HR, 14-08-2015, nr. 14/02241

Het middel onderscheidt twee rechtsklachten en twee motiveringsklachten. In de inleiding van het middel wordt, kort gezegd, de rechtspositie van de in art. 7:267 BW bedoelde samenwoner vergeleken met die van (i) de persoon die met de huurder is gehuwd geweest of een geregistreerd partnerschap heeft gehad en die blijkens art. 7:266 lid 5 BW ook na beëindiging van de samenwoning nog kan verzoeken de huurovereenkomst aan hem toe te delen en (ii) de persoon die met een overleden huurder een duurzame gemeenschappelijke huishouding heeft gehad en die door art. 7:268 lid 2 BW een termijn van zes maanden na het overlijden van de huurder wordt geboden om bescherming te krijgen. Betoogd wordt dat een voldoende geborgde bescherming tevens ten dienste dient te staan van de samenwoner, die een duurzame huishouding met de contractuele huurder heeft gevoerd.

Tegen deze achtergrond bestrijdt het middel in de eerste plaats dat het hof de vraag stelt (rov. 3.4) en toetst (rov. 3.5) of op 22 september 2010 (de datum van de eerste brief van [eiseres 2] aan Libra houdende het verzoek om [eiser 1] als medehuurder aan te merken) nog sprake was van een duurzame gemeenschappelijke huishouding. Volgens rechtsklacht 1 geeft het hof, kort gezegd, blijk van een onjuiste rechtsopvatting door deze vraag van beslissende betekenis te achten, zonder nader oordeel omtrent alle overige omstandigheden van het geval, waaronder de lange duur van samenwoning (18 jaar). Dat gaat volgens de klacht voorbij aan de in het arrest Dekker/Petronella B.V. ontwikkelde maatstaf. Rechtsklacht 2 klaagt dat het hof in strijd met art. 7:267 lid 3 onder a BW onvoldoende betekenis heeft toegekend aan de langdurige samenwoning van [eiser 1] en [eiseres 2] en daarmee ten onrechte de beoogde bescherming van het medehuurderschap aan [eiser 1] onthouden op de enkele grond dat ten tijde van het verzoek op 22 september 2010 de feitelijke samenwoning reeds zou zijn geëindigd.

Tegen het oordeel in rov. 3.5, dat niet is gebleken dat het verzoek zo spoedig mogelijk na het beëindigen van de samenwoning is gedaan, richt motiveringsklacht 1 onder meer2.de klachten: (i) dat dit oordeel onvoldoende gemotiveerd is, mede omdat de huurovereenkomst nog voortduurde en (ii) dat het hof voorbijgaat aan de systematiek van het verwante art. 7:268 lid 2 BW, terwijl in de afwijzingsgronden van art. 7:267 lid 3 BW niet de eis valt te lezen dat het verzoek binnen een bepaalde tijd wordt gedaan.

Deze klachten lenen zich voor gezamenlijke bespreking. Daartoe zal ik eerst kort ingaan op de regeling rond medehuurderschap.

De artikelen 7:266 t/m 268 BW bevatten (evenals de soortgelijke regeling in de artikelen (7A:)1623g t/m 1623i (oud) BW)3.bepalingen over medehuur en de voortzetting van huur. Volgens art. 7:266 lid 1 BW is de partner (dat wil zeggen echtgenoot of geregistreerd partner) van de huurder van rechtswege medehuurder, zolang de gehuurde woonruimte deze tot hoofdverblijf strekt. Indien de huurovereenkomst ten aanzien van de huurder van woonruimte eindigt, wordt de medehuurder op grond van de wet huurder (lid 3).

Indien tijdens een echtscheidingsprocedure een partner elders verblijft, brengt dit voor de toepassing van het artikel geen verandering in diens hoofdverblijf (lid 4). De bepaling koppelt geschillen tussen partners in zoverre los van de relatie met de verhuurder.4.De rechter kan bepalen welke echtgenoot/partner de huurder van de woonruimte zal zijn (lid 5). Het verzoek daartoe kan ook nog na de echtscheiding worden gedaan door de partner die in de woning zijn hoofdverblijf heeft.5.

Medehuur van andere personen dan echtgenoten en geregistreerde partners van huurders is geregeld in art. 7:267 BW. Art. 7:267 BW stemt overeen met art. 7A:1623h (oud) BW.6.Lid 1 bepaalt dat de huurder en een andere persoon die in de woonruimte zijn hoofdverblijf heeft en met de huurder een duurzame gemeenschappelijke huishouding heeft, de verhuurder gezamenlijk kunnen verzoeken er mee in te stemmen dat die andere persoon medehuurder zal zijn. Wanneer de verhuurder die instemming niet binnen drie maanden schriftelijk verleent, kunnen de huurder en die andere persoon gezamenlijk verzoeken7.dat de rechter zal bepalen dat deze persoon met ingang van een in het vonnis te bepalen tijdstip medehuurder zal zijn. De rechter kan dit verzoek slechts afwijzen op de in lid 3 genoemde gronden, te weten:

a. indien de persoon bedoeld in lid 1 niet gedurende tenminste twee jaren in de woonruimte zijn hoofdverblijf heeft en met de huurder een duurzame gemeenschappelijke huishouding heeft;

b. indien, mede gelet op hetgeen is komen vast te staan omtrent de gemeenschappelijke huishouding en de tijdsduur daarvan, de vordering kennelijk slechts de strekking heeft de persoon bedoeld in lid 1 op korte termijn de positie van huurder te verschaffen;

c. indien de persoon bedoeld in lid 1 vanuit financieel oogpunt onvoldoende waarborg biedt voor een behoorlijke nakoming van de huur.

Indien de huurovereenkomst ten aanzien van de huurder van woonruimte eindigt, wordt de medehuurder op grond van de wet huurder (lid 5) met dien verstande echter dat, indien ten aanzien van de woonruimte hoofdstuk II van de Huisvestingswet van toepassing is, de medehuurder daartoe binnen 8 weken nadat hij huurder is geworden een vordering bij de rechter moet instellen (lid 6).8.

Art. 7:268 lid 1 BW voorziet erin dat na overlijden van de huurder de medehuurder de huur als huurder voortzet. Het tweede lid bepaalt dat “de persoon, die niet op grond van lid 1 huurder wordt, doch wel in de woonruimte zijn hoofdverblijf heeft en met de overleden huurder een duurzame gemeenschappelijke huishouding heeft gehad” gedurende zes maanden de huur voorzet en ook nadien indien de rechter dat heeft bepaald op een daartoe strekkende binnen die termijn ingestelde vordering (lid 2). Volgens het derde lid wijst de rechter de vordering af:

a. indien de eiser niet aannemelijk heeft gemaakt dat hij aan de eisen van lid 2 voldoet;

b. indien de eiser vanuit financieel oogpunt onvoldoende waarborg biedt voor een behoorlijke nakoming van de huur;

c. indien het woonruimte betreft waarop hoofdstuk II van de Huisvestingswet van toepassing is, indien de eiser niet een huisvestingsvergunning als bedoeld in artikel 7 lid 1 van die wet overlegt.

In het onderhavige geval gaat het om de vraag wanneer de duurzame gemeenschappelijke huishouding eindigt en de betekenis daarvan voor de mogelijkheid om nog een verzoek als bedoeld in art. 7:267 lid 1 BW te doen.

Uit de door het cassatiemiddel al aangehaalde uitspraak Dekker/Petronella B.V. uit 1980 blijkt dat een naderend einde van de duurzame gemeenschappelijke huishouding op zichzelf geen reden is om het verzoek niet toe te wijzen.9.In dat geval hadden huurder Dekker en diens vriendin Van der Steen besloten hun relatie te beëindigen en dat Dekker de woning zou verlaten. Kantonrechter en rechtbank wezen het verzoek af, overwegend dat de samenwoning geen duurzaam karakter meer had op het moment dat reeds tot beëindiging van de relatie was besloten. De Hoge Raad vernietigde, overwegend:

“Art. 1623h BW beoogt aan degene die in duurzame gemeenschappelijke huishouding met de huurder van woonruimte in deze woonruimte zijn hoofdverblijf heeft – hierna te noemen medebewoner –, bij medewerking van de huurder bescherming te verlenen voor het geval de huurovereenkomst ten aanzien van de huurder eindigt. In de praktijk zullen de huurder en de medebewoner zich de behoefte aan deze bescherming veelal pas realiseren op het moment dat dit geval zich dreigt voor te doen. Zou men met de Rb. aannemen, dat op dat moment niet meer voldaan is aan de door de wet gestelde eis van een duurzame gemeenschappelijke huishouding, en dat dan bovendien alleen reeds op grond van het voornemen om een einde te maken aan die gemeenschappelijke huishouding een gezamenlijk verzoek aan de Ktr. om de medebewoner medehuurder te laten worden moet worden geacht – in de zin van lid 3, onder b, van art. 1623h – kennelijk slechts de strekking te hebben die medebewoner op korte termijn de positie van huurder te verschaffen, dan zou in de meerderheid van de gevallen waarvoor art. 1623h is geschreven, de daarmee beoogde bescherming in strijd met de bedoeling van de wetgever te kort schieten. Tot deze moeilijk aanvaardbare consequentie dwingen, anders dan de Rb. meent, de woorden van de wet niet. Van een duurzame gemeenschappelijke huishouding van tenminste twee jaar kan ook nog gesproken worden op een moment dat er plannen bestaan die gemeenschappelijke huishouding te gaan beëindigen, en de redactie van lid 3, onder b, geeft – in overeenstemming met de bedoeling van de wetgever, zoals die in de parlementaire stukken tot uitdrukking komt – duidelijk aan, dat de daar gegeven reden tot afwijzing van het verzoek slechts ten doel heeft te voorkomen, dat de in art. 1623h geopende mogelijkheid wordt misbruikt om tot overdracht van de huur tegen de wil van de verhuurder te geraken in gevallen waarvoor dit wetsartikel niet in het leven is geroepen;” (onderstreping toegevoegd; A-G)

Uit de zaak Boonacker/Neve10.uit 1986 blijkt dat het enkele feit dat de huurder uit de woning is vertrokken in verband met een opname in een zorginstelling niet automatisch meebrengt dat niet langer van een duurzame gemeenschappelijke huishouding kan worden gesproken. Dit betrof een geval waarin het verzoek om medebewoner Neve als medehuurder aan te merken werd gedaan ruim vier weken nadat huurder Koster in een inrichting en later verpleeghuis werd opgenomen. Uw Raad overwoog:

“3.2 Onderdeel 1 gaat er kennelijk en terecht van uit dat de huurder en de medebewoner ten tijde van de indiening van het gezamenlijke verzoek als bedoeld in art. 1623h te zamen een duurzame gemeenschappelijke huishouding moeten hebben, maar betoogt dat in een geval als het onderhavige het beslissende criterium behoort te zijn of er 'een reële verwachting bestond dat de ter observatie opgenomene nadien weer in de woning zou terugkeren'.

Dit betoog kan niet als juist worden aanvaard. Zoals de Rb. terecht heeft geoordeeld, zal de gemeenschappelijke huishouding in het algemeen bij opname in een ziekenhuis of verpleeghuis van een dergenen die zulk een huishouding voert, niet dadelijk, maar eerst na enige tijd, naar gelang van de omstandigheden, eindigen. Onder bijzondere omstandigheden — waarbij ook de verwachtingen die ten tijde van de opname omtrent de terugkeer naar huis bestonden, van belang kunnen zijn — kan dit anders zijn.

Deze opvatting strookt met de in HR 10 okt. 1980, NJ 1981, 132 vermelde strekking van art. 1623h, namelijk aan de medebewoner bescherming te verlenen voor het geval de huurovereenkomst ten aanzien van de huurder eindigt. In de praktijk zullen de huurder en de medebewoner zich eerst op het tijdstip van de opname realiseren dat dit geval zich dreigt voor te doen en dat zij derhalve behoefte hebben aan deze bescherming. De hiervoor aanvaarde opvatting brengt anders dan de in het onderdeel verdedigde opvatting — mede dat zij dan in het algemeen nog de gelegenheid zullen hebben een gezamenlijk verzoek in te dienen.” (onderstreping toegevoegd; A-G),

Uit deze rechtspraak blijkt dat het einde van de gemeenschappelijke huishouding op het moment van indienen van het verzoek nog geen voldongen feit mag vormen. Voorts blijkt daaruit dat van een voldongen feit nog geen sprake is alleen omdat het einde van de gemeenschappelijke huishouding in zicht is of omdat er door de opname van de huurder geen samenleving meer is; dat het beëindigen van de gemeenschappelijke huishouding een geleidelijk proces kan zijn en dat de rechter ex post het moment moet bepalen waarop deze is geëindigd.11.

Ten aanzien van art. 7:268 BW lijkt een iets ruimere regel te gelden. Het arrest Huijnen/Volksbelang12.betrof het geval dat een zoon (met diens gezin) weer bij zijn moeder was gaan wonen. Ongeveer een jaar nadat de moeder in een zorginstelling was opgenomen (en terwijl inmiddels was komen vast te staan, dat dat definitief zou zijn), werd een verzoek als bedoeld in art. 7:267 lid 1 BW ingediend waaraan in de loop van de procedure, na het overlijden van de moeder, een verzoek als bedoeld in art. 7:268 lid 2 BW werd toegevoegd. Het hof oordeelde dat er ten tijde van het verzoek geen duurzame gemeenschappelijke huishouding meer was in de zin van art. 7:267 BW en, in het verlengde daarvan, ook niet in de zin van art. 7:268 BW. Over – alleen – die laatste gevolgtrekking werd in cassatie geklaagd.

A-G Huydecoper wees in zijn conclusie voor het arrest op enige verschillen tussen art. 7:267 en art. 7:268 BW, in het bijzonder dat uit art. 7:267 BW “niet anders valt op te maken dan dat alleen degene die op het desbetreffende moment (nog) met de huurder een gemeenschappelijke huishouding voert, er aanspraak op heeft als medehuurder te worden erkend” (sub 14), terwijl art. 7:268 BW niet tot een dergelijke lezing dwingt (sub 20). Uw Raad overwoog:

“3.4.2 Art. 7:268 lid 2 strekt ertoe aan de 'samenwoner' die geen medehuurder is bescherming te verlenen voor het geval de huurovereenkomst door het overlijden van de huurder eindigt. De 'samenwoner' die met de (overleden) huurder een duurzame gemeenschappelijke huishouding heeft gehad, heeft dan ingevolge genoemde bepaling de mogelijkheid binnen zes maanden na het overlijden te vorderen dat de huur door hem (voor onbepaalde tijd) wordt voortgezet. Daarbij heeft de wetgever kennelijk het geval voor ogen gehad dat de gemeenschappelijke huishouding heeft voortgeduurd tot (kort voor) het overlijden van de huurder.

Het is evenwel geen uitzondering dat aan het overlijden van de huurder een kortere of langere periode voorafgaat waarin hij wegens ziekte of hulpbehoevendheid moet worden opgenomen in een ziekenhuis of zorgcentrum, terwijl de huurovereenkomst doorloopt en de 'samenwoner' in het gehuurde blijft wonen. Afhankelijk van de verdere omstandigheden zoals de vooruitzichten op terugkeer van de huurder in de woning, zal dan na verloop van tijd in redelijkheid niet meer gesproken kunnen worden van het (voort)bestaan van een gemeenschappelijke huishouding met de huurder. In de hier bedoelde situatie zou het echter in strijd met voornoemde strekking van art. 7:268 lid 2 zijn, om voor de toepassing daarvan in zijn algemeenheid als eis te stellen dat de gemeenschappelijke huishouding heeft voortgeduurd tot (kort voor) het overlijden van de huurder. De door deze bepaling boogde bescherming van de 'samenwoner' zou dan in veel gevallen niet geëffectueerd kunnen worden, terwijl de tekst van de bepaling niet ertoe noopt de genoemde eis (onder alle omstandigheden) te stellen. Dit strookt ook met hetgeen de minister van justitie heeft opgemerkt in zijn brief aan de Voorzitter van de Tweede Kamer van 15 oktober 2007 (Kamerstukken II 2007-2008, 26 648 en 27 926, nr. 11, blz. 7-8):

"Wat betreft het voortbestaan van de gemeenschappelijke huishouding ten tijde van het overlijden moet het volgende worden opgemerkt. Deze eis moet bij artikel 268 lid 2 in beginsel worden gesteld, ook al dient een zekere ruimte te bestaan om ook hier met de omstandigheden van het geval rekening te houden, zoals opname van de huurder in een ziekenhuis of verpleeghuis, waarna hij vervolgens overlijdt. Te bedenken valt dat de huurovereenkomst door een dergelijke opname niet eindigt. Een redelijke uitleg van het artikel brengt mee dat ruimte aanwezig is hiermee rekening te houden."

Op grond van het voorgaande moet worden aangenomen dat de enkele omstandigheid dat de 'samenwoner' ten tijde van het overlijden van de huurder reeds kortere of langere tijd geen gemeenschappelijke huishouding meer voerde met de huurder omdat laatstgenoemde wegens ziekte of hulpbehoevendheid moest worden opgenomen in een ziekenhuis of zorgcentrum, niet meebrengt dat de vordering op grond van art. 7:268 lid 2 moet worden afgewezen. In een dergelijk geval zal de rechter aan de hand van de omstandigheden van het geval - waaronder de lengte van de periode van samenwonen, de redenen voor de opname van de huurder, en de lengte van die opname - moeten beoordelen of de 'samenwoner' gelet op de strekking van deze bepaling daardoor beschermd dient te worden, ook al was de huurder voorafgaand aan zijn overlijden reeds geruime tijd opgenomen in een ziekenhuis of zorgcentrum.” (onderstreping toegevoegd; A-G)

De samenwoner dient wel binnen de gestelde termijn van zes maanden na overlijden actie te ondernemen, wil hij deze bescherming kunnen genieten.13.

De vraag wanneer de gemeenschappelijke huishouding is geëindigd wordt, als ik het goed zie, in Huijnen/Volksbelang op dezelfde wijze beoordeeld als in Boonacker/Neve. Uit Huijnen/Volksbelang blijkt dat voor de toepassing van art. 7:268 lid 2 BW het feit dat de gemeenschappelijke huishouding kortere of langere tijd is geëindigd niet in de weg hoeft te staan aan de bescherming van art. 7:268 lid 2 BW, terwijl uit Boonacker/Neve blijkt dat dit bij art. 7:267 BW anders ligt. In zoverre biedt art. 7:268 BW meer ruimte dan art. 7:267 BW. Daarbij moet wel worden aangetekend, dat in Huijnen/Volksbelang alleen een oordeel van Uw Raad werd gevraagd over de betekenis van art. 7:268 BW in de daar bedoelde gevallen.

In de feitenrechtspraak wordt de bij 3.5.3 bedoelde lezing, dat het einde van de gemeenschappelijke huishouding op het moment van indienen van het verzoek nog geen voldongen feit mag vormen, in die zin gevolgd dat de frase “ten tijde van de indiening van het gezamenlijke verzoek” wordt uitgelegd als ziend op het bij de verhuurder ingediende verzoek bedoeld in art. 7:267 lid 1 BW.14.Dat kan inhouden, zoals Ktr. Amsterdam in 1983 oordeelde, dat er geen gemeenschappelijke huishouding meer was en het verzoek dus te laat was gedaan toen de huurder de huur vóór de indiening van het verzoek had opgezegd en de woning had verlaten.15.

Artikel 7:267 BW veronderstelt niet het bestaan van een affectieve relatie, maar van een duurzame gemeenschappelijke huishouding. Het verbreken van een affectieve relatie behoeft nog niet meteen het einde van de gemeenschappelijke huishouding te betekenen, bijvoorbeeld wanneer de partners nog enige tijd deze huishouding voorzetten in afwachting van alternatieve woonruimte voor een van hen. Dat bleek al uit Dekker/Petronella B.V.

Het is denkbaar dat met de relatie ook de samenwoning wordt verbroken (hier bestaat verschil met de gevallen van opname in een zorginstelling: dan is wel de samenleving (tijdelijk) verbroken, maar niet de relatie).16.Het verbreken van de samenwoning betekent dan nog niet automatisch dat geen sprake meer is van een duurzame gemeenschappelijke huishouding. Dat is afhankelijk van de omstandigheden van het geval, met name de vraag of reeds sprake is van een definitieve breuk.

Ktr. Amsterdam 11 november 1996 veroordeelde de vertrokken huurder om mee te werken aan een verzoek als bedoeld in art. 7:267 BW. Het verzoek tot medehuurderschap was volgens de kantonrechter kort (circa 4 maanden) na het verbreken van de samenwoning gedaan en door de verhuurder afgewezen omdat de huurder het verzoek niet mede had gedaan. Het vertrek van de huurder was nog niet definitief. Nu ten tijde van de samenwoning aan de wettelijke vereisten voor het medehuurderschap was voldaan zou naar het voorlopig oordeel van de kantonrechter ook na het verbreken daarvan een vordering tot toekenning van het medehuurderschap voor toewijzing in aanmerking komen.17.

In een zaak uit 2000 waarin huurder en de medebewoonster zodanige ruzie hadden dat huurder bij vrienden was gaan logeren, vorderde de medebewoonster veroordeling van huurder om mee te werken aan het verkrijgen van medehuurderschap alsmede om huurder te verbieden om in de woning terug te keren. De kantonrechter te Amsterdam bepaalde bij wijze van voorlopige voorziening dat medebewoonster gerechtigd was tot het voortgezet gebruik van de woning, onder gehoudenheid aan huurder een vergoeding te betalen gelijk aan de huur. Daartoe overwoog hij onder meer:18.

“Een vordering ex artikel 7:1623h BW kan alleen worden ingesteld als de samenwoning nog niet definitief is verbroken. Indien partijen niet samenwonen, wil dat op zichzelve genomen nog niet zeggen dat de samenwoning definitief is verbroken. Blijkens de stellingen van Roosenschoon is Hoorn tijdelijk uit de echtelijke19.woning vertrokken om afstand te nemen. Omdat betrokkenen zich de noodzaak om het medehuurderschap te bewerkstelligen veelal pas realiseren als de samenwoning ten einde loopt moet worden aangenomen dat het medehuurderschap ook nog kan worden aangevraagd als de samenwoning op het punt staat verbroken te worden. Hetzelfde dient te worden aangenomen voor een procedure als die welke Roosenschoon thans beoogt aan te spannen.

Voorts kan in een zodanige procedure de vordering slechts worden toegewezen als het van een toevallige omstandigheid afhankelijk is dat het contract van, in casu, Hoorn staat.

Omtrent beide hiervoor aan de orde gestelde vragen overweegt de kantonrechter dat het zeker niet is uitgesloten dat de bodemrechter tot een voor Roosenschoon gunstige uitspraak zal komen. Daarnaast is van belang dat de verhuurder Roosenschoon zal erkennen als medehuurder indien Hoorn hieraan meewerkt.”

Zelfs wanneer met de relatie ook de samenleving definitief tot een einde is gekomen (en daarom de conclusie voor de hand ligt dat hetzelfde gezegd kan worden van de gemeenschappelijke huishouding), wordt bij een plotselinge beëindiging van de relatie/samenleving soms nog een korte periode vergund om een verzoek als bedoeld in art. 7:267 lid 1 BW tot de verhuurder te richten.

De kantonrechter te Utrecht had in zijn vonnis van 7 september 201120.te oordelen over een zaak waarin de huurder zijn medebewoonster met een mes had bedreigd en was opgepakt door de politie. Medebewoonster bleef met hun zoon in de woning achter en betaalde sindsdien de huur. Huurder had de huur zonder medeweten van medebewoonster opgezegd, waarna verhuurder haar verzocht de woning te verlaten. Onderling is tussen verhuurder en medebewoonster afgesproken dat zij de kans zou krijgen de huurrechten van de woning te verkrijgen door middel van een rechterlijke uitspraak; daarover had de kantonrechter te oordelen. Medebewoonster vorderde gelijkstelling met een medehuurder, zodat verhuurder diende mee te werken aan de totstandkoming van een huurovereenkomst.

“2.5. De kantonrechter stelt vast dat [eiser] het verzoek tot medehuurderschap weliswaar na de opzegging van de huurovereenkomst door [X] heeft ingediend, doch vóórdat de huurovereenkomst als gevolg van de opzegging was geëindigd. De vraag die eerst beantwoord moet worden is of [eiser] medehuurder kon worden ook al is het verzoek tot medehuurderschap niet mede door [X] ingediend. (…)

Vervolgens dient vastgesteld te worden of voorts aan alle vereisten voor het verkrijgen van het medehuurderschap is voldaan. Deze vereisten staan vermeld in artikel 7:267 lid 3 BW. (…)

Dat de samenleving en de relatie inmiddels beëindigd waren op het moment dat [eiser] het verzoek tot medehuurderschap deed, doet aan de duurzaamheid van de gemeenschappelijke huishouding evenmin af. Uit de uitspraak van HR 10 oktober 1980, NJ 1981, 132 volgt immers dat ook al dreigt de samenleving ten einde te lopen, en dus ook indien deze onlangs beëindigd is, er toch nog van een duurzame gemeenschappelijk huishouding gesproken kan worden, omdat artikel 7:267 BW beoogt juist voor die situatie bescherming te bieden.” (onderstreping toegevoegd; A-G)

In de onderhavige zaak zijn kantonrechter (rov. 4.7) en hof (rov. 3.5) in wezen ook van deze laatste opvatting uitgegaan.

Ik versta het oordeel van de kantonrechter aldus dat de onderhavige situatie op een lijn kan worden gesteld met die waarin nog gesproken kan worden van een duurzame gemeenschappelijke huishouding. De medehuurder heeft volgens de kantonrechter na een plotselinge beëindiging van de relatie nog aanspraak op de bescherming van art. 7:267 BW mits huurder en medebewoner zo spoedig mogelijk na het beëindigen van de gemeenschappelijke huishouding een verzoek aan de verhuurder richten. Daarbij is de kantonrechter kennelijk ervan uitgegaan dat de gemeenschappelijke huishouding in dit geval werd beëindigd toen [eiseres 2] uit de woning vertrok.

Het hof heeft geoordeeld dat in het onderhavige geval de duurzame gemeenschappelijke huishouding op 22 september 2010 (de datum van het verzoek) als beëindigd moest worden beschouwd. Door van de datum van het verzoek uit te gaan, hanteert het hof de hoofdregel dat op dat moment nog sprake moet zijn van een duurzame gemeenschappelijke huishouding. Het hof heeft niet getoetst of op een eerder moment, bijvoorbeeld op het moment van het beëindigen van de samenwoning (op 15 dan wel 19 april 2010), de duurzame gemeenschappelijke huishouding ook al was beëindigd. Dat laatste blijft dus in het midden, maar ik meen dat het hof die mogelijkheid wel open heeft gelaten. Het hof toetst namelijk ook of [eisers] het verzoek aan de verhuurder zo spoedig mogelijk na het moment van het beëindigen van de samenwoning hebben gedaan. Dat moet verwijzen naar het vertrek van [eiseres 2] uit de woning op 15 dan wel 19 april 2010. Het hof beantwoordde die laatste vraag, anders dan de kantonrechter, ontkennend. Door ook deze vraag te stellen, geeft het hof mijns inziens aan dat de hoofdregel in het onderhavige geval in zoverre nuancering behoeft.

De schriftelijke toelichting (s.t.) zijdens Libra nr. 18 leest het arrest wat anders doordat daarin dit laatste punt – is het verzoek zo spoedig mogelijk na het beëindigen van de samenwoning gedaan? – wordt betrokken bij de vraag of op 22 september 2010 nog een gemeenschappelijke huishouding bestond; kennelijk (vgl. nr. 52) omdat daaruit zou kunnen blijken dat [eiseres 2] op haar besluit om te vertrekken zou zijn teruggekomen. Ik lees het arrest anders, omdat het hof ervan uitgaat dat het vertrek op 15 of 19 april definitief was (rov. 3.5, vierde volzin).

De literatuur neemt in het algemeen aan dat het verzoek van art. 7:267 lid 1 BW moet worden gedaan aan de verhuurder op een moment dat nog van een duurzame gemeenschappelijke huishouding kan worden gesproken.21.Dit is ook het standpunt dat Libra in cassatie verdedigt (s.t. nrs. 12, 15-16, 30, 38-39).

In de literatuur wordt veelal niet specifiek aandacht besteed aan de situatie van een (laat staan: plotseling) verbroken relatie. Volgens Stein in zijn noot onder HR 10 oktober 1980, NJ 1981/132 (Dekker/Petronella B.V) zal over een verzoek tot machtiging om de samenwoner als medehuurder toe te laten anders (dan in het arrest) moeten worden geoordeeld, wanneer het verzoek pas wordt ingediend nadat de huurder reeds naar elders is vertrokken en de samenwoning mitsdien niet meer bestaat. Het arrest biedt volgens hem dan ook slechts uitkomst voor “de bedachtzaam handelende samenwoners”. Schrama gaat ervan uit – onder verwijzing naar de hiervoor bij 3.6.1 bedoelde kantonuitspraak uit 1983 – dat het verkrijgen van medehuurderschap definitief onmogelijk is geworden als de gemeenschappelijke huishouding reeds is verbroken.22.Van Schie meent daarentegen dat het verzoek ook nog kan worden gedaan als de affectieve relatie “kort voor het verzoek is geëindigd”.23.

Keirse leest in Boonacker/Neve een duidelijke grens: het medehuurderschap op de voet van art. 7:267 BW kan niet meer met succes worden verzocht nadat de gemeenschappelijke huishouding is geëindigd. Haars inziens zou het de voorkeur hebben gehad de speelruimte bij de toepassing van art. 7:267 en 7:268 BW gelijkelijk in te vullen. Wil de rechter de door de wettelijke regeling beoogde bescherming daadwerkelijk aan de medebewoner verlenen, dan moet hij met het verbreken van de feitelijke samenleving door overmacht de gemeenschappelijk huishouding niet snel als geëindigd beoordelen.24.

Ik kom tot de volgende bevindingen. Evenals bij opname in een zorginstelling, is ook in geval van het beëindigen van een relatie denkbaar dat de duurzame gemeenschappelijke huishouding uitfaseert (vgl. de zaak Dekker/Petronella B.V.). Eveneens is denkbaar dat de relatie en daarmee de samenwoning plotseling worden verbroken. Dan nog kan op dat moment onduidelijk zijn of de breuk definitief is. Al deze omstandigheden bieden de rechter ruimte voor het oordeel dat nog niet vaststaat dat er geen gemeenschappelijke huishouding meer is, zodat nog een verzoek als bedoeld in art. 7:267 BW kan worden gedaan.

Het oordeel dat er nog een gemeenschappelijke huishouding is, wordt echter moeilijker of wellicht onmogelijk indien sprake is van een definitieve breuk tussen de samenwoners waarbij de huurder plotseling de woning heeft verlaten.

Of de medebewoner nog aanspraak kan maken op de bescherming die hij ontleent aan art. 7:267 BW, behoort echter niet afhankelijk te zijn van de precieze wijze waarop relatie en samenwoning zijn geëindigd. Deze omstandigheden betreffen immers de relatie tussen de huurder en de medebewoner en niet (althans niet primair) de rechtsverhouding tussen huurder en medebewoner enerzijds en verhuurder anderzijds.

De ratio van art. 7:267 BW is om aan de medebewoner bescherming te verlenen voor het geval de huurovereenkomst ten aanzien van de huurder eindigt. In de praktijk zullen huurder en medebewoner zich de behoefte aan deze bescherming veelal pas realiseren op het moment dat zich een omstandigheid voordoet waardoor aan die bescherming behoefte ontstaat. Een toepassing van deze bepaling waarbij de daardoor beoogde bescherming van de samenwoner niet geëffectueerd zou kunnen worden, moet vermeden worden.

Het is daarom in overeenstemming met de strekking van art. 7:267 lid 1 BW dat de medebewoner en de huurder indien hun (relatie en daarmee) samenleving plotseling is beëindigd onder omstandigheden die naar het oordeel van de rechter meebrengen dat toen eveneens de gemeenschappelijke huishouding is beëindigd, binnen in beginsel korte tijd nadien nog een verzoek als bedoeld in die bepaling aan de verhuurder kunnen doen.

Dat art. 7:267 lid 1 BW alleen ‘bedachtzaam handelende samenwoners’ beschermt (vgl. de opmerking van Stein bij 3.7 en de s.t. zijdens Libra nr. 39), volgt niet uit de strekking van deze bepaling, maar is hoogstens een conclusie die kan worden verbonden aan een bepaalde uitleg ervan. Die uitleg acht ik voor de bij 3.9 bedoelde gevallen ontoereikend. Indien de omstandigheden zodanig zijn dat een persoon (huurder) genoodzaakt is om op stel en sprong partner en huis te verlaten, is niet de eerste zorg dat de partner medehuurder moet worden. Die vraag zal in de praktijk, naar mag worden verwacht, veelal eerst opkomen als de situatie zich enigszins heeft gestabiliseerd.

In het onderhavige geval is de huurder slachtoffer van huiselijk geweld (rov. 3.4 van het arrest) en is de vraag of de in de woning achterblijvende partner alsnog medehuurder kan worden. De s.t. zijdens Libra nrs. 40-41 ontleent daaraan het argument dat [eiser 1] zijn behoefte aan rechtsbescherming heeft verspeeld. Een dergelijke regel lees ik niet in de wet. Bovendien kan het omgekeerde geval kan zich ook voordoen, namelijk dat de achterblijvende partner als slachtoffer moet worden aangemerkt.25.Voorts kunnen zich in de praktijk ongetwijfeld nog veel meer situaties voordoen waarin de breuk in de (relatie en) samenwoning plotseling optreedt.

Naar mijn mening dient een in beginsel korte tijd in acht te worden genomen. Art. 7:267 lid 1 BW gaat er immers als hoofdregel vanuit dat op het moment van het verzoek de gemeenschappelijke huishouding nog bestaat. De door mij bij 3.9 verdedigde interpretatie van deze bepaling in het daar bedoelde geval nuanceert deze hoofdregel en moet worden begrepen in het licht van de strekking van deze bepaling om de medebewoner te beschermen. Daarom zal de rechter aan de hand van de omstandigheden van het geval – waaronder de lengte van de periode van samenwonen en de tijd die is verstreken tussen het einde van de samenwoning respectievelijk de gemeenschappelijke huishouding en het verzoek – moeten beoordelen of de samenwoner gelet op de strekking van deze bepaling daardoor beschermd dient te worden (vgl. in zoverre de benadering die werd gekozen in het arrest Huijnen/Volksbelang). Daarmee wordt bovendien tegemoet gekomen aan het belang van de verhuurder om te weten waaraan hij toe is. Van een vaste periode, zoals het middel met verwijzing naar art. 7:268 lid 2 BW bepleit, kan in dit geval naar mijn mening niet worden uitgegaan. De parallel die het middel ziet tussen art. 7:266 en 7:268 BW gaat naar mijn mening verder niet op.

Dit brengt mij tot de volgende beoordeling van de bij 3.1 genoemde klachten.

In onderhavige zaak wordt, als ik het goed zie, niet bestreden dat de gemeenschappelijke huishouding tussen eisers op het moment dat zij het verzoek aan Libra deden al definitief was geëindigd. Voor zover het middel wel een daarop gerichte klacht bevat, moet die falen. Het oordeel van het hof op dit punt geeft geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting, is voldoende gemotiveerd en voor het overige, als berustende op een feitelijke waardering van de omstandigheden van het geval, aan het hof overgelaten.

Anders dan rechtsklacht 1 veronderstelt, heeft het hof niet enkel getoetst of op 22 september 2010 de duurzame gemeenschappelijke huishouding was beëindigd. Het hof heeft ook getoetst of het verzoek op 22 september 2010 zo spoedig mogelijk na het beëindigen van de samenwoning is gedaan (zie bij 3.6.5). Het oordeel dat op 22 september 2010 geen sprake meer was van een duurzame gemeenschappelijke huishouding staat los van de duur ervan.

Anders dan rechtsklacht 2 veronderstelt, berust de beslissing evenmin op de enkele grond dat ten tijde van het verzoek op 22 september 2010 de feitelijke samenwoning reeds zou zijn geëindigd. Het hof heeft immers ook getoetst of op die datum nog sprake was van een duurzame gemeenschappelijke huishouding.

Dat de gemeenschappelijke huishouding, naar [eisers] hebben aangevoerd, gedurende 18 jaren heeft bestaan, kan mijns inziens wel een omstandigheid zijn die relevant is bij de beoordeling of, wanneer niet langer sprake is van een gemeenschappelijke huishouding, dan toch in ieder geval het verzoek aan de verhuurder binnen in beginsel korte tijd na het einde van de samenwoning aan de verhuurder is gericht.

Anders dan motiveringsklacht 1 aanvoert, is dat oordeel niet onvoldoende gemotiveerd. Het gegeven (i) dat de huurovereenkomst nog voortduurde behoefde het hof niet afzonderlijk te vermelden, nu dit een voorwaarde is voor toepassing van art. 7:267 lid 2 BW. De stelling (ii) dat het hof voorbijgaat aan de systematiek van het verwante art. 7:268 lid 2 BW is hiervoor bij 3.10 reeds besproken en verworpen. De stelling dat in de afwijzingsgronden van art. 7:267 lid 3 BW niet de eis valt te lezen dat het verzoek binnen een bepaalde tijd wordt gedaan, miskent dat het verzoek moet worden gedaan op het moment dat de duurzame gemeenschappelijke huishouding nog bestaat althans, in het bij 3.9 bedoelde geval, binnen in beginsel korte tijd na beëindiging daarvan.

Ik bespreek thans de resterende klachten van motiveringsklacht 1.

Op een onjuiste lezing van het arrest berusten: de klacht dat het hof slechts de eerste grief bespreekt en zich daarom slechts zou hebben uitgelaten over de vraag of [eiseres 2] de woning op 15 dan wel op 19 april 2010 heeft verlaten (zie rov. 3.4, derde volzin); de klacht – nog daargelaten dat [eisers] daarbij geen belang hebben – dat het hof is voorbijgegaan aan een (element van een) grief van Libra (zie rov. 3.5, derde volzin); en de klacht dat niet uit de motivering blijkt dat ten tijde van het verzoek nog sprake dient te zijn van een lopende huurovereenkomst (dat uitgangspunt ligt namelijk, als gezegd, aan de beoordeling ten grondslag). Voor het overige keert de klacht zich tegen een aan het hof voorbehouden afweging van de omstandigheden van het geval.

Ook de klacht tegen het oordeel dat [eisers] onvoldoende hebben toegelicht dat en waarom het vertrek van [eiseres 2] niet definitief was, keert zich vergeefs tegen een aan het hof voorbehouden feitelijke beoordeling, terwijl de klacht nalaat om (verwijzend naar de stukken van het geding) gemotiveerd aan te geven in het licht van welke door [eisers] in feitelijke instanties aangevoerde stellingen dat oordeel onbegrijpelijk zou zijn.

De eerste klacht van motiveringsklacht 2, voor zover al voldoend aan de bepaaldheidseisen van art. 407 lid 2 Rv, mist belang. Niet blijkt dat zij (na verwerping van de overige klachten van het middel) tot een andere uitkomst van het geding zou moeten leiden. Overigens is duidelijk dat het hof in rov. 3.4 en 3.5 de grief behandelt die aan de orde stelt, dat geen sprake meer was van een duurzame gemeenschappelijke huishouding ten tijde van het verzoek om [eiser 1] als medehuurder aan te merken (rov. 3.3, derde gedachtestreepje). Dat is kennelijk grief 6 die luidde: “Ten onrechte heeft de kantonrechter onder punt 4.7 overwogen: “De kantonrechter is van oordeel dat er ook in de onderhavige situatie nog kan worden uitgegaan van een duurzame gemeenschappelijke huishouding.”

Anders dan de tweede klacht van motiveringsklacht 2 aanvoert, is duidelijk welke rol de duur van de samenleving heeft gespeeld in de beoordeling: in de door het hof in rov. 3.5 genoemde omstandigheden van het geval leidde die duur het hof niet tot een ander oordeel. Dat oordeel behoefde geen nadere motivering.

Ik kom tot de slotsom dat het beroep moet worden verworpen.

Conclusie

De conclusie strekt tot verwerping van het cassatieberoep.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden

A-G