HR, 18-04-2006, nr. 00465/05E

Verdachte is door het Gerechtshof te 's‑Hertogenbosch bij arrest van 23 juni 2004 wegens 1. Het deelnemen aan een organisatie die tot oogmerk heeft het plegen van misdrijven en 2. medeplichtigheid aan: overtreding door een rechtspersoon van een voorschrift gesteld bij artikel 82, eerste lid van de Wet toezicht kredietwezen 1992, terwijl dit feit opzettelijk wordt begaan; meermalen gepleegd,1. veroordeeld tot een voorwaardelijke gevangenisstraf van zes maanden met een proeftijd van twee jaren en een geldboete van € 25.000,--, subsidiair 260 dagen hechtenis.2.

Tevens heeft het Hof de benadeelde partijen ter terechtzitting van 9 juni 2004 op de voet van art. 333 Sv niet-ontvankelijk verklaard in hun vorderingen.

Namens verdachte heeft mr. P.W. van der Kruijs, advocaat te 's‑Hertogenbosch, vijf middelen van cassatie voorgesteld.

Zes benadeelde partijen hebben via een advocaat een schriftuur met middelen ingediend.

Namens de benadeelde partij [benadeelde partij 3] heeft mr. P.J. Thie, advocaat te Rotterdam, één middel van cassatie voorgesteld.

Namens de benadeelde partij [benadeelde partij 1] heeft mr. P. Winkens, advocaat te Hoensbroek, één middel van cassatie voorgesteld.

Mr. B. van Aarle, advocaat te Heerlen, heeft namens de benadeelde partij [benadeelde partij 4] twee middelen van cassatie voorgesteld.

Mr. W.G.M.M. van Montfort, advocaat te Heerlen, heeft namens de benadeelde partij [benadeelde partij 6]één middel van cassatie ingediend.

Namens de benadeelde partij [benadeelde partij 2] heeft mr. L.P.H. Hameleers, advocaat te Roermond, één middel van cassatie voorgesteld.

Namens de benadeelde partij [benadeelde partij 5], ten slotte, heeft mr. J.J.M. Goltstein, advocaat te Kerkrade, één middel van cassatie voorgesteld.

Ik bespreek allereerst de middelen die van de zijde van de verdachte zijn ingediend.

Het eerste middel klaagt dat het Hof het rapport van de Amsterdamse oud-deken mr. H.F. Doeleman ten onrechte als deskundigenrapport heeft aangemerkt, althans dat het Hof deze beslissing in het licht van wat de verdediging heeft aangevoerd onvoldoende heeft gemotiveerd. In de toelichting wordt aangevoerd dat de deskundige zich heeft gebaseerd op materiaal dat is geselecteerd door de Advocaat-Generaal en niet op het volledige dossier en dat de verdediging niet in de gelegenheid is gesteld de keuze voor de deskundige mee te bepalen.

De steller van het middel klaagt wel over schending van het recht en over verzuim van op straf van nietigheid voorgeschreven voorschriften, maar geeft niet aan welke rechtsregels of welke vormvoorschriften zijn geschonden. Dat maakt het onderzoek van de klacht niet gemakkelijker.

Het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 9 juni 2004 houdt voor zover van belang in:

De door de verdediging overgelegde pleitnota houdt in dat de door de Advocaat-Generaal ingeschakelde deskundige als repressief en weinig liberaal bekend staat en dat ook gedacht had kunnen worden aan de (oud)hoogleraar advocatuur aan de UvA of de annotator van het tuchtrecht in het Advocatenblad.3.Daarnaast houdt de pleitnota in dat de inwendige openbaarheid gediend zou zijn als de Advocaat-Generaal de verdediging had laten weten te overwegen een deskundige op dit gebied in te schakelen en een feitenmemorandum daartoe samen te stellen4. en dat de verdediging ervan heeft afgezien op haar beurt een deskundige in te schakelen.5. Tevens wordt betoogd dat het memorandum van de Advocaat-Generaal dat aan deskundige (samen met het vrijsprekende vonnis in eerste aanleg en de pleitnota in eerste aanleg, AM) is toegestuurd voor zijn beoordeling, niet een neutrale feitenweergave bevat.

In zijn arrest heeft het Hof het volgende overwogen:

Het hof is van oordeel dat deze gedragingen niet passen binnen de kaders van hetgeen behoort tot de beroepsuitoefening van de advocatuur; het hof steunt dit oordeel mede op het deskundigenrapport van mr. H.F. Doeleman, in het bijzonder op het daarin onder 5.2 en 5.3 gestelde: Het ondertekenen als official van (een) directors indemnity kan niet anders worden geduid dan (als) te ver gaande betrokkenheid bij de activiteiten van de cliënt’, en (omtrent het optreden als bestuurder): ‘Verdachte overschreed daarmee de grens van zijn beroepsuitoefening. Hij nam hierdoor immers actief deel aan de onderneming van zijn cliënten in plaats van zich te beperken tot juridische advisering op afstand. Verdachte verloor daardoor zijn onafhankelijkheid ten opzichte van de cliënten.’

Door op te treden als ‘official’ van tot deze organisatie behorende rechtspersonen en door te ‘bankieren’ voor een organisatie waarvan hij wist dat zij zich bezig hield met het bedrijfsmatig aantrekken van gelden van het publiek terwijl hij bovendien op zijn minst ernstige aanwijzingen had dat voornoemde activiteiten van de organisatie in strijd waren met de wet, heeft verdachte blijk gegeven zijn aanvankelijke rol van rechtsgeleerd raadsman te hebben ‘ingewisseld’ voor die van deelgenoot in de organisatie.

Hij heeft bovendien, toen de Stichting Toezicht Effectenverkeer (STE) [medeverdachte 4] en [A] NV betichtte van soortgelijke misdragingen als destijds werden gesignaleerd door de CBF, aan de STE — opzettelijk misleidend — verzekerd dat de activiteiten van [medeverdachte 4] betreffende vermogensbeheer zich niet uitstrekten tot Nederland, respectievelijk dat door [A]/[B] geen effecten op de Nederlandse of de Belgische markt werden aangeboden. Nadien, omstreeks 1 juli 1998, tekende hij tezamen met voornoemde [medeverdachte 2] en [medeverdachte 9], als ‘official’ de director indemnity's van [medeverdachte 4], [medeverdachte 6] en [medeverdachte 5]

Hij aanvaardde dat een derde, [betrokkene 7], diens belegging bij [medeverdachte 4] stortte op zijn derdenrekening en deelde een andere potentiële belegger, [betrokkene 14], mee ‘garant te staan voor [medeverdachte 1]". Op 28 september 1998 stelde hij een concept-overeenkomst op tussen enerzijds [A] NV en anderzijds [J] BV en [K] BV, waarbij laatstgenoemden tegen een certificaat zeven miljoen gulden ter beschikking stelden van eerstgenoemde.

Ook was verdachte betrokken bij de ‘afrekening’ met [medeverdachte 1] op 15 april 1999 te Aken.

Aldus nam hij niet alleen deel aan de organisatie, maar maakte hij zich tevens medeplichtig aan de daadwerkelijke uitvoering van een der oogmerken van de rechtspersonen, zoals bewezen verklaard onder 2.

Voor zover de raadsman van de verdachte heeft bedoeld de deskundigheid van mr. Doeleman voornoemd te betwisten, wordt zijn verweer door het hof verworpen op grond van het in diens rapport onder 7 gestelde. De door de raadsman gewraakte superlatieven in dit rapport zijn door het hof niet overgenomen en kunnen dus buiten beschouwing worden gelaten.

Het schriftelijke verslag van een deskundige kan als schriftelijk bescheid tot het bewijs meewerken, zie art. 344, eerste lid, onder 4, Sv. Hiervoor is niet vereist dat de deskundige is beëdigd.6. Die eis was aanvankelijk wel voorgesteld in het ontwerp van het Wetboek van Strafvordering, maar is naderhand komen te vervallen.7.

De feitenrechter heeft grote vrijheid in het aanwijzen van iemand als deskundige.8. Als hij iemand aanwijst als deskundige, dan hoeft hij deze beslissing alleen te motiveren als de kwalificaties van de als deskundig aan te wijzen persoon onderbouwd zijn betwist.9. De beoordeling van de waarde van het deskundigenoordeel is eveneens aan de feitenrechter voorbehouden; de toets in cassatie van het oordeel van de deskundige is marginaal.10.

Het eerste lid van art. 414 Sv geeft de Advocaat-Generaal in hoger beroep de bevoegdheid nieuwe bescheiden of stukken van overtuiging over te leggen. Tot zodanige stukken behoort ook een deskundigenrapport. In hoger beroep mag nog een deskundigenrapport worden overgelegd, ook als in eerste aanleg is vrijgesproken.11.

De klacht dat de verdediging niet in de gelegenheid is gesteld de keuze welke deskundige zou worden geraadpleegd mee te bepalen is tevergeefs voorgesteld omdat de wettelijke regelingen inzake de inschakeling van een deskundige door de (hulp)officier van justitie en in het geval van het gerechtelijk vooronderzoek door de rechter-commissaris in andere bevoegdheden voor de verdediging dan genoemd in art. 151 e.v. en art. 227 e.v. Sv niet voorzien. In het gerechtelijk vooronderzoek wordt de verdachte op de voet van art. 227 e.v. Sv geinformeerd en geïnvolveerd en is hij zelfs bevoegd zijnerzijds een deskundige aan te wijzen, zie art. 233, eerste lid, Sv. Ook als het onderzoek ter terechtzitting is begonnen kan de verdediging een eigen deskundige inschakelen, maar de rechter is vrij in de acceptatie en waardering van het door deze deskundige opgemaakte verslag. Als de rechter het in het belang van het onderzoek acht een deskundige in te schakelen ligt overleg over de vraag welke deskundige wordt geraadpleegd voor de hand, maar dat staat er niet aan in de weg dat de officier van justitie of in casu de Advocaat-Generaal iemand aanzoekt om een deskundigenverslag te schrijven of deskundigenonderzoek te verrichten. Zelfs is het wel voorgekomen dat een brigadier-rechercheur een deskundige inschakelde voordat de officier van justitie en de rechter-commissaris in de zaak waren gemoeid. De Advocaat-Generaal s'Jacob ging ambtshalve in op de vraag of het van die deskundige afkomstige verslag wel als zodanig voor het bewijs mocht worden gebruikt, nu de deskundige niet op de wettelijk voorgeschreven wijze was benoemd. Hij zag daarin geen bezwaar, onder andere niet omdat de feitenrechter niet verplicht is van het als deskundigenverslag ingediend geschrift als zodanig voor het bewijs gebruik te maken. De Hoge Raad verwierp het beroep.12.

In het geval van sporen die dreigen te verdwijnen, ligt een eerdere inschakeling zelfs voor de hand. Het is uiteindelijk aan de rechter die over de feiten oordeelt om te bepalen of hij en hoe hij gebruik maakt van het schriftelijk verslag van de deskundige. De selectie en waardering van het beschikbare bewijsmateriaal is immers aan hem voorbehouden, evenals de vraag wie hij als deskundige aanmerkt.13.

Uit die regel vloeit voort dat ook de eerste klacht over de subjectieve feitenweergave faalt. De advocaat-generaal heeft gevraagd of op basis van de door haar geleverde feiten het gedrag van de verdachte valt aan te merken als gedrag dat valt binnen de kaders van een normale uitoefening van de advocatuur. De deskundige Doeleman meent van niet, zo valt uit dat rapport op te maken. Het Hof heeft op pagina 274 en 275 van de bijlage bewijsmiddelen alleen die onderdelen van het rapport tot het bewijs gebezigd waarin de deskundige verklaart dat (kort gezegd) de verdachte door zijn derdenrekening beschikbaar te stellen, zich te verbinden met [medeverdachte 4], een (geantedateerde) volmacht op te stellen, de derdenrekening als tussenrekening voor door [medeverdachte 4] verstrekte leningen en werkkapitaal van [medeverdachte 4] beschikbaar te stellen en door het verspreiden van misleidende informatie over zijn cliënten, heeft gehandeld op een wijze die niet normaal is voor een civiele advocaat. Het gebruik van dat onderdeel van het deskundigenverslag tot het bewijs is niet onbegrijpelijk, nu het Hof de feiten waarop de deskundige zijn oordeel baseert, heeft bewezenverklaard.

De kwalificaties van de deskundige waartegen de verdediging in hoger beroep is opgekomen, heeft het Hof, zoals het in zijn arrest heeft overwogen, niet tot de zijne gemaakt. Aldus heeft het Hof die onderdelen tot het bewijs gebezigd die hem dienstig zijn voorgekomen. Het oordeel van het Hof dat de oud-deken Doeleman deskundig is op het gebied van de handelwijze van de civiele advocatuur is niet onbegrijpelijk. Dat het Hof aan het rapport van mr Doeleman belang heeft gehecht noopte het Hof niet tot een nadere redengeving, zoals de steller van het middel verlangt, zonder overigens de rechtsregel aan te geven waarop deze stelling berust. De in hoger beroep aangevoerde kwalificaties die in de advocatuur zouden leven ten aanzien van de potentiële deskundige en de omstandigheid dat de verdediging heeft vermeld te hebben afgezien van het raadplegen van een door haar wel als acceptabel geachte deskundige, noopten het Hof niet tot een nadere motivering.

Het had de verdediging vrij gestaan zelf een deskundige in te schakelen en deze te vragen een rapport op te maken over de kwestie of het handelen van verdachte de grenzen van wat een advocaat past niet te buiten ging, hetzij deze deskundige commentaar te laten geven op het rapport van mr Doeleman. De verdediging had dan deze eigen deskundige kunnen voorzien van de feitelijke informatie die de verdediging relevant achtte. Dat heeft de verdediging niet nagestreefd, waardoor de specifieke klachten op p. 4 e.v. van de schriftuur in cassatie door gebrek aan ondersteuning geen rol kunnen spelen.

Tot slot merk ik nog het volgende op. Het beginsel van ‘equality of arms’ verlangt dat ieder der partijen een redelijke gelegenheid krijgt haar standpunt te verkondigen zonder op een substantiële achterstand te worden gezet vergeleken met de andere partij.14. Ieder der partijen moet in staat worden gesteld bewijsmateriaal aan te dragen ter ondersteuning van het eigen standpunt en kennis kunnen nemen van en een standpunt naar voren kunnen brengen over alles wat aan materiaal wordt voorgelegd, om zo het oordeel van de rechter te kunnen beïnvloeden.15. Het EHRM dient toe te zien op de ‘fairness’ van de procedure in haar geheel.

Dat geldt ook voor beslissingen die de rechter neemt ten aanzien van deskundigen. Alleen als die beslissing de ‘equality of arms’ bedreigt komt art. 6, eerste lid, EVRM in beeld. Waar het dus in de eerste plaats om gaat bij art. 6, eerste lid, EVRM is de neutraliteit van de deskundige.16. Die is door de verdediging in twijfel getrokken, maar het Hof heeft hierop toereikend gerespondeerd. Niet mag worden vergeten dat het oordeel van het Hof dat de gedragingen van verdachte niet passen binnen de kaders van hetgeen behoort tot de beroepsuitoefening van de advocatuur niet uitsluitend is gebaseerd op het rapport van mr Doeleman. Voorts is mijns inziens niet vol te houden dat de ‘equality of arms’ in deze zaak geweld zou zijn aangedaan, nu de verdediging zelf de gelegenheid heeft gehad een tegendeskundige in te schakelen, van welke gelegenheid geen gebruik is gemaakt, en het rapport van mr Doeleman van commentaar te voorzien.

Het eerste middel faalt.

Het tweede middel klaagt over de verwerping door het Hof van het beroep op nietigheid van de dagvaarding.

Aan de verdachte is tenlastegelegd:

Ten aanzien van een daartoe strekkend verweer heeft het Hof overwogen:

Het oordeel van het Hof dat de inleidende dagvaarding voldoende duidelijk is, geeft geen blijk van een verkeerde rechtsopvatting en is niet onbegrijpelijk. De term ‘deelnemen’ uit art. 140 Sr heeft naast een kwalificatieve ook een feitelijke betekenis, zoals de steller van het middel terecht opmerkt.17. In de toelichting wordt betoogd dat in deze tenlastelegging de tijdsperiode zeer ruim is, de plaatsaanduidingen eveneens ruim zijn genomen en dat het dossier zo'n driehonderd ordners beslaat en dat een dergelijke wijze van tenlastelegging in die omstandigheden een goede verdediging onmogelijk maakt. Het Hof heeft dat bezwaar verworpen door te verwijzen naar het verhandelde ter terechtzitting. Daaruit blijkt dat de verdachte en diens raadsman voldoende duidelijk is geweest wat de verdachte wordt verweten. Dat oordeel is niet onbegrijpelijk nu het onderzoek op de terechtzitting zich vooral heeft toegespitst op de rol van de verdachte en door hem verrichte werkzaamheden en de vraag hoe die moeten worden geduid. Tevens bevat de tenlastelegging de namen van degenen die eveneens deel zouden hebben genomen aan de organisatie en een duidelijke omschrijving van het oogmerk van de organisatie, zodat de verdediging daarin reeds voldoende aanknopingspunten zijn geboden om zich een duidelijke voorstelling te kunnen maken van hetgeen aan verdachte werd verweten. Terzijde merk ik op dat nu het verwijt aan de verdediging duidelijk was, de omvang van het dossier geen groot gewicht in de schaal legt. Dossiers zullen bij 140 Sr-zaken al snel een zekere omvang kennen.

Het middel stelt voorts een eis aan een tenlastelegging van het misdrijf van art. 140 Sr, te weten dat duidelijk zou moeten zijn vanaf welk moment volgens de steller van de tenlastelegging verdachte wetenschap heeft gehad van het criminele oogmerk van de organisatie, die geen steun vindt in het recht. Het tenlastegelegde feit betreft een voortdurend delict, dat zich doorgaans uitstrekt over een langere periode. Dat het verwijt is geplaatst in een bepaalde periode betekent niet dat verdachte gedurende de gehele periode de hem verweten handelingen heeft verricht, maar dat zijn deelneming binnen die periode is gesitueerd.18.

De klacht die is gericht tegen de overweging van het Hof dat de betrokkenheid van de verdachte nader wordt omschreven in het onder 2 ten laste gelegde, is tevergeefs voorgesteld, nu zij is gericht tegen een overweging ten overvloede.19.

Het middel faalt.

Het derde middel klaagt over het oordeel van het Hof dat geen feiten en omstandigheden aannemelijk zijn geworden dat de verdachte opzet heeft gehad op de door de criminele organisatie mede beoogde oplichting, maar dat dit niet in de weg staat aan een bewezenverklaring van deelneming aan een organisatie die mede het plegen van oplichting tot oogmerk had. Het vierde middel klaagt dat noch uit de opsomming van verdachtes activiteiten en noch uit de gebezigde bewijsmiddelen valt af te leiden dat de gedragingen van de verdachte rechtstreeks verband hielden of dichtgelegen waren tegen de gepleegde of beoogde misdrijven van de organisatie.

De middelen lenen zich voor gezamenlijke bespreking.

Het Hof heeft ten laste van de verdachte bewezen verklaard:

Aan het bewijs heeft het Hof de volgende overwegingen gewijd:

Van deelneming aan een criminele organisatie is sprake als de verdachte behoort tot het samenwerkingsverband en een aandeel heeft in, dan wel ondersteunt, gedragingen die strekken tot of rechtstreeks verband houden met de verwezenlijking van het in dat artikel bedoelde oogmerk.20.

De klacht van het derde middel is gebaseerd op de stelling dat nu de verdachte geen opzet op de oplichting heeft gehad, zoals het Hof heeft vastgesteld, de oplichting die de organisatie mede tot oogmerk had om te plegen, niet aan de verdachte kan worden toegerekend, omdat die beoogde oplichting te ver verwijderd was van wat verdachte wél wist over de werkwijze en doeleinden van de organisatie.

Voldoende is dat is komen vast te staan dat de verdachte in zijn algemeenheid weet (in de zin van onvoorwaardelijk opzet) dat de organisatie tot oogmerk heeft het plegen van misdrijven.21.

In het onderhavige geval heeft het Hof vastgesteld dat de verdachte medeplichtig is geweest aan de — kort gezegd — opzettelijke overtreding van art. 82 WTK 1992, één van de misdrijven die de organisatie beoogde te plegen. Aldus had de verdachte kennis (en opzet) van één van de misdrijven; hij was er zelf bij betrokken. Uit die vaststelling heeft het Hof kunnen afleiden dat de verdachte wist dat de organisatie het plegen van misdrijven tot oogmerk had. Tevens heeft het Hof vastgesteld dat het voor alle leden van de organisatie duidelijk is geweest dat het bestedingspatroon binnen de organisatie zodanig was dat van renderende belegging van het geld van de inleggers niets terecht kon komen. Aldus heeft het Hof tot uitdrukking gebracht dat ook verdachte zich moet hebben gerealiseerd dat het voorgespiegelde rendement gelet op de hoogte van de bedrijfs- en andere kosten niet haalbaar was en dat inleggers waarschijnlijk zouden worden gedupeerd. Reeds daarom gaat de klacht van het middel, dat de beoogde oplichting voor verdachte, gelet op hetgeen verdachte wél wist, een vreemd element moet zijn geweest in de (beoogde) activiteiten van de organisatie, niet op.

De klacht van het vierde middel houdt in dat het Hof onvoldoende heeft gemotiveerd dat de verdachte een rechtstreekse bijdrage heeft geleverd aan de misdrijven die de criminele organisatie tot oogmerk had te plegen.

Deze klacht steunt op de stelling dat de gedragingen van de deelnemer aan de criminele organisatie rechtsreeks verband moeten houden met en/of dicht moeten liggen tegen de gepleegde of beoogde misdrijven van die organisatie. Die stelling is onjuist. De strafbaarstelling van de deelneming aan een criminele organisatie beoogt ook hen aansprakelijk te stellen die niet zozeer betrokken zijn bij het plegen van de specifieke misdrijven, maar die de gedragingen die strekken tot of rechtstreeks verband houden met de verwezenlijking van het in dat artikel bedoelde oogmerk ondersteunen (curs. AM).22.

Het oordeel van het Hof zoals hierboven weergegeven dat de verdachte gelet op de door het Hof vastgestelde feiten en omstandigheden heeft deelgenomen aan de criminele organisatie zoals bewezen verklaard, getuigt niet van een verkeerde rechtsopvattingen en is evenmin onbegrijpelijk. Zijn gedragingen hebben de volvoering van het oogmerk van de organisatie bij uitstek ondersteund.

De beide middelen falen.

Het vijfde middel klaagt dat uit de door het Hof vastgestelde feiten en omstandigheden niet kan worden afgeleid dat de bewezenverklaarde activiteiten van de verdachte de opzettelijke overtreding van artikel 82 WTK 1990 hebben mogelijk of gemakkelijker gemaakt.

Ten laste van de verdachte heeft het Hof bewezen verklaard dat hij medeplichtig is geweest aan het — kort gezegd — zonder vergunning opzettelijk bedrijfsmatig aantrekken, ter beschikking verkregen hebben en ter beschikking gehad hebben van op termijn opvorderbare gelden van het publiek door de rechtspersonen [A] NV, [B] NV, [medeverdachte 4] en [medeverdachte 5].

Verdachtes medeplichtigheid heeft bestaan uit het a. zich formeel verbinden met de rechtspersoon [medeverdachte 4] en andere rechtspersonen door het ondertekenen van een Director Indemnity, b. het opstellen van een volmacht van [medeverdachte 4] aan [B], c. het beschikbaar stellen van zijn derdenrekening voor onder meer betalingen voor de druk en levering van waardecertificaten van [medeverdachte 4] en d. het verspreiden van misleidende informatie over [A] NV, [B] en [medeverdachte 4].

Het beroep op HR 10 juni 1997, NJ 1997, 585 is tevergeefs. Ik lees de overweging van de Hoge Raad zo dat de door de medeplichtige verstrekte inlichting het plegen van het misdrijf mogelijk of makkelijker moet hebben gemaakt. De mededeling die de verdachte in die zaak had verstrekt leverde alleen een extra beweegreden voor de dader op. In het onderhavige geval heeft het Hof uit de vastgestelde gedragingen van de verdachte kunnen afleiden dat deze niet geheel nutteloos waren voor de in de bewezenverklaring genoemde rechtspersonen bij het plegen van het misdrijf.23. Dat oordeel is niet onbegrijpelijk: door het verspreiden van de misleidende informatie konden de daders langer hun gang gaan, de verdachte liet zijn derdenrekening gebruiken voor geldverkeer ten behoeve van de organisatie, hij stelde een volmacht op om de relatie tussen twee daders te formaliseren en hij verbond zich met de daders als official van die rechtspersonen door het tekenen van een Director's Indemnity. Door die laatste activiteit hielp hij de feitelijke bestuurders van deze rechtspersonen om deze via een administratiekantoor (‘trustkantoor’) te laten besturen. Door het gebruik van een trustkantoor en door de volmacht tussen [medeverdachte 1] en [medeverdachte 4] (dat door een trustkantoor werd bestuurd) bleef onduidelijk wie in werkelijkheid deze rechtspersonen bestuurden en aldus de gelden van het publiek aantrokken. Het is duidelijk dat de verdachte aldus de criminele gang van zaken van de daders heeft bevorderd en makkelijker gemaakt.

Het vijfde middel faalt.