6.7.2.3 Consequenties voor Nederland

In Nederland kan volgens het Bezorgde procuratiehoudsterarrest uit 1971 alleen staatsaansprakelijkheid bestaan voor onrechtmatige rechtspraak wanneer bij de voorbereiding van de beslissing zo fundamentele rechtsbeginselen zijn veronachtzaamd dat van een eerlijke en onpartijdige behandeling niet meer kan worden gesproken en tegen de beslissing geen rechtsmiddel openstaat of heeft opengestaan. Door het arrest Köbler is dit voor wat betreft schendingen van het EU-recht echter niet meer houdbaar.1 Het Nederlandse criterium is aanmerkelijk zwaarder dan de gekwalificeerde schending van EU-recht die het Hof van Justitie eist voor het aannemen van staatsaansprakelijkheid.2 Niet alleen schending van fundamentele procedurele beginselen moet kunnen leiden tot staatsaansprakelijkheid, maar ook schending van het materiële gemeenschapsrecht.3 Voor schending van ander recht dan EU-recht kan strikt genomen nog de restrictieve benadering van de Hoge Raad uit 1971 gelden.4 Immers, op dat punt dwingt Köbler niet tot een andere benadering.

Echter, niet alleen Köbler stelt eisen aan de nationale rechtsbescherming tegen rechterlijke schendingen. Zoals gezegd, brengt de Straatsburgse zaak Kudla tegen Polen mee dat er op nationaal niveau rechtsbescherming moet bestaan tegen het niet tijdig beslissen door de rechter. Deze rechtsbescherming zal in Nederland, bij gebreke van een specifiek effectief rechtsmiddel voor het civiele procesrecht ter zake van schending van het redelijketermijnvereiste,5 moeten komen van een actie uit onrechtmatige rechtspraak op de voet van art. 6:162 BW.6 Als gevolg hiervan is door verschillende auteurs betoogd dat de Hoge Raad zijn jurisprudentie inzake onrechtmatige rechtspraak moet verruimen.7 Zij menen dat schending van de redelijke termijn door de rechter niet onder het door de Hoge Raad in 1971 gegeven criterium valt voor het aannemen van onrechtmatige rechtspraak.8 Bovendien verdient het aanbeveling om art. 6:106 BW met inachtneming van de rechtstreeks werkende artikelen 6 en 13 EVRM toe te passen, hetgeen betekent dat immateriële schadevergoeding wegens spanningen en frustratie over het uitblijven van een definitieve beslissing in een geschil over een burgerlijk recht in beginsel toewijsbaar is.9

De hoogste Nederlandse bestuursrechters hebben als eerste voorzien in een stelsel dat de mogelijkheid biedt om de Staat in bestuursrechtelijke procedures te veroordelen tot vergoeding van (immateriële) schade wegens overschrijding van de redelijke termijn.10 Daarmee is afstand gedaan van de vaste rechtspraak waarin bepaald werd dat een belanghebbende zich moest wenden tot de burgerlijke rechter voor schadevergoeding wegens schending van de redelijke termijn door de bestuursrechter. Daarna heeft ook de belastingkamer van de Hoge Raad zich bij deze mogelijkheid aangesloten.11 De hoogste bestuursrechters en de belastingkamer van de Hoge Raad hebben de redelijke termijn op vier jaar gesteld.12 Inmiddels heeft ook de civiele kamer van de Hoge Raad zich – onder verwijzing naar de zaak Kudla tegen Polen – uitgesproken over de mogelijkheid de Staat te veroordelen tot (immateriële) schadevergoeding wegens schending van de redelijke termijn door de rechter. Volgens de Hoge Raad kan een schending van het recht op berechting binnen een redelijke termijn in het civiele recht geredresseerd worden door het entameren van een afzonderlijke procedure uit onrechtmatige daad jegens de Staat.13 Daarmee heeft de Hoge Raad zijn jurisprudentie inzake onrechtmatige rechtspraak verruimd. Anders dan de hoogste bestuursrechter en de belastingkamer van de Hoge Raad voorziet de civiele kamer van de Hoge Raad niet in algemene termijnen voor een redelijke duur van een procedure. Voor de beoordeling van de vraag of in een concreet geval het vereiste van een redelijke termijn is geschonden, kan de jurisprudentie van het EHRM als richtsnoer dienen. Dit betekent dat mede rekening wordt gehouden met de aard, de ingewikkeldheid en het belang van de zaak en met het (procedeer)gedrag van partijen, aldus de Hoge Raad.