HR, 05-04-2013, nr. 12/02551

Partijen zijn op 31 december 2002 te 's-Gravenhage gehuwd. Uit hun huwelijk is op [geboortedatum] 2003 te [geboorteplaats] de thans nog minderjarige [de minderjarige] (hierna: de minderjarige) geboren. De minderjarige verblijft thans bij de vrouw. Partijen zijn gehuwd onder huwelijkse voorwaarden, kort gezegd inhoudende dat partijen de vermeerdering van hun vermogens die tijdens het huwelijk heeft plaatsgevonden bij helfte zullen verdelen.

Bij beschikking van de rechtbank 's-Gravenhage van 17 mei 2011 is de echtscheiding tussen partijen uitgesproken en is bepaald dat de minderjarige zijn hoofdverblijfplaats bij de vrouw heeft. De door partijen onderling getroffen regeling van hun betrekkingen na de echtscheiding, zoals neergelegd in het aan de beschikking van de rechtbank gehechte ouderschapsplan, is in de beschikking opgenomen, met dien verstande dat de tekst van artikel 4.1, ter vervanging van de in het ouderschapsplan opgenomen tekst, als volgt luidt: "[de minderjarige] brengt per vier weken drie weekenden door bij de vader van vrijdag 12.00 uur tot maandag 8.30 uur. Met ingang van het schooljaar 2011-2012 brengt [de minderjarige] per vier weken drie weekenden door bij de vader van vrijdag 17.00 uur tot maandag 8.30 uur. In beide gevallen zal de vader [de minderjarige] op vrijdag ophalen en hem op maandag naar school brengen."

Voorts is bepaald dat de man, telkens bij vooruitbetaling, met ingang van 24 augustus 2010 een bijdrage in de kosten van verzorging en opvoeding van de minderjarige van € 879,- per maand zal voldoen aan de vrouw. De door de man aan de vrouw tot haar levensonderhoud te betalen uitkering is met ingang van de dag waarop de echtscheidingsbeschikking zal zijn ingeschreven in de registers van de burgerlijke stand bepaald op € 900,- per maand, telkens bij vooruitbetaling te voldoen. Ten slotte is bepaald dat de man zich zal inspannen de vrouw te doen ontslaan uit de hoofdelijke aansprakelijkheid ter zake van de hypothecaire geldleningen bij ING en het Nationaal Restauratiefonds. De beschikking is, behalve ten aanzien van de echtscheiding, uitvoerbaar bij voorraad verklaard.

De behandeling van het verzoek tot vermogensrechtelijke afwikkeling van de huwelijksvoorwaarden is bij de beschikking van 17 mei 2011 aangehouden.

Bij beroepschrift van 11 augustus 2011 en aanvullend beroepschrift van 16 augustus 2011 is de vrouw in hoger beroep gekomen van de beschikking van 17 mei 2011. De man heeft ter zake een verweerschrift ingediend.

De echtscheidingsbeschikking is op 7 oktober 2011 ingeschreven in de registers van de burgerlijke stand.

Bij beschikking van 3 november 2011 heeft de rechtbank bepaald dat de man ter zake van de afwikkeling van de tussen partijen geldende huwelijkse voorwaarden geen bedrag aan de vrouw is verschuldigd. Voorts is bepaald dat iedere partij de eigen proceskosten draagt en is het meer of anders verzochte afgewezen.

Bij beroepschrift van 28 november 2011 is de vrouw in hoger beroep gekomen van de beschikking van 3 november 2011. De man heeft ter zake geen verweerschrift ingediend, maar mondeling verweer gevoerd.

Bij beschikking van 22 februari 2012 heeft het hof, beschikkende in beide beroepszaken, de beschikking van 17 mei 2011 vernietigd voor zover het de hoogte van de uitkering tot levensonderhoud van de vrouw betreft en, in zoverre opnieuw beschikkende, de uitkering tot levensonderhoud voor de vrouw ten laste van de man met ingang van 7 oktober 2011 op € 1.436,- per maand bepaald. Het hof heeft het beroep van de vrouw betreffende de zorgregeling en de ingangsdatum van de bijdrage in de kosten van verzorging en opvoeding van de minderjarige verworpen. De behandeling met betrekking tot het verzoek tot vermogensrechtelijke afwikkeling van de huwelijkse voorwaarden is door het hof aangehouden. Wel heeft het hof bepaald dat de man in samenwerking en samenspraak met de vrouw makelaar [de makelaar] opdracht geeft om de waarde van de woning aan de [a-straat 1a en 1b] te 's-Gravenhage in verhuurde staat voor het deel dat niet bewoond wordt door de man, en in onverhuurde staat voor het deel dat bewoond wordt door de man per 31 mei 2010 te taxeren en wel zodanig dat de vrouw in de gelegenheid is de taxatie bij te wonen, en dat partijen gezamenlijk de kosten van deze taxatie dragen. Iedere verdere beslissing ten aanzien van de afwikkeling van de huwelijkse voorwaarden en de proceskosten is aangehouden.

Bij verzoekschrift van 21 mei 2012, op diezelfde dag ingekomen ter griffie van de Hoge Raad, heeft de vrouw tijdig en regelmatig cassatieberoep ingesteld. De man heeft een verweerschrift ingediend en de Hoge Raad daarin verzocht het cassatieberoep te verwerpen.

De vrouw heeft vijf middelen van cassatie voorgesteld (I-V), waarvan de middelen I, II en V in subonderdelen zijn verdeeld.

Inleiding

De onderhavige zaak heeft betrekking op de hoogte van partneralimentatie. Met betrekking tot alimentatie voor bloed- en aanverwanten bepaalt art. 1:397 lid 1 BW dat bij de bepaling van het verschuldigde bedrag met de behoeften van de tot onderhoud gerechtigde en de draagkracht van de tot uitkering verplichte persoon rekening wordt gehouden. Met betrekking tot alimentatie na echtscheiding bepaalt art. 1:157 lid 1 BW dat de rechter aan de (voormalige) echtgenoot die niet voldoende inkomsten tot levensonderhoud heeft noch zich in redelijkheid kan verwerven, ten laste van de andere echtgenoot een uitkering tot levensonderhoud kan toekennen. Aanvankelijk was gedacht partneralimentatie evenals alimentatie voor bloed- en aanverwanten van behoefte en draagkracht afhankelijk te stellen, maar de wetgever heeft willen benadrukken dat óók met niet-financiële omstandigheden2. rekening mag worden gehouden3..

Volgens vaste rechtspraak zijn de vaststelling en de weging van de factoren die de draagkracht van de onderhoudsplichtige en de behoefte van de onderhoudsgerechtigde bepalen, voorbehouden aan de rechter die over de feiten oordeelt. Deze oordelen kunnen in cassatie niet op juistheid worden getoetst4.. Aan deze oordelen kunnen geen hoge motiveringseisen worden gesteld5.. Zij moeten echter wel zodanig zijn gemotiveerd dat zij voldoende inzicht geven in de gedachtegang die aan de beslissing ten grondslag ligt, en in het bijzonder hoe de rechter, gelet op het partijdebat, tot zijn beslissing is gekomen, zonder dat de rechter op alle stellingen van partijen behoeft in te gaan6.. De rechter is niet gehouden alle berekeningen in zijn beschikking op te nemen, maar uit de beschikking moet wel voldoende blijken van welke gegevens de rechter bij de vaststelling van de alimentatie is uitgegaan7.. De motiveringseisen gaan niet zover dat de rechter, indien partijen van verschillende draagkrachtberekeningen zijn uitgegaan, moet aangeven welke draagkrachtberekening hij aan zijn beslissing ten grondslag heeft gelegd8., of dat hij moet motiveren waarom hij bij het vaststellen van alimentatie "in hoge mate" is afgeweken van het resultaat van een door een partij uitgevoerde draagkrachtberekening9..

De draagkracht van de onderhoudsplichtige wordt bepaald door de financiële middelen (inkomen en vermogen) die de onderhoudsplichtige ter beschikking staan en de uitgaven die ten laste van deze middelen komen10.. Bij het vaststellen van de financiële middelen kan de rechter eveneens rekening houden met inkomen dat redelijkerwijs in de naaste toekomst kan worden verworven. Als uitgangspunt geldt voorts dat ook vermogen relevant kan zijn, niet slechts met het oog op rendement of andere inkomsten daaruit, maar ook omdat het onder omstandigheden redelijk kan zijn dat tijdelijk op eigen vermogen wordt ingeteerd. Dat laatste beperkt zich niet tot het geval dat de alimentatieplichtige het in eigen hand heeft of hij voldoende inkomen verwerft om een bepaalde alimentatie te kunnen betalen en evenmin tot het geval dat van "bijzondere omstandigheden" sprake is11.. Het oordeel van de feitenrechter dat onder de omstandigheden van het geval intering op vermogen kan worden gevergd, betreft uitsluitend het vaststellen en wegen van de door partijen met het oog op draagkracht of behoefte naar voren gebrachte omstandigheden en de controle in cassatie is daarom beperkt12..

De rechter moet rekening houden met alle uitgaven en alle omstandigheden die voor de bepaling van de draagkracht in redelijkheid van belang kunnen zijn13.. Het gewicht van de factoren zal door de feitenrechter moeten worden bepaald in het licht van alle omstandigheden van het geval14., waaronder de betrokken belangen15.. Op de draagkracht van een onderhoudsplichtige zijn in beginsel al diens schulden van invloed, ongeacht of die schulden zijn ontstaan voor of na het tijdstip waarop de onderhoudsplicht is komen vast te staan. De rechter kan grond aanwezig oordelen om in afwijking van deze hoofdregel aan bepaalde schulden geen of minder gewicht toe te kennen, maar dient dan wel voldoende inzicht te geven in de gedachtegang die hem tot zodanig oordeel heeft geleid16.. Te denken valt aan schulden, die na het vaststellen van de onderhoudsplicht onnodig werden aangegaan, of om schulden ten aanzien waarvan de onderhoudsplichtige de mogelijkheid heeft zich te bevrijden of een regeling te treffen17.. Aan het uitgangspunt dat in beginsel alle schulden van invloed zijn op de draagkracht doet niet af dat een schuld is aangegaan na de echtscheiding, noch de omstandigheid dat een schuld niet is aangegaan om huwelijkse schulden af te lossen18..

Het Rapport alimentatienormen bevat aanbevelingen voor het uniform berekenen van alimentatie. De aanbevelingen uit het rapport zijn in de praktijk bepalend voor de wijze waarop de rechter alimentatie berekent. Het is vaste rechtspraak dat deze aanbevelingen, hoe wenselijk zij op zichzelf ook zijn19., geen recht in de zin van art. 79 RO vormen20.. Het is dan ook aan de rechter overgelaten of een kwestie zich voor toepassing van de aanbevelingen van het rapport leent; hij hoeft niet te motiveren waarom hij van die aanbevelingen afwijkt21..

In het Rapport alimentatienormen wordt aanbevolen om in standaard-gevallen de behoefte van de vrouw niet te baseren op een door de vrouw over te leggen behoeftebegroting, maar te relateren aan een percentage van 60% van het voormalige gezinsinkomen. De Hoge Raad heeft echter geoordeeld dat het hanteren van 60% van het voormalige netto gezinsinkomen als (enige) maatstaf onjuist is nu de behoefte moet worden bepaald met inachtneming van de door partijen aangevoerde omstandigheden22.. Het rapport houdt met deze rechtspraak van de Hoge Raad echter (nog) geen rekening23..

Bespreking van de klachten

Middel I klaagt over het onbehandeld laten van grief 2 van de vrouw. Die grief was gericht tegen de navolgende overweging op p. 5 van de beschikking van de rechtbank:

Het middel memoreert dat de vrouw in grief 2 had aangevoerd

Onderdeel I.1 betoogt dat de omvang van het appel door de grieven wordt bepaald. Binnen het door de grieven ontsloten gebied wordt de zaak echter in volle omvang naar de appelrechter ter behandeling overgeheveld. Hieruit volgt dat de appelrechter de voorgedragen grieven dient te behandelen dan wel moet motiveren waarom hij niet aan een behandeling toekomt25.. Door grief 2 ongemotiveerd onbehandeld te laten heeft het hof het grievenstelsel miskend en is zijn oordeel, zonder nadere toelichting die ontbreekt onbegrijpelijk en met onvoldoende redenen omkleed.

Voor het geval het hof de grief niet heeft behandeld omdat het heeft gemeend dat de vrouw daarbij geen belang had nu de grief niet tot vernietiging zou leiden, getuigt zijn oordeel volgens onderdeel I.2 van een onjuiste rechtsopvatting. Voor het bepalen van de behoefte moet immers met alle omstandigheden rekening worden gehouden, waaronder derhalve ook de welstand tijdens het huwelijk, voor welke welstand een aanwijzing kan worden gevonden in onder meer de inkomsten tijdens het huwelijk26.. Daarnaast is grief 2 essentieel voor de vordering van de vrouw ter zake van de aan de welstand gerelateerde behoefte.

Voor zover, mede in het licht van de eerste alinea van rov. 25, in het oordeel van het hof ligt besloten dat gedurende het huwelijk geen inkomsten uit verhuur zijn ontvangen zodat deze bij de bepaling van de welstand geen rol spelen, betoogt onderdeel I.3 onder verwijzing naar grief 7, die het hof eveneens ongemotiveerd onbehandeld zou hebben gelaten en waarover middel II klaagt, dat de vrouw bij memorie van grieven onder 38 heeft aangevoerd dat de man geen verificatoire bescheiden heeft overgelegd waaruit blijkt hoeveel huurinkomsten hij vanaf 2006 heeft ontvangen en welke de lasten van de woning zijn vanaf dat jaar, en dat zij in haar petitum in appel vervolgens uitdrukkelijk heeft verzocht de man ex art. 843a Rv te gelasten alle verificatoire bescheiden ter zake van, kort gezegd, de huurinkomsten vanaf 2004 te produceren. Dit betekent dat gegrondbevinding van middel II de kennelijke conclusie van het hof dat er gedurende het huwelijk geen (positieve) inkomsten uit verhuur waren, raakt, en wel omdat het hof zonder de behandeling van grief 7 niet tot deze conclusie had kunnen komen. Daarbij komt volgens het onderdeel dat de vrouw de relevantie van de jaarrekeningen over de jaren 2007 tot en met 2010, die een negatief exploitatieresultaat tonen, uitdrukkelijk en gemotiveerd heeft betwist. Het door de vrouw overgelegde overzicht van een financieel planner waaruit volgt dat, uitgaande van de verstrekte cijfers door de man, de netto huurinkomsten in 2010 rond de € 25.000,- moeten belopen - productie 2 bij de pleitnota in eerste aanleg - heeft de man bij verweerschrift in appel niet betwist. Daarnaast heeft de vrouw de echtheid van de jaarrekening 2010 betwist. In het licht van deze gemotiveerde stellingen van de vrouw, is de voornoemde kennelijke conclusie van het hof tevens onbegrijpelijk.

De onderdelen, die steeds als uitgangspunt kiezen dat het hof de tweede grief van de vrouw onbehandeld heeft gelaten, missen feitelijke grondslag. Het hof heeft onder het opschrift "Behoefte/behoeftigheid van de vrouw" onder meer als volgt overwogen:

Het hof heeft de tweede grief van de vrouw niet slechts behandeld, maar die grief ook gehonoreerd, en wel in die zin dat het van een andere maatstaf dan de rechtbank is uitgegaan. Terwijl de rechtbank van opvatting was dat voor het vaststellen van de behoefte van de vrouw in het geheel niet relevant is welke de lasten van partijen ten tijde van het huwelijk waren, heeft het hof in rov. 12 geoordeeld dat bij de bepaling van de behoefte van de onderhoudsgerechtigde rekening dient te worden gehouden met alle relevante omstandigheden, waaronder de hoogte en de aard van zowel de inkomsten als de uitgaven van partijen tijdens het huwelijk, waarin een aanwijzing kan worden gevonden voor de mate van welstand waarin zij hebben geleefd, en zoveel mogelijk met concrete gegevens betreffende de reële of met een zekere mate van waarschijnlijkheid te verwachten kosten van levensonderhoud van de onderhoudsgerechtigde. Het is in overeenstemming met de door het hof gekozen maatstaf (en met de rechtspraak van de Hoge Raad waaraan deze maatstaf is ontleend) dat (ook) het hof de behoeftelijst van de vrouw tot uitgangspunt heeft genomen. De bedoelde maatstaf impliceert immers niet dat die behoeftelijst irrelevant zou zijn, maar dat de daarop opgevoerde lasten moeten worden beoordeeld in het licht van alle relevante omstandigheden, waaronder de welstand van partijen tijdens hun huwelijk, waarvoor de hoogte en de aard van hun inkomsten en uitgaven tijdens het huwelijk een aanwijzing kunnen vormen. Dat het hof deze benadering daadwerkelijk heeft gevolgd, blijkt onder meer uit rov. 18, waarin het hof de door de vrouw in haar behoeftelijst opgevoerde post ter zake van vermogensvorming heeft beoordeeld aan de hand van de vraag of (de vrouw heeft aangegeven en onderbouwd in hoeverre) de welstand van partijen tijdens hun huwelijk haar de mogelijkheid van vermogensvorming zou hebben verschaft.

Overigens geldt, anders dan het middel betoogt, dat de appelrechter niet steeds is gehouden op alle grieven afzonderlijk te responderen. Met name in alimentatiezaken kan zich voordoen dat de appelrechter aan de hand van nieuwe, in appel aangevoerde gegevens behoefte en/of draagkracht van partijen opnieuw vaststelt en zich in dat verband van afzonderlijke tegen de beslissing in eerste aanleg geformuleerde grieven "losmaakt", in die zin dat hij zich niet uitdrukkelijk en gemotiveerd rekenschap ervan geeft of elk van die afzonderlijke grieven terecht was voorgedragen. Ook in het licht van het grievenstelsel is dat niet ontoelaatbaar28..

Middel II is gericht tegen het onbehandeld laten door het hof van grief 7 van de vrouw. De vrouw heeft de rechtbank volgens het middel onder meer verzocht de man op de voet van art. 843a Rv te gelasten tot afgifte van documenten betreffende de inkomsten uit verhuur en de exploitatieoverzichten van het pand aan de [a-straat 1a en 1b] te Den Haag vanaf 2004. De rechtbank heeft dat verzoek afgewezen op de grond dat de man alle door de vrouw verlangde informatie heeft verschaft, zodat de vrouw niet langer belang daarbij heeft. In haar grief 7 heeft de vrouw hierover geklaagd. Zij heeft met betrekking tot de inkomsten uit verhuur onder meer het volgende aangevoerd:

Onderdeel II.1 klaagt, onder verwijzing naar onderdeel I.1, dat het hof, door grief 7 ongemotiveerd onbehandeld te laten, ook hier het grievenstelsel zou hebben miskend en zijn oordeel onvoldoende met redenen zou hebben omkleed.

Voor het geval het hof van oordeel zou zijn geweest dat het hof de grief niet heeft behandeld omdat deze niet tot vernietiging zou kunnen leiden, klaagt onderdeel II.2, onder verwijzing naar onderdeel I.2, dat het hof ook hier blijk van een onjuiste rechtsopvatting heeft gegeven, daar bij het bepalen van de behoefte met alle omstandigheden rekening dient te worden gehouden, waaronder de welstand tijdens het huwelijk, waarvoor een aanwijzing kan worden gevonden in (onder meer) de inkomsten tijdens het huwelijk.

Voor het geval het hof zou hebben geoordeeld dat de vrouw bij de gevraagde gegevens geen belang zou hebben omdat deze haar reeds zijn verstrekt, is dat oordeel volgens onderdeel II.3 onbegrijpelijk, nu in de procedure vaststaat dat tot en met het jaar 2009 geen verificatoire bescheiden zijn geproduceerd en alleen over 2010 (een deel van de) verificatoire bescheiden in de vorm van bankafschriften zijn aangeleverd.

De klachten van het middel missen in zoverre feitelijke grondslag, dat het hof in rov. 25, zij het in het kader van zijn overwegingen met betrekking tot de draagkracht van de man, heeft geoordeeld dat "uit de stukken en het verhandelde ter zitting bij het hof genoegzaam is gebleken dat de inkomsten uit verhuur volledig worden besteed aan de kosten (van de verhuur) van voornoemd pand." Dit oordeel impliceert dat het verzoek van de vrouw tot afgifte van bescheiden met betrekking tot de inkomsten uit verhuur van de woning aan de [a-straat 1a en 1b] te 's-Gravenhage, tegen de afwijzing van welk verzoek de zevende grief van de vrouw was gericht, niet (meer) ter zake dienend is, omdat de vrouw bij afgifte van die bescheiden geen belang (meer) heeft. Ik verwijs daarvoor naar rov. 30, waarin het hof uitdrukkelijk heeft overwogen dat, "gezien het vorenoverwogene", (onder meer) grief 7 geen bespreking meer behoeft, nu zij niet tot een andersluidend oordeel kan leiden.

Het getuigt naar mijn mening niet van een onjuiste rechtsopvatting dat het hof het op art. 843a Rv gestoelde verzoek niet toewijsbaar heeft geacht, (kennelijk) op grond dat de niet-winstgevendheid van het monumentenpand, die de vrouw, mede aan de hand van de gevraagde bescheiden, wil betwisten, reeds genoegzaam vaststaat. De exhibitieplicht van art. 843a Rv geldt niet als redelijkerwijs kan worden aangenomen dat een behoorlijke rechtspleging ook zonder verschaffing van de gevraagde gegevens is gewaarborgd. Daarbij is blijkens de wetsgeschiedenis mede gedacht aan het geval dat bewijs van de betrokken feiten ook langs andere weg kan worden verkregen. Aan de memorie van toelichting ontleen ik de navolgende passage29.:

Ook in de memorie van toelichting bij het aanhangige wetsvoorstel tot aanpassing van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering in verband met de wijziging van het recht op inzage, afschrift of uittreksel van bescheiden30. wordt de hiervoor bedoelde en aan art. 843a Rv verbonden beperking bevestigd:

Ten slotte wijs ik op een beschikking, waarbij de Hoge Raad, eveneens in een alimentatiezaak waarin het hof een verzoek op grond van art. 843a Rv niet ter zake dienend had geoordeeld omdat de betrokken partij reeds een deel van de gevraagde bescheiden had gekregen en voor het overige omdat zij geen belang daarbij had, het cassatieberoep met toepassing van art. 81 RO heeft verworpen31..

Anders dan onderdeel II.3 betoogt, is het oordeel van het hof omtrent de niet-winstgevendheid van de exploitatie van het monumentenpand niet onbegrijpelijk op de enkele grond dat tot en met het jaar 2009 geen verificatoire bescheiden in de vorm van bankafschriften zijn overgelegd en alleen over 2010 (een deel van de) verificatoire bescheiden in de vorm van bankafschriften zijn aangeleverd. De man, die heeft uiteengezet dat de exploitatie van het in 2004 aangekochte monumentenpand steeds verliesgevend is geweest door hoge rentelasten en grote tegenvallers bij de restauratie, als gevolg waarvan de man in de periode 2004-2010 grote investeringen uit eigen vermogen en arbeidsinkomen heeft moeten doen32., heeft andere verificatoire bescheiden dan de volgens de vrouw ontbrekende bankbescheiden in het geding gebracht. Die andere bescheiden, voor zover hier van belang, worden in het verweerschrift in cassatie onder 2.6 opgesomd:

In het licht van de door de man betrokken stellingen en de door hem overgelegde bescheiden is het oordeel van het hof dat "uit de stukken en het verhandelde ter zitting bij het hof genoegzaam is gebleken dat de inkomsten uit verhuur volledig worden besteed aan de kosten (van de verhuur) van voornoemd pand", óók bij ontbreken van de door de vrouw verlangde bankafschriften, niet onbegrijpelijk, evenmin als het kennelijk daaraan door het hof verbonden oordeel dat de vrouw geen belang bij de afgifte van de door haar verzochte bescheiden (meer) heeft35.. Ook de stelling van de vrouw dat de man (een) zelf gemaakte jaarrekening betreffende de exploitatie heeft overgelegd terwijl vaststaat dat de man de inkomsten uit verhuur op zijn eigen rekening ontvangt, leidt niet tot een andere conclusie. Uit de stellingen van de man en de door hem overgelegde bescheiden36. valt genoegzaam op te maken dat de jaarrekeningen zijn vastgesteld door het bestuur van de Stichting Voorhoeve (hierna: de Stichting), die met het toezicht op het beheer van het monumentenpand is belast. Dat de man het monumentenpand voor eigen rekening exploiteert en de huurinkomsten op zijn eigen bankrekening ontvangt (zoals de man overigens zelf heeft uiteengezet37.), doet, anders dan de bedoelde stelling van de vrouw suggereert, aan de vaststelling van de betrokken jaarrekening(en) (niet door de man maar) door het bestuur van de Stichting niet af.

Wat betreft het ontbreken van een voldoende belang van de vrouw bij afgifte van de gevraagde stukken teken ik nog aan dat in de optiek van haar cassatieberoep een mogelijk positief exploitatieresultaat van het monumentenpand tijdens het huwelijk hooguit van belang is als aanwijzing voor de huwelijkse welstand van partijen, die op haar beurt als één van de toetsstenen voor de door de vrouw op haar behoeftelijst opgevoerde posten dient. Het valt niet zonder meer in te zien voor welke van die posten een dergelijke aanwijzing tot een substantieel andere beoordeling zou hebben geleid. In dit verband is ook niet verwonderlijk dat het hof de kwestie van de huurinkomsten heeft besproken, niet in het kader van de behoefte van de vrouw, maar in het kader van de draagkracht van de man, in welk laatste kader een eventueel batig exploitatiesaldo van het monumentenpand direct van betekenis zou zijn38.. Waar de door het hof berekende draagkracht van de man de voor de vrouw bepaalde behoefte overtreft, zou een te laag ingeschatte draagkracht van de man in elk geval niet tot een beperking van het door de man aan de vrouw verschuldigde bedrag hebben geleid en zou de vrouw ook in zoverre belang bij afgifte van de gevraagde bescheiden missen.

Middel III betoogt dat gegrondbevinding van een of meer van de voorgaande klachten ook een aantal andere rechtsoverwegingen raakt. Het zou gaan om rov. 18 waarin het hof heeft geoordeeld dat geen rekening met een bedrag voor vermogensvermeerdering wordt gehouden nu de vrouw de welstand tijdens huwelijk niet heeft onderbouwd39., rov. 19 waarin het hof de behoefte van de vrouw heeft vastgesteld, alsmede rov. 22 waarin het hof de hoogte van de aanvullende behoefte heeft berekend, rov. 23 waarin het hof nogmaals heeft verwezen naar de vastgestelde aanvullende behoefte, rov. 27 waarin het hof nogmaals de aanvullende behoefte heeft vermeld en tot vernietiging van de bestreden beschikking heeft geconcludeerd, alsmede het dictum in de zaak met zaaknummer 200.092.117/01 en 200.092.119/01, voor zover het de hoogte van de partneralimentatie betreft.

Waar geen van de voorgaande klachten slaagt, worden ook de door het middel genoemde rechtsoverwegingen niet door die klachten gevitieerd.

Middel IV klaagt dat onderdeel II ook rov. 25 raakt. Daarin overwoog het hof:

Zonder te hebben geoordeeld over grief 7, waarin heeft de vrouw heeft geklaagd over de afwijzing van het verzoek ex art. 843a Rv, kon het hof volgens het middel immers niet tot de hiervoor geciteerde conclusie komen. In middel II heeft de vrouw geklaagd over het onbehandeld laten van grief 7, waarin zij op de voet van art. 843a Rv om afgifte van verificatoire bescheiden inzake de huurovereenkomsten40. heeft verzocht. In het licht van dit alles zou volgens middel IV rov. 25 onbegrijpelijk zijn.

Het middel mist feitelijke grondslag voor zover het veronderstelt dat het hof grief 7 zonder kenbare motivering onbehandeld heeft gelaten. Het hof heeft blijkens rov. 30 geoordeeld dat, "(g)ezien het vorenoverwogene", grief 7 geen bespreking meer behoeft, omdat die grief en de grieven 8 en 10 "niet kunnen leiden tot een andersluidend oordeel". Kennelijk heeft het hof hiermee tot uitdrukking willen brengen dat, waar het ontbreken van een positief exploitatiesaldo van het monumentenpand reeds genoegzaam is gebleken, het verzoek van de vrouw niet (meer) ter zake dienend is, omdat de vrouw bij afgifte van de gevraagde bankafschriften met betrekking tot de huurinkomsten van de man geen belang (meer) heeft. Zoals bij de bespreking van middel II reeds aan de orde kwam, is dat oordeel niet onbegrijpelijk; dat geldt temeer nu het enkele feit dat (naar de vrouw kennelijk wil aantonen) de man huurinkomsten heeft genoten, allerminst uitsluit dat van een exploitatietekort als gevolg van hoge rentelasten en tegenvallers bij de restauratie sprake was. Dat het hof grief 7 niet nader heeft besproken, tast, anders dan het middel verdedigt, de begrijpelijkheid van rov. 25 dan ook niet aan.

Middel V klaagt eveneens over rov. 25. Nadat het middel een samenvatting heeft gegeven van het partijdebat met betrekking tot de huurinkomsten van de man, klaagt onderdeel V.1 dat het hof niet tot het oordeel had kunnen komen dat bij de berekening van de draagkracht van de man geen rekening met inkomsten uit verhuur behoeft te worden gehouden. Door aan te nemen dat uit de gedingstukken en het uit het verhandelde ter zitting genoegzaam is gebleken dat de inkomsten uit verhuur volledig aan de kosten worden besteed, heeft het hof in het licht van het partijdebat en in het licht van het proces-verbaal van de mondelinge behandeling bij het hof volgens het onderdeel een onbegrijpelijk, althans zonder nadere toelichting, die ontbreekt, volstrekt ongemotiveerd oordeel gegeven. Het hof zou bovendien ten onrechte hebben nagelaten te responderen op de in het onderdeel onder b gememoreerde, volgens het onderdeel essentiële stellingen van de vrouw dat de stukken van de Stichting relevantie missen nu de Stichting de monumentenwoning niet zelf exploiteert en ook geen bankrekening heeft, en dat de jaarrekening 2010 bovendien "zelf gemaakt" is.

Het onderdeel heeft het ook meer uitgebreid weergegeven partijdebat als volgt kort samengevat:

Hieraan heeft onderdeel nog toegevoegd dat de man blijkens het proces-verbaal van de mondelinge behandeling bij het hof bij die gelegenheid geen andere mededelingen over de huurinkomsten heeft gedaan.

Het onderdeel verduidelijkt niet waarom in het licht van het partijdebat en van het proces-verbaal van de mondelinge behandeling bij het hof onbegrijpelijk zou zijn dat volgens het hof genoegzaam is gebleken dat de inkomsten uit verhuur volledig worden besteed aan de kosten (van de verhuur) van het monumentenpand. Kern van het betoog van de man (overigens niet weergegeven in de korte samenvatting van het onderdeel maar wel in het onderdeel onder ii, eerste alinea, in fine) was dat het pand ondanks de verhuur een jaarlijks negatief resultaat oplevert; daarbij heeft de man, zoals eerder gememoreerd (zie hiervóór onder 2.19), een verband gelegd met de hoge rentelasten en grote tegenvallers bij de restauratie. Het bestreden oordeel is niet reeds onbegrijpelijk, omdat het hof, in plaats van de (op het ontbreken van een exact inzicht in de huurinkomsten toegespitste) stellingen van de vrouw, de (gedocumenteerde en op het totale exploitatieresultaat toegespitste) stellingen van de man heeft gevolgd.

Overigens is het een weinig zuivere weergave van het standpunt van de man dat de woning bij de draagkracht geen rol zou spelen, omdat deze onder beheer zou staan van de Stichting "die de opbrengst ten doel heeft". De man heeft nergens gesteld dat de woning onder beheer van de Stichting zou staan en evenmin dat de Stichting "de opbrengst ten doel heeft". De man heeft in zijn verweerschrift op zelfstandige verzoeken onder 12 gesteld dat het beheer van het pand onder toezicht van de Stichting staat, dat de Stichting het beheer van het pand zal overnemen na overlijden van de man en dat de Stichting als doelstelling heeft "beheer van het gebouw en opbrengst alsmede optreden als bewindvoerder over de nalatenschap van de man". Evenmin is juist dat de man heeft gesteld dat het monumentenpand vanwege het (vermeende) beheer door de Stichting bij de draagkrachtberekening buiten beschouwing moet blijven. Volgens de man moet het pand bij de draagkrachtberekening buiten beschouwing blijven, omdat - zoals onder 12 gesteld en onder 13 nader uitgewerkt en met producties onderbouwd - het pand geen inkomensbron is, dat wil zeggen: geen positief exploitatieresultaat oplevert.

Het onderdeel kan niet tot cassatie leiden, ook niet voor zover het klaagt over het passeren van essentiële stellingen van de vrouw. Anders dan de vrouw heeft gesteld, heeft het hof de stukken van de Stichting kennelijk wél relevant geacht. Overigens valt niet in te zien waarom het die stukken aan relevantie zou ontbreken, nu het monumentenpand niet door de Stichting wordt geëxploiteerd en de Stichting niet over een eigen bankrekening beschikt. Dit een en ander behoeft de Stichting immers niet te beletten de jaarrekeningen met betrekking tot de exploitatie van het pand na controle vast te stellen. Wat betreft de stelling van de vrouw met betrekking tot de "zelf gemaakte" jaarrekening, geldt dat weinig duidelijk is wat de vrouw met "zelf gemaakt" bedoelt; de betrokken stelling in het beroepschrift onder 10 luidt:

Voor zover hier wordt bedoeld dat de genoemde jaarrekening buiten iedere bemoeienis van de Stichting is tot stand gekomen (tot welke uitleg de geciteerde tekst overigens niet dwingt), geldt dat de man een verslag van de vergadering van het stichtingsbestuur inzake de jaarrekening 2010 heeft overgelegd (als onderdeel van productie 6 van het verweerschrift in appel). Bij die stand van zaken behoefde het hof niet uitdrukkelijk op de betrokken stelling in te gaan en daaraan evenmin enige consequentie te verbinden.

De conclusie strekt tot verwerping.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden,

Advocaat-Generaal