HR, 18-11-2022, nr. 22/02021

In cassatie kan worden uitgegaan van de feiten zoals vermeld in rov. 2.2-2.3 van de beschikking van de Hoge Raad van 4 februari 2022.1.Deze houden, enigszins verkort weergegeven en voor het onderhavige cassatieberoep relevant, het volgende in.

De rechtbank Den Haag (hierna: de rechtbank) heeft bij beschikking van 9 februari 2021 ten aanzien van betrokkene een (aansluitende) zorgmachtiging als bedoeld in artikel 6:4 van de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz) verleend tot en met 9 augustus 2021.

Bij verzoekschrift met bijlagen, ontvangen ter griffie van de rechtbank op 5 juli 2021, heeft de officier van justitie ten aanzien van betrokkene een (aansluitende) zorgmachtiging verzocht voor de duur van 12 maanden.

Bij beschikking van 13 juli 2021 heeft de rechtbank een zorgmachtiging verleend voor de in het dictum aangegeven vormen van verplichte zorg, waaronder het toedienen van medicatie, tot en met 13 januari 2022.

Namens betrokkene is op 21 september 2021 van voormelde beschikking van 13 juli 2021 beroep in cassatie ingesteld. Betrokkene klaagde onder meer dat de rechtbank ten onrechte had beslist dat zij geen oordeel behoeft te geven over zijn wilsbekwaamheid ter zake van de verplichte zorg en zijn verzet tegen die zorg (art. 2:1 lid 6 Wvggz).

Bij beschikking van 27 december 2021 is weer een aansluitende zorgmachtiging voor betrokkene verleend. Tegen deze beschikking is geen cassatieberoep ingesteld.2.

De Hoge Raad heeft op 4 februari 20223.de beschikking van 13 juli 2021 van de rechtbank vernietigd en het geding terug naar die rechtbank gewezen ter verdere behandeling en beslissing. De Hoge Raad heeft daartoe het volgende overwogen.

“3.1.1 Het middel richt zich tegen het oordeel van de rechtbank dat het beoordelen van wilsbekwaam verzet een taak van de zorgverantwoordelijke is op het moment dat de verplichte zorg in het kader van een zorgmachtiging wordt uitgevoerd en niet van de rechter bij de beoordeling of een zorgmachtiging moet worden verleend. Het betoogt onder meer dat de rechtbank heeft miskend dat art. 2:1 lid 6 Wvggz geldt voor de gehele procedure en dus ook in de fase van de afgifte van een zorgmachtiging. De rechtbank heeft derhalve ten onrechte niet getoetst of betrokkene zich wilsbekwaam verzet tegen het medicatiegebruik, aldus het middel.

Art. 2:1 lid 6 Wvggz bepaalt dat de wensen en voorkeuren van de betrokkene ten aanzien van de verplichte zorg worden gehonoreerd, tenzij

a. de betrokkene niet tot een redelijke waardering van zijn belangen ter zake in staat is, of

b. acuut levensgevaar voor de betrokkene dreigt dan wel er een aanzienlijk risico voor een ander is op levensgevaar, ernstig lichamelijk letsel, ernstige psychische, materiële, immateriële of financiële schade, ernstige verwaarlozing of maatschappelijke teloorgang, of om ernstig in zijn ontwikkeling te worden geschaad, dan wel de algemene veiligheid van personen of goederen in gevaar is.

Uit de toelichting op deze bepaling volgt dat zogeheten wilsbekwaam verzet moet worden gerespecteerd indien de psychische stoornis van de patiënt alleen een aanmerkelijke kans op schade voor de betrokkene zelf veroorzaakt. Hiermee is beoogd – overeenkomstig internationale verplichtingen – tot uitdrukking te brengen dat evenveel waarde wordt gehecht aan de eigen mening en instemming van een wilsbekwaam persoon met een psychische stoornis als aan die van een wilsbekwaam persoon zonder psychische stoornis. De honorering van wilsbekwaam verzet geldt voor zowel de voorbereiding, de afgifte, de uitvoering als de beëindiging van de crisismaatregel of de zorgmachtiging, dus gedurende de gehele procedure. Ook geldt de honorering van wilsbekwaam verzet voor alle vormen van verplichte zorg, aldus de wetsgeschiedenis.4.

Uit het voorgaande volgt dat art. 2:1 lid 6 Wvggz ook van toepassing is in de fase van de afgifte van een zorgmachtiging.

Het voorgaande betekent dat indien de betrokkene tijdens de procedure tot het verlenen van een zorgmachtiging een voldoende toegelicht bezwaar maakt tegen de voorgestelde verplichte zorg en de situaties als bedoeld in art. 2:1 lid 6, aanhef en onder b, Wvggz zich niet voordoen, de rechter dient te beoordelen of de betrokkene wilsbekwaam is. Hiertoe dient, indien daarover in de medische verklaring niet is gerapporteerd, een verklaring te worden gevraagd van een onafhankelijk arts of klinisch psycholoog waaruit blijkt of de betrokkene tot een redelijke waardering van zijn belangen ter zake in staat is.5.Zo nodig dient de procedure daartoe te worden aangehouden.6.

In het geval dat uit de medische verklaring of uit de hiervoor bedoelde verklaring van een onafhankelijk arts of klinisch psycholoog blijkt dat de betrokkene tot een redelijke waardering van zijn belangen ter zake in staat is, dient diens bezwaar tegen de verplichte zorg te worden gehonoreerd.

In dit geval heeft betrokkene bezwaar gemaakt tegen het toedienen van medicatie en dit bezwaar voldoende toegelicht (zie hiervoor in 2.2 onder (iii)). De rechtbank had daarom moeten vaststellen of zich situaties voordeden als bedoeld in art. 2:1 lid 6, aanhef en onder b, Wvggz en, indien dat niet het geval was, moeten beoordelen of sprake was van wilsbekwaam verzet. In zoverre slaagt het middel.”

Op 23 februari 2022 heeft de rechtbank het inleidend verzoek opnieuw behandeld. De rechtbank heeft kennis genomen van de volgende stukken:

- een verzoekschrift tot een aansluitende zorgmachtiging, ingekomen bij de rechtbank op 5 juli 2021, met bijlagen:

- een op 30 juni 2021 ondertekende medische verklaring van S. Al Rawi, psychiater, die betrokkene heeft onderzocht maar niet bij zijn behandeling betrokken was;

- een blanco zorgkaart;

- een zorgplan van 1 juli 2021;

- de bevindingen van de geneesheer-directeur van 2 juli 2021;

- een uittreksel uit de justitiële documentatie;

- een afschrift van de politiemutaties;

- het proces-verbaal van de zitting van deze rechtbank van 13 juli 2021;

- de beschikking van deze rechtbank van 13 juli 2021;

- de conclusie van de procureur-generaal bij de Hoge Raad van 3 december 2021;

- het proces-verbaal van de zitting van deze rechtbank van 27 december 2021 ter behandeling van het verzoek van de officier van justitie van 9 december 2021 tot een aansluitende zorgmachtiging;

- de beschikking van deze rechtbank van 27 december 2021;

- het arrest (A-G: bedoeld zal zijn: de beschikking) van de Hoge Raad van 4 februari 2022.

De rechtbank heeft op 17 februari 2022 per e-mailbericht de officier van justitie verzocht om een aanvullende medische verklaring.

Vervolgens heeft de rechtbank op 23 februari 2022 de volgende stukken ontvangen:

- een aanvulling wilsbekwaamheidsbeoordeling op medische verklaring d.d. 30 juni van 22 februari 2022 opgemaakt door [de psychiater];

- een e-mailbericht van de advocaat met als bijlage een pleitnota.

De mondelinge behandeling van het verzoek na terugwijzing door de Hoge Raad heeft plaatsgevonden op 23 februari 2022 in het gebouw van de rechtbank. Daarbij zijn gehoord:

- de officier van justitie mr. A. Baas;

- de advocaat;

- [de sociaalpsychiatrisch verpleegkundige];

- [de psychiater] via een Skype-verbinding.

Betrokkene is niet verschenen. De advocaat heeft meegedeeld dat betrokkene coronaklachten heeft en daardoor niet aanwezig kan zijn. Betrokkene wil wel dat de zitting doorgaat, aldus de advocaat. Gelet hierop heeft de rechtbank vastgesteld dat betrokkene niet in staat is om ter zitting te worden gehoord in deze zaak en ook niet gehoord wenst te worden. De rechtbank heeft daarop besloten om de mondelinge behandeling zonder het bijzijn van betrokkene voort te zetten en de advocaat in de gelegenheid te stellen namens betrokkene het woord te voeren.

Bij beschikking van 23 maart 2022 heeft de rechtbank een zorgmachtiging verleend tot en met 13 januari 2022.7.

Namens betrokkene is - tijdig8.- cassatie ingesteld van voormelde beschikking van 23 maart 2022. De officier van justitie heeft geen verweer gevoerd.

De procesinleiding bestaat uit inleidende opmerkingen (p. 2- 3) en twee onderdelen.9.

Onderdeel I klaagt dat de rechtbank in haar beschikking van 23 maart 2022 geen datum heeft vermeld waarop de machtiging zou ingaan. De rechtbank zou daarmee in strijd met de eisen van kenbaarheid en rechtszekerheid hebben gehandeld, en zij heeft het in HR 4 juni 2021, ECLI:NL:HR:2021:818, uiteengezette kader miskend, althans daaraan ten onrechte geen toepassing gegeven. Een vernietiging door de Hoge Raad van de bestreden beschikking brengt met zich dat deze titel voor toepassing van verplichte zorg met onmiddellijke ingang vervalt.10.Uit de wijze waarop de Hoge Raad het dictum heeft geformuleerd volgt dat de beschikking van 13 juli 2021 geheel is vernietigd.11.Het rechtsgevolg is dat de beschikking van 13 juli 2021 niet meer bestond. De hier in cassatie besteden beschikking is gegeven op 22 maart 2022 (A-G: bedoeld zal zijn 23 maart 2022). In het dictum is bepaald dat de zorgmachtiging geldt tot 13 januari 2022. De ingangsdatum van de machtiging is volgens het middel kennelijk niet de datum van de dagtekening van de beschikking, zodat onduidelijk is wanneer de machtiging dan wel ingaat. De beschikking geeft hier zelf geen uitsluitsel over. In elk geval is de beschikking zonder een overweging te wijden aan een ingangsdatum onbegrijpelijk. De geldigheid van de zorgmachtiging eindigt namelijk vóór de dagtekening van de beschikking, waarbij deze is verleend. Dat is zonder uitleg onbegrijpelijk.

Het middel klaagt voorts dat de rechtbank - naast het ontbreken van de ingangsdatum - bij de bepaling van de einddatum van de zorgmachtiging ook heeft miskend dat haar beschikking van 27 december 2021 als rechtsgeldige titel voor het verlenen van verplichte zorg, en wel tot en met 27 december 2022, gold. Het zou daarom onbegrijpelijk zijn dat de rechtbank in haar beschikking van [23] maart 2022 heeft bepaald dat de machtiging tot 13 januari 2022 zou gelden.

Ik ga over tot behandeling van onderdeel I.

De klacht dat een overweging ontbreekt over de ingangsdatum in de bestreden beschikking mist feitelijke grondslag, omdat in de bestreden beschikking, van 23 maart 2022, p. 3, tweede alinea en p. 8, vijfde alinea, het volgende is overwogen.

“Gelet op het voorgaande dient de rechtbank in het onderhavige geval te beoordelen of ten tijde van de vernietigde beslissing, op 13 juli 2021, werd voldaan aan de criteria voor verlening van de verzochte aansluitende zorgmachtiging (‘ex tunc’).

(...)

Het voorgaande leidt ertoe dat de rechtbank - als voor het overige in cassatie niet bestreden - de volgende vormen van verplichte zorg, zoals bij beschikking van 13 juli 2021vastgesteld, zal toewijzen.” [onderstrepingen, A-G]

Anders dan het middel stelt, geeft de bestreden beschikking hiermee dus wel uitsluitsel over de ingangsdatum.

De rechtbank heeft - met dezelfde motivering als bij de vernietigde beschikking van 13 juli 2021 - op p. 9, derde alinea, van de bestreden beschikking de termijn van de zorgmachtiging, beperkt tot een duur van zes maanden. Dat aan diezelfde termijn voor de zorg, 13 juli 2021 tot en met 13 januari 2021, is vastgehouden volgt ook logischerwijs uit de omvang van het geschil na verwijzing. Het rechtskader waar de rechtbank van uitgaat - en dat in onderdeel II bestreden wordt en ik aldaar verder bespreek - brengt met zich mee dat de omvang van het geschil na verwijzing beperkt is tot het bezwaar van betrokkene tegen het toedienen van medicatie en of er zich situaties voordeden als bedoeld in art. 2:1 lid 6, aanhef en onder b, Wvggz en, indien dat niet het geval was, of sprake was van wilsbekwaam verzet van betrokkene.12.Voor het overige staat - als in cassatie niet of tevergeefs bestreden - de beschikking van 13 juli 2021, waaronder de termijn van de zorgmachtiging, vast.13.Nu de rechtbank enkel één onderdeel, dat niet gelegen was in de duur van de zorgmachtiging, van de vernietigde beschikking opnieuw moest beoordelen en de toewijzing van de overige vormen van zorg bij de beschikking d.d. 13 juli 2021 vast stonden14., is het dus niet onbegrijpelijk of onjuist dat aan dezelfde termijn van zorg van 13 juli 2021 tot en met 13 januari 2021 is vastgehouden.

Daarnaast vervalt door de werking van art. 6:6 sub d Wvggz een oude zorgmachtiging zodra een nieuwe zorgmachtiging ten uitvoer wordt gelegd, zodat de einddatum van 13 januari 2022 van de bestreden zorgmachtiging niet voor een ‘overlap’ met de aansluitende machtiging van 27 december 2021 zorgt, althans heeft het met terugwerkende kracht vaststellen van een einddatum die gelegen is in de periode van de aansluitende zorgmachtiging door de werking van art. 6:6 sub d Wvggz geen (rechts)gevolgen voor betrokkene.

De klachten in onderdeel I slagen op grond van het voorgaande niet.

Onderdeel II klaagt dat de rechtbank een te restrictieve uitleg heeft gegeven aan de werking van art. 422 Rv, en dat zij een onjuist, in elk geval te beperkt, beoordelingskader heeft gehanteerd dat niet in overeenstemming is met de door Uw Raad in de jurisprudentie vastgestelde maatstaven. De rechtbank heeft daarom ook ten onrechte de door betrokkene ingenomen standpunten en gevoerde verweren ter zitting van 23 maart 2022 niet in haar beoordeling betrokken. Zij heeft eveneens ten onrechte nagelaten om daarop te responderen. De rechtbank heeft gewicht toegekend aan het oordeel van de psychiater bij de aanvullende medische verklaring, waarbij voldoende inzicht ten aanzien van eventueel nadelige gevolgen van verzet tegen medicatie een belangrijk component leek te zijn bij het oordeel of betrokkene wilsbekwaam was. Betrokkene had daarmee belang om te mogen opkomen tegen de veronderstelde nadelige gevolgen, ofwel het ontbreken van ‘ernstig nadeel’ dat een basisvereiste is voor toepassing van verplichte zorg.

De rechtbank heeft miskend dat de onderhavige zaak - gelet op haar aard en de mate waarmee de rechterlijke beslissing inbreuk maakt op fundamentele rechten, gewaarborgd door art. 5 en 8 EVRM en art. 10,11 en 15 GW - tot een uitzonderingscategorie behoort, waarop de regel over de partiële werking van een cassatieberoep niet onverkort van toepassing is. De regel dat de verwijzingsrechter gebonden is aan de in de vernietigde uitspraak neergelegde niet of tevergeefs bestreden beslissingen, lijdt uitzondering in bepaalde categorieën zaken, en wel in zaken waarin de ter discussie staande rechterlijke maatregel van zo ingrijpende aard is dat het beginsel van de gebondenheid van de verwijzingsrechter aan in cassatie niet of tevergeefs bestreden beslissingen moet wijken voor de eis van een beoordeling van het geschil in volle omvang op basis van de actuele feiten.15.Zaken betreffende een gedwongen opname in een psychiatrisch ziekenhuis vallen op grond van vaste rechtspraak van Uw Raad in deze uitzonderingscategorie. De aard van de door de rechter te nemen beslissing, die in Wvggz-zaken immers kan strekken tot inperking van belangrijke grondrechten (zoals vrijheidsbeneming, privacy en lichamelijke integriteit) noopt na verwijzing tot een behandeling van het geschil in volle omvang. Het mag betrokkene niet worden ontzegd om (opnieuw) standpunten in te nemen en verweren te voeren, zoals de stellingen en verweren omtrent het ontbreken van ernstig nadeel16., die inperking van betrokkene ’s vrijheids- en andere grondrechten zouden kunnen voorkomen, aldus het middel.17.

De Wvggz kent zelf geen regels omtrent de procedure na vernietiging en verwijzing, en de (cassatie)rechtspraak heeft volgens het middel tot nu toe evenmin een duidelijk antwoord gegeven welke grenzen partijen bij het voortzetten van het debat in acht moeten nemen en wat de Wvggz-rechter na verwijzing in zijn beoordeling mag betrekken. Wel is het zo dat het na cassatie en verwijzing door de Hoge Raad ook hier om voortzetting van dezelfde procedure gaat, maar dat de aard van de procedure, waarbij de persoonlijke vrijheid van de betrokkene in het geding is en de waarborgen van art. 5 EVRM in acht moeten worden genomen, niet toelaat dat de rechter zijn beslissing zonder nader onderzoek baseert op de feiten en omstandigheden welke hem reeds waren gebleken toen hij de in cassatie vernietigde beschikking gaf.18.Het middel bepleit dat de beschikking van de rechtbank twee voor de Wvggz-praktijk belangrijke procedurele vragen oproept, namelijk:

(1) Wat is de reikwijdte van het beoordelingskader in de procedure na cassatie als Uw Raad de bestreden uitspraak zonder enige beperking heeft vernietigd?

(2) Mag betrokkene in de procedure na cassatie opnieuw feitelijke stellingen opwerpen, verweren voeren en standpunten innemen?

Verwijzing na cassatie: omvang van het geschil

Uit de regel van art. 424 jo. 429 lid 2 Rv volgt dat na cassatie de rechter naar wie het geding is verwezen, de behandeling daarvan voortzet en beslist met inachtneming van de uitspraak van de Hoge Raad. De partiële werking van het cassatieberoep, namelijk dat het onderzoek in cassatie is beperkt tot de aangevoerde cassatiemiddelen (art. 407 lid 2 jo. art. 419 lid 1 Rv), geeft als uitgangspunt dat beslissingen die in cassatie niet of tevergeefs worden bestreden door een of meer cassatiemiddelen gedurende de verdere loop van het geding, dus ook na verwijzing, vast staan. Uit de regel dat de verwijzingsrechter slechts gebonden is aan de in cassatie niet of tevergeefs bestreden beslissingen, vloeit ook voort dat, als de Hoge Raad bepaalde klachten buiten behandeling heeft gelaten, de verwijzingsrechter ook niet gebonden is aan de door die klachten bestreden beslissingen.19.

De hoofdregel is dat de verwijzingsrechter de zaak moet behandelen in de stand waarin deze zich bevond toen de door de Hoge Raad vernietigde uitspraak werd gewezen en partijen daarom in beginsel geen nieuwe feiten en omstandigheden mogen aanvoeren. De uitzondering op deze regel is dat het partijen wel vrijstaat zich in de verwijzingsprocedure te beroepen op na de vernietigde uitspraak gewijzigde feitelijke omstandigheden of feiten die zich nadien hebben voorgedaan indien het oordeel van de verwijzingsrechter anders op inmiddels achterhaalde of onjuist gebleken (juridische of feitelijke) gegevens is gebaseerd. De grenzen van de rechtsstrijd na cassatie mogen daarbij niet worden overschreden; nieuwe stellingen die men voordien had kunnen aanvoeren mogen na verwijzing niet worden aangevoerd.20.Dat de verwijzingsrechter niet op basis van onjuiste en achterhaalde juridische gegevens mag oordelen, leidt er toe dat partijen na cassatie en verwijzing hun stellingen mogen aanpassen, indien na de vernietigde uitspraak het toepasselijke recht is gewijzigd. Het oordeel mag ook niet rusten op basis van achterhaalde feitelijke gegevens, waardoor de aard van de door de rechter te nemen beslissing kan dwingen tot een beoordeling van het geschil in volle omvang op basis van de actuele feiten, zoals in zaken betreffende alimentatie, de uitoefening van het ouderlijk gezag, een gedwongen opneming in een psychiatrisch ziekenhuis en alle andere zaken waarin het niet aanvaardbaar zou zijn, indien de ter discussie staande rechterlijke maatregel niet op de actuele feiten zou worden gegrond.21.

De Wvggz bevat geen bepalingen over het geding na cassatie en verwijzing. Ook de voorganger van de Wvggz, de Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen (Bopz), bevatte dergelijke bepalingen niet.22.Dat op basis van actuele feiten het geschil in volle omvang moet worden beoordeeld (‘ex nunc’) bij een gedwongen opneming in een psychiatrisch ziekenhuis is in vaste rechtspraak onder de wet Bopz en de Wvggz aangenomen.23.De vraag of teruggevallen wordt naar de algemene verwijzingsregels van art. 424 jo. 429 lid 2 Rv als na verwijzing niet geoordeeld wordt over een lopende machtiging, maar ‘ex tunc’ een retrospectief oordeel over een reeds vervallen machtiging moet worden gegeven, is in de Wvggz nog niet (uitdrukkelijk) beantwoord. Er is evenwel onder Wet Bopz jurisprudentie hierover ontwikkeld die mijns inziens nog steeds van toepassing is.

In Hoge Raad 12 juli 2019, ECLI:NL:HR:2019:1202 had betrokkene geklaagd dat, ook al was inmiddels een vervolgmachtiging verleend, er ten onrechte na verwijzing geen toetsing van de actuele toestand op het tijdstip van de beschikking (‘ex nunc’) door de rechtbank was uitgevoerd. Volgens Uw Raad stuitte die klacht op het volgende af:

“3.1.2 Ingeval na cassatie en verwijzing opnieuw moet worden beslist over de verlening van een machtiging op een tijdstip dat binnen de geldigheidsduur van de (opnieuw) te verlenen machtiging valt, dient de rechtbank haar beslissing te nemen op basis van de feiten en omstandigheden die zich ten tijde van die beslissing voordoen (‘ex nunc’).24.

Nu echter ten tijde van de door de rechtbank na verwijzing te nemen beslissing al een volgende machtiging tot voortgezet verblijf was verleend die naar de vaststelling van de rechtbank onherroepelijk was geworden (zie hiervoor in 2.1.3 en 2.2.1), bestond voor een beoordeling van het verzoek ‘ex nunc’ geen grond. Wel diende de rechtbank nog te beoordelen of op het tijdstip van de vernietigde beschikking van 13 april 2018 voldoende grond bestond voor het verlenen van de verzochte machtiging.25.Deze beoordeling – die een beoordeling ‘ex tunc’ is – heeft zij uitgevoerd. Op grond daarvan heeft zij opnieuw een machtiging verleend voor de periode tot en met 12 augustus 2018. Die machtiging is niet in strijd met enige bepaling van de Wet Bopz. Die machtiging diende ertoe de gedwongen opname in de periode tot en met 12 augustus 2018 te voorzien van een geldige titel.”

Dijkers merkt in zijn annotatie26.bij voormelde uitspraak op dat de regel dat wanneer na cassatie door de rechter beslist moet worden over een machtiging die nog (gedeeltelijk) actuele waarde heeft, hij ‘ex nunc’ moet beslissen (en hij dus een actuele medische verklaring behoeft), ook geldt onder de Wvggz en de Wzd. Door de werking van art. 6:6 sub d Wvggz vervalt een oude zorgmachtiging zodra een nieuwe ten uitvoer wordt gelegd; als deze wissel onherroepelijk heeft plaatsgevonden, resteert na cassatie van een oude machtiging een ‘ex tunc’-beoordeling27.zoals hier door de Hoge Raad aangegeven28., aldus Dijkers. Deze ‘ex tunc’-beoordeling dient ertoe de dwangtoepassing in de voorafgaande periode al-dan-niet te voorzien van een geldige titel (het inleidende verzoek kan alsnog worden toegewezen of afgewezen voor een periode die al is verstreken).29.

De rechtbank heeft in de bestreden beschikking op p. 3 het volgende overwogen ten aanzien van de omvang van het geschil.

“Beoordeling

Behandeling ex tunc

De rechtbank stelt voorop dat de Hoge Raad de door deze rechtbank gegeven beschikking van 13 juli 2021 heeft vernietigd en het geding naar de rechtbank heeft terugverwezen ter verdere behandeling en beslissing. De bestreden beslissing betreft een machtiging die inmiddels is vervallen. De rechtbank heeft op 27 december 2021 een (nieuwe) aansluitende zorgmachtiging verleend. Deze laatste beslissing ligt nu niet ter toetsing voor. Ingeval na cassatie en verwijzing opnieuw moet worden beslist over de verlening van een machtiging op een tijdstip dat binnen de geldigheidsduur van de (opnieuw) te verlenen machtiging valt, dient de rechtbank haar beslissing te nemen op basis van de feiten en omstandigheden die zich ten tijde van die beslissing voordoen (’ex nunc’). Gelet op het voorgaande dient de rechtbank in het onderhavige geval te beoordelen of ten tijde van de vernietigde beslissing, op 13 juli 2021, werd voldaan aan de criteria voor verlening van de verzochte aansluitende zorgmachtiging (‘ex tunc’).

De rechtbank volgt de stelling van betrokkene dat geen acht meer dient te worden geslagen op hetgeen ter zitting van 13 juli 2021 is besproken en vastgelegd in een proces-verbaal niet. Met de vernietiging van de beschikking van 13 juli 2021 door de Hoge Raad is het proces-verbaal van de zitting van 13 juli 2021 immers niet vernietigd. De rechtbank overweegt daarbij dat de behandeling van het verzoek na terugverwijzing over wordt gedaan vanaf het moment waarop de rechterlijke fout die leidde tot de vernietiging werd begaan. Uit het arrest van de Hoge Raad blijkt dat de vernietiging ziet op een fout in de beschikking. De rechtbank moet de zaak dan ook behandelen in de stand waarin deze zich bevond toen de vernietigde beschikking werd gewezen. Verder acht de rechtbank hetgeen op 13 juli 2021 is besproken, voor de beslissing die de rechtbank nu moet nemen relevant.

Vernietiging van de beschikking en nieuwe verweren van betrokkene

De rechtbank stelt voorop dat hoewel de Hoge Raad in het dictum van zijn arrest de bestreden uitspraak vaak zonder enige beperking vernietigt, daaruit niet mag worden afgeleid dat al hetgeen de bestreden uitspraak inhield, is vernietigd. De rechter moet na verwijzing aan de hand van hetgeen door de Hoge Raad is overwogen en beslist, beoordelen welke onderdelen van de vernietigde uitspraak in cassatie niet of tevergeefs bestreden zijn en derhalve onaantastbaar zijn geworden. Slechts in uitzonderlijke gevallen of in zaken waarin het aankomt op de actuele toestand kan na verwijzing de gebondenheid van de rechter aan de in cassatie niet of tevergeefs bestreden beslissing worden doorbroken.

(…)

Blijkens het voorgaande dient de beoordeling van de rechtbank zich thans alleen nog te richten op de vraag of zich - ten aanzien van het bezwaar van betrokkene tegen het toedienen van medicatie - situaties voordeden als bedoeld in art. 2:1 lid 6, aanhef en onder b, Wvggz en, indien dat niet het geval was, of sprake was van wilsbekwaam verzet van betrokkene. Zoals hiervoor is overwogen, is in de onderhavige zaak geen sprake van een beslissing die ziet op de actuele toestand, nu (opnieuw) een beslissing moet worden genomen over het verlenen van een aansluitende zorgmachtiging, die - met het verlenen van een (nieuwe) aansluitende zorgmachtiging - op 27 december 2021 reeds is vervallen. Verder is gesteld noch gebleken dat sprake is van een uitzonderlijk geval waarin de gebondenheid van de rechter aan niet of tevergeefs bestreden beslissingen kan worden doorbroken.

Het voorgaande brengt met zich dat thans geen nieuwe feitelijke stellingen, verweren en standpunten kunnen worden aangevoerd. De rechtbank is dan ook van oordeel dat de verweren die betrokkene thans voor het eerst voert en die zien op een beslissing van de zorgverantwoordelijke op grond van artikel 1:5 Wvggz inzake de wilsbekwaamheid en op het niet voorzien in een vertegenwoordiger voor betrokkene, voor zover deze verweren al gevolgen zouden kunnen hebben voor het toe- of afwijzen van het verzoek van de officier van justitie tot het verlenen van een aansluitende zorgmachtiging, niet in haar beoordeling behoeven te worden betrokken.”

Op basis van hetgeen is uiteengezet in randnr. 2.13 tot en met 2.17 heeft de rechtbank het juiste rechtskader na verwijzing toegepast. De termijn van de zorgmachtiging waar de rechtbank een nieuw oordeel over moest geven, is verlopen en er is reeds een (onherroepelijke) opvolgende machtiging verleend, zodat na cassatie van die oude machtiging alleen een ‘ex tunc’-beoordeling of de verplichte zorg (achteraf gezien) onder een geldige titel is verleend resteert. Nu niet geoordeeld hoeft te worden over de actuele situatie van betrokkene grijpt de rechtbank terecht weer terug naar de hoofdregels na verwijzing ex art. 424 jo. 429 lid 2 Rv, die met zich meebrengen dat de rechtbank gebonden is aan eerder vastgestelde (en in cassatie tevergeefs of niet bestreden) beslissingen. Er is dan geen ruimte voor een feitelijke herbeoordeling door het aanvoeren van nieuwe feitelijke stellingen, verweren en standpunten. Een verwijzing na cassatie in deze situatie strekt er in beginsel namelijk toe om de eerder gemaakte (rechterlijke) fout in feitelijke instantie te herstellen en op basis van die beperking het geschil binnen de vastomlijnde kaders opnieuw te beoordelen. Het strekt er niet toe om partijen de mogelijkheid te geven de procedure in volle omvang overnieuw te doen als bij de aard van de beslissing de actuele situatie van betrokkene niet van belang is voor het oordeel.

Onderdeel II kan op grond van het voorgaande dus niet tot cassatie leiden.

De slotsom is dat de klacht faalt en het cassatieberoep dient te worden verworpen.