HR, 06-02-2015, nr. 14/02362

Voor zover in cassatie van belang gaat het in deze zaak om het volgende.

Zie voor de feiten ook:

Partijen hebben een affectieve relatie gehad, welke in [datum] 2004 is beëindigd. Uit deze relatie is op [geboortedatum] 2001 te [geboorteplaats] een dochter geboren, genaamd: [betrokkene], hierna: [betrokkene]. De man heeft [betrokkene] erkend. [betrokkene] heeft het hoofdverblijf bij de vrouw.

Bij beschikking van 30 januari 2007 heeft de Rechtbank Maastricht de door de man verschuldigde bijdrage in de kosten van verzorging en opvoeding van [betrokkene] vastgesteld op een bedrag van € 850,- per maand met ingang van 1 april 2004, een bedrag van € 857,65 per maand met ingang van 1 januari 2006 en een bedrag van € 873,09 per maand met ingang van 1 januari 2007. Ingevolge de wettelijke indexering bedraagt de door man verschuldigde bijdrage met ingang van 1 januari 2013 € 985,78 per maand.

Deze beschikking is in het geding gebracht als productie 1 bij het Verweerschrift nihilstelling respectievelijk verlaging van de kinderalimentatie zijdens de vrouw in eerste aanleg.

Op [trouwdatum] 2007 is de man in het huwelijk getreden met mevrouw [naam 1]. Uit dit huwelijk zijn twee, thans nog minderjarige kinderen geboren, [kind 1] en [kind 2].

De man is met mevrouw [naam 1] in een echtscheidingsprocedure verwikkeld. Op grond van een uitvoerbaar bij voorraad verklaarde beschikking voorlopige voorzieningen van de Rechtbank Midden-Nederland, locatie Utrecht, d.d. 5 juni 2013, is de man zowel een bijdrage in de kosten van verzorging en opvoeding van [kind 1] en [kind 2] (€ 510,- per kind per maand met ingang van 5 juni 2013) als een bijdrage in de kosten van het levensonderhoud van mevrouw [naam 1] verschuldigd (€ 500,- per maand met ingang van 5 juni 2013 resp. € 1.500,- per maand met ingang van 1 augustus 2013).

Op 27 april 2012 heeft de man bij de Rechtbank Limburg, een verzoekschrift ingediend strekkende tot wijziging van de bijdrage in de kosten van verzorging en opvoeding van [betrokkene]. De man heeft verzocht de bijdrage met ingang van 1 januari 2011 op nihil te bepalen, althans op een zodanig bedrag en met ingang van een zodanige datum als de rechtbank juist acht. Volgens de man heeft de behoefte van [betrokkene] van meet af aan niet beantwoord aan de wettelijke maatstaven als bedoeld in art. 1:401 lid 4 BW. Tevens zou, aldus de man, sprake zijn van een wijziging van omstandigheden als bedoeld in art. 1:401 lid 1 BW, omdat de draagkracht van de man zou zijn verminderd, terwijl de draagkracht van de vrouw zou zijn toegenomen.

De vrouw heeft een verweerschrift ingediend en het verzoek van de man op beide grondslagen gemotiveerd bestreden. Bij die gelegenheid heeft de vrouw — onder meer — uitdrukkelijk naar voren gebracht dat zij al diverse keren een deurwaarder heeft moeten inschakelen om de man te dwingen aan zijn verplichting tot het betalen van een bijdrage in de kosten van verzorging en opvoeding van [betrokkene] te voldoen. De vrouw heeft zich in dit verband — gedocumenteerd — op het standpunt gesteld dat er geen sprake van is dat de man niet kan betalen, maar veeleer dat de man niet (eigener beweging) wil betalen.

Zie:

Uit genoemde productie 7, p. 1, blijkt dat de deurwaarder in de periode vóór 24 februari 2010 een bedrag van ruim € 8.000,- bij de man heeft weten te incasseren.

De rechtbank heeft de zaak op 5 maart 2013 mondeling behandeld. Bij die gelegenheid heeft de vrouw — wederom: gedocumenteerd — gewezen op het grillige betalingsgedrag van de man en de daardoor ontstane betalingsachterstand terzake de door hem verschuldigde kinderalimentatie.

Zie:

Zie tevens:

De man heeft dit betoog van de vrouw niet ten gronde bestreden.

Zie:

Daaruit volgt dat de man niet méér heeft aangevoerd, dan dat hij ‘op dit moment denkt […] bij te zijn met betalen [curs. adv.].’

Bij beschikking van 26 maart 2013 heeft de rechtbank het verzoek van de man afgewezen. Volgens de rechtbank is weliswaar sprake van een wijziging van omstandigheden, welke naar het oordeel van de rechtbank gelegen zijn in de geboorte van twee minderjarige kinderen uit het huwelijk van de man met mevrouw [naam 1], maar heeft de man zijn verzoek onvoldoende onderbouwd, zowel voor zover het verzoek is gebaseerd op art. 1:401 lid 4 BW als op art. 1:401 lid 1 BW.

Tegen deze beschikking heeft de man hoger beroep ingesteld.

De vrouw heeft gemotiveerd verweer gevoerd.

Op 17 december 2013 heeft het Gerechtshof 's‑Hertogenbosch de zaak mondeling behandeld. Ten behoeve daarvan heeft de vrouw stukken in het geding gebracht, waaronder een overzicht van de door de man gedane betalingen over 2013 met een toelichting daarop van de vrouw.

Zie:

Uit dit overzicht blijkt dat de man op 4 december 2013 (slechts) 10 termijnen had voldaan (in plaats van 11) en dat hij met name in de eerste helft van 2013 de voor [betrokkene] verschuldigde bedragen structureel te laat en — kennelijk: op de door hem zelf bepaalde tijdstippen — aan de vrouw heeft betaald. Ook op deze stukken heeft de man niet gereageerd.

Bij beschikking van 6 februari 2014 heeft het hof de beschikking van de rechtbank d.d. 26 maart 2013 vernietigd. Het hof heeft, opnieuw rechtdoende, de beschikking van de rechtbank Maastricht van 30 juni 2007 gewijzigd en bepaald dat de man als bijdrage in de opvoeding en verzorging van [betrokkene] dient te voldoen een bedrag van € 474,- per maand in de periode van 1 januari 2011 tot 1 april 2011, een bedrag van € 396,- per maand in de periode van 1 april 2011 tot 1 mei 2013, een bedrag van € 474,- per maand in de periode van 1 mei 2013 tot 1 december 2013 en een bedrag van € 391,- per maand in de periode vanaf 1 december 2013. Het meer of anders door de man verzochte heeft het hof afgewezen.

Bij verzoekschrift van 5 mei 2014 heeft de man cassatieberoep ingesteld.

De termijn voor het indienen van een verweerschrift is door uw Raad, na een daartoe strekkend uitstelverzoek van de vrouw, bepaald op 14 juli 2014.

Kern van het betoog van de man in cassatie is dat het hof niet zou hebben beslist op zijn verzoek om de vrouw te veroordelen tot terugbetaling van hetgeen (na wijziging van de alimentatieverplichting met terugwerkende kracht en dus achteraf bezien) door hem teveel is betaald.

Dat de man dit verzoek heeft gedaan is op zichzelf genomen juist.

Zie:

In verband hiermee heeft de man, voordat hij cassatieberoep instelde, een op art. 32 Rv gebaseerd verzoek aan het hof gedaan.

De brief is als bijlage gehecht aan de brief van het hof aan mr. Muurmans d.d. 19 maart 2014.

Deze brief met bijlage is ad informandum aan het procesdossier van de feitelijke instanties toegevoegd.

Op dit verzoek is namens de vrouw gereageerd bij brief van mr. Muurmans d.d. 1 april 2014.

Ook deze brief is ad informandum aan het procesdossier van de feitelijke instanties toegevoegd.

Het hof heeft op het verzoek van de man tot het geven van een herstel beschikking afwijzend beslist.

Zie:

Deze brief is eveneens ad informandum aan het procesdossier van de feitelijke instanties toegevoegd.

Zoals volgt uit de in § 2.3 genoemde brief van mr. Muurmans, heeft de vrouw zich op het standpunt gesteld dat het hof moet worden geacht wél te hebben beslist op het verzoek van de man tot veroordeling van de vrouw tot terugbetaling van teveel betaalde alimentatie. Blijkens het dictum van de beschikking van 6 februari 2014 heeft het hof immers uitdrukkelijk het meer of anders verzochte afgewezen.

Zie:

Uit het feit dat het hof het op art. 32 Rv gebaseerde verzoek van de man heeft afgewezen, kan worden afgeleid dat het hof de vrouw in dezen heeft gevolgd. De vrouw handhaaft in cassatie derhalve haar standpunt, dat het hof op het verzoek van de man, strekkende tot veroordeling van de vrouw tot terugbetaling van teveel betaalde alimentatie, afwijzend heeft beslist. Van een schending van art. 23 Rv is, anders dan wordt gesteld in § 2.1, slot, van het verzoekschrift tot cassatie zijdens de man, dan ook geen sprake.

Naar de vrouw meent moet 's hofs oordeel mede worden bezien tegen de achtergrond van de vaste jurisprudentie van uw Raad, welke ertoe strekt dat de alimentatierechter die in een wijzigingsprocedure als de onderhavige kiest voor een ingangsdatum gelegen vóór de datum van zijn uitspraak, zich rekenschap dient te geven van de vraag of een terugbetalingsverplichting in redelijkheid wel van de alimentatiegerechtigde kan worden gevergd. Dit alles ook — anders dan uit §§ 2.1 en 2.2 van het verzoekschrift tot cassatie zou kunnen worden afgeleid — indien een uitdrukkelijk verweer van de alimentatiegerechtigde terzake ontbreekt.

Zie recentelijk nog:

De vrouw stelt zich op het standpunt dat het hof kennelijk heeft gemeend dat een op de vrouw rustende verplichting tot terugbetaling van door de man teveel betaalde alimentatie in redelijkheid niet kan worden aanvaard. Dat is rechtens juist en begrijpelijk. Het ligt namelijk bepaald voor de hand (ook zonder een daarop betrekking hebbend, uitdrukkelijk verweer van de vrouw) dat de door het hof vastgestelde ingangsdatum van de gewijzigde alimentatie ingrijpende gevolgen heeft voor de vrouw. Deze ingangsdatum is immers gelegen ruim 3 jaar vóór de datum waarop het hof uitspraak heeft gedaan en heeft bovendien tot gevolg dat de alimentatieverplichting over die periode met meer dan 50% — ten nadele van de vrouw — is bijgesteld.

Zie in dit verband:

Daar komt bij dat de vrouw heeft gesteld dat de man over de periode 2010–2013 een forse betalingsachterstand heeft en dat die man die stellingname niet (voldoende gemotiveerd) heeft weersproken. Zie §§ 1.7, 1.8 en 1.12 hiervoor. Dat de man die betalingsachterstand heeft staat dus vast. Ook gelet hierop kan een terugbetalingsverplichting ten laste van de vrouw in redelijkheid niet (zonder meer) worden aanvaard. Het gaat immers niet (zonder meer) aan dat de vrouw gehouden zou zijn tot terugbetaling van door de man teveel betaalde alimentatie, terwijl de man terzake dezelfde alimentatieverplichting nog steeds fors in het krijt staat bij de vrouw.

Zie in dit verband:

In elk geval kan het oordeel van het hof aldus worden geduid, dat het kennelijk heeft gemeend dat de man het verzoek tot veroordeling van de vrouw tot terugbetaling van teveel betaalde alimentatie onvoldoende heeft onderbouwd en — in het verlengde daarvan — dat (ook) om die reden geen sprak kan zijn van een terugbetalingsverplichting ten laste van de vrouw. In het licht van de hiervoor in §§ 1.7, 1.8 en 1.12 besproken stellingname van de vrouw is dat niet onjuist of onbegrijpelijk. Zoals gezegd is deze stellingname door de man niet (voldoende gemotiveerd) weerspoken, zodat vaststaat dat de man de door de vrouw gestelde, forse betalingsachterstand heeft. Tegen die achtergrond kan — zonder nadere onderbouwing zijdens de man, die ontbreekt — niet worden volgehouden dat de man in de periode ten aanzien waarvan het hof een lagere alimentatie heeft vastgesteld ‘teveel’ zou hebben betaald. Gelet op de reeds in eerste aanleg door de vrouw ingenomen — gemotiveerde en gedocumenteerde — stellingname over de betalingsachterstand van de man, mocht van de man worden verwacht dat hij zijn verzoek terzake het ‘teveel’ betaalde nader zou onderbouwen. Dat is noch in eerste aanleg noch in appel gebeurd, hetgeen voor rekening en risico komt van de man.

Zie voor de wijze waarop de man zijn verzoek heeft ingekleed:

Het hof mocht het desbetreffende verzoek van de man derhalve afwijzen. Tegen deze achtergrond valt niet in te zien, anders dan in § 2.2 van het verzoekschrift tot cassatie tot uitgangspunt wordt genomen, dat de man (voldoende) belang zou hebben bij een executoriale titel terzake de verlangde terugbetaling.

De slotsom is dat het door de man voorgestelde cassatiemiddel faalt, naar de vrouw meent.

Zoals hiervoor uiteengezet in §§ 2.6 en 2.7, dient het oordeel van het hof naar de vrouw meent aldus te worden gelezen, dat het verzoek van de man tot veroordeling van de vrouw tot terugbetaling van teveel betaalde alimentatie is afgewezen, omdat

Voor zover het oordeel van het hof niet in de hiervoor sub (i) en/of sub (ii) bedoelde zin moet worden gelezen, en de vrouw op grond van de in cassatie bestreden beschikking moet worden geacht wél (en zonder meer) een terugbetalingsverplichting te hebben ten aanzien van teveel door de man betaalde alimentatie, formuleert de vrouw het navolgende middel van cassatie:

Schending van het recht en/of verzuim van het vormvereiste van een toereikende motivering doordat het hof heeft geoordeeld als vermeld in zijn beschikking, zulks ten onrechte om de navolgende, mede in onderling verband en samenhang in aanmerking te nemen redenen:

Zoals hiervoor uiteengezet in § 2.6 kan uit het dossier worden afgeleid (ook zonder dat de vrouw daarop uitdrukkelijk heeft gewezen) dat de door het hof bewerkstelligde wijziging van de alimentatie met terugwerkende kracht ingrijpende gevolgen heeft voor de vrouw. Dit, gelet op de omvang van de periode waarin de alimentatie is aangepast (ruim 3 jaar gelegen vóór datum beschikking hof), alsmede de mate waarin de alimentatieverplichting van de man als zodanig (ten nadele van de vrouw) is bijgesteld (een verlaging van ruim 50% procent). Het hof had derhalve moeten onderzoeken of een terugbetalingsverplichting ten laste van de vrouw gelet op deze omstandigheden in redelijkheid kan worden aanvaard. Voor zover het hof dit niet heeft miskend, maar heeft gemeend dat terugbetaling in redelijkheid wél kan worden aanvaard is dat rechtens onjuist en in het licht van de genoemde omstandigheden onbegrijpelijk. De vrouw verwijst naar hetgeen hiervoor in § 2.6 is opgemerkt.

Daar komt bij dat door de vrouw uitdrukkelijk — door de man niet (voldoende gemotiveerd) weersproken — is gewezen op de door de man in de periode 2010–2013 opgebouwde betalingsachterstand terzake de door hem verschuldigde bijdrage in de kosten van verzorging en opvoeding van [betrokkene]. Zie §§ 1.7, 1.8, 1.12 en 2.6 hiervoor. Ook deze stellingname van de vrouw had bij een onderzoek naar de vraag, of een terugbetalingsverplichting in redelijkheid kan worden aanvaard, moeten worden betrokken. Voor zover het hof dat heeft gedaan, maar heeft gemeend dat dit niet kan leiden tot het oordeel dat terugbetaling door vrouw niet in redelijkheid kan worden aanvaard, is dat rechtens onjuist en/of onbegrijpelijk. Het gaat immers niet aan dat de vrouw gehouden zou zijn tot terugbetaling aan de man, terwijl deze terzake dezelfde alimentatieverplichting nog steeds een forse betalingsachterstand heeft. Althans kan van zo'n terugbetalingsverplichting geen sprake zijn, zonder dat daarbij de betalingsachterstand van de man terzake de alimentatieverplichting wordt betrokken.

Vgl. in dit verband:

N.B.: van een situatie als aan de orde in HR 2 december 2011, RvdW 2011/1491, is in casu geen sprake. In die zaak werd een uitzondering aangenomen op de — hiervoor in § 2.6 beschreven — regel, dat de feitenrechter behoedzaam dient te zijn met wijziging van een alimentatieverplichting met terugwerkende kracht. Een reden voor de uitzondering was het bestaan van een forse betalingsachterstand van de alimentatieplichtige. De zaak uit 2011 laat zich echter niet met de onderhavige vergelijken. In de casus uit 2011 had de alimentatieplichtige in wezen nimmer aan zijn alimentatieverplichtingen voldaan, hetgeen te wijten was aan het geheel ontbreken van draagkracht aan diens zijde. Vgl. rov. 3.3, slot, en rov. 3.5 van deze uitspraak van uw Raad.

De problematiek van een betalingsachterstand in relatie tot wijziging van een alimentatieverplichting met terugwerkende kracht laat zich ook benaderen vanuit het perspectief van het leerstuk van verrekening. Zie § 3.6 hierna.

In elk geval had het hof het verzoek van de man tot veroordeling van de vrouw tot terugbetaling van teveel betaalde alimentatie dienen af te wijzen, omdat (in het geheel) niet is komen vast te staan dat de man teveel heeft betaald en de man in zoverre moet worden geacht zijn verzoek onvoldoende te hebben onderbouwd. Zie hetgeen hiervoor in § 2.7 is opgemerkt. Voor zover het hof heeft gemeend dat wél is komen vast te staan dat de man in de periode waarin het de kinderalimentatie heeft gewijzigd teveel heeft betaald en/of dat de man zijn verzoek tot veroordeling van de vrouw tot terugbetaling van teveel alimentatie wél voldoende heeft onderbouwd, dan is dat in het licht van de hiervoor in §§ 1.7, 1.8 en 1.12 genoemde en door de man niet (voldoende gemotiveerd) weersproken stellingname van de vrouw niet (zonder meer) begrijpelijk. Bovendien gaat 's hofs oordeel in dat geval uit van een onjuiste rechtsopvatting omtrent het bepaalde in art. 149 en 150 Rv.

Althans heeft het hof miskend dat in de hiervoor in §§ 1.7, 1.8 en 1.12 bedoelde — door de man niet (voldoende gemotiveerd) weersproken — stellingname van de vrouw (mede) een (voor de man: voldoende kenbaar) beroep op verrekening besloten lag, ertoe strekkende dat zij een — eventuele — vordering van de man wegens teveel betaalde alimentatiebedragen wenst te verrekenen met de schuld van de man terzake de met betrekking tot dezelfde alimentatieverplichting ontstane betalingsachterstand. Het hof heeft op deze (essentiële) stellingname van de vrouw niet, althans niet op voldoende begrijpelijke wijze gerespondeerd.

Vgl. ten aanzien van de toepassing van art. 6:127 e.v. BW in de context van een alimentatieverplichting met betalingsachterstand:

Voor zover het hof heeft gemeend dat de vrouw zich in dit verband niet op verrekening kon beroepen is dat (zonder nadere motivering, die ontbreekt) niet begrijpelijk en bovendien rechtens onjuist. In casu is aan alle voorwaarden voor rechtsgeldige verrekening op de voet van art. 6:127 e.v. BW voldaan.

De vrouw stelt zich op het standpunt dat het principale cassatieberoep dient te worden verworpen. Voor zover de voorwaarde waaronder het incidentele cassatieberoep is ingesteld is vervuld (zie § 3.2 hiervoor), dient dat naar de vrouw meent te leiden tot vernietiging van de beschikking van het hof, een en ander met iedere verdere beslissing als uw Raad zal vermenen te behoren. Kosten rechtens.

's‑Gravenhage, 14 juli 2014

Advocaat

Het hof heeft in deze beschikking het recht en/of wezenlijke vormen geschonden door te overwegen en te beslissen als in deze beschikking is weergegeven, zulks om de navolgende, mede in hun onderlinge samenhang te lezen redenen.

Verzoeker tot cassatie zich wendt tot Uw Raad met het eerbiedig verzoek, de beschikking van het Gerechtshof te ‘s‑Hertogenbosch van 6 februari 2014, gewezen onder zaaknummer 200.129.687/01, waartegen het cassatiemiddel is gericht, te vernietigen met zodanige verdere uitspraak als naar het oordeel van Uw Raad behoort te worden gegeven; kosten rechtens!

's‑Gravenhage, 5 mei 2014

mr. B.J. Van Dorp

advocaat bij de Hoge Raad der Nederlanden