Boedelbeschrijving

Art. 3:194 BW geeft een regeling over de boedelbeschrijving voor deelgenoten in een bijzondere gemeenschap. Een boedelbeschrijving is niet algemeen verplicht en vindt doorgaans pas plaats bij de verdeling.1 Werkt een deelgenoot niet mee aan het opmaken van een boedelbeschrijving, dan kan een andere deelgenoot dat middels een vordering op grond van deze bepaling afdwingen. Art. 672 Rv biedt een soortgelijke mogelijkheid om middels een verzoekschrift de kantonrechter te verzoeken om een boedelbeschrijving te bevelen.2 De boedelbeschrijving zelf wordt ook in Boek 3, Titel 2, Afdeling 3 Rv (art. 671 e.v. Rv) geregeld.

Het spreekt vanzelf dat de partij die op grond van art. 3:194 lid 1 BW vordert dat een boedelbeschrijving wordt opgemaakt, zal moeten stellen, en bij voldoende betwisting bewijzen, dat hij deelgenoot (of vruchtgebruiker op een aandeel)3 in de gemeenschap is. Hij zal voorts, evenals bij een verzoek ex art. 672 Rv, summierlijk aannemelijk moeten maken dat hij recht en belang bij zijn vordering heeft.4 Voor het overige roept lid 1 geen vragen van stelplicht en bewijslast op.

De deelgenoot verbeurt zijn aandeel in de goederen die hij opzettelijk verzwijgt, zoek gemaakt heeft of verborgen gehouden heeft. In art. 3:194 lid 2 BW ligt de verplichting van iedere deelgenoot besloten aan zijn mededeelgenoten alle gegevens te verschaffen die voor hem van belang zijn voor zijn positie als deelgenoot.5

Gelet op de hoofdregel van art. 150 Rv rusten de stelplicht en bewijslast met betrekking tot de feiten en omstandigheden die worden aangevoerd teneinde de rechter te bewegen om ten aanzien van een deelgenoot de sanctie van art. 3:194 lid 2 BW toe te passen, op de deelgenoot of deelgenoten die zich op deze bepaling beroept of beroepen.6 Dit betekent dat op de partij die zich op art. 3:194 lid 2 BW beroept in ieder geval de stelplicht en bewijslast rusten van het bestaan van een tot de gemeenschap behorend goed en van het opzettelijk verzwijgen, kwijt maken of verborgen houden daarvan.

Voor een geslaagd beroep op art 3:194 lid 2 BW is opzet vereist, dat wil zeggen dat de deelgenoot die goederen verzwegen, zoek gemaakt of verborgen heeft, wist dat het onderhavige goed tot de gemeenschap behoorde. Uit de aard van de onderhavige (zware) sanctie en uit de wetsgeschiedenis, waarin is vermeld dat (de sanctie van) de bepaling slechts geldt als de deelgenoot wist dat de goederen tot de gemeenschap behoorden, volgt dat het in art. 3:194 lid 2 BW bedoelde opzet niet reeds kan worden aangenomen indien de desbetreffende deelgenoot (niet wist, maar wel) behoorde te weten dat het verzwegen, zoek gemaakte of verborgen goed tot de gemeenschap behoorde.11 Aan het bewijs van het opzet moeten hoge eisen worden gesteld.12

Met betrekking tot een goed dat behoort tot een gemeenschap als bedoeld in afdeling 3.7.2, geldt dat ieder verzwijgen, zoek maken of verborgen houden daarvan tot toepasselijkheid van de sanctie van art. 3:194 lid 2 BW leidt, ook als nog geen verdeling heeft plaatsgevonden.13 Een eenmaal plaatsgevonden verzwijging in de zin van deze bepaling kan naderhand niet worden hersteld met als gevolg dat de sanctie van art. 3:194 lid 2 BW dan komt te vervallen. Dan zou immers niet of nauwelijks meer sprake zijn van een ontmoediging van oneerlijk gedrag waarvan afschrikwekkende werking uitgaat. Dit neemt niet weg dat onder bijzondere, omstandigheden een beroep op deze bepaling naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar kan zijn (art. 6:2 lid 2 BW). Het is aan de partij die haar aandeel in het desbetreffende goed in beginsel heeft verbeurd om die feiten te stellen en zo nodig te bewijzen.14