5.3.8.3 Inhoud en omvang van de motiveringsplicht

Dat laatste was niet het geval in de zaak die voerde tot de beschikking van de Hoge Raad van 29 juni 2001.8 In hoger beroep had de rechtbank ter motivering van haar beslissing volstaan met een verwijzing naar 'de gemotiveerde weerlegging' door geïntimeerde van de grieven. De Hoge Raad achtte dit een onvoldoende motivering, nu de rechtbank met die verwijzing kennelijk doelde op de 'summiere' pleitnota van geïntimeerde, waarin deze aangaf haar reactie op de in eerste aanleg gevoerde verweren als herhaald en ingelast te willen beschouwen, omdat de ingediende be-roepschriften niet wezenlijk verschilden van de verweren die in eerste aanleg werden gevoerd. In cassatie overwoog de Hoge Raad dat

'ook tegen de achtergrond van het debat tussen partijen evenwel uit de verwijzing door de Rechtbank naar een processtuk - zonder nadere aanduiding van de daarin van belang zijnde passages - dat op zijn beurt weer in algemene zin verwijst naar een ander processtuk, waarin vervolgens weer naar verklaringen in een als productie bij een ander processtuk (het inleidend verzoekschrift) overgelegd proces-verbaal wordt verwezen, onvoldoende inzicht wordt verkregen in de aan de beschikking van de Rechtbank ten grondslag liggende gedachtegang.'

In hoger beroep had het hof geoordeeld dat, gelet op de inhoud van de door partijen over en weer overgelegde producties, beschouwd in onderling verband en samenhang, behoudens door Finkenburgh te leveren bewijs van het tegendeel, afdoende was bewezen dat Finkenburgh jegens Van Mansum wanprestatie had gepleegd. Op klachten over dit oordeel in cassatie overwoog de Hoge Raad dat het hof niet had voldaan aan zijn motiveringsplicht. 'Ook tegen de achtergrond van het debat tussen partijen valt immers uit 's Hofs arrest niet op te maken op grond van welke van de vele overgelegde stukken het bewezen heeft geoordeeld dat Finkenburgh jegens Van Mansum wanprestatie heeft gepleegd', aldus de Hoge Raad.

De betekenis van het oordeel van de Hoge Raad in het arrest Nieuw VredenburghINHL heeft evenwel een beperktere betekenis, nu dit oordeel specifiek betrekking had op de (inhoud van de) motivering van een beslissing om het oordeel van een deskundige die door de rechter was benoemd al dan niet te volgen. In het arrest overwoog de Hoge Raad:

'Voorts neemt het middel terecht tot uitgangspunt dat de waardering van bewijs is voorbehouden aan de rechter die over de feiten oordeelt, en dat de rechter daarbij een grote mate van vrijheid heeft. In beginsel heeft de rechter een beperkte motiveringsplicht ook wat betreft zijn beslissing de zienswijze van de deskundige al dan niet te volgen; de inhoud van deze motiveringsplicht is afhankelijk van de aard van het bewijsmateriaal en de aard en mate van precisering van de daartegen door partijen aangevoerde bezwaren.'

In het hoger beroep van de zaak die tot dit arrest leidde, hadden beide partijen hun stellingen met de rapporten van door hen geraadpleegde deskundigen toegelicht. Omdat deze deskundigen onderling van mening verschilden, benoemde de rechter in appèl een deskundige, die onder meer tot taak had ten behoeve van de rechter commentaar te leveren op de rapporten van de door partijen geraadpleegde deskundigen. Zou de rechter vervolgens de zienswijze van de door hem benoemde deskundige volgen, dan behoeft hij zijn beslissing naar het oordeel van de Hoge Raad in het algemeen niet verder te motiveren dan door aan te geven dat de door deze deskundige gebezigde motivering, zeker als deze vooral is gebaseerd op bijzondere kennis, ervaring en/of intuïtie, hem overtuigend voorkomt. De rechter zal echter op specifieke bezwaren van partijen tegen de zienswijze van de door hem aangewezen deskundige moeten ingaan, aldus de Hoge Raad, indien deze bezwaren een voldoende gemotiveerde betwisting inhouden van de juistheid van deze zienswijze. Volgt de rechter daarentegen niet de zienswijze van de door hem benoemde deskundige en hebben partijen, door zich te beroepen op de uiteenlopende zienswijzen van door hen geraadpleegde deskundigen, voldoende gemotiveerde standpunten ingenomen en voldoende duidelijk aangegeven waarom zij het oordeel van de door de rechter benoemde deskundige al dan niet aanvaardbaar achten, dan geldt ten aanzien van die beslissing het voornoemde grondbeginsel dat de motivering voldoende inzicht geeft in de daaraan ten grondslag liggende gedachtegang om deze zowel voor partijen als voor derden, daaronder begrepen de hogere rechter, controleerbaar en aanvaardbaar te maken.

In een procedure tot faillietverklaring brengt de eerste omstandigheid - het gaat om een beslissing met ernstige gevolgen voor de betrokkenen - mee dat de rechter een faillietverklaring uitgebreid zal moeten motiveren. Anderzijds kan ten aanzien van het oordeel dat betrokkene verkeert in de toestand dat hij heeft opgehouden te betalen niet een vergaande motivering worden verlangd, nu voor dat oordeel slechts is vereist dat de aanwezigheid van die toestand summierlijk is gebleken. In zijn arrest van 7 april 199515 overwoog de Hoge Raad dat het grondbeginsel van een behoorlijke motivering in dergelijke procedures al met al meebrengt dat, 'indien en voor zover degene wiens faillissement wordt aangevraagd, gemotiveerd en relevant verweer heeft gevoerd, maar niettemin in staat van faillissement wordt verklaard, uit het vonnis dan wel (...) het ondanks zijn hoger beroep bevestigende arrest, gelezen tegen de achtergrond van en in verband met de gedingstukken, ten minste met een redelijke mate van zekerheid moet zijn op te maken dat zijn verweer onder ogen is gezien alsmede op welke grond het is verworpen.' Daarbij verwees de Hoge Raad naar het hiervoor al genoemde arrest Ruiz Torija van het EHRM.16

Zo oordeelde de Hoge Raad in het arrest Vredo/Veenhuis dat het hof - tegen de achtergrond van de omstandigheid dat het antwoord op de vragen die aan het hof waren voorgelegd niet enkel werd bepaald door waarderingen van feitelijke aard, maar evenzeer door in cassatie toetsbare oordelen, alsmede tegen de achtergrond van de aard van de procedure17 - als de in octrooizaken gespecialiseerde appèlrechter in kort geding in zijn motiveringsplicht te kort was geschoten. Het hof had geoordeeld dat het zich ten aanzien van twee vragen die van belang waren voor de toewijsbaarheid van het gevorderde verbod op octrooi-inbreuk, niet een oordeel kon vormen 'met zodanige mate van zekerheid als is vereist voor het nemen van een weliswaar voorlopige maar desalniettemin ingrijpende maatregel als dat verbod.' Voor nader onderzoek achtte het hof bovendien onvoldoende reden, nu genoegzaam was komen vast te staan dat ook indien zou komen vast te staan dat er sprake was van een octrooi-inbreuk, gedaagde Veenhuis voldoende verhaal zou bieden voor hetgeen eiser Vredo alsdan van Veenhuis te vorderen zou hebben. Daarop wees het hof de vordering van Vredo af. Naar het oordeel van de Hoge Raad liet 's hofs motivering Vredo geheel in het ongewisse omtrent de vraag waarom het hof zich niet in staat achtte zich met voldoende zekerheid een oordeel te vormen over de te beantwoorden vragen. Dientengevolge was Vredo de mogelijkheid ontnomen om na te gaan in hoeverre het oordeel van het hof berustte op een onjuiste rechtsopvatting en daarmee de mogelijkheid om dat oordeel in zoverre in cassatie te doen toetsen, aldus de Hoge Raad.