244 Uitleg

Om te kunnen bepalen wat de wederzijdse rechten van partijen uit hoofde van de overeenkomst zijn, is bij uitlegdiscussies over een finale kwijtingsclausule op grond van de Haviltex-maatstaf de bedoeling van partijen uitgangspunt.1 Uit de gehele tekst van de overeenkomst en de strekking van het beding in de vaststellingsovereenkomst kan blijken wat de bedoeling van partijen was (art. 3:33 BW). In veel gevallen blijkt dat partijen hebben beoogd een algehele en finale regeling te treffen ten aanzien van alle mogelijke tussen partijen bestaande en toekomstige geschillen; partijen wensten iedere hernieuwde discussie uit te sluiten. Indien de partijbedoeling niet duidelijk blijkt, zullen beide partijen een beroep doen op art. 3:35 BW: dat de wederpartij jegens haar geen beroep kan doen op het ontbreken van de wil en er niet gerechtvaardigd op mocht vertrouwen dat de verklaring overeenstemde met haar wil.

Is sprake van een commercieel contract gesloten tussen professionele partijen die met deskundige bijstand, na onderhandelingen, een gedetailleerde schriftelijke overeenkomst hebben gesloten waarbij de strekking van de overeenkomst is dat partijen hun rechtsverhouding nauwkeurig hebben willen vastleggen,2 dan heeft de rechter de vrijheid – binnen de Haviltex-maatstaf - voorshands groot gewicht toe te kennen aan de gebruikelijke betekenis van de tekst.3 De kenbare strekking van de kwijtingsregeling in het licht van de overeenkomst en de aannemelijkheid van de rechtsgevolgen van de ene of andere uitleg zijn doorslaggevend. Het gaat om alle aanwijzingen uit de tekst zelf, gelezen in de context ervan als geheel, die deze in (de desbetreffende kring van) het maatschappelijk verkeer volgens spraakgebruik hebben; dus inclusief eventueel bij de overeenkomst behorende schriftelijke toelichtingen. Er kan van worden uitgegaan dat aandacht aan de tekst is besteed. Partijen mochten in die specifieke omstandigheden er over en weer redelijkerwijs vanuit gaan dat de tekst de bedoeling van partijen nauwkeurig en juist weergeeft.4

De waardering van de gezichtspunten wordt dan uitgesteld (half-Haviltexen; 7 de rechter beperkt zich tot een beoordeling van art. 3:33 BW). De rechter geeft zonder een inhoudelijke beoordeling van de stellingen van partijen een voorshands ‘taalkundige uitleg.8

Een voorshands taalkundige uitleg werkt als een soort vermoeden. De rechter gaat bij een voorshands taalkundige uitleg uit van de uitleg van één partij en geeft de wederpartij gelegenheid te bewijzen dat haar uitleg de juiste uitleg is.9 De wederpartij van de partij die van het voorshandse uitlegoordeel profiteert, kan (tegen)bewijs leveren.10 Of sprake is van bewijs of tegenbewijs hangt samen met de bewijslastverdeling. Verweerder betoogt dat de vordering van eiser is tenietgegaan (een bevrijdend verweer). Is eiser de partij die van het voorshandse uitlegoordeel profiteert, dan wordt verweerder die een andere uitleg heeft verdedigd toegelaten tot nader bewijs; hij is de partij die ten aanzien van de andere uitleg bewijsrisico draagt omdat hij zich beroept op de rechtsgevolgen van de door hem gestelde andere uitleg. Is verweerder de partij die van het voorshandse uitlegoordeel profiteert, dan wordt eiser die een andere uitleg heeft verdedigd toegelaten tot tegenbewijs; eiser verweert zich tegen de door de rechter onderschreven voorshands taalkundige uitleg van verweerder. Om tot (tegen)bewijslevering te worden toegelaten moet de wederpartij van de partij die profiteert van de voorshands taalkundige uitleg voldoende hebben gesteld, bijvoorbeeld feiten en omstandigheden waaruit blijkt dat de letterlijke tekst niet de bedoeling van partijen weergeeft dan wel anders moet worden begrepen.11 Die partij moet ook een bewijsaanbod hebben gedaan; heeft zij dat niet gedaan, dan wordt niet toegekomen aan (tegen)bewijs.

Een voorshands taalkundige uitleg eist een rechtvaardiging; de ‘complete’ Haviltex-maatstaf blijft beslissend. De rechter moet zijn keuze voor een voorshands taalkundige uitleg motiveren12 aangezien bij hanteren van het Haviltex-criterium ook andere omstandigheden bij de overwegingen kunnen worden betrokken die mede bepalen waarop partijen over en weer mochten vertrouwen. De Hoge Raad vereist niet een specifieke motiveringseis: de rechter mag een voorshands taalkundig oordeel geven indien partijen in de specifieke omstandigheden er over en weer redelijkerwijs van uit mochten gaan dat de tekst de bedoeling van partijen nauwkeurig en juist weergeeft.

Mogelijk geeft de tekst en strekking van de overeenkomst geen uitsluitsel.15 De rechter hoeft geen voorshands uitlegoordeel te geven; de Haviltex-maatstaf is beslissend: de concrete invulling kan plaatsvinden aan de hand van (objectieve en subjectieve) contextgebonden stellingen en verweren en het reeds overgelegd bewijsmateriaal. Een inhoudelijke beoordeling van de stellingen van partijen vindt plaats. De rechter geeft een beoordeling met inbegrip van de gezichtspunten.16 De rechter is afhankelijk van een uitdrukkelijk gedaan beroep op de feiten en omstandigheden die partijen ter adstructie van de gezichtspunten aanvoeren.