5.2.1 Verdragsrechtelijk en wettelijk kader

260. Het recht op pleidooi, of meeromvattend, het recht om bij een mondelinge behandeling te worden gehoord, is niet met zo veel woorden in art. 6 EVRM vastgelegd. Dit artikel rept immers 'slechts' van het recht op fair and public hearing, een 'eerlijke en openbare behandeling' van de zaak. Het EHRM heeft echter herhaaldelijk uitgesproken dat het recht op een mondelinge behandeling ( oral hearing), een aspect is van het recht op een openbare behandeling.

Bij de beoordeling of het recht op een mondelinge behandeling is geschonden, neemt het EHRM de gehele procedure in ogenschouw. In beginsel hebben partijen recht op een mondelinge behandeling op enig moment in de procedure waarin het geschil nog in volle omvang aan de orde kan worden gesteld. Behandelt een gerecht een zaak in eerste en enige aanleg, dan zal gelegenheid moeten worden gegeven tot een mondelinge behandeling, tenzij bijzondere omstandigheden het achterwege laten daarvan kunnen rechtvaardigen. Zo overwoog het EHRM in het Jacobsson (lI)-arrest1:

Een bijzondere omstandigheid die het achterwege laten van een mondelinge behandeling kan rechtvaardigen, is bijvoorbeeld het gegeven dat het geschil van zodanige aard is dat het beter kan worden behandeld door middel van een schriftelijke procesgang.2

Verscheidene malen heeft het EHRM bovendien geoordeeld dat een mondelinge behandeling in de procedure voor een tweede of derde instantie in ieder geval achterwege gelaten kan worden, indien dat wordt gerechtvaardigd door de specifieke kenmerken van de procedure in die instanties, mits in eerste instantie een mondelinge behandeling heeft plaatsgevonden waarbij het geschil in volle omvang ter beoordeling aan de rechter stond. Dat is bijvoorbeeld het geval als in die procedure enkel het verlof om in beroep te komen ter beoordeling staat, of de rechtsstrijd niet meer de vaststelling van feiten omvat, maar enkel nog de beantwoording van rechtsvragen.3

Naar de huidige stand van jurisprudentie kunnen partijen in een civiele procedure voor de Nederlandse rechter in eerste aanleg en in hoger beroep aan art. 6 EVRM, zoals uitgelegd door het EHRM, in beginsel het recht ontlenen op een mondelinge behandeling van de zaak, indien het tot een inhoudelijke behandeling van de zaak komt.4 Het enkele feit dat in eerste aanleg een mondelinge behandeling heeft plaatsgevonden, ontslaat de rechter die in hogere instantie oordeelt niet van de verplichting om de zaak mondeling te behandelen.5In cassatie, waarin enkel de beslissing van rechtsvragen aan de orde is, kan in beginsel echter worden volstaan met een geheel schriftelijke procedure. Ingeval in eerste instantie een mondelinge behandeling ondanks een verzoek van een partij daartoe achterwege is gebleven, kan dat verzuim worden hersteld, door partijen in hoger beroep alsnog gelegenheid tot een mondelinge behandeling te bieden.6

261. Kunnen partijen aanspraak maken op een mondelinge behandeling van hun zaak, dan wil dat nog niet zeggen dat zij ook recht op pleidooi hebben. Aan het recht op een mondelinge behandeling kan immers ook op een andere wijze worden voldaan, bijvoorbeeld door partijen ter comparitie te horen.8 Het recht op pleidooi, kan, anders dan het recht op een mondelinge behandeling, dan ook niet rechtstreeks worden gegrond op art. 6 EVRM. Biedt de mogelijkheid van pleidooi in een bepaalde procedure echter de enige gelegenheid voor een mondelinge behandeling van de zaak, dan zal een afwijzing van een verzoek om pleidooi al snel in strijd komen met art. 6 EVRM.

Bij de herziening van het procesrecht in 2002 heeft de wetgever met art. 134 Rv het recht van partijen om toegelaten te worden tot het houden van pleidooien enerzijds uitgebreid tot alle dagvaardingszaken9, anderzijds beperkt10 tot die gevallen waarin partijen niet al bij een comparitie, gehouden op de voet van art. 131 Rv, in voldoende mate hun standpunt mondeling uiteen hebben kunnen zetten. Hebben partijen dat wél kunnen doen, dan kan de rechter immers bepalen dat geen gelegenheid zal worden geboden voor het houden van pleidooien. In die gevallen heeft de rechter een discretionaire bevoegdheid om pleidooien al dan niet toe te staan. Met deze beperking van het recht op pleidooi beoogt de wetgever te voorkomen dat partijen in zaken waarin een comparitie is gehouden, en waarin om die reden in beginsel geen plaats is voor conclusies van repliek en dupliek, partijen toch trachten toestemming voor het nemen van dergelijke conclusies te verkrijgen, door aan te kondigen dat zij bij gebreke daarvan pleidooi zullen vragen.11Deze beperking van het pleitrecht lijkt verenigbaar met art. 6 EVRM, zoals door het EHRM uitgelegd. In hoger beroep is art. 134 Rv ingevolge art. 353 lid 1 Rv van overeenkomstige toepassing. Men bedenke daarbij echter dat art. 131 Rv, ingevolge welk artikel na de conclusie van antwoord in beginsel een comparitie wordt gelast, blijkens art. 353 lid 1 Rv in hoger beroep niet van overeenkomstige toepassing is.