HR, 08-12-2023, nr. 23/00088

Het bestreden arrest van het hof Arnhem-Leeuwarden van 11 oktober 20221.bevat in rov. 2.1.-2.2. slechts een zeer beperkte vermelding van de vaststaande feiten. Aangezien partijen niet hebben gegriefd tegen de door de rechtbank Gelderland in rov. 2.1.-2.11. van het tussenvonnis van 15 februari 20172.vastgestelde feiten, zijn de hierna weergegeven feiten daaraan ontleend. Ik heb daarbij een enkele redactionele aanpassing doorgevoerd. Voor zover ik nog feiten heb ontleend aan het bestreden arrest, heb ik dit in de voetnoten verantwoord.

[eiser] is sinds 1 augustus 1989 eigenaar van een perceel met daarop een woonhuis (hierna: ‘de woning’) gelegen aan de [a-straat 1] te [plaats] .

In de [a-straat] is in 1953 riolering (hierna: ‘het riool’) aangelegd. Daarbij is ter hoogte van de inrit van de woning in het riool een put (hierna: ‘de rioolput’) met daarin een knijpconstructie (hierna: ‘de knijpconstructie’) gerealiseerd. Een knijpconstructie maakt het mogelijk om water tijdelijk te bergen doordat het de afvoer reduceert waardoor het rioolstelsel kan worden gebruikt voor de tijdelijke opvang van water.

In augustus 2013 heeft [eiser] bij de gemeente telefonisch melding gedaan van wateroverlast waarbij hij aangaf dat bij hevige regenval de deksel van de rioolput soms omhoog komt.

Op 14 november 2013 is de woning bezichtigd door [betrokkene 1] van Syntax taxatie & advies (hierna: ‘ [betrokkene 1] ’). In een aan [eiser] gerichte brief3.van 19 december 2013 schreef [betrokkene 1] dat hij in het gedeelte aan de achterzijde van de woning waarin de keuken, badkamer en kelder zijn gesitueerd (door hem aangeduid als “de aanbouw”) heeft vastgesteld dat de keukenvloer niet meer waterpas is, de binnendeur naar de woonkamer klemde en dat er scheurvorming is in de muren in de badkamer en keuken, in de muur- en plafondaansluiting in de woonkamer en in de betonvloer van de vrijstaande garage. Zijn conclusie was dat sprake is van verzakking van de aanbouw.

In een brief4.van 7 april 2014 van [betrokkene 2] (hierna: ‘ [betrokkene 2] ’) namens [eiser] aan de gemeente, schreef [betrokkene 2] dat sprake is van scheuren in en verzakking van de woning, dat deze schade is ontstaan doordat bij elke hevige regenbui het perceel onderloopt en daardoor de grond ingeklonken is dan wel de fundamenten zijn ondermijnd, dat de overstromingen veroorzaakt zijn door de knijpconstructie in het riool en dat [eiser] de gemeente als rioolbeheerder aansprakelijk stelt voor de geleden schade.

In een reactie5.van 28 april 2014 betwistte de gemeente dat er een gebrek was aan het riool en dat een causaal verband bestond tussen het overlopen van de rioolput en de schade aan de woning en wees de gemeente de claim van [eiser] af. Na 28 april 2014 is er tussen (vertegenwoordigers van) partijen verder gecorrespondeerd over de aansprakelijkstelling.

In een brief6.van 17 oktober 2014, voorzien van bijlagen, heeft [betrokkene 3] (hierna: ‘ [betrokkene 3] ’) van Fugro GeoServices B.V. (hierna: ‘Fugro’) [eiser] een rapportage toegezonden van een “visuele inspectie vanwege de toenemende scheurvorming in met name de achterzijde van uw woning”. In de rapportage staat onder meer dat bij de inspectie een aantal nader aangeduide scheuren is geconstateerd en dat gezien het scheurpatroon de ruimte waarin de keuken en badkamer zich bevinden, die Fugro ook aanduidt als “de aanbouw”, lijkt te verzakken, waarbij deze, gezien vanuit de tuin, naar links zakt. Fugro noemt in de brief een aantal mogelijke oorzaken, waaronder wegspoelen van zand nabij of onder funderingsniveau of verweking van de bodem, en achtte nader onderzoek geadviseerd.

In een mailbericht7.van 20 november 2014 van [betrokkene 4] (hierna: ‘ [betrokkene 4] ’), die door de aansprakelijkheidsverzekeraar van de gemeente was ingeschakeld om de zaak te onderzoeken, concludeerde [betrokkene 4] in reactie op de brief van Fugro dat “de verrichtingen van Fugro tot dusver niets aantonen inzake de oorzaak van de schade en al helemaal niet dat die op enigerlei wijze toe te rekenen is aan de gemeente Groesbeek”8.en dat de voorliggende situatie geen aanleiding gaf voor de gemeente en de verzekeraar om nader onderzoek te financieren.

Op dit mailbericht is door [betrokkene 3] gereageerd in een brief9.van 4 februari 2015. [betrokkene 3] is in een brief10.van dezelfde datum op verzoek van [eiser] ingegaan op de verzakking van de inrit van [eiser] in relatie tot de aanwezige gasleiding. Door Fugro is voorts een grondonderzoek en een daaraan gekoppeld laboratoriumonderzoek uitgevoerd waarvan de resultaten zijn neergelegd in een rapportage11.van 20 april 2015.

In opdracht van [betrokkene 4] is voorts een rapport12.opgesteld door [betrokkene 5] van IFCO Funderingsexpertise B.V. (hierna: ‘IFCO’) gedateerd 15 juli 2015, waarin als conclusie is opgenomen:

“In het brief-rapport d.d. 17 oktober 201413.(...) worden 2 mogelijke oorzaken genoemd die een oorzakelijk verband tussen het (af en toe) overstromen van de put en de schade aan het pand aannemelijk zou maken:

a. het wegspoelen van zand nabij en/of onder funderingsniveau;

b. het verweken van de bodem (“verweking is echter een fenomeen wat zich met name in leemhoudende gronden voordoet. Op basis van het beschikbare grondonderzoek wordt niet verwacht dat hier leem in de ondergrond aanwezig is”).

Tijdens de inspectie zijn geen gaten in het maaiveld van het perceel geconstateerd die hier op wijzen. Immers, deze gaten zouden zich dan op geringe afstand van (de rechter zijgevel van) het pand moeten bevinden en een diepte hebben die overeenkomt met het funderingsniveau van het pand. Tevens is ook Fugro van mening dat water altijd de weg van de minste weerstand volgt. In het geval van het water uit de put betekent dit afstromen over het maaiveld. Door het aanwezige verhang zal het water een relatief hoge stroomsnelheid hebben en zal er relatief weinig tot geen water op het maaiveld achter blijven zodra het overstromen van de put is gestopt. Dit betekent dat de tijdsduur waarin infiltratie als gevolg van overstroming van de put kan plaats vinden relatief kort is. Met name indien deze tijdsduur vergeleken wordt met de duur waarin er sprake is van natuurlijke neerslag (die rechtstreeks op het perceel valt) en eveneens (gedeeltelijk) (…) in de bodem zal infiltreren.

Uit het uitgevoerde grondonderzoek blijkt dat de ondergrond ter plaatse van het pand niet leemhoudend is. Van verweking van de grond kan zodoende geen sprake zijn. De door Fugro gemaakte berekening waaruit blijkt dat de draagkracht van de funderingsgrondslag afneemt bij een verhoging van de grondwaterstand is niet onderbouwd (en niet overgelegd).

Uit het aanvullende onderzoek dat op 13 april 2015 is uitgevoerd blijkt dat de scheurvorming in het pand verklaard kan worden door de wijze waarop het pand is gefundeerd, het feit dat de aanbouw aan de achterzijde later is gerealiseerd dan het oorspronkelijke pand, de aanbouw niet gedilateerd is van het oorspronkelijke pand en de aanbouw gedeeltelijk onderkelderd is.

Op grond van deze bevindingen komen wij tot de conclusie dat er geen oorzakelijk verband is tussen het incidentele overstromen van de put en de schade aan het pand [a-straat 1] .”

De conclusie uit de rapportage van IFCO is door [eiser] , onderbouwd met stukken van Fugro, schriftelijk betwist.14.Tussen (vertegenwoordigers van) [eiser] en de gemeente en haar aansprakelijkheidsverzekeraar is daarna opnieuw gecorrespondeerd.15.

In januari 2021 heeft groot onderhoud plaatsgevonden aan het riool. Daarbij is de knijpconstructie verwijderd.16.

Eerste aanleg

[eiser] heeft bij dagvaarding van 9 mei 2016 een procedure aanhangig gemaakt bij de rechtbank Gelderland. Hij heeft, samengevat, gevorderd:

- een verklaring voor recht dat het riool/de knijpconstructie dat/die zich voor het perceel van [eiser] bevindt, gebrekkig is in de zin van art. 6:174 BW en de gemeente in haar hoedanigheid van rioolbeheerder aansprakelijk is;

- een veroordeling van de gemeente tot betaling van de door [eiser] geleden schade nader op te maken bij staat; en

- een veroordeling van de gemeente om een zodanige voorziening te treffen met betrekking tot het riool bij [eiser] dat er geen schade meer kan worden toegebracht aan het perceel/pand van [eiser] .

Deze vorderingen heeft [eiser] gebaseerd op bepalingen uit de Waterwet en de Wet milieubeheer in samenhang met art. 6:174 BW (aansprakelijkheid voor een gebrekkige opstal). Volgens [eiser] heeft de gemeente in strijd gehandeld met de hemel- en grondwaterzorgplichten uit de Waterwet en de gemeentelijke zorgplicht voor de doelmatige inzameling en het transport van stedelijk afvalwater die volgt uit de Wet milieubeheer. Ten aanzien van zijn verwijt dat de gemeente aansprakelijk is op grond van art. 6:174 BW heeft [eiser] gesteld dat water uit het riool sijpelt waardoor de fundering van de woning is verweekt dan wel is weggespoeld. Het gevolg is dat de woning verzakt en scheurvorming is ontstaan. Ook het hemelwater dat vanaf de openbare weg stroomt, kan hier mede debet aan zijn. Volgens [eiser] is de gemeente daarom op grond van art. 6:174 BW aansprakelijk voor het gebrek aan het riool respectievelijk de afvoer van het hemelwater vanaf de openbare weg op zijn perceel.

[eiser] heeft later in de procedure op verschillende momenten de grondslag van zijn vordering gewijzigd en aangevuld. Zie randnummers 2.9, 2.21 en 2.34 hierna.

De gemeente heeft, samengevat, betwist op enige grond aansprakelijk te zijn voor de door [eiser] gevorderde schade. Daarbij heeft zij ook specifiek weersproken dat het riool gebrekkig is in de zin van art. 6:174 BW.

De rechtbank heeft verschillende tussenvonnissen gewezen en een beschikking gegeven voordat zij tot haar eindvonnis kwam. Het gaat om de volgende uitspraken die ik hierna, voor zover relevant, in samengevatte vorm behandel:

- een tussenvonnis van 14 september 2016;17.

- een tussenvonnis van 15 februari 2017;18.

- een tussenvonnis van 4 oktober 2017;19.

- een tussenvonnis van 24 januari 2018;20.

- een tussenvonnis van 7 maart 2018;21.

- een begrotingsbeschikking van 5 september 2018;22.

- een tussenvonnis van 21 november 2018;23.

- het eindvonnis van 28 augustus 2019 (hierna: ‘het eindvonnis’).24.

In haar tussenvonnis van 15 februari 201725.heeft de rechtbank een eerste inhoudelijke beoordeling van het geschil gegeven. De rechtbank heeft, samengevat, als volgt overwogen en geoordeeld.

De stelling van [eiser] dat uit het door hem gestelde overstromen van het riool volgt dat de gemeente niet heeft voldaan aan haar verplichtingen uit de Waterwet of de Wet Milieubeheer, is door de rechtbank als onvoldoende onderbouwd verworpen (rov. 4.1.).

Ten aanzien van de andere grondslag van [eiser] vordering, art. 6:174 BW, heeft de rechtbank als volgt geoordeeld:

“4.2. [eiser] baseert zijn vordering voorts op artikel 6:174 BW. Geen punt van geschil is dat het riool met knijpconstructie en de straat waarin dit gelegen is in eigendom toebehoort aan, en onder het beheer valt van, de gemeente en dat beide zijn aan te merken als een opstal in de zin van artikel 6:174 BW. Op de gemeente rust (daarom), zoals door de gemeente erkend, een zorgplicht tot het in goede staat hebben en houden van het rioleringsstelsel en de plicht ervoor te zorgen dat de toestand van het riool en omliggende bestrating de veiligheid van personen en zaken niet in gevaar brengt. Deze verplichting is in artikel 6:174 leden 1 en 2 BW verwoord als een risicoaansprakelijkheid. Deze aansprakelijkheid dient te worden beoordeeld aan de hand van de maatstaven die zijn ontwikkeld in HR 17 december 2010, ECLI:NL:HR:2010: BN6236, NJ 2012/155 (Wilnis), rov. 4.4.326.(vgl. HR 4 april 2014, ECLI:NL:HR:2014:831, NJ 2014/368 (Reaal/Deventer)).27.Bij het antwoord op de vraag of (…) het riool voldoet aan de eisen die daaraan in de gegeven omstandigheden mogen worden gesteld, en dus niet gebrekkig is, komt het derhalve aan op de – naar objectieve maatstaven te beantwoorden – vraag of deze, gelet op het te verwachten gebruik of de bestemming daarvan, met het oog op voorkoming van gevaar voor personen en zaken deugdelijk is, waarbij ook van belang is hoe groot de kans op verwezenlijking van het gevaar is en welke onderhouds- en veiligheidsmaatregelen mogelijk en redelijkerwijs te vergen zijn (het arrest Wilnis, rov. 4.4.4). Deze maatstaven komen overeen met de ‘kelderluikcriteria’ (HR 5 november 1965, ECLI:NL:HR:1965:AB7079, NJ 1966/136 (Kelderluik),28.zie voorts HR 28 juni 2013, ECLI:NL:HR:2013:47, NJ 2013, 36629.en HR 7 oktober 2016, ECLI:NL:HR:2016:2283).30.”

De rechtbank heeft vervolgens weergegeven wat volgens [eiser] in onderhavige zaak het gebrek is van het opstal en welk gevaar daaruit voortvloeit:

“4.3. In deze zaak behelst het gestelde gebrek een, door de afmetingen van de knijpconstructie veroorzaakte, te beperkte verwerkingscapaciteit van het riool, waardoor de rioolput bij neerslag regelmatig overstroomt en er een waterstroom langs de woning over het perceel van [eiser] stroomt, mede als gevolg van (het profiel van) de aanwezige bestrating. Het door [eiser] gestelde, en volgens hem verwezenlijkte, gevaar bestaat eruit dat door de regelmatige overstromingen de grond rond en onder de woning verweekt, met het ondermijnen van de fundering en verzakking van de woning tot gevolg. Voor zover [eiser] voorts het standpunt heeft ingenomen dat ook het wegsijpelen van water door scheuren in de rioolput/de knijpconstructie een gebrek oplevert, heeft hij dit ter comparitie laten varen, althans dit gebrek niet (langer) als oorzaak benoemd voor de gestelde schade aan de achterzijde van zijn woning.”

Hierna heeft de rechtbank verschillende factoren genoemd die een rol spelen bij de vraag of het riool voldoet aan de daaraan te stellen eisen en geoordeeld dat in dat verband als norm kan worden gesteld dat in normale omstandigheden het ontstaan van overstromingen en schade aan het eigendom van derden als gevolg van het afvoeren van hemelwater door het riool moet worden voorkomen:

“4.4. Bij de beoordeling of het riool voldoet aan de daaraan te stellen eisen, spelen onder andere de volgende factoren een rol. Het riool met knijpconstructie is in 1955 [de rechtbank zal hier 1953 bedoelen, A-G] aangelegd. Niet gesteld is dat er recent wezenlijke wijzigingen hebben plaatsgevonden aan het riool of het straatprofiel die de situatie hebben verergerd. Geen punt van geschil is dat een riool mede tot doel heeft het adequaat afvoeren van hemelwater. Daarbij mag naar het oordeel van de rechtbank, hoewel ten aanzien van het voorkomen van overstromingsgevaar van riolen geen concrete veiligheidsnormen bestaan, als norm worden gesteld dat in normale omstandigheden het ontstaan van overstromingen en schade aan het eigendom van derden als gevolg daarvan wordt voorkomen. Niet in geding is dat de knijpconstructie enerzijds de kans op overstroming vergroot en anderzijds een doel dient, te weten het bieden van de mogelijkheid water te bufferen in het rioolstelsel, waarna het geleidelijk wordt afgevoerd, kennelijk mede om te voorkomen dat al het water in een keer naar het lager gelegen centrum van [plaats] stroomt, van welk doel het te respecteren belang door [eiser] niet is betwist. De gemeente heeft niet onderbouwd aangevoerd dat aanpassing van de bestrating of de knijpconstructie zodat er geen water over het perceel van [eiser] stroomt grote kosten of anderszins grote problemen met zich brengt.”

Vervolgens heeft de rechtbank geoordeeld dat het riool en de omliggende bestrating niet voldoen aan de eisen die daaraan mogen worden gesteld, indien de stelling van [eiser] wordt gevolgd dat (i) de rioolput regelmatig, drie à vier keer per jaar, overstroomt en er daardoor water over het terrein van [eiser] stroomt en (ii) er daardoor verweking van de grond optreedt, met een concreet gevaar van ondermijning van het fundament van de woning. De gemeente is in dat geval, in beginsel, aansprakelijk, indien dit gevaar zich verwezenlijkt heeft:

“4.5. Het vorenstaande brengt de rechtbank, met inachtneming van hetgeen is overwogen onder 4.2., tot het oordeel dat indien de stelling van [eiser] wordt gevolgd dat:

- de rioolput regelmatig, 3 à 4 keer per jaar, overstroomt en er daardoor water over het terrein van [eiser] stroomt en

- er daardoor verweking van de grond optreedt, met een concreet gevaar van ondermijning van het fundament van de woning, het riool en de omliggende bestrating niet voldoen aan de eisen die daaraan mogen worden gesteld. De gemeente is dan, indien dit gevaar zich verwezenlijkt heeft, in beginsel, nog afhankelijk van de beoordeling van het eigen schuld-verweer, aansprakelijk voor de daaruit voortvloeiende schade. Er zijn geen omstandigheden gesteld waaruit bijvoorbeeld volgt dat het belang van [eiser] bij het ongestoord en veilig genot van de woning in redelijkheid zou moeten wijken voor het belang van het bufferen van het water door het gebruik van de knijpconstructie. Evenmin is gesteld dat laatstgenoemde belang niet op een andere wijze kan worden gewaarborgd, waarbij, al dan niet in combinatie met aanpassing van het straatprofiel, water[over]last op het perceel van [eiser] uitblijft, of dat de kosten daarvan zo groot zijn dat de gemeente in redelijkheid die niet zou kunnen of hoeven te dragen. Van aansprakelijkheid is echter geen sprake indien slechts blijkt van incidentele overstroming van de rioolput, in extreme omstandigheden. Immers, [eiser] heeft niet betwist dat van de gemeente redelijkerwijs in zijn algemeenheid niet te vergen is dat het rioolstelsel zo wordt ingericht dat het ook bij extreme regenval al het regenwater kan verwerken zonder te overstromen. Voorts is naar het oordeel van de rechtbank onvoldoende onderbouwd dat een incidenteel voorkomende overstroming tot de ondermijning van de fundamenten kan hebben geleid. De door [eiser] aan de hand van rapporten van Fugro gevoerde onderbouwing van de gestelde verweking van de grond is gebaseerd op de veronderstelling dat ten gevolge van de overstroming van de rioolput regelmatig wateroverlast op zijn perceel plaatsvond, terwijl niet is onderbouwd hoe een incidentele overstroming dat gevolg kan hebben gehad.

Evenmin is sprake van aansprakelijkheid van de gemeente indien niet komt vast te staan dat bij de door [eiser] gestelde regelmaat van overstromen van het riool wél concreet risico op verweking van de grond en ondermijning daardoor van het fundament van de woning aanwezig is. In dat geval ontbreekt het voor aansprakelijkheid op grond van artikel 6:174 vereiste gevaar voor personen of zaken.”

Gezien de gemotiveerde betwisting van de gemeente moet [eiser] , aldus de rechtbank, bewijs leveren van de frequentie van de overstromingen, van het gestelde gevaar en, in beginsel, ook van de verwezenlijking van dat gevaar:

“4.6. Nu de gemeente gemotiveerd betwist dat sprake is van regelmatige overstroming en voorts dat dit verweking van de grond onder de woning en daardoor ondermijning van de fundering en verzakking als gevolg kan hebben, mede gelet op de omstandigheid dat de woning is gebouwd op zandgrond waarop, aldus de gemeente, geen of nauwelijks risico op verweking aanwezig is, zal [eiser] die zijn vorderingen daarop baseert, op grond van de hoofdregel van artikel 150 Rv van die frequentie, het gestelde gevaar en, in beginsel, ook van het [lees: de, A-G] verwezenlijking van dat gevaar, bewijs dienen te leveren.”

Daarbij heeft de rechtbank ook overwogen dat zij mogelijk behoefte heeft aan een deskundigenonderzoek. Dit zou echter achterwege kunnen blijven als niet komt vast te staan dat de overstroming van de rioolput en daardoor ontstane wateroverlast op het perceel van [eiser] meermalen per jaar plaatsvindt. De rechtbank heeft [eiser] daarom opgedragen dit te bewijzen:

“4.7. De rechtbank overweegt dat zij behoefte heeft aan informatie van een daartoe te benoemen deskundige ten aanzien van de vraag hoe groot het risico is dat regelmatige overspoeling van de grond rond de woning verweking van de grond onder de fundamenten en verzakking tot gevolg heeft, mede gelet op de samenstelling van die grond, of dit risico zich in dit geval heeft verwezenlijkt en mogelijk ook ten aanzien van het eigen schuld-verweer.

Uit hetgeen is overwogen onder 4.5 volgt echter dat een dergelijk deskundigenonderzoek achterwege kan blijven indien niet komt vast te staan dat overstroming van de rioolput en daardoor ontstane wateroverlast op het perceel van [eiser] regelmatig, zoals door hem gesteld 3 à 4 keer, maar ten minste meermalen per jaar, plaatsvindt.

Uit proceseconomisch oogpunt zal [eiser] daarom, conform zijn bewijsaanbod, worden opgedragen daarvan bewijs te leveren, voordat nader wordt besloten over het inschakelen van een deskundige.”

Vervolgens heeft een getuigenverhoor plaatsgevonden, waarna de rechtbank op 4 oktober 2017 opnieuw een tussenvonnis heeft gewezen.31.Hierin heeft de rechtbank eerst weergegeven wat de verschillende getuigen, voor zover van belang, hebben verklaard (rov. 2.2.-2.8.) en vervolgens geoordeeld dat [eiser] er niet in is geslaagd te bewijzen dat de rioolput, zoals door hem gesteld, drie à vier keer per jaar overstroomt. [eiser] is er echter, aldus de rechtbank, wel in geslaagd te bewijzen dat de rioolput al lange tijd gemiddeld meer dan één keer – te weten zo één à twee keer – per jaar overstroomt, waardoor een aanzienlijke hoeveelheid water over zijn perceel stroomt (rov. 2.9.). Hiermee is de door de rechtbank gestelde voorwaarde om een deskundigenbericht te bevelen vervuld (rov. 2.10.-2.12.). Voordat de rechtbank het deskundigenbericht heeft bevolen, heeft zij partijen eerst de mogelijkheid gegeven om zich bij akte uit te laten over de te benoemen deskundige en de aan deze voor te leggen vragen (2.13.-2.14.).

Uit het tussenvonnis van 24 januari 201832.blijkt dat de rechtbank ing. O.S. Langhorst van Movares adviseurs & ingenieurs (hierna: ‘Langhorst’) heeft benaderd om in deze zaak als deskundige op te treden (rov. 2.1.-2.5.). Gelet op de hoogte van de kosten van Langhorst heeft de rechtbank [eiser] en de gemeente nog de mogelijkheid gegeven om een andere deskundige aan te dragen (rov. 2.6.-2.7.). Vervolgens heeft de rechtbank de opmerkingen van beide partijen bij de eerder voorgelegde vraagstelling aan de te benoemen deskundige besproken, waarna de rechtbank tot een definitieve vaststelling van de vraagstelling is gekomen (rov. 2.8.-2.12.).

In het tussenvonnis van 7 maart 201833.heeft de rechtbank Langhorst als deskundige benoemd en hem bevolen om onderzoek te doen teneinde zeven door de rechtbank geformuleerde vragen te beantwoorden. De vragen waren erop gericht om, samengevat, te bepalen hoe groot het risico was dat regelmatige – waarbij moest worden uitgegaan van een à twee keer per jaar – overspoeling van de grond rond de woning verweking van de grond onder de fundamenten en verzakking van de woning tot gevolg kon hebben, mede gelet op de samenstelling van die grond en of, voor zover sprake is van een reëel risico, dit risico zich in dit geval heeft verwezenlijkt.

Langhorst heeft op 25 april 2018 een concept van zijn rapportage afgerond en dat met partijen gedeeld. Zowel [eiser] als de gemeente hebben hierop gereageerd, waarna Langhorst het rapport heeft aangepast.34.Het definitieve deskundigenrapport is op 4 juli 2018 afgerond en in het tussenvonnis van 21 november 201835.door de rechtbank besproken. Zij heeft hierover als volgt overwogen en geoordeeld.

De rechtbank heeft eerst weergegeven hoe Langhorst de aan hem voorgelegde vragen heeft beantwoord:

“2.2. In het deskundigenbericht zijn de vragen als volgt beantwoord:

Vraag 1:

Kan het 1 à 2 keer per jaar stromen van een grote hoeveelheid water vanaf de openbare weg via de oprit over het perceel van de woning leiden tot verweking van de grond rond en onder de fundamenten van de woning, mede gelet op de samenstelling van die grond? Is daarbij de duur van het toestromen van het water van belang, indien er van uitgegaan wordt dat dit steeds niet meer dan een uur was?

Antwoord 1:

Het 1 à 2 keer stromen van een grote hoeveelheid water leidt niet tot verweking van de ondergrond rond en onder de fundering van de woning maar tot verlies van draagkracht van de fundering van het woonhuis. Verweking ontstaat in een ondergrond van leemhoudend zand. Hier is sprake van een grondsoort die bestaat uit fijn tot matig zand (matig tot sterk silthoudend). Verweking van de ondergrond wordt hiermee uitgesloten.

Vraag 7:

Zijn er nog andere punten die u naar voren wilt brengen waarvan de rechter volgens u kennis dient te nemen bij de verdere beoordeling?

Voor de rechter kennis te nemen punten zijn:

Schademechanisme is niet alleen afhankelijk van de ondergrond, maar ook van de constructie van het gebouw in combinatie met de fundering. Inzicht in de draagconstructie is daarbij noodzakelijk.

Antwoord:

De interactie tussen de constructie en ondergrond is van belang voor de beoordeling van de schade aan de woning. De draagkracht van de fundering wordt ontleend uit de ondergrond en het ontwerp van de fundering. De belasting op de fundatie en het ontwerp van de fundering is in de afgelopen jaren ongewijzigd geweest, er hebben zich sinds de jaren ‘70 geen verbouwingen plaatsgevonden. De grondwaterstand in de ondergrond is daarentegen wel gewijzigd. Als gevolg van een hogere grondwaterstand verandert de korrelspanning van de ondergrond, er treedt verzakking op. Als gevolg daarvan zakt de fundering op de locatie waar de grondwaterstand het meest wordt verhoogd. Dat is aan de achterzijde van de woning bij het laagste maaiveldniveau (bron onderbouwing hoofdstuk 7).”

De deskundige heeft vragen 2 tot en met 6 niet beantwoord. Bij deze vragen is steeds vermeld dat deze alleen beantwoord dienden te worden als de voorgaande vraag/vragen positief was/waren beantwoord, wat kennelijk niet het geval was, aldus de rechtbank (rov. 2.3.). Vervolgens heeft de rechtbank nog enkele tussenconclusies uit het deskundigenbericht geciteerd die betrekking hadden op het onderzoek naar de bodemopbouw en de interactie tussen de constructie, fundering en ondergrond (rov. 2.4.-2.5.). Hierna heeft de rechtbank de (eind)conclusie van het deskundigenbericht geciteerd:

“2.6. De conclusie van het deskundigenbericht (hoofdstuk 8) luidt als volgt:

Op basis van de beschikbare uitgangspunten, randvoorwaarden en resultaten uit het onderzoek wordt het volgende geconcludeerd:

- Het uitgevoerde geohydrologisch onderzoek heeft uitgewezen dat het overlopen van de riolering leidt tot wateroverlast. De knijpconstructie zorgt voor wateroverlast dat op [het, A-G] maaiveld terecht komt. Dit wordt veroorzaakt doordat de diameter van de riolering verkleind wordt van 0,8 m naar 0,4 m. Water stroomt vanuit de rioolput en straatkolk naar het laagste punt langs en richting de achterzijde van de woning aan de [a-straat 1] . Bovendien blijkt uit de hoogtekaart dat water uit de omgeving richting de [a-straat] stroomt;

- Tijdens het locatiebezoek bezoek blijkt het volgende:

 De woning is gefundeerd op een fundering op staal. Echter de kelder onder de keuken is op een betonnen plaat gefundeerd;

 De muren bestaan uit metselwerk en pleisterwerk en hierin bevinden zich scheuren. Met name aan de achterzijde van de woning zijn deze scheuren groot. De scheuren in het woonhuis worden veroorzaakt door zetting van de fundering;

 In de muren van de garage zijn geen scheuren (…) geconstateerd, maar zijn aangetroffen rondom de dichtgestorte betonnen smeerput in het midden van de vloer. Deze scheuren worden niet veroorzaakt door zetting;

 Op basis van de handboringen kan de grond worden geclassificeerd als fijn tot matig zand (matig tot sterk silthoudend). In grond van deze classificatie staat de infiltratie van water in de ondergrond bekend als matig doorlatend. De infiltratieproef bevestigt dit beeld. Daarmee beoordeelt Movares de waterdoorlatendheid van de ondergrond als matig doorlatend.

- Uit het uitgevoerde geologisch- en geotechnisch onderzoek blijkt het volgende:

 Verweking ontstaat in een ondergrond van leemhoudend zand. Hier is sprake van een grondsoort die bestaat uit fijn tot matig zand (matig tot sterk silthoudend). Verweking van de ondergrond wordt hiermee uitgesloten;

De deskundigen van Movares Nederland B.V. stellen dat bij de woning van [eiser] geen sprake is van verweking van de ondergrond.”

In cassatie stelt [eiser] een aantal procesrechtelijke kwesties aan de orde aan de hand van een tweetal middelen. Middel I, dat twee onderdelen kent, is gericht tegen de niet-ontvankelijkverklaring door het hof in rov. 4.9. van het bestreden arrest van [eiser] in zijn hoger beroep tegen het tussenvonnis van 14 september 2016. Daarnaast verwijt het middel het hof dat het in het bestreden arrest heeft nagelaten te beslissen op [eiser] ’ eerste grief en op zijn grondslagwijziging. Middel II bestaat uit drie onderdelen en is gericht tegen verschillende rechtsoverwegingen uit het bestreden arrest waarin het hof, samengevat, heeft geoordeeld dat [eiser] onvoldoende heeft onderbouwd dat een oorzakelijk verband bestaat tussen de overstromingen uit de rioolput en de verzakking van de woning en daarbij het bewijsaanbod van [eiser] heeft gepasseerd.

Middel I

Middel I is gericht tegen rov. 4.9. van het bestreden arrest en bestaat uit twee onderdelen.

Onderdeel I-1 valt op zijn beurt in wezen uiteen in twee subonderdelen.

Volgens het eerste subonderdeel is het hof buiten de door de procespartijen getrokken grenzen van de rechtsstrijd getreden door in rov. 4.9. van het bestreden arrest te oordelen dat [eiser] niet ontvankelijk is in zijn hoger beroep tegen het tussenvonnis van 14 september 2016. [eiser] , noch de gemeente, hebben hoger beroep ingesteld tegen dit tussenvonnis. [eiser] heeft, zoals blijkt uit zijn memorie van grieven, slechts hoger beroep ingesteld tegen het tussenvonnis van 24 januari 2018 en het eindvonnis van 28 augustus 2019.45.

Het eerste subonderdeel faalt bij gebrek aan belang. Ik stel voorop dat, bezien vanuit de appellant, de memorie van grieven beslissend is voor de omvang van de rechtsstrijd in hoger beroep en niet de appeldagvaarding. Het staat de appellant vrij om zijn appeldagvaarding ruim in te steken door hoger beroep in te stellen tegen het eindvonnis en verschillende tussenvonnissen en de omvang van het hoger beroep vervolgens in zijn memorie van grieven te beperken door slechts grieven te richten tegen enkele van deze (tussen)vonnissen.46.[eiser] heeft in zijn appeldagvaarding de gemeente aangezegd dat hij in hoger beroep komt van de vonnissen van de rechtbank van 14 september 2016, 15 februari 2017, 4 oktober 2017, 24 januari 2018, 7 maart 2018, 21 november 2018 en 28 augustus 2019.47.Vervolgens heeft [eiser] het hoger beroep in zijn memorie van grieven nader omlijnd door slechts (drie) grieven te richten tegen het (tussen)vonnis van 24 januari 2018 en het eindvonnis van 28 augustus 2019. De gemeente heeft op haar beurt incidenteel appel ingesteld tegen de tussenvonnissen van 15 februari 2017 en 4 oktober 2017 en daarbij twee grieven geformuleerd. [eiser] kan dus worden gevolgd in zijn stelling dat hij, noch de gemeente, hoger beroep heeft ingesteld tegen het tussenvonnis van 14 september 2016. Door toch te beslissen op het bij de appeldagvaarding ingestelde hoger beroep tegen het tussenvonnis van 14 september 2016 is het hof inderdaad buiten de door de procespartijen getrokken grenzen van de rechtsstrijd getreden. Ik zie echter niet in welk belang [eiser] bij deze klacht heeft. [eiser] is niet-ontvankelijk verklaard in het hoger beroep van een tussenvonnis waartegen hij geen grieven heeft geformuleerd. [eiser] wilde blijkbaar dat het tussenvonnis van 14 september 2016 in stand zou blijven, hetgeen ook is gebeurd.48.

[eiser] voert met het tweede subonderdeel van onderdeel I-1 aan dat het hof heeft nagelaten te beslissen op zijn eerste grief waarin hij is opgekomen tegen de beslissing van de rechtbank in haar tussenvonnis van 24 januari 2018 inhoudende dat de deskundige bij diens onderzoek moest uitgaan van de situatie dat de duur van de toestroom van het water niet langer was dan een uur. Het hof was gehouden om hierop te beslissen omdat het verplicht is om, op kenbare wijze, alle grieven in behandeling te nemen en daarop te responderen. Het is daarom rechtens onjuist en/of onbegrijpelijk dat het hof heeft nagelaten op de eerste grief te reageren. Mocht het hof wel over de eerste grief hebben beslist, dan is dat niet kenbaar uit het bestreden arrest, althans is het bestreden arrest onbegrijpelijk of onvoldoende gemotiveerd.

Ook het tweede subonderdeel is tevergeefs voorgesteld.

Ik stel voorop dat het subonderdeel uitgaat van een onjuiste rechtsopvatting voor zover het stelt dat het hof verplicht was om, op kenbare wijze, alle grieven in behandeling te nemen en daarop te responderen. De appelrechter kan grieven onbesproken laten indien de appellant daarbij geen belang heeft. Het belang kan bijvoorbeeld ontbreken als de gegrondbevinding van een grief niet kan leiden tot een andere beslissing op de vordering van de appellant.49.Ook kan uit een beslissing van de appelrechter volgen dat het belang van de bespreking van andere grieven ontbreekt.50.

Het subonderdeel miskent dat dit laatste geval in onderhavige zaak aan de orde is. Het hof was niet gehouden tot het beslissen op de eerste grief van [eiser] , omdat [eiser] geen belang meer had bij een bespreking daarvan nadat het hof in rov. 4.3. had vastgesteld dat de conclusie van Langhorsts rapport, verweking van de grond is uitgesloten, in hoger beroep onbestreden is gebleven en daarmee vaststond. De eerste grief van [eiser] zag op slechts een beperkt deel van (de vraagstelling in verband met) het onderzoek naar de mogelijke verweking van de grond, namelijk het aspect van de duur van het toestromen van het water over het perceel. Langhorst heeft geconcludeerd dat verweking van de bodem is uitgesloten gezien de samenstelling van de grond. Hoewel de rechtbank expliciet aan Langhorst had gevraagd of de duur van het toestromen van het water van belang is, heeft hij daar niets over opgemerkt en de rechtbank heeft daar ook niet meer naar geïnformeerd.51.Met andere woorden: de duur van het toestromen van het water is niet dragend geweest voor de in het hoger beroep onbestreden gebleven conclusie dat op het perceel van [eiser] geen verweking heeft plaatsgevonden.

Volgens onderdeel I-2 heeft het hof nagelaten te beslissen op de wijziging/aanvulling van de grondslag van de vordering van [eiser] .52.[eiser] heeft in het hoger beroep als nadere grondslag aangevoerd dat de gemeente als eigenaar van het hoger gelegen erf onrechtmatig heeft gehandeld door niet te voorkomen dat uittredend rioolwater via de openbare weg kan afstromen naar het perceel van [eiser] . Daarover heeft het hof niks overwogen of beslist, aldus het onderdeel. Dit is rechtens onjuist en/of onbegrijpelijk omdat het hof verplicht was om, op kenbare wijze, alle toegelaten eiswijzigingen en/of wijzigingen van de grondslag van de vordering in behandeling te nemen en daarop te responderen. Mocht het hof hier wel een beslissing over hebben genomen, dan blijkt dit niet kenbaar uit het bestreden arrest en is het bestreden arrest daarom in ieder geval onbegrijpelijk of onvoldoende gemotiveerd.

Het onderdeel faalt. [eiser] heeft in hoger beroep inderdaad zijn eis gewijzigd/aangevuld met de stelling dat de gemeente niet alleen aansprakelijk is voor de schade aan zijn woning en perceel op grond van het uitredend rioolwater vanwege de eerder, in eerste aanleg, genoemde stellingen (zijn woning is verzakt door water dat uit een rioolput stroomt die gebrekkig is in de zin van art. 6:174 BW), maar ook vanwege het feit dat de gemeente als eigenaar van het hoger gelegen erf onrechtmatig handelt door niet te voorkomen dat uittredend rioolwater via de openbare weg kan afstromen naar het perceel van [eiser] . Uittredend rioolwater is volgens [eiser] namelijk geen van nature aflopend water waarvoor een ontvangstplicht geldt voor lager gelegen erven (zoals [eiser] ’ perceel) op grond van art. 5:38 BW.53.Voor de vraag of de gemeente schadeplichtig is op basis van deze nieuwe grondslag, dient niet alleen te worden vastgesteld of sprake is van een normschending door de gemeente, maar ook of een causaal verband bestaat tussen deze normschending en de schade aan de woning en het perceel van [eiser] . De gemeente is immers pas aansprakelijk wanneer een causaal verband is vastgesteld tussen de gestelde onrechtmatige gedraging en de gestelde schade.54.Het subonderdeel miskent dat het hof in rov. 4.6. tot het oordeel is gekomen dat [eiser] onvoldoende heeft onderbouwd dat het vereiste causaal verband bestaat en dat dit oordeel geldt voor beide door [eiser] aangedragen grondslagen. Met dit oordeel is het doek gevallen, ook voor de vordering op de hiervoor genoemde gewijzigde grondslag. De door [eiser] gestelde oorzaak van de door hem geleden schade is voor beide grondslagen immers in wezen dezelfde: rioolwater dat uit de rioolput voor zijn woning over zijn perceel stroomt waardoor de grondwaterstand van zijn perceel wordt verhoogd met als gevolg dat zijn woning verzakt.55.Het onderdeel kan daarom ook niet worden gevolgd in zijn stelling dat het bestreden arrest onbegrijpelijk of onvoldoende gemotiveerd is. Ik merk hier alvast op dat onderdeel II-1 vergeefs opkomt tegen de begrijpelijkheid van het hiervoor benoemde causaliteitsoordeel van het hof in rov. 4.6. van het bestreden arrest.

Middel II

Middel II kent drie onderdelen.

Onderdeel II-1 is gericht tegen rov. 4.6. van het bestreden arrest56.waarin het hof heeft geoordeeld dat [eiser] onvoldoende heeft onderbouwd dat een oorzakelijk verband bestaat tussen de overstromingen uit de rioolput en de verzakking van de woning. Deze beslissing is volgens het onderdeel zonder nadere motivering, die ontbreekt, onbegrijpelijk. Volgens [eiser] heeft hij in zijn processtukken voldoende onderbouwd dat het door het hof bedoelde causale verband wel degelijk aanwezig is.57.Daarbij wijst [eiser] erop dat hij zich op uitvoerige wijze heeft beroepen op bevindingen van de door de rechtbank benoemde deskundige Langhorst, inhoudende dat, zo begrijp ik het onderdeel, de grondwaterstand in de ondergrond van [eiser] perceel door de overstromingen uit de rioolput is toegenomen waardoor de korrelspanning van de ondergrond is veranderd met verzakking als gevolg. Daardoor zakt de fundering, in het bijzonder de strokenfundering, op de locatie waar de grondwaterstand het meest is toegenomen. Dat is de achterzijde van de woning bij het laagste maaiveldniveau. Deze opvatting van de deskundige is, aldus het onderdeel, door [eiser] ondersteund met schriftelijke notities van [betrokkene 6] die door hem in het hoger beroep in het geding zijn gebracht.

Voor zover met het onderdeel bedoeld wordt dat het hof geen acht heeft geslagen op de bevindingen van Langhorst en de notities van [betrokkene 6] mist het feitelijke grondslag. Dat heeft het hof in rov. 4.4.-4.5.1. wel degelijk gedaan bij beantwoording van de vraag of [eiser] erin is geslaagd om voldoende te onderbouwen dat een causaal verband bestaat tussen de overstromingen uit de rioolput en de verzakking van de woning.

Voor zover betoogd wordt dat het oordeel van het hof in rov. 4.6. over het causaal verband onbegrijpelijk is, gelet op de stellingen en producties in feitelijke instantie, kan het onderdeel ook niet slagen. Ter onderbouwing van zijn stelling dat sprake is van een causaal verband tussen de fluctuaties in de grondwaterstand als gevolg van de riooloverstromingen en de verzakking van zijn woning, heeft [eiser] in zijn memorie van grieven slechts verwezen naar de bevindingen van Langhorst58.en naar een notitie van [betrokkene 6] .59.Als gezegd, heeft het hof deze onderbouwing van [eiser] besproken in rov. 4.4.-4.5.1.60.Het onderdeel valt de begrijpelijkheid van deze rechtsoverwegingen niet aan. Ook heeft het hof, dat wordt door het onderdeel ten onrechte buiten beschouwing gelaten, in rov. 4.6.1.-4.6.2. nog twee onderzoeken die eerder in de procedure zijn ingebracht,61.aangehaald die de conclusie dat veranderingen in de grondwaterstand de oorzaak van de verzakking zouden zijn geweest, tegenspreken. Het onderdeel kan daarom niet worden gevolgd in zijn stelling dat het oordeel van het hof in rov. 4.6. onbegrijpelijk is enkel en alleen omdat [eiser] met zijn verwijzing naar de bevindingen van Langhorst en [betrokkene 6] voldoende zou hebben onderbouwd dat een oorzakelijk verband bestaat tussen de overstromingen uit de rioolput en de verzakking van de woning. Het hof heeft de door [eiser] aangehaalde onderbouwing besproken, beoordeeld en te licht bevonden om tot het oordeel te komen dat een oorzakelijk verband bestaat tussen de overstromingen uit de rioolput en de verzakking van de woning.

Onderdeel II-2 is gericht tegen het passeren door het hof van het bewijsaanbod van [eiser] omdat dit onvoldoende specifiek zou zijn. Volgens het onderdeel is deze beslissing in rov. 4.8. rechtens onjuist, althans onbegrijpelijk of onvoldoende gemotiveerd. Het hof heeft uit het oog verloren dat de rechtbank in verschillende vonnissen62.heeft beslist behoefte te hebben gehad aan een deskundigenrapport over de vraag of een oorzakelijk verband bestaat tussen de overstromingen uit de rioolput en de verzakking van de woning. Hiermee zijn de procespartijen akkoord gegaan, waarna de rechtbank een deskundige heeft benoemd die aan de rechtbank heeft gerapporteerd. [eiser] was, aldus het onderdeel, om deze reden niet gehouden om in hoger beroep een onderbouwd bewijsaanbod te doen terzake van het oorzakelijk verband. Ook niet omdat [eiser] het hof op onderbouwde wijze heeft verzocht om een nader deskundigenonderzoek te gelasten naar dat oorzakelijke verband.63.

Het onderdeel faalt om meerdere redenen.

Het lijkt mij zinvol eerst te bekijken wat de rechtbank precies heeft beslist ten aanzien van de vraag over het houden van een deskundigenbericht. Uit de rechtsoverwegingen van de tussenvonnissen waarnaar het onderdeel verwijst, blijkt dat de rechtbank heeft geoordeeld behoefte te hebben aan informatie van een deskundige ten aanzien van de vraag hoe groot het risico is dat regelmatige overspoeling (na het getuigenverhoor: een à twee keer per jaar) van de grond rond de woning verweking van de grond onder de fundamenten en verzakking tot gevolg heeft, mede gelet op de samenstelling van die grond, of dit risico zich in dit geval heeft verwezenlijkt en mogelijk ook ten aanzien van het eigen schuld-verweer.64.Dit oordeel van de rechtbank moet worden gezien in het licht van hetgeen de rechtbank eerder had geoordeeld over de vraag wanneer het riool gebrekkig is in de zin van art. 6:174 BW. In rov. 4.5. van haar tussenvonnis van 15 februari 2017 had zij immers geoordeeld dat de gemeente niet aansprakelijk is als niet komt vast te staan dat bij de door [eiser] gestelde regelmaat van overstromen van het riool concreet risico op verweking van de grond en ondermijning daardoor van het fundament van de woning aanwezig is. In dat geval zou het voor aansprakelijkheid op grond van art. 6:174 BW vereiste gevaar voor personen of zaken ontbreken.65.

Het door de rechtbank bevolen deskundigenbericht was dus gericht op de vraag in hoeverre de overstromingen van het riool voor de woning van [eiser] konden leiden tot gevaar voor personen of zaken in de zin van art. 6:174 BW en meer specifiek in hoeverre de overspoeling van het perceel van [eiser] kon leiden tot de door [eiser] gestelde verweking van de ondergrond waardoor de woning zou verzakken. Het bevolen deskundigenbericht zag dus niet, zoals het onderdeel wil doen geloven, op de algemene vraag of een oorzakelijk verband bestaat tussen de overstromingen uit de rioolput en de verzakking van de woning. Langhorst heeft vervolgens onderzocht of de verzakking van de woning kon optreden door de verweking van de grond en geoordeeld dat dit niet het geval was. Dit oordeel is door de rechtbank overtuigend geacht en door haar overgenomen waarna zij in haar tussenvonnis van 21 november 2018 tot het oordeel is gekomen dat geen sprake was van gevaar voor personen of zaken in de zin van art. 6:174 BW en de gemeente daarom niet aansprakelijk was, althans niet op de door [eiser] tot dan toe aangevoerde gronden.66.Het onderdeel mist dus feitelijke grondslag voor zover het stelt dat de rechtbank in de door het onderdeel aangehaalde tussenvonnissen heeft beslist “behoefte te hebben gehad aan een deskundigenrapport over de vraag of er een oorzakelijk verband bestaat tussen de overstromingen uit de rioolpunt en de verzakking van de woning”.

Verder gaat het onderdeel uit van een onjuiste rechtsopvatting ten aanzien van de ruimte voor de appelrechter om een bewijsaanbod te passeren omdat dat onvoldoende specifiek is. Volgens het onderdeel was [eiser] niet gehouden om in het hoger beroep een onderbouwd bewijsaanbod te doen ten aanzien van het oorzakelijk verband tussen de overstroming van de rioolput en de verzakking van de woning omdat, zo begrijp ik het onderdeel, (i) de rechtbank, met akkoord van partijen, reeds een deskundige had benoemd en deze over het oorzakelijk verband aan de rechtbank had gerapporteerd en (ii) omdat [eiser] het hof reeds op onderbouwde wijze had verzocht om een nader deskundigenonderzoek te gelasten naar dat oorzakelijk verband. Deze opvatting vindt geen steun in het recht. Volgens vaste rechtspraak van Uw Raad is het antwoord op de vraag of een bewijsaanbod voldoende specifiek is, afhankelijk van de omstandigheden van het geval, waarbij de rechter, mede in verband met de eisen van een goede procesorde, zal moeten letten op de wijze waarop het processuele debat zich heeft ontwikkeld en op het stadium waarin de procedure verkeert. Daarbij geldt dat in hoger beroep van een partij die bewijs door getuigen aanbiedt, in beginsel mag worden verwacht dat zij voldoende concreet aangeeft op welke van haar stellingen dit bewijsaanbod betrekking heeft en, voor zover mogelijk, wie daarover een verklaring zouden kunnen afleggen, doch zal in het algemeen niet mogen worden verlangd dat daarbij ook wordt aangegeven wat daarover door getuigen zal kunnen worden verklaard. Indien reeds getuigen zijn gehoord of schriftelijke verklaringen van getuigen zijn overgelegd, zal de eis dat het bewijsaanbod voldoende specifiek en ter zake dienend moet zijn, kunnen meebrengen dat nader wordt aangegeven in hoeverre die getuigen meer of anders kunnen verklaren dan zij al hebben gedaan.67.De omstandigheden van het geval bepalen dus of een bewijsaanbod voldoende specifiek is. Zoals blijkt uit het voorgaande kunnen de door het onderdeel aangevoerde redenen hierbij een rol spelen. Dit betekent echter niet dat zij, zoals het onderdeel betoogt, automatisch zouden moeten leiden tot het oordeel dat een bewijsaanbod in hoger beroep voldoende specifiek is. Uiteindelijk gaat het om een afweging in het licht van alle omstandigheden van het geval. Daarom kan niet worden gezegd dat het passeren van het bewijsaanbod door het hof in rov. 4.8. van het bestreden arrest om de door het onderdeel genoemde redenen rechtens onjuist is.

Het passeren van het bewijsaanbod door het hof in rov. 4.8. van het bestreden arrest is evenmin onbegrijpelijk of onvoldoende gemotiveerd. Het hof heeft in rov. 4.8. geoordeeld dat het bewijsaanbod van [eiser] wordt gepasseerd omdat dat, gelet op hetgeen het hof daarvoor reeds had geoordeeld (rov. 4.1.-4.7.),68.onvoldoende specifiek was. [eiser] heeft zijn bewijsaanbod slechts in (zeer) algemene termen geformuleerd. Hij heeft in zijn memorie van grieven tweemaal een bewijsaanbod gedaan. Voor het geval dat het hof zich onvoldoende voorgelicht zou achten ten aanzien van het deskundigenrapport van Langhorst heeft [eiser] het hof “nadrukkelijk” verzocht “om een nader onderzoek te laten verrichten door een deskundige (…) en met name naar de dan nog bij het Hof openstaande (nadere) vragen”.69.Ook heeft [eiser] bewijs aangeboden “van al hetgeen door hem in deze procedure is gesteld” en daarbij “onder meer” Langhorst en hemzelf als getuigen aangedragen.70.Gelet op wat ik hiervoor in randnummer 3.20 heb uiteengezet, mocht van [eiser] worden verwacht dat hij voldoende concreet zou aangeven op welke van zijn stellingen dit bewijsaanbod betrekking had. Dit heeft hij nagelaten. Ook mocht van hem worden verwacht dat hij aangaf in hoeverre Langhorst meer of anders kon verklaren dan hij reeds bij de rechtbank heeft gedaan. Ook dit heeft [eiser] nagelaten. Ik herhaal dat [eiser] zijn stelling dat de oorzaak van de verzakkingen gelegen is in grondwaterfluctuaties die leiden tot een verlies van draagvermogen van de fundering van zijn woning, slechts heeft onderbouwd met verwijzing naar de bevindingen van Langhorst uit zijn concept-rapport (die later door Langhorst zijn verwijderd uit zijn definitieve rapport) en naar notities van [betrokkene 6] . Als gezegd, heeft het hof deze onderbouwing besproken en te licht bevonden.71.Bij deze stand van zaken kan niet worden gezegd dat het passeren van het hof van [eiser] ’ bewijsaanbod onbegrijpelijk is of onvoldoende is gemotiveerd.

Onderdeel II-3 richt zich tegen rov. 4.4.2. en 4.5.1. van het bestreden arrest waarin het hof heeft geoordeeld dat niet op grond van het deskundigenoordeel met een voldoende mate van zekerheid kan worden geconcludeerd dat fluctuaties in de grondwaterstand de oorzaak van de verzakking zijn en dat deze conclusie ook niet kan volgen uit de notitie van [betrokkene 6] . Het onderdeel valt in wezen uiteen in drie subonderdelen. Volgens het eerste subonderdeel zijn deze overwegingen van het hof rechtens onjuist omdat het hof heeft miskend dat eerst een inhoudelijke beslissing moest worden genomen op het onderbouwde verzoek van [eiser] tot het inwinnen van een aanvullend deskundigenbericht.72.Zoals al in het kader van onderdeel II-2 door [eiser] is betoogd, had de rechtbank reeds besloten tot een deskundigenonderzoek naar het oorzakelijk verband tussen de overstromingen uit de rioolput en de verzakking van de woning. Deze beslissing van de rechtbank is in hoger beroep niet aangevochten zodat ook het hof gehouden was om in overweging te nemen een aanvullend deskundigenbericht in te winnen. Het tweede subonderdeel betoogt dat het niet toewijzen van [eiser] ’ verzoek tot een aanvullend deskundigenbericht door het hof zonder nadere motivering onbegrijpelijk is. Zoals [eiser] in het kader van onderdeel II-1 al heeft betoogd, heeft hij een ruimschoots voldoende onderbouwing van zijn verzoek daartoe gegeven. Indien het hof het verzoek tot een aanvullend deskundigenonderzoek heeft gepasseerd op de gronden zoals geformuleerd in rov. 4.4.1.-4.7., is sprake van een verboden prognose over het resultaat van een aanvullend deskundigenbericht. Ten slotte bevat het middel met het derde subonderdeel een voortbouwklacht gericht tegen de, op de aangevochten overwegingen voortbouwende, beslissingen van het hof in rov. 5.2. e.v. waarin de bestreden vonnissen worden bekrachtigd en [eiser] is veroordeeld in de proceskosten.

Voordat ik de subonderdelen behandel, stel ik het volgende voorop ten aanzien van de vraag wanneer de rechter gehouden is tot het bevelen van een deskundigenbericht. Op grond van art. 194 lid 1 Rv kan de rechter op verzoek van een partij of ambtshalve een bericht of een verhoor van een deskundige bevelen.73.Het is vaste rechtspraak dat de rechter de discretionaire bevoegdheid heeft om een verzoek om een deskundigenbericht te bevelen te passeren. Het is immers aan de rechter om te bepalen of hij behoefte heeft aan inlichtingen van een deskundige.74.Hoewel de rechter dus een grote vrijheid heeft om te bepalen of hij een deskundigenverzoek toe- of afwijst, wordt aangenomen dat de rechter een afwijzende beslissing op een goed onderbouwd verzoek wel (deugdelijk) moet motiveren en niet kan volstaan met een blote afwijzing.75.Doorgaans zal de rechter het verzoek afwijzen als de verzoekende partij onvoldoende heeft gesteld, het verzoek onvoldoende specifiek is of relevantie mist.76.Anders dan bij het getuigenbewijs mag de rechter een verzoek tot het benoemen van een deskundige afwijzen op grond van de verwachting dat de uitkomst van een dergelijk onderzoek onvoldoende zal bijdragen aan de beslissing in de zaak. Bij de beoordeling van een verzoek om een deskundigenbericht te bevelen geldt dus geen prognoseverbod.77.Ten slotte geldt dat tegen het afwijzen van een verzoek om een deskundigenbericht te bevelen in cassatie niet met een rechtsklacht kan worden geklaagd omdat het inwilligen van een dergelijk verzoek aan de feitenrechter is overgelaten.78.

Tegen deze achtergrond falen de eerste twee subonderdelen. Ik licht dit toe.

Anders dan het eerste subonderdeel betoogt, is de rechter in hoger beroep niet gehouden tot het toewijzen van een verzoek om een deskundigenbericht te bevelen omdat de rechter in eerste aanleg reeds een deskundigenonderzoek heeft bevolen, welke beslissing vervolgens in het hoger beroep niet is aangevochten.79.Het eerste subonderdeel miskent dat het toewijzen van een verzoek om een deskundigenbericht te bevelen een discretionaire bevoegdheid van de rechter is.

Het tweede subonderdeel kan niet worden gevolgd in zijn stelling dat de afwijzing door het hof van het verzoek tot een aanvullend deskundigenbericht zonder nadere motivering onbegrijpelijk is omdat [eiser] zijn verzoek ruimschoots voldoende zou hebben onderbouwd. Ik herhaal dat voorop staat dat het toewijzen van een verzoek om een deskundigenbericht te bevelen een discretionaire bevoegdheid betreft die de feitenrechter de nodige vrijheid geeft (zie randnummer 3.23 hiervoor). Het subonderdeel miskent dat het hof wel degelijk oog heeft gehad voor de door [eiser] gegeven onderbouwing van zijn verzoek (de (later verwijderde) bevindingen van Langhorst in zijn concept-deskundigenrapport en de in hoger beroep overgelegde notities van [betrokkene 6] ). Zie ook randnummers 3.14-3.15 hiervoor in verband met de bespreking van onderdeel II-1. Het hof heeft deze onderbouwing in rov. 4.4.-4.5.1. besproken en gemotiveerd verworpen en daarbij geldt dat [eiser] geen klachten heeft geformuleerd tegen de juistheid of begrijpelijkheid van deze bespreking in het licht van de vraag of hij voldoende heeft onderbouwd dat een oorzakelijk verband bestaat tussen de overstromingen uit de rioolput en de verzakking van de woning. Ook heeft het hof in, de in cassatie onbestreden, rov. 4.7. geoordeeld dat de door [eiser] verstrekte inlichtingen tijdens de mondelinge behandeling geen concrete aanknopingspunten hebben opgeleverd om een nader onderzoek naar het causaal verband tussen de grondwaterstand en de verzakking van de woning op te dragen. Tegen deze achtergrond kan niet worden gezegd dat het oordeel van het hof over het niet toewijzen van [eiser] ’ verzoek tot een aanvullend deskundigenonderzoek zonder nadere motivering onbegrijpelijk is, enkel omdat [eiser] zijn verzoek ruimschoots zou hebben onderbouwd.

Het subonderdeel gaat overigens ook uit van een onjuiste rechtsopvatting ten aanzien van de stelling dat sprake is van een verboden prognose over het resultaat van een aanvullend deskundigenbericht en de waardering daarvan, voor zover het hof het verzoek tot een aanvullend deskundigenonderzoek heeft gepasseerd op de gronden zoals geformuleerd in rov. 4.4.1.-4.7. Het ‘prognoseverbod’ geldt niet voor de beoordeling van een verzoek tot het houden van een (aanvullend) deskundigenbericht. Zie randnummer 3.23 hiervoor.

Nu de verschillende (sub)onderdelen van middel II vergeefs zijn voorgesteld, faalt ook de voortbouwklacht uit het derde subonderdeel van middel II.

Slotsom

Omdat geen van de door [eiser] geformuleerde klachten doel treft, moet het cassatieberoep worden verworpen.

De conclusie strekt tot verwerping van het cassatieberoep.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden

A-G