352 Gezag van gewijsde

Verweerder die een beroep doet op de bindende kracht van een eerder gewezen rechterlijke uitspraak, waarbij de vordering van eiser was afgewezen, om te voorkomen dat de rechter nog eens een beslissing zal geven over de in de eerdere uitspraak aan de orde gekomen geschilpunten, beroept zich op het (negatief) gezag van gewijsde.1 Beslissingen die de rechtsbetrekking in geschil betreffen en die zijn vervat in een in kracht van gewijsde gegaan vonnis in een procedure ten principale, hebben in een ander geding tussen partijen bindende kracht (art. 236 Rv).

Met een beroep op het gezag van gewijsde wil verweerder op grond van een eerdere rechterlijke beslissing een nieuw feitelijk onderzoek en daarmee de latere vordering verhinderen. De rechter zal dienen na te gaan of en zo ja, in hoeverre de bindende kracht van een in die eerdere uitspraak gegeven beslissing aan beoordeling van het onderwerp van de vordering in de weg staat.4 De tweede rechter zal de eerste uitspraak moeten uitleggen om te zien of sprake is van gezag van gewijsde.5 De tweede rechter komt niet toe aan een beoordeling van de zaak zelf; het beroep op het gezag van gewijsde is daarom te beschouwen als een exceptief verweer.6 Voor het inroepen van het gezag van gewijsde is niet vereist dat de vordering dezelfde is; voldoende is dat in de verschillende procedures dezelfde rechtsbetrekking in geschil is,7 ongeacht welke vorderingen uit hoofde van die rechtsbetrekking geldend werden gemaakt. Het gezag van gewijsde kan er niet aan in de weg staan dat in een ander geding dezelfde of een soortgelijke vordering wordt ingesteld op basis van een andere grondslag, waarover de rechter zich nog niet heeft uitgelaten. Dit geldt ongeacht of deze andere grondslag ook reeds in de eerdere procedure aangevoerd had kunnen worden.8

Wanneer de rechter in het eerdere vonnis niet was toegekomen aan een inhoudelijke beoordeling op grond van zijn oordeel dat de door de eisende partij daaraan ten grondslag gelegde stellingen onvoldoende waren om hem in staat te stellen een beslissing te geven, zal een beroep op gezag van gewijsde niet gehonoreerd worden.9 Die beslissingen beëindigen weliswaar het geding maar raken de rechtsbetrekking als zodanig niet.

Niet aan alle vonnissen komt gezag van gewijsde toe.10 Gezag van gewijsde komt niet toe aan een kortgedingvonnis waarbij de rechter een voorlopig oordeel heeft gegeven omtrent de rechtsverhouding van partijen; er wordt in kort geding slechts een voorziening getroffen op basis van voorshands aangenomen feiten.11

Komt aan een verstekvonnis gezag van gewijsde toe? Voor gezag van gewijsde is vereist dat de uitspraak in kracht van gewijsde is gegaan en dat is bij uitspraken bij verstek niet altijd het geval. Is de uitspraak wel in kracht van gewijsde gegaan, dan is daarin niet geoordeeld over ‘de rechtsbetrekking in geschil’, en meen ik dat de uitspraak geen gezag van gewijsde heeft.12 Neemt men wel gezag van gewijsde aan,13 dan kan het gezag van gewijsde van een verstekvonnis met betrekking tot een consumentenzaak worden doorbroken indien uit het verstekvonnis niet blijkt dat ambtshalve is getoetst aan met openbare orde gelijkwaardige Europese consumentenbeschermingsvoorschriften.14