelijke verdediging zijn overschreden alsmede aan de aard en de intensiteit van de hevige gemoedsbeweging.

Verdachte heeft verklaard dat hij bezorgd was over zijn kind dat zich op de achterbank van de auto bevond ten tijde van de aanrijding met het slachtoffer en dat hij kwaad was dat hij na de aanrijding uit het niets door het slachtoffer werd aangevallen.

Het hof acht het voorstelbaar dat verdachte in de situatie waarin hij verkeerde werd geconfronteerd met diverse emoties, zoals ook door hem is verklaard. Dat de aard en de intensiteit van deze gemoedsbeweging dusdanig was dat hij daardoor de grenzen heeft overschreden, is echter niet aannemelijk geworden. Verdachte heeft slechts in algemene termen verklaard dat hij angstig en kwaad was. Tegen de achtergrond van het door verdachte gebezigde geweld heeft verdachte naar het oordeel van het hof echter onvoldoende inkleuring gegeven aan de door hem gevoelde emoties. In elk geval onvoldoende om de hevigheid van de gemoedsbeweging die werd ingegeven door deze specifieke situatie te kunnen duiden. Daarmee is naar het oordeel van het hof niet aannemelijk geworden dat bij verdachte sprake is geweest van een zodanig hevige gemoedsbeweging dat hem een beroep op noodweerexces toekomt.

Verdachte is strafbaar aangezien geen omstandigheid is gebleken of aannemelijk geworden die verdachte niet strafbaar zou doen zijn.’

11. Artikel 41 Sr luidt als volgt:

‘1. Niet strafbaar is hij die een feit begaat, geboden door de noodzakelijke verdediging van eigen of eens anders lijf, eerbaarheid of goed tegen ogenblikkelijke, wederrechtelijke aanranding.

2. Niet strafbaar is de overschrijding van de grenzen van noodzakelijke verdediging, indien zij het onmiddellijk gevolg is geweest van een hevige gemoedsbeweging, door de aanranding veroorzaakt.’

12. Het overzichtsarrest inzake noodweer(exces) bevat onder meer de volgende overwegingen (met weglating van voetnoten):2.

‘Inleiding

(…)

14. Het middel bevat de klacht dat het hof het verweer dat sprake is van noodweerexces heeft verworpen op gronden die deze verwerping niet kunnen dragen en/of dat deze verwerping niet begrijpelijk is gemotiveerd. Bij de weergave van dat verweer wijst de steller van het middel ook op een passage in de pleitnota die in eerste aanleg is overgelegd. Nu het hof niet met de verwijzing naar die pleitnota heeft ingestemd, ga ik aan die verwijzing voorbij.4.

15. De steller van het middel vat ’s hofs verwerping van het gevoerde verweer aldus samen dat niet aannemelijk is geworden dat bij de verdachte sprake is geweest van een zodanige hevige gemoedsbeweging dat hem een beroep op noodweerexces toekomt. Tegen de overwegingen waarin het hof dat oordeel heeft onderbouwd worden een aantal deelklachten geformuleerd. De eerste deelklacht ziet op ’s hofs overwegingen inzake de aanvang van het incident. De steller van het middel wijst erop dat het hof overweegt dat het de verklaring van de getuige [betrokkene 1] op dit punt helder en betrouwbaar acht, maar dat het hof het deel van de verklaring van [betrokkene 1] over de aanvang van het incident niet heeft opgenomen onder de bewijsmiddelen. Uit het vonnis zou volgen dat de rechtbank uit (onder meer) de verklaring van [betrokkene 1] heeft afgeleid dat ‘op het moment dat het slachtoffer bij verdachte was, hij de verdachte direct met een vuist tegen zijn hoofd sloeg en hem vastpakte’. De steller van het middel wijst erop dat Uw Raad in het overzichtsarrest heeft overwogen dat nauwkeurige en feitelijke vaststellingen bij de beoordeling van een beroep op noodweer(exces) van belang kunnen zijn. Geklaagd wordt dat het hof, zo begrijp ik, onvoldoende heeft vastgesteld omtrent de feiten en omstandigheden die door de verdediging aan het beroep op noodweer(exces) ten grondslag zijn gelegd, en het verweer daardoor onvoldoende gemotiveerd heeft verworpen.

16. Het hof heeft overwogen dat het aannemelijk acht dat sprake is geweest van een noodweersituatie. Voor de aanvang van het incident geldt volgens het hof dat ‘er door uiteenlopende verklaringen van de verschillende getuigen een diffuus beeld is’, en dat het hof de verklaring van getuige [betrokkene 1] ‘op dit punt helder en betrouwbaar’ acht. De voor het bewijs gebezigde verklaring van deze getuige houdt in dat hij zag ‘dat de bestuurder van een Volkswagen Polo en de bestuurder van een Mercedes aan het vechten waren’. Uit ’s hofs overwegingen volgt voorts dat het de verklaring van getuige [betrokkene 5] bij de rechter-commissaris, inhoudend ‘dat verdachte als eerste een klap uitgedeeld zou hebben’ niet betrouwbaar acht. En dat het hof de verklaring van getuige [betrokkene 4] ‘wat dit aspect betreft niet eenduidig’ acht. Het hof overweegt vervolgens dat het uitgaat ‘van de situatie waarbij over en weer geweldshandelingen zijn verricht. Verdachte en het slachtoffer hebben elkaar over en weer vast en duwen en trekken. Aannemelijk is dat op enig moment een situatie is ontstaan dat verdachte zich heeft moeten verdedigen tegen een wederrechtelijke aanranding jegens hem.’

17. Het hof stelt niet met zoveel woorden vast wie met de geweldshandelingen begonnen is. Het overweegt wel dat het de verklaring van de getuige [betrokkene 1] ‘op dit punt helder en betrouwbaar’ acht. Het hof heeft het deel van de verklaring van getuige [betrokkene 1] over de aanvang van de geweldshandelingen evenwel niet tot het bewijs gebezigd en citeert dat deel in deze context ook niet. De raadsman heeft het betreffende deel van de verklaring van getuige [betrokkene 1] in zijn pleidooi wel geciteerd; daaruit blijkt dat [betrokkene 1] heeft verklaard dat de bestuurder van de Mercedes meteen sloeg toen hij bij de bestuurder van de Polo aankwam. Hij ‘haalde met gestrekte arm uit en sloeg met zijn vuist tegen het hoofd van de bestuurder van de Polo. Dat gebeurde met volle kracht en was ook zeer heftig.’

18. Ik heb mij afgevraagd of de overwegingen van het hof zo kunnen worden gelezen dat het hof impliciet is uitgegaan van dit deel van de verklaring van getuige [betrokkene 1] . In de zinnen die volgen op de overweging dat het hof de verklaring van getuige [betrokkene 1] ‘op dit punt helder en betrouwbaar’ acht, wijst het erop dat getuige [betrokkene 5] pas bij de rechter-commissaris heeft gezegd dat de verdachte als eerste een klap uitdeelde, en dat de verklaring van getuige [betrokkene 4] wat dit aspect betreft niet eenduidig is. Dat zou erop kunnen duiden dat het hof ervanuit is gegaan dat niet de verdachte is begonnen met slaan maar het slachtoffer. Tegen deze lezing pleit evenwel dat het hof in de volgende alinea overweegt dat het uitgaat van een situatie waarin over en weer geweldshandelingen zijn verricht, verdachte en slachtoffer elkaar ‘over en weer’ vast hebben en duwen en trekken, en dat (naar ik begrijp tijdens het over en weer verrichten van geweldshandelingen) ‘op enig moment een situatie is ontstaan dat verdachte zich heeft moeten verdedigen’. En het hof heeft in het citaat uit het vonnis betreffende de feitelijke toedracht de zin betreffende de aanvang weggelaten (‘Op het moment dat het slachtoffer bij verdachte was, sloeg hij verdachte direct met een vuist tegen zijn hoofd en pakte hij hem vast’).

19. De beoordeling van de feitelijke grondslag van het verweer komt mij in het licht van deze overwegingen niet zonder meer begrijpelijk en toereikend onderbouwd voor. De verklaring van de getuige [betrokkene 1] , die het hof ‘op dit punt helder en betrouwbaar’ acht, houdt in dat het slachtoffer met de geweldshandelingen is begonnen, door met volle kracht met zijn vuist tegen het hoofd van de verdachte te slaan. Het hof licht niet toe waarom het, anders dan de rechtbank, desondanks niet van deze lezing van de gebeurtenissen is uitgegaan. Ik wijs er daarbij op dat deze feitelijke vaststelling blijkens ’s hofs overwegingen in het (voortbouwend) appel een omstreden punt was. Ik neem voorts in aanmerking dat het hof niet heeft onderbouwd op basis van welke verklaringen of andere aanwijzingen het is uitgegaan van een situatie waarbij ‘over en weer geweldshandelingen zijn verricht’ zonder dat (zo begrijp ik) ofwel het slachtoffer ofwel de verdachte is begonnen. Daardoor wordt niet duidelijk wat ertoe heeft geleid dat het hof op dit punt kennelijk toch niet van de heldere en betrouwbare verklaring van getuige [betrokkene 1] is uitgegaan.

20. Dat het hof op dit punt afwijkt van de rechtbank ondergraaft de begrijpelijkheid van ’s hofs overwegingen en oordeel ook in ander opzicht. Het hof heeft de geweldshandelingen die over en weer zijn verricht gekwalificeerd als ‘over en weer duwen en trekken’. Het acht aannemelijk ‘dat op enig moment een situatie is ontstaan dat verdachte zich heeft moeten verdedigen tegen een wederrechtelijke aanranding jegens hem’. Het duwen en trekken zelf heeft het hof, zo begrijp ik, niet als een ogenblikkelijke wederrechtelijke aanranding aangemerkt, mogelijk omdat ‘over en weer geweldshandelingen zijn verricht’ en het hof aldus is uitgegaan van een situatie waarin zowel de gedragingen van het slachtoffer als die van de verdachte als aanvallend moeten worden aangemerkt.5.Het hof heeft evenwel niet duidelijk gemaakt op basis van welke feiten en omstandigheden (in het bijzonder gedragingen van het latere slachtoffer) het aannemelijk acht dat op enig moment een situatie is ontstaan waarin de verdachte ‘zich heeft moeten verdedigen tegen een ogenblikkelijke wederrechtelijke aanranding jegens hem’.

21. Met de steller van het middel meen ik dat de overwegingen van het hof inzake de aanvang van het incident mede in het licht van hetgeen daaromtrent door en namens de verdachte is aangevoerd niet zonder meer begrijpelijk zijn.6.Met de steller van het middel meen ik voorts dat de onduidelijkheid over de daadwerkelijke ogenblikkelijke wederrechtelijke aanranding door het latere slachtoffer de begrijpelijkheid aantast van het oordeel dat niet aannemelijk is geworden dat bij de verdachte sprake is geweest van een zodanige hevige gemoedsbeweging dat hem een beroep op noodweerexces toekomt. De aard en ernst van de aanranding bepaalt mede of aannemelijk is dat zij een hevige gemoedsbeweging tot gevolg heeft gehad.7.

22. De eerste deelklacht slaagt.

23. De steller van het middel voert ook meer in het algemeen aan dat het hof in het ongewisse heeft gelaten of de feiten en omstandigheden die de verdediging aan het verweer ten grondslag heeft gelegd aannemelijk zijn geworden. Dat verweer wordt aldus samengevat dat de optelsom van (i) de aanrijding; (ii) de schrikreactie; en (iii) het poolshoogte willen nemen bij dochter en vriendin maar niet de kans krijgen omdat hij direct wordt aangevallen bij de verdachte een stressreactie teweeg heeft gebracht en dat de verdachte door deze optelsom van stressfactoren ‘in de overlevingsmodus terecht is gekomen’.

24. Het hof heeft overwogen dat de verdachte heeft verklaard ‘dat hij bezorgd was over zijn kind dat zich op de achterbank van de auto bevond ten tijde van de aanrijding met het slachtoffer en dat hij kwaad was dat hij na de aanrijding uit het niets door het slachtoffer werd aangevallen’. Het hof acht het voorstelbaar dat de verdachte in de situatie waarin hij verkeerde werd geconfronteerd met diverse emoties, maar acht niet aannemelijk geworden dat ‘de aard en de intensiteit van deze gemoedsbeweging dusdanig was dat hij daardoor de grenzen heeft overschreden’. Het overweegt dat de verdachte ‘slechts in algemene termen (heeft) verklaard dat hij angstig en kwaad was. Tegen de achtergrond van het door verdachte gebezigde geweld heeft verdachte naar het oordeel van het hof (...) onvoldoende inkleuring gegeven aan de door hem gevoelde emoties. In elk geval onvoldoende om de hevigheid van de gemoedsbeweging die werd ingegeven door deze specifieke situatie te kunnen duiden’.

25. Het hof heeft de verklaringen van de verdachte die het in zijn overwegingen heeft samengevat niet gespecificeerd. Uit het proces-verbaal van de terechtzittingen in eerste aanleg en in hoger beroep en uit de in hoger beroep overgelegde pleitnota blijkt dat de verdachte bij verschillende gelegenheden verklaringen heeft afgelegd. Op maandag 12 september 2016, de dag volgend op het tenlastegelegde feit, heeft de verdachte bij de politie onder meer verklaard: ‘Ik kwam aanrijden, meneer stond stil, ik rijd er om heen, ik was al met twee banden op de weg en meneer ramt mij gewoon heel hard. Ik hoorde zijn motor heel erg hard. Het was alsof hij heel veel gas gaf en ik schrok er van. Ik keek op zij naar mijn vriendin, en naar mijn dochtertje die achterin zat. Ik zag dat ze geschrokken waren. Ik stapte uit, liep naar de achterzijde van de auto om de schade te bekijken, draaide mij om richting de andere auto en toen kreeg ik direct al klappen. (…). Ik zag dus de schade en toen kreeg ik direct klappen, ik ging naar de grond en ik pakte hem beet. Ik beet hem ook nog in zijn vingers zodat hij mij los zou laten. Ik heb hem bij zijn benen opgepakt en tilde hem op van de grond. Toen vielen wij samen op de grond.’

26. Bij de rechter-commissaris is de verdachte op 14 september 2016 gehoord, in het kader van de toetsing van de inverzekeringstelling. Aldaar heeft de verdachte onder meer verklaard: ‘Een zwarte auto stond stil, ik zag dat de remlichten brandden. Ik ben eromheen gereden. Ik hoorde dat de man gas gaf. Daarop reed de man tegen onze auto aan. Ik zag dat mijn vriendin en dochter erg waren geschrokken. De auto stond tegen het portier aan waar mijn dochter zat. Ik stapte uit. Op dat moment kreeg ik gelijk al klappen en moest ik mezelf verdedigen. Mijn adrenaline schoot in 1 keer omhoog. (…) Ik kreeg klappen en ging naar de grond. Ik kon niet anders dan hem optillen. (…) Ik heb geslagen omdat ik mezelf moest verdedigen. Ik werd opeens geslagen terwijl ik mijn vriendin en dochtertje niet eens kon troosten.’

27. De raadsman heeft in het pleidooi bij de duiding van de gemoedstoestand van de verdachte uit diens verklaring bij de rechter-commissaris afgeleid dat de verdachte heeft aangegeven dat de aanrijding, de schrikreactie en het ‘poolshoogte willen nemen bij dochter en vriendin maar niet de kans krijgen omdat hij direct wordt aangevallen, een stressreactie teweeg bracht waarbij de adrenaline in één keer omhoog schoot’. Tijdens het onderzoek in eerste aanleg, naar aanleiding waarvan het bestreden arrest mede gewezen is, heeft de verdachte onder meer verklaard: ‘U vraagt mij of ik de hele tijd geschrokken bleef. Er was sprake van een opeenstapeling van allerlei reacties en emoties bij mij. (…) Nadat wij van achteren waren aangereden, kreeg ik het portier van mijn dochter niet open. Het slachtoffer viel mij van achteren aan. Op dat moment wilde ik mijzelf en mijn gezin verdedigen.’ In hoger beroep heeft de verdachte ter terechtzitting ook nog verklaard dat het voor hem ‘heel heftig’ was. En dat zijn dochter ‘begon te huilen van de schrik. Ik wilde haar uit de auto halen om te troosten’.

28. Uit een en ander volgt dat de verdachte als oorzaak van de hevige gemoedsbeweging in de eerste plaats wijst op schrik door de aanrijding. Daarmee is gesteld dat zich voorafgaand aan de klap door het latere slachtoffer al een oorzaak voor de gestelde hevige gemoedsbeweging had voorgedaan. Die oorzaak heeft het hof niet kenbaar in zijn overwegingen betrokken.8.Dat raakt ook de begrijpelijkheid van ‘s hofs oordeel dat de verdachte slechts in algemene termen zou hebben verklaard dat hij angstig en kwaad was. De verdachte heeft een combinatie van oorzaken voor het omhoog schieten van zijn adrenalinegehalte en – in de bewoordingen van de raadsman − een stressreactie genoemd.9.

29. Het hof heeft het oordeel dat de verdachte ‘onvoldoende inkleuring (heeft) gegeven aan de door hem gevoelde emoties’ vervolgens geveld tegen de achtergrond van ‘het door verdachte gebezigde geweld’. Ik begrijp dit aldus dat de ernst van het door de verdachte gebezigde geweld het niet – meteen − aannemelijk maakt dat het geweld een onmiddellijk gevolg is van een hevige gemoedsbeweging die door de aanranding is veroorzaakt en dat die gemoedsbeweging daarom nadere inkleuring behoefde. In de bewijsoverwegingen is het hof evenwel terughoudend waar het de vaststellingen inzake de ernst van de geweldshandelingen betreft. Het overweegt dat het dossier over de aard en mate van het op het slachtoffer uitgeoefende geweld een diffuus beeld geeft nu de verschillende getuigenverklaringen op onderdelen uiteenlopen. Het stelt vast dat ‘de verdachte het slachtoffer op de grond heeft gegooid en heeft geslagen en met blote voeten heeft geschopt tegen het hoofd van het slachtoffer terwijl het op de grond lag. Hoe vaak en met welke kracht die geweldshandelingen zijn verricht is op basis van de getuigenverklaringen echter niet met voldoende zekerheid vast te stellen.’ Ik merk nog op dat het hof heeft vrijgesproken van poging tot doodslag en zware mishandeling.10.

30. De vaststellingen inzake het door de verdachte gepleegde geweld maken al met al niet zonder meer begrijpelijk dat het deswege op de weg van de verdachte zou liggen de door hem ervaren emoties nader in te kleuren.

31. Meer in het algemeen merk ik op dat het hof de verwerping van het beroep op noodweerexces enkel heeft gebaseerd op het tekortschieten van de door de verdachte afgelegde verklaringen. De verdachte heeft ‘slechts in algemene termen verklaard dat hij angstig en kwaad was’ en ‘onvoldoende inkleuring gegeven aan de door hem gestelde emoties’. ‘Daarmee’ is naar het oordeel van het hof niet aannemelijk geworden dat bij de verdachte sprake is geweest van een zodanig hevige gemoedsbeweging dat hem een beroep op noodweerexces toekomt. Deze argumentatie wijst erop dat een beroep op noodweerexces volgens het hof slechts kan slagen als de verdachte niet alleen verklaart over de door hem gevoelde emoties maar deze voorts toereikend specificeert. Dat is – meen ik - niet een eis die het geldend recht stelt. Bij de beoordeling van een beroep op noodweerexces is niet alleen de verklaring van de verdachte van belang; ook aan andere bronnen van informatie (verklaringen van getuigen en deskundigen bijvoorbeeld) kunnen aanwijzingen worden ontleend.11.De raadsman wijst op getuigenverklaringen en rapportage van een psycholoog. En op de verdachte rust bij noodweerexces geen specifieke stelplicht.12.

32. Al met al meen ik dat ook de tweede deelklacht slaagt. Het hof heeft in het midden gelaten of sprake is geweest van (hevige) schrik bij de verdachte door de aanrijding, en aldus niet beslist op het verweer dat de combinatie van factoren die de verdachte heeft genoemd tot een hevige gemoedsbeweging heeft geleid. En door slechts te overwegen dat de verdachte de gevoelde emoties onvoldoende heeft ingekleurd heeft het hof per saldo niet beoordeeld of aannemelijk is geworden dat aan de voorwaarden voor noodweerexces is voldaan. ’s Hofs oordeel dat niet aannemelijk is geworden dat bij verdachte sprake is geweest van een zodanig hevige gemoedsbeweging dat hem een beroep op noodweerexces toekomt, is in het licht van hetgeen door en namens verdachte is aangevoerd niet toereikend gemotiveerd.

33. Het middel slaagt.

34. Het tweede middel bevat de klacht dat de beslissing van het hof om de vordering van de benadeelde partij voor wat betreft de immateriële schade toe te wijzen tot een bedrag van € 100.000 onvoldoende met redenen is omkleed en dat het hof het verweer dat de vordering van de benadeelde partij niet-ontvankelijk dient te worden verklaard niet begrijpelijk dan wel op onjuiste gronden heeft verworpen. Ik bespreek het middel voor het geval Uw Raad anders oordeelt over het eerste middel.

35. De raadsman van de verdachte heeft in de pleitnota die ter terechtzitting in hoger beroep is overgelegd onder meer het volgende aangevoerd inzake de vordering van de benadeelde partij:

20) Indien u de verdediging volgt in voornoemd standpunt, dan dient de vordering benadeelde partij reeds om die reden niet-ontvankelijk te worden verklaard.

21) Mocht u anders oordelen, dan wens ik te verwijzen naar overweging 34 t/m 41 van de pleitnota die reeds in eerste aanleg is overlegd. Ik zal de belangrijke punten opsommen.

22) De vordering vormt een onevenredige belasting van dit strafproces en dient daarom niet-ontvankelijk te worden verklaard vanwege de volgende punten:

- Er is sprake van een aanzienlijke eigen schuld nu [slachtoffer] kennelijk een jaar voor het incident reeds traumatisch hersenletsel had opgelopen − waarvoor hij zich niet heeft laten behandelen − en bovendien zelf initiator is geweest van het geweldsvoorval met cliënt. Zelfs als cliënt geen volledig beroep op noodweer(exces) zou toekomen dan is hij tot op een zeker moment gerechtigd geweest om zichzelf te verdedigen. De beoordeling welk geweld heeft geleid tot de ontstane schade, of dit geweld gerechtvaardigd is geweest en welk aandeel beide partijen hebben gehad, leent zich er niet voor om zijdelings in een strafprocedure te behandelen, daar deze de strafrechter te veel belast;

- Dit laatste is te meer het geval nu uit de overlegde stukken van zowel het UMCG als de GGD Groningen blijkt dat het slachtoffer reeds traumatisch hersenletsel, een schedelbasisfractuur en een breuk van de 7e nekwervel een jaar voor dit voorval heeft opgelopen, waarbij [slachtoffer] meerdere malen verstek heeft laten gaan bij poliklinische afspraken en deze kennelijke beperking niet in de weg heeft laten staan aan drugs- en alcoholmisbruik. In hoeverre (latent) schedel-hersenletsel en daarbij behorende cognitieve beperkingen reeds aanwezig zijn geweest ten tijde van het incident, dan wel is veroorzaakt door dit incident, laat zich in geen van de overlegde stukken beantwoorden. Deze vraag is van direct belang voor de causaliteit/relativiteit en vergt aanvullend onderzoek, hetgeen eveneens een te zware belasting voor dit strafproces oplevert;

- Kennelijk is [slachtoffer] op 21 oktober 2016 opgenomen middels een IBS maatregel (in het kader van de BOPZ). Hier zijn in zijn geheel geen stukken van gedeeld, waardoor geen inzicht is verkregen in de achterliggende problematiek bij zijn huidig functioneren. Ook hier zet de verdediging weer vraagtekens bij de causaliteit/relativiteit. Een cognitieve beperking/hersenletsel verklaart niet zonder meer een afgifte van een IBS. Het is zeer wel mogelijk, wellicht zelfs waarschijnlijk, dat er sprake is geweest van een achterliggende problematiek die los staat van dit gehele voorval. Bij gebrek aan enige informatie hieromtrent kan geen afgewogen oordeel omtrent de vordering worden gevormd;

- De gedeelde ‘medische informatie’ − een paar zinnetjes van een medisch adviseur van het schadefonds geweldsmisdrijven, onderliggende stukken ontbreken − geven onvoldoende inzicht in de aard en ernst van de situatie. Om hier daadwerkelijk enige uitspraak over te doen is aanvullende medische informatie voor nodig. Uit het gegeven dat bij de vordering van smartengeld telkens aansluiting wordt gezocht bij civiele uitspraken, volgt reeds dat een dergelijke procedure zich niet leent voor dit strafproces.

23) Nu het strafproces dit aanvullend onderzoek niet toelaat, resteert een niet-ontvankelijkheid voor het gevorderde bedrag van € 200.000,-- aan smartengeld.’

36. Het hof heeft in het bestreden arrest inzake de vordering van de benadeelde partij onder meer het volgende overwogen:

De benadeelde partij heeft zich in eerste aanleg in het strafproces gevoegd met een vordering tot schadevergoeding. Deze bedraagt € 222.276,66, bestaande uit € 200.000,- immateriële schade en € 22.276,66 materiële schade.

De opgevoerde materiële schade ziet op:

(…)

De vordering is bij het vonnis waarvan beroep niet-ontvankelijk verklaard. De benadeelde partij heeft zich in hoger beroep opnieuw gevoegd voor het bedrag van haar oorspronkelijke vordering.

Uit het onderzoek ter terechtzitting is het hof voldoende gebleken dat de benadeelde partij als gevolg van het meer subsidiair handelen van verdachte rechtstreeks schade heeft geleden tot na te melden bedrag. Verdachte is tot vergoeding van die schade gehouden zodat de vordering tot dat bedrag zal worden toegewezen.

Immateriële schade

De verdediging heeft − kort gezegd - aangevoerd dat de vordering van de benadeelde partij een onevenredige belasting van dit strafproces vormt en dat de benadeelde partij om die reden niet-ontvankelijk moet worden verklaard in de vordering.

Het hof overweegt als volgt. Het hof is van oordeel dat een deel van de immateriële schade het rechtstreeks gevolg is van het bewezenverklaarde. Uit het dossier blijkt dat het slachtoffer voor de ruzie met verdachte ondanks eerder opgelopen traumatisch hersenletsel functioneerde als ieder normaal mens. Na het onderhavige feit is dat volledig anders. Het hof is van oordeel dat, wegens gebrek aan een nadere onderbouwing van de gestelde schade, niet het gehele bedrag voor vergoeding in aanmerking komt. Het hof acht het billijk een bedrag van € 100.000,- toe te wijzen.

Voor het overige is het hof van oordeel dat behandeling van de vordering een onevenredige belasting van het strafgeding oplevert. In zoverre kan de benadeelde partij daarom thans in zijn vordering niet worden ontvangen en kan hij zijn vordering slechts bij de burgerlijke rechter aanbrengen.

Materiële schade

(…)

Om te bevorderen dat de schade door verdachte wordt vergoed, zal het hof de maatregel van artikel 36f van het Wetboek van Strafrecht opleggen op de hierna te noemen wijze.’

37. De strafmotivering van het hof houdt onder meer het volgende in:

‘Naar aanleiding van een verkeersincident zijn verdachte en het slachtoffer met elkaar in gevecht geraakt waarbij verdachte zich weliswaar heeft moeten verdedigen maar waarbij hij op enig moment de grenzen van hetgeen in die situatie van hem kon en mocht worden verwacht, heeft overschreden. Door het handelen van verdachte heeft het slachtoffer zwaar lichamelijk letsel opgelopen. Blijkens de schriftelijke slachtofferverklaring van de partner van het slachtoffer, zoals ter terechtzitting van het hof door haar is voorgedragen, heeft het incident zeer ingrijpende gevolgen gehad. Als gevolg van de blijvende hersenschade kan hij nooit meer zelfstandig thuis wonen, is hij altijd van hulp afhankelijk en is hij in zijn persoonlijkheid veranderd. Zijn rol als vader en partner is daarmee uitgespeeld.’

38. Bij de aan de Hoge Raad toegezonden stukken bevindt zich een stuk met het opschrift ‘voeging en vordering benadeelde partij’. Dit stuk houdt onder meer het volgende in:

‘Smartengeld

Het bedrag dat door [slachtoffer] wordt gevorderd aan smartengeld is € 200.000,00. Ik zal onderbouwen waarom dit bedrag in het geval van [slachtoffer] een billijke vergoeding wordt geacht gelet op de ontwikkelde jurisprudentie waarbij wordt gekeken naar enigszins vergelijkbare gevallen. Ik zal stil staan bij alle omstandigheden die in dit geval relevant zijn bij het bepalen van een billijke smartengeldvergoeding voor [slachtoffer] . Een smartengeldvergoeding die recht doet aan de situatie waarin verdachte [slachtoffer] heeft gebracht. Een hulpbehoevend en afhankelijk leven vanaf 43 jarige leeftijd, niet meer kunnen wonen bij zijn geliefde gezin maar in een verpleeghuis, zonder perspectief dat dit ooit anders gaat worden. Dit is de grootst mogelijke persoonsaantasting denkbaar.

Na de mishandeling op 11 september 2016 is [slachtoffer] naar het UMCG gebracht alwaar hij een week in coma heeft gelegen. Nadat hij uit coma geraakte is hij nog een maand in het UMCG op de afdeling neurologie opgenomen geweest. Op 18 oktober 2016 werd hij ontslagen uit het UMCG en werd hij overgebracht naar […] . Daar liep hij weg. Hij kreeg toen op 21 oktober 2016 de IBS maatregel opgelegd en werd opgenomen in zorgcentrum […] . Daar verbleef hij tot 30 april 2018. Per 30 april 2018 t/m heden verblijft hij in verpleeghuis […] .

[slachtoffer] ervaart iedere dag veel leed en verdriet. Hij is van de één op de andere dag van een zelfstandig persoon, met een gezin (partner en twee kinderen) een hulpbehoevend persoon geworden. Hij zal de rest van zijn leven zijn aangewezen op zorg en hulp van anderen en verblijf in een verpleeghuis.

Ter onderbouwing van het smartengeld licht ik een aantal omstandigheden toe dat van belang is voor de bepaling van een billijke smartengeldvergoeding.

- Het letsel

Ter onderbouwing van het letsel verwijs ik naar het advies de medisch adviseur van het Schadefonds zoals blijkt uit de beslissing d.d. 3 mei 2019. Dit advies is gebaseerd op medisch stukken uit de behandelend sector. De uitkering die door het Schadefonds op basis van de medische stukken is bepaald bedraagt € 20.000,00 die hoort bij letselcategorie 5 (fysiek letsel met ernstige blijvende beperkingen in het dagelijks beroeps- of bedrijfsmatig functioneren en/of blijvende gedeeltelijke afhankelijkheid. Uit de medische stukken komt naar voren dat [slachtoffer] ten gevolge van het misdrijf ernstig schedel-hersenletsel opliep met bloedingen in de hersenen wat zich ontwikkelde tot een apathisch frontaal syndroom en ernstige cognitieve stoornissen ten gevolge van axonale posttraumatische schade. De schade is dusdanig ernstig (cognitief, inprenting, geheugen, oriëntatie en agressieregulatie is (deels) gestoord) en blijvend, dat uitzicht op zelfstandige woonsetting uitgesloten is. Er kan geconcludeerd worden, aldus de medisch adviseur van het schadefonds, dat er bij [slachtoffer] sprake is van fysiek letsel met ernstige blijvende beperkingen in het dagelijks functioneren en met blijvende gedeeltelijke afhankelijkheid.

- De jonge leeftijd van [slachtoffer]

Hij had een gezin met twee kinderen. Daar genoot hij van. In de bijlage zijn foto’s toegevoegd van zijn gezin met twee jonge kinderen. Hij had ten tijde van de mishandeling plannen om een zelfstandige onderneming te beginnen in de horeca. Hij dacht aan een internetcafé.

- Het verlies van zijn onafhankelijkheid, het niet meer zelfstandig de dag kunnen beginnen, volledig zijn aangewezen op hulp van anderen en niets meer spontaan kunnen doen, wordt door [slachtoffer] als zwaar ervaren. Zijn levensvreugde is hem vrijwel volledig ontnomen.

Al deze pijnlijke omstandigheden zijn voor het voetlicht gebracht met het doel een realistisch beeld te schetsen van de situatie waar deze verdachte [slachtoffer] in heeft gebracht, om verdachte te laten weten, en ik hoop ook te laten voelen, dat hij het leven van [slachtoffer] nagenoeg heeft afgenomen en daar hoort hij [slachtoffer] flink voor te compenseren.

En waarom dan € 200.000,00?

Om te beginnen verwijs ik naar het overzicht van de letselschade categorieën zoals gepubliceerd in de Smartengeldgids 24e druk 2019. Daaruit blijkt dat het letsel van [slachtoffer] in de op één na hoogste letselcategorie valt namelijk categorie 6 zeer zwaar letsel.

Kijkend naar uitspraken in enigszins vergelijkbare gevallen puur als het gaat om het hersenletsel dan zou dat op grond van uitspraken 804 en 2.208 zoals gepubliceerd in de smartengeldgids moeten leiden tot een smartengeldvergoeding van € 200.000,00 waarbij wordt opgemerkt dat de omvang van deze vordering slechts een fractie vertegenwoordigd van gederfde levensvreugde van [slachtoffer] . In de laatste zaak waarnaar wordt verwezen is € 250.000,00 toegewezen maar omdat er in deze kwestie sprake was van een vegetatieve toestand van het slachtoffer en dit bij [slachtoffer] niet het geval is wordt € 200.000,00 gevorderd ter zake smartengeld.’

39. Het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 2 september 2021 houdt als toelichting van de advocaat van de benadeelde partij op de vordering het volgende in:

‘Ten aanzien van het causale verband wil ik opmerken dat er fors geweld is gebruikt op het hoofd van het slachtoffer. Sinds 11 september 2016 is hij geen dag meer thuis geweest. In 2015 is hij gevallen waardoor hij een schedelbasisfractuur heeft opgelopen. Daarna kon hij gewoon normaal functioneren. Vanaf september 2016 is dat duidelijk anders. Hij verblijft nu al twee jaren in […] . Voorafgaand aan deze zitting heb ik nog een zorgplan overgelegd om aan te tonen hoe afhankelijk hij is. Hij kan niets meer zelf en kan ook zijn gevoelens niet uiten. Kijkend naar de jurisprudentie kan dit volledig worden toegerekend aan de mishandeling. Een vergoeding van € 200.000,- is op zijn plaats. Ook gelet op de jonge leeftijd van het slachtoffer.

(…)

Uitgangspunt is dat de schade van het slachtoffer is het strafproces wordt geregeld. Naast dat het voor het slachtoffer voordelen heeft is het voor hem zeer belastend als hij alsnog een civiele vordering moet indienen. Mocht uw hof niet tot volledige toewijzing overgaan dan wijs ik op het overzichtsarrest van de Hoge Raad van 28 mei 2019, ECI:NL:HR:2019:793, waaruit blijkt dat de strafrecht de mogelijkheid heeft om de vordering niet-ontvankelijk te verklaren. Er is echter niet snel sprake van een onevenredige belasting. De rechtstreekse schade is onderbouwd. Primair verzoek ik om het gevorderde bedrag € 222.279,66 toe te wijzen, met de wettelijke rente. Voor zover u meent dat de gevorderde schade pre-existent niet vastgesteld kan worden dan verzoek ik een substantieel bedrag toe te wijzen in deze procedure en de benadeelde partij voor het overige niet-ontvankelijk te verklaren. Het is in het belang van het slachtoffer dat ook de schadevergoedingsmaatregel wordt opgelegd.’

40. In het overzichtsarrest inzake de vordering van de benadeelde partij heeft Uw Raad onder meer het volgende overwogen (met weglating van voetnoten):13.

‘Inleiding

66. Het eerste middel slaagt. Het tweede middel faalt en leent zich in beginsel voor afdoening met de aan art. 81, eerste lid, RO ontleende formulering. Ambtshalve wijs ik erop dat Uw Raad meer dan twee jaren nadat het cassatieberoep is ingesteld uitspraak zal doen. Ik merk voorts op dat het hof in een herstelarrest de maximale duur van de gijzeling bij de opgelegde schadevergoedingsmaatregel op 360 dagen heeft bepaald. Ik heb – gegeven dit herstelarrest − geen gronden aangetroffen die overigens tot ambtshalve vernietiging van de bestreden uitspraak aanleiding behoren te geven.

67. Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden uitspraak, maar uitsluitend voor zover betreft de beslissingen inzake het meer subsidiair tenlastegelegde, tot terugwijzing van de zaak naar het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden opdat de zaak in zoverre op het bestaande hoger beroep opnieuw wordt berecht en afgedaan, en tot verwerping van het beroep voor het overige.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG