HR, 07-07-2023, nr. 23/00283

Bij de beoordeling van dit cassatieberoep kan, zo nodig veronderstellenderwijs, worden uitgegaan van de volgende feiten.1.

Op 11 april 2022 heeft de rechtbank Midden-Nederland ten aanzien van verzoeker tot cassatie (hierna: klager) een zorgmachtiging verleend voor de periode tot en met 11 oktober 2022. Deze machtiging omvatte verplichte zorg, onder meer in de vorm van het aanbrengen van beperkingen in de vrijheid het eigen leven in te richten die ten gevolge hebben dat de betrokkene iets moet doen of nalaten.2.

Klager, eerder vrijwillig opgenomen, verblijft op grond van de zorgmachtiging onvrijwillig in een accommodatie te Almere van de [de zorgaanbieder] (hierna: de zorgaanbieder).

Op 5 juli en op 21 juli 2022 heeft de zorgverantwoordelijke (psychiater) klager onderzocht en ten aanzien van hem beslissingen genomen, na deze tevoren met klager te hebben besproken. De zorgverantwoordelijke heeft zijn beslissingen vastgelegd in zogenoemde beslissingsbrieven die aan klager zijn overhandigd.3.Daarin stond dat de zorgverantwoordelijke heeft besloten tot het (tijdelijk) afsluiten van de watertoevoer naar de kamer van klager in de accommodatie. Klager liet in de accommodatie de douche in zijn kamer onafgebroken aanstaan en weigerde deze uit te zetten, daarbij stellende dat hij stromend water rustgevend vindt en eraan gewend is. De zorgverantwoordelijke achtte klager niet in staat tot een redelijke waardering van zijn belangen ter zake van de psychiatrische behandeling en de veiligheid.4.

Klager heeft op 22 juli 2022 een klachtformulier ingediend met in het kort de volgende inhoud:

- betrokkene betwist de constatering dat hij wilsonbekwaam is (klacht 1);

- betrokkene is het oneens met het afsluiten van de watertoevoer naar zijn kamer (klacht 2).

Klager verzocht een vergoeding voor de dagen waarop de watertoevoer was afgesloten.5.

De Regionale klachtencommissie Midden-Nederland heeft deze klachten mondeling behandeld op 28 juli 2022. Zij heeft via een beeld- en geluidsverbinding klager, bijgestaan door een patiënten-vertrouwenspersoon, de zorgverantwoordelijke en de bij de behandeling betrokken verpleegkundig specialist gehoord.

Op diezelfde dag heeft de klachtencommissie haar beslissing mondeling meegedeeld. De op schrift gestelde beslissing is op 2 augustus 2022 aan klager toegezonden.

De klachtencommissie heeft klacht 1 opgevat als een klacht in de zin van de Wvggz en klacht 2 als een bejegeningsklacht in de zin van de Wkkgz.6.Zij heeft zowel de klacht over de vaststelling van wilsonbekwaamheid van klager (art. 8:9, lid 4 onder a, Wvggz) als de klacht over het afsluiten van de watertoevoer ongegrond verklaard. Wat betreft deze tweede klacht overwoog de klachtencommissie het volgende:

“De commissie zal bij de beoordeling van klachtonderdeel 2 de artikelen 7:448 BW, 7:453 BW en artikel 2 Wkkgz tot uitgangspunt nemen.

(…)

De commissie constateert dat de klacht over het afsluiten van de watertoevoer van de douche is aangezegd op grond van de Wvggz, namelijk als beperking van de vrijheid van klager het eigen leven in te richten. Ter hoorzitting is toegelicht dat aanzegging op basis van een art. 8:9-brief heeft plaatsgevonden in het belang van klager.

Voor de toepassing van de Wvggz en de daarop berustende bepalingen moet er op grond van art. 1:1 lid 2 echter sprake zijn van ernstig nadeel. Hiervan is, met verwijzing naar vorengenoemd artikel geen sprake, er is immers voor klager geen sprake van het bestaan van of het aanzienlijk risico op de in dit artikel genoemde gevaren, als bijvoorbeeld levensgevaar, bedreiging of hinderlijk gedrag dat agressie van anderen oproept.

De commissie is op grond hiervan van oordeel dat deze klacht niet onder de werking van de Wvggz valt en zal de klacht als bejegeningsklacht in het kader van de Wkkgz behandelen.

De commissie overweegt dat, gelet op het langdurig en frequente onnodige gebruik dat klager maakt van water, er sprake is van een misbruik / verspilling en dat de beslissing van aangeklaagden om hiertegen een maatregel te nemen door de watertoevoer af te sluiten, onder de gegeven omstandigheden een redelijk te achten beslissing is. Het gedurende een hele nacht en dat meerdere nachten achtereen een douche met warm en of koud water aan te laten staan is als niet-normaal aan te merken. Een zodanig gebruik zal voor een weldenkend mens niet als normaal aangemerkt worden. Dat klager zich door het treffen van deze maatregel om het watergebruik tijdelijk af te sluiten onjuist bejegend heeft gevoeld doet hieraan niet af. Daarnaast hebben aangeklaagden klager wel laten voorzien van drinkwater en hem de mogelijkheid geboden om regelmatig van een douche op een andere kamer op een normale wijze gebruik te maken.

De commissie is van oordeel dat op grond hiervan aangeklaagden niet tekortgeschoten zijn in de uitvoering van de begeleiding en de zorg. (…)”

Wat betreft de beslissing over klacht 1 (wilsonbekwaamheid) wees de klachtencommissie aan de voet van haar beslissing klager op de mogelijkheid, een beslissing van de rechtbank te verzoeken op grond van art. 10:7 Wvggz. Wat betreft de beslissing over klacht 2 (afsluiten watertoevoer) wees de commissie klager op de mogelijkheid, zich te wenden tot een geschilleninstantie als bedoeld in de Wkkgz.

Op 5 september 2022 heeft klager een verzoekschrift ingediend bij de rechtbank Midden-Nederland. Dit strekte tot behandeling door de rechtbank van klacht 2 (afsluiten watertoevoer) als een verzoek als bedoeld in artikel 10:7 lid 1 Wvggz. Klager betwistte uitdrukkelijk het oordeel van de klachtencommissie dat het hierbij gaat om een bejegeningsklacht in het kader van de Wkkgz. Volgens klager is wel degelijk sprake van een klacht die onder de werking van de Wvggz valt. Tevens verzocht klager de rechtbank om toekenning van een schadevergoeding ten laste van de zorgaanbieder.

De rechtbank heeft het verzoekschrift mondeling behandeld op 30 september 2022. Zij heeft klager, bijgestaan door een advocaat, de zorgverantwoordelijke psychiater en een jurist als vertegenwoordiger van de zorgaanbieder gehoord.

De rechtbank heeft bij beschikking van 26 oktober 2022 (ECLI:NL:RBMNE:2022:4467) klager in zijn verzoek niet-ontvankelijk verklaard. De rechtbank overwoog onder meer:

vierde en vijfde alinea): “De rechtbank is - evenals de klachtencommissie, maar op andere gronden - van oordeel dat de klacht van betrokkene onder de Wkkgz valt en niet onder de Wvggz. Dit zit hem volgens de rechtbank niet zozeer in het ernstig nadeel, maar in het volgende.

De vorm van verplichte zorg die ziet op het aanbrengen van beperkingen in de vrijheid het eigen leven in te richten heeft tot gevolg dat betrokkene iets moet doen of nalaten. Het afsluiten van de watertoevoer in de kamer van betrokkene is geen doen of nalaten van betrokkene. Het is een actie van de instelling die ziet op de bejegening van betrokkene. De klacht dient daarom ais bejegeningsklacht op grond van de Wkkgz behandeld te worden. Het feit dat [de zorgaanbieder] de klacht als een Wvggz-klacht heeft aangemerkt, om betrokkene meer rechtsbescherming te bieden, doet hier niet aan af. De rechtbank kan dus niet geadieerd worden.

Ten overvloede merkt de rechtbank op dat het gedurende de hele nacht en dat meerdere nachten achtereen een douche met warm en of koud water aan laten staan in deze tijden van schaarste niet de bedoeling is. Dat de instelling de mogelijkheid moet hebben om in zo’n geval in te grijpen, staat wat de rechtbank betreft buiten kijf.”

Namens klager is op 26 januari 2023 – tijdig – beroep in cassatie ingesteld tegen voormelde beschikking van de rechtbank. In cassatie is geen verweerschrift ingediend.

In deze zaak zijn twee klachtenprocedures van belang: de algemene klachtenregeling voor de zorg in de Wkkgz en de bijzondere klachtenregeling in de Wvggz voor bepaalde klachten over de uitvoering van verplichte zorg. Art. 10:1 lid 2 Wvggz bepaalt dat, in afwijking van hoofdstuk 3 van de Wkkgz, de Wvggz-klachtencommissie beslist over klachten als bedoeld in art. 10:3 Wvggz. Of in de onderhavige zaak inderdaad sprake is van een klacht als bedoeld in art. 10:3 Wvggz, komt verderop in deze conclusie aan de orde. Ik geef eerst een overzicht van de wetsgeschiedenis.

Wet Bopz (oud) in verhouding tot de Wet klachtrecht cliënten zorgsector (oud)

De Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen (Wet Bopz) regelde in hoofdstuk III de rechten van patiënten die onvrijwillig in een psychiatrisch ziekenhuis verblijven. In dit hoofdstuk bepaalde art. 41 Wet Bopz onder meer dat de patiënt met een schriftelijke klacht kan opkomen tegen een beslissing als bedoeld in artikel 38, lid 2, tweede volzin, of lid 5, derde volzin,7.artikel 398.of artikel 40 van deze wet9.of tegen de niet-toepassing van het overeengekomen behandelingsplan. Het bestuur van het psychiatrisch ziekenhuis belast een commissie met de behandeling van de klacht: de Bopz-klachtencommissie. Indien een klager niet tevreden was over het resultaat van de (interne) klachtbehandeling, kon hij zijn klacht alsnog voorleggen aan de rechtbank (zie art. 41 (oud), later art. 41a Wet Bopz). Daarmee was de toegang tot de rechter verzekerd in geval van vrijheidsbeneming of waarbij de uitoefening van bepaalde grondrechten door een onvrijwillig opgenomen patiënt betrokken was.

Aanvankelijk was in art. 76 (oud) Wet Bopz bepaald dat − onverminderd het bepaalde in art. 41 lid 1 (oud) Wet Bopz − een in het psychiatrisch ziekenhuis opgenomen patiënt bij het bestuur van het ziekenhuis een klacht kon indienen over een beslissing of een gedraging jegens hem van in het ziekenhuis werkzame personen. Op de behandeling van zo’n klacht was art. 41 (oud) gedeeltelijk van overeenkomstige toepassing verklaard. Art. 76 (oud) Wet Bopz verviel toen de Wet klachtrecht cliënten zorgsector (Wkcz) tot stand kwam.

De Wet klachtrecht cliënten zorgsector10.verplichtte iedere aanbieder op het terrein van de maatschappelijke zorg en de gezondheidszorg tot het vaststellen van een regeling voor de behandeling van klachten. Ingevolge art. 2 Wkcz moest zo’n klachtenregeling voldoen aan bepaalde minimumvereisten, waaronder het instellen van een klachtencommissie van ten minste drie leden met een onafhankelijke voorzitter. Art. 2 lid 5 Wkcz schreef voor dat de zorgaanbieder binnen een maand na ontvangst van het oordeel van de Wkcz-klachtencommissie, schriftelijk aan de klager en aan de klachtencommissie mededeelt “of hij naar aanleiding van dat oordeel maatregelen zal nemen en zo ja welke”.

Art. 1 lid 4 Wkcz bepaalde dat deze wet niet van toepassing is op klachten van onvrijwillig in een inrichting opgenomen cliënten voor zover deze klachten overeenkomstig een bijzondere wettelijke regeling door een klachtencommissie kunnen worden behandeld. Dit betekende dat de klachtenregeling van de Wkcz niet kon worden toegepast op klachten die op grond van art. 41 Wet Bopz konden worden behandeld.

De tweede evaluatie van de Wet Bopz in 2002 was mede aanleiding voor een herziening van de klachtenprocedures in deze wet.11.In 2005 werden de procedurele waarborgen versterkt en geregeld in art. 41 en een nieuw artikel 41a Wet Bopz.12.Het toepassingsbereik van de herziene klachtenregeling bleef beperkt tot klachten over een beslissing als bedoeld in artikel 38, lid 2, tweede volzin, of lid 5, derde volzin, artikel 39, of artikel 40 van deze wet of over de niet-toepassing van het overeengekomen behandelingsplan.13.

Na deze herziening van de Wet Bopz beheerste art. 1 lid 4Wkcz nog steeds de verhouding tussen de klachtenregeling in de Wet Bopz en die in de Wkcz. Over de verhouding van art. 41 Wet Bopz tot de Wkcz werd tijdens de parlementaire behandeling opgemerkt:

“Deze klachtprocedure [die in de Wet Bopz, noot A-G] moet ten opzichte van andere klachtregelingen als een bijzondere klachtregeling worden beschouwd. Zo staat met betrekking tot de klachten die via deze procedure kunnen worden behandeld, niet de weg open om gebruik te maken van de klachtmogelijkheid die in de Wet klachtrecht cliënten zorgsector is opgenomen (Wkcz) (zie artikel 1, vierde lid, van die wet).”14.

Vervanging van de Wkcz door de Wkkgz

In 2015 kwam de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz) tot stand.15.Deze wet verving de Kwaliteitswet zorginstellingen en de hiervoor al genoemde Wet klachtrecht cliënten zorgsector. Voor een goed begrip van de parlementaire geschiedenis van deze wet noteer ik dat aanvankelijk een voorstel werd ingediend voor een algemene wet (‘Wet cliëntenrechten zorg’). Dit wetsvoorstel legde, wat betreft de afhandeling van klachten in de zorg, de nadruk op effectieve en laagdrempelige (interne) behandeling van klachten, door tussenkomst van een onafhankelijke klachtenfunctionaris in dienst van de zorgaanbieder.16.Het wetsvoorstel is later opgesplitst, waarbij een aantal onderwerpen over andere wetten werd verspreid. De aanvankelijk voorgestelde wettekst werd beperkt tot regels over de kwaliteitsbewaking van zorg en over de afhandeling van klachten en geschillen. Ook de naam van het wetsvoorstel werd gewijzigd. In een nota van wijziging werden de voorgestelde regels voor de afhandeling van klachten gewijzigd en aangevuld.17.

Een zorgaanbieder is gehouden tot het aanbieden van goede zorg, als bedoeld in art. 2 Wkkgz. In hoofdstuk 3 van deze wet is voorgeschreven dat iedere zorgaanbieder, rekening houdend met de aard van de zorg en met de categorie van cliënten, in overeenstemming met een representatieve cliëntenorganisatie een regeling treft voor de effectieve en laagdrempelige opvang en afhandeling van hem betreffende klachten (art. 13 lid 1). De regeling moet voldoen aan bepaalde vereisten. Over een gedraging jegens een cliënt in het kader van de zorgverlening kan schriftelijk een klacht worden ingediend door de cliënt, diens nabestaande of vertegenwoordiger (art. 14). Iedere zorgaanbieder wijst een klachtenfunctionaris aan, die klagers van advies kan dienen en kan bijstaan bij het formuleren van de klacht en het onderzoeken van mogelijkheden om tot een oplossing van de klacht te komen (art. 15).18.Binnen zes (soms tien) weken na de indiening van de klacht ontvangt de klager een schriftelijke mededeling van de zorgaanbieder, waarin met redenen omkleed is aangegeven tot welk oordeel het onderzoek van de klacht heeft geleid, welke beslissingen de zorgaanbieder over en naar aanleiding van de klacht heeft genomen en binnen welke termijn de maatregelen waartoe is besloten, zullen zijn gerealiseerd (art. 17).

Voor externe behandeling van klachten moet iedere zorgaanbieder zich aansluiten bij een door de minister van VWS als zodanig erkende onafhankelijke geschilleninstantie (art. 18). Deze heeft tot taak, geschillen te beslechten over gedragingen van de zorgaanbieder jegens een cliënt in het kader van de zorgverlening (art. 19). Indien de interne klachtbehandeling niet tot een voor de cliënt bevredigende oplossing heeft geleid, kan de cliënt desgewenst het geschil extern voorleggen aan die onafhankelijke geschilleninstantie.19.Deze geschilleninstantie kan uitspraak over het geschil doen in de vorm van een bindend advies en schadevergoeding toekennen tot in ieder geval € 25.000,- (art. 20).20.

Anders dan art. 1 lid 4 (oud) Wkcz, bevat de Wkkgz geen bepaling die inhoudt dat deze wet niet van toepassing is op klachten van onvrijwillig in een inrichting opgenomen cliënten voor zover deze overeenkomstig een bijzondere wettelijke regeling door een klachtencommissie kunnen worden behandeld.21.Wel kwam tijdens de parlementaire behandeling van het wetsvoorstel Wkkgz de verhouding tussen de Wkkgz en andere wettelijke klachtenregelingen ter sprake. De regering beschouwde de regeling in de Wet Bopz en in de toenmalige wetsvoorstellen Wvggz en Wzd als een bijzondere regeling, bedoeld voor klachten over de uitvoering van bepaalde vormen van verplichte zorg op grond van die wetten. Voor klachten over andere aspecten van de zorg zou de klachtenregeling in de Wkkgz van toepassing zijn:

“De rechtspositie van de cliënt die onvrijwillige zorg ontvangt, wordt op dit moment in verschillende trajecten gewijzigd, met als doel deze positie te verhelderen en te versterken en duidelijke kaders te bieden voor gedwongen opneming en onvrijwillige zorg. Dit betreft de voorstellen voor de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg en de Wet zorg en dwang. Voor klachten inzake gedwongen opname en onvrijwillige zorg gelden extra waarborgen, gelet op de andere rechtspositie van deze cliënten. Deze wetten kennen hiertoe eigen klachtenhoofdstukken. Wat betreft de hiervoor genoemde klachten zijn de bovengenoemde wetten te zien als lex specialis ten opzichte van dit wetsvoorstel. Voor klachten over alle andere aspecten van de zorg geldt het klachtenhoofdstuk uit dit wetsvoorstel. In de praktijk hebben cliënten echter vaak gecombineerde klachten, die deels in het ene, en deels in het andere kader vallen. Daarnaast is niet iedere »vrijwillig» behandelde cliënt even vrij in zijn keuze als de andere. Zo kan een cliënt zich gedwongen voelen in te stemmen met ongewenste zorg als gedreigd wordt dat anders een machtiging zal worden aangevraagd. In de huidige situatie is dit probleem vaak opgelost doordat klachtencommissies van zorginstellingen vaak zowel klachten op grond van de Wkcz als op grond van de Wet bopz behandelen, waarbij voor de laatstbedoelde wel aanvullende eisen aan de behandeling worden gesteld. De eisen aan de geschilleninstantie in deze wet en de klachtencommissies uit de Wet verplichte ggz en de Wet zorg en dwang zijn hiertoe op elkaar afgestemd. Dit maakt het mogelijk dat te zijner tijd de geschilleninstantie in deze wet en de klachtencommissie uit de andere wetten in samenhang worden georganiseerd of dat gecombineerde zittingen worden gehouden.”22.

De memorie van toelichting vermeldt voorts:

“Voor een cliënt met een psychische stoornis die een aanzienlijk risico vormt voor zichzelf of anderen, maar die zorg ontvangt die niet gerelateerd is aan de stoornis, gelden de algemene kwaliteitseisen van het onderhavige wetsvoorstel onverminderd, ongeacht of het wetsvoorstel verplichte ggz toepassing vindt of niet. Dit betekent dat de behandeling van een cliënt waarbij enkel herstel van de fysieke gezondheid wordt beoogd, zal plaatsvinden op basis van de bepalingen van dit wetsvoorstel. Gedwongen zorg in het kader van de wet verplichte ggz kan, anders dan voorheen het geval was, wel voorzien in behandeling voor somatische aandoeningen, mits er samenhang is met de zorg en dwang voor de psychische stoornis. (…)”23.

Het klachtrecht in de Wvggz

De Wet Bopz is met ingang van 1 januari 2020 vervangen door de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg en de Wet zorg en dwang psychogeriatrische en verstandelijk gehandicapte cliënten. Anders dan onder de Wet Bopz, behoeft een rechterlijke machtiging op grond van de Wvggz niet beperkt te blijven tot de opneming en het verblijf in een psychiatrisch ziekenhuis. In het stelsel van de Wvggz bepaalt de rechter die de machtiging afgeeft welke vormen van verplichte zorg ten aanzien van de patiënt mogen worden toegepast, binnen of buiten een accommodatie. Om die reden is het aantal onderwerpen waarover op grond van hoofdstuk 10 van de Wvggz kan worden geklaagd, veel omvangrijker dan het beperkte aantal beslissingen dat vatbaar was voor een klacht onder art. 41 Wet Bopz.24.

Art. 10:3 Wvggz bepaalt dat de betrokkene, zijn wettelijk vertegenwoordiger of nabestaande bij de Wvggz-klachtencommissie een schriftelijke en gemotiveerde klacht kan indienen over de nakoming van een verplichting, of een beslissing, op grond van de vierentwintig in dit artikel opgesomde artikelen. De klachtencommissie geeft een beslissing over de klacht (art. 10:5 – 10:6 Wvggz).25.Vervolgens is − zowel voor de betrokkene als voor de zorgaanbieder − beroep mogelijk door een verzoekschrift in te dienen dat ertoe strekt dat de rechtbank zelf de klacht behandelt (art. 10:7 Wvggz).26.De rechtbank beslist over gegrond- of ongegrondverklaring van de klacht. Indien de rechtbank de klacht tegen een (in artikel 10:3 bedoelde) beslissing gegrond verklaart, vernietigt zij die beslissing geheel of gedeeltelijk. De gevolgen daarvan worden omschreven in art. 10:10 Wvggz.

In de toelichting bij het oorspronkelijke wetsvoorstel Wvggz27.werd de verhouding tussen de voorgestelde klachtenregeling in de Wvggz en de klachtenregeling in de toenmalige Wet klachtrecht cliënten zorgsector als volgt beschreven:

“De klachtprocedure van hoofdstuk 10 moet worden onderscheiden van de algemene klachtregeling van de Wet klachtrecht cliënten zorgsector. Deze wettelijke regeling biedt een cliënt de mogelijkheid om bij een aan de instelling verbonden klachtencommissie een klacht in te dienen over een gedraging van de zorgaanbieder of van voor hem werkzame personen. De regeling van hoofdstuk 10 doet geen afbreuk aan de mogelijkheid om op grond van de Wet klachtrecht cliënten zorgsector een klacht in te dienen. De klachtregeling van hoofdstuk 10 beoogt echter betrokkene meer bescherming te bieden dan de algemene regeling in de Wet klachtrecht cliënten zorgsector. Zo biedt de klachtprocedure van hoofdstuk 10 in tegenstelling tot de Wet klachtrecht cliënten zorgsector wel de mogelijkheid om tegen de beslissing van de klachtencommissie bij de rechtbank in beroep te gaan.

(…)

De verplichting voor de zorgaanbieder om aangesloten te zijn bij een klachtencommissie, ontneemt de cliënt natuurlijk niet de mogelijkheid om zijn klacht, indien hij dit wenst, neer te leggen bij de door de instelling zelf op basis van de Wet klachtrecht cliënten zorgsector (WKCZ) ingestelde commissie. Deze commissie gaat over de behandeling van klachten over een gedraging van de zorgaanbieder of van voor de zorgaanbieder werkzame personen jegens een cliënt. De cliënt heeft met andere woorden de keuze of hij zijn klacht wil neerleggen bij de onafhankelijke klachtencommissie, waarbij de zorgaanbieder aangesloten dient te zijn op grond van de onderhavige wet, of bij de door de zorgaanbieder zelf ingestelde klachtencommissie op basis van de WKCZ. Na een beslissing van de klachtencommissie die inhoudt dat de klacht ongegrond is, kan de cliënt de klacht (…) voorleggen aan de rechter.”28.

De klachtgronden in art. 10:3 Wvggz werden later in de parlementaire behandeling uitgebreid: zie de huidige tekst van dit artikel. Door de verwijzing naar vierentwintig wetsartikelen wordt de tekst van art. 10:3 Wvggz in de praktijk van de ggz ervaren als moeilijk toegankelijk. In het eerste evaluatierapport Wvggz is daarom aan de wetgever de aanbeveling gedaan, artikel 10:3 Wvggz zodanig aan te passen dat duidelijk is tegen welke beslissingen een beroep op de klachtencommissie mogelijk is.29.

Bij tweede nota van wijziging is de aanvankelijk voorgestelde klachtenprocedure in de Wvggz herzien, mede met het oog op een harmonisatie van de klachtenregelingen in de Wvggz en in de Wzd. Bij die gelegenheid werd met een schuin oog gekeken naar de Wkkgz:

“Tevens is het hoofdstuk bezien in relatie tot de Wkkgz. De klachtenregeling in hoofdstuk [lees: 10, noot A-G] is in verhouding tot laatstgenoemde wet de bijzondere regeling. Bij klachten die de uitvoering van de verplichte zorg betreffen is de klachtenregeling van hoofdstuk 10 de meest aangewezen weg. Deze biedt aan de klager ook de meeste voordelen op het punt van snelheid van beslissen en de mogelijkheid van direct beroep bij de rechter. Dat laat verder onverlet de mogelijkheid om de klachtencommissie, bedoeld in hoofdstuk 10, en de geschilleninstantie, bedoeld in de Wkkgz, te integreren.”30.

Deze passage behoefde een verduidelijking, die daarna werd gegeven in de nota n.a.v. het tweede nader verslag:

“De geschilleninstantie op grond van de Wkkgz moet voldoen aan de eisen zoals neergelegd in de Wkkgz en de Uitvoeringsregeling Wkkgz. De klachtencommissie op grond van de Wvggz moet voldoen aan de bepalingen bij of krachtens die wet. De Wkkgz en Wvggz bieden de ruimte aan veldpartijen om de werkzaamheden van geschilleninstantie Wkkgz en klachtencommissie Wvggz te integreren in één organisatie zodat van dezelfde voorzieningen en elkaars kennis gebruik kan worden gemaakt. De toegang voor cliënten en de uitspraken zullen echter wel conform de wettelijke eisen moeten zijn.

Op grond van de Wkkgz heeft de cliënt toegang tot de geschilleninstantie nadat in beginsel de interne klachtenprocedure van de zorgaanbieder is doorlopen. De geschilleninstantie doet bindende uitspraken. (…)

Op grond van de Wvggz heeft de cliënt direct toegang tot de klachtencommissie, wanneer het gaat over klachten over beperking van vrijheidsrechten of aantasting van de lichamelijke integriteit. De klachtencommissie doet bindende uitspraken. Tegen de beslissing van de klachtencommissie kan bij de rechter beroep worden ingesteld.”31.

Bij een evaluatie van de Wkkgz in 2021 werd onder meer geconstateerd:

“Instellingen in het domein van de Wvggz en de Wzd zijn al vele jaren gewend te werken met twee verschillende regelingen. Op dat punt zijn in dit onderzoek geen specifieke nieuwe problemen naar voren gekomen. Nieuw is wel dat de Wkkgz de aanwezigheid van een klachtenfunctionaris voorschrijft, en de Wvggz en Wzd die van een patiënten- respectievelijk cliëntenvertrouwenspersoon. De Wvggz/Wzd c.a. bepalen dat deze beide functies niet door een en dezelfde persoon kunnen worden uitgevoerd. Uit het onderzoek is naar voren gekomen dat in de praktijk de verhouding en het onderscheid tussen beide functionarissen voldoende duidelijk is. In de Wvggz/Wzd-sectoren kunnen patiënten en hun familie zich in beginsel dus tot twee verschillende functionarissen wenden voor advies en ondersteuning. (…)”32.

Hoewel de verhouding tussen de Wkkgz en de Wet zorg en dwang psychogeriatrische en verstandelijk gehandicapte cliënten (Wzd) in deze zaak niet aan de orde is, vermeld ik deze kort. In hoofdstuk 4 van de Wzd is de klachtenprocedure geregeld. Art. 53 Wzd houdt in dat de zorgaanbieder zich aansluit bij een klachtencommissie, ingesteld door representatieve organisaties van cliënten en van zorgaanbieders. Het tweede lid bepaalt dat deze klachtencommissie, in afwijking van hoofdstuk 3 Wkkgz, beslist op klachten als bedoeld in art. 55 Wzd. Artikel 55 bepaalt dat (onder meer) de cliënt bij deze commissie een klacht kan indienen over de nakoming van een verplichting, of een beslissing, over de aldaar onder a – f genoemde onderwerpen; tevens kan worden geklaagd over de nakoming van een verplichting, of een beslissing, van de Wzd-functionaris. De procedure bij de Wzd-klachtencommissie is geregeld in de artikelen 56 – 56b. Na de beslissing van de klachtencommissie is beroep mogelijk door bij de rechtbank een verzoekschrift in te dienen tot het verkrijgen van een beslissing over de klacht (art. 56c – 56f Wzd).

Het voorgaande in schema gezet voor de periode vanaf 1 januari 2020:33.

De klachtenregeling bij de zorgaanbieder in deze zaak

Sinds de inwerkingtreding van de Wkkgz bepaalt elke zorgaanbieder in zijn klachtenregeling hoe de (interne) behandeling van Wkkgz-klachten geschiedt, waarbij de wettelijke minimumvereisten (waaronder het aanstellen van een klachtenfunctionaris) in acht moeten worden genomen. De rechtbank verwijst in de thans bestreden beschikking naar de binnen de zorginstelling geldende klachtenregeling. Verweerster heeft op haar website een “Integrale klachtenregeling [de zorgaanbieder] ”, ingaande 1 januari 2020, gepubliceerd.34.Deze vermeldt onder het kopje “Inleiding” dat deze regeling van toepassing is op de zorg, jeugdhulp en/of ondersteuning waar cliënten van [de zorgaanbieder] aanspraak op hebben. Zij vermeldt ook: “Ten behoeve van klachten op grond van de Wet verplichte ggz en Wet bijzondere opnemingen psychiatrische ziekenhuizen (Wet bopz) geldt het reglement Klachtencommissie Wvggz Midden Nederland.” In art. 8 (‘Bevoegdheid en ontvankelijkheid’) van deze integrale klachtenregeling is dienovereenkomstig bepaald: “Beslissingen die in artikel 10:3 Wet verplichte ggz / artikel 41 Wet bopz worden genoemd stuurt de zorgaanbieder met toestemming van cliënt ter behandeling door aan de Klachtencommissie Wvggz Midden Nederland.”

Het reglement van de Regionale klachtencommissie Midden-Nederland35.vermeldt in artikel 2 dat deze klachtencommissie tot taak heeft klachten te behandelen over de nakoming van een verplichting of een beslissing als bedoeld in art. 10:3 Wvggz. Het tweede lid van dit artikel luidt: “De klachtencommissie behandelt klachten als bedoeld in de Wkkgz in geval tevens een klacht als bedoeld in het vorige lid ter beoordeling is voorgelegd aan de klachtencommissie.”36.

Voor de externe behandeling van klachten onder de Wkkgz is de [de zorgaanbieder] aangesloten bij de Geschillencommissie Geestelijke gezondheidszorg.37.

Jurisprudentie

Er is nog geen uitspraak van de Hoge Raad waarin uitdrukkelijk wordt ingegaan op de verhouding tussen de klachtenregeling in de Wvggz en die in de Wkkgz. Het bereik van de Wvggz-klachtenprocedure kwam aan de orde in een uitspraak van de Hoge Raad van 18 maart 2022.38.Het ging toen om de vraag of, bij het verlenen van verplichte zorg na het verstrijken van de geldigheidsduur van de machtiging, de betrokkene op grond van art. 10:3 lid 1, aanhef en onder e, in verbinding met art. 8:7 lid 2 Wvggz een klacht kon indienen bij de Wvggz-klachtencommissie en tevens kon verzoeken om schadevergoeding (op grond van art. 10:11 lid 1 Wvggz). De Hoge Raad beantwoordde die vraag bevestigend. Hij overwoog onder meer dat de klachtenregeling in hoofdstuk 10 Wvggz is bedoeld als een toegankelijke voorziening, waarbij voor de betrokkene zo min mogelijk drempels worden opgeworpen om zijn klachten door een onafhankelijke commissie te laten beoordelen.39.

Verder herinner ik aan HR 18 december 2020 (ECLI:NL:HR:2020:2096).40.Daarin werd onder meer beslist dat de regels inzake de verzoekschriftprocedure uit het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering ook bij een verzoek als bedoeld in art. 10:7 Wvggz aanvullend van toepassing zijn.

Lagere rechtspraak waarin uitdrukkelijk wordt ingegaan op de verhouding tussen de klachtenregeling in de Wvggz en die in de Wkkgz is schaars, hetgeen gedeeltelijk valt te verklaren in het licht van het overgangsrecht in art. 15:1 Wvggz en gedeeltelijk zal samenhangen met het vroegtijdig inschakelen van professionals (patiënten-vertrouwenspersoon en klachtenfunctionaris). Buiten de thans bestreden rechtbank-beschikking is er een beschikking van de rechtbank Midden-Nederland van 14 januari 2022. Volgens die rechtbank vielen de ingediende klachten onder 1 tot en met 4 onder het bereik van de Wkkgz, reden waarom de rechtbank zich te dien aanzien onbevoegd verklaarde.41.De mentor van de patiënt had ter zitting aangevoerd dat deze klachten, hoewel strikt genomen geen Wvggz-klacht, toch onder het klachtenregime van de Wvggz vallen omdat deze gebeurtenissen voorbodes waren van de actuele situatie waarin verplichte zorg wordt verleend. De rechtbank ging niet in mee in die redenering, omdat het bereik van hoofdstuk 10 Wvggz niet zo ver strekt. Klacht 5 kwam erop neer dat de psychiatrische klachten van betrokkene door de zorgaanbieder ten onrechte werden gereduceerd tot huisvestingsproblemen. De rechtbank overwoog dat art. 10:3 Wvggz een limitatieve opsomming geeft van de beslissingen waarover op grond van deze wettelijke bepaling een klacht bij de rechtbank kan worden ingediend. Deze, breed geformuleerde klacht viel niet onder één van deze klachtgronden, zodat de mentor ook ten aanzien van dit verzoek niet-ontvankelijk werd verklaard.42.

Van de gepubliceerde uitspraken van Wvggz-klachtencommissies43.noem ik hier twee uitspraken van de Klachtencommissie Parnassia-groep.44.

Tussen de gepubliceerde uitspraken van de Geschillencommissie geestelijke gezondheidszorg (Wkkgz) trof ik geen uitspraken specifiek over samenloop van Wvggz en Wkkgz.45.Wel zag ik gevallen waarin die geschillencommissie het standpunt inneemt dat eerst de interne klachtprocedure van de zorgaanbieder moet zijn doorlopen voordat een klager zich met succes tot deze geschillencommissie kan wenden.

De conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden beschikking en tot terugwijzing van de zaak naar de rechtbank Midden-Nederland ter verdere afdoening.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden,

A-G i.b.d.