HR, 10-10-2017, nr. 16/02060 P

“Cliënt is in Duitsland veroordeeld tot een gevangenisstraf van zes jaar en vier maanden. Hij is tegen dit vonnis in beroep of cassatie gegaan. Hij heeft al een behoorlijke periode van de straf in voorarrest gezeten. Hij is halverwege vorig jaar naar Duitsland overgeplaatst. Ik heb contact met hem gehad en hij wil gebruik maken van zijn aanwezigheidsrecht. Hij zal een draagkrachtverweer gaan voeren. Ook vindt hij dat hij geen wederrechtelijk verkregen voordeel heeft gehad. In Duitsland is het zo dat de v.i. datum ingaat op het moment dat de helft van de straf is uitgezeten. Dit zou betekenen dat hij over ongeveer 1,5 tot 2 jaar uit detentie zal komen. Ik verzoek het hof de behandeling van de zaak aan te houden teneinde cliënt in staat te stellen gebruik te maken van zijn aanwezigheidsrecht.”

6. Vervolgens is het verkorte proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep op de voet van art. 327a, derde lid, Sv, in verbinding met art. 415, eerste lid, Sv en art. 511g, tweede lid, Sv, aangevuld. Dit aangevulde proces-verbaal houdt ten aanzien van het aanhoudingsverzoek van de raadsman van de betrokkene het volgende in:

“Mijn cliënt is in Duitsland veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van vier jaar en zes maanden. Van deze gevangenisstraf heeft hij al een periode in Nederland in voorarrest gezeten. Er was sprake van een overleveringskwestie. Halverwege 2015 is hij naar Duitsland overgeplaatst. In deze zaak heeft hij mij verzocht een verzoek tot aanhouding van de behandeling van de zaak in te dienen. Ik ben niet gemachtigd om namens hem het woord ter verdediging te voeren. Hij wil gebruik maken van zijn aanwezigheidsrecht. Op het moment dat hij de helft van zijn straf heeft uitgezeten zal zijn vi-datum ingaan. Dat betekent dat hij na twee jaar in vrijheid zal worden gesteld en dat hij over ongeveer 1,5 jaar weer in Nederland kan zijn.

Ik verzoek het hof de behandeling van de zaak aan te houden teneinde mijn cliënt gebruik te laten maken van zijn aanwezigheidsrecht. Het hof kan met de planning rekening houden met het feit dat hij over 1,5 jaar in vrijheid zal worden gesteld.”

7. De steller van het middel merkt terecht op dat het aangevulde proces-verbaal ten aanzien van de onderbouwing van het aanhoudingsverzoek minder inhoudt dan het verkorte proces-verbaal. Het verkorte proces-verbaal vermeldt als reden voor dit verzoek twee verweren die de betrokkene persoonlijk wenste te voeren, te weten een draagkrachtverweer en het bestrijden van de stelling dat sprake was van wederrechtelijk verkregen voordeel. Deze verweren zijn niet opgenomen in het aangevulde proces-verbaal.1.

8. Bij de beoordeling van het middel dient het volgende te worden vooropgesteld. Het op de voet van art. 327a, derde lid, Sv aangevulde proces-verbaal is de kenbron van hetgeen ter terechtzitting is voorgevallen. Nadat een dergelijk proces-verbaal is opgemaakt, komt aan het aanvankelijk opgemaakte verkorte proces-verbaal geen zelfstandige betekenis meer toe.2.Voorts zijn het aangevulde proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep en de naar aanleiding van het onderzoek ter terechtzitting gewezen uitspraak van het hof de enige kenbronnen van hetgeen op de terechtzitting in hoger beroep is aangevoerd.3.

9. Gelet op het voorgaande, kan in cassatie niet met vrucht een beroep worden gedaan op de inhoud van het verkorte proces-verbaal. In cassatie dient het op de voet van art. 327a, derde lid, Sv aangevulde proces-verbaal tot uitgangspunt te worden genomen. De enkele omstandigheid dat het aangevulde proces-verbaal ten aanzien van de onderbouwing van het aanhoudingsverzoek minder inhoudt dan het verkorte proces-verbaal, brengt niet mee dat het aangevulde proces-verbaal niet overeenkomstig art. 326, eerste lid, Sv is opgemaakt. Het verschil roept wel vragen op, maar daarin vind ik onvoldoende grond af te wijken van de regel dat in cassatie het aangevulde proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep en de naar aanleiding van het onderzoek ter terechtzitting gewezen uitspraak van het hof de enige kenbronnen zijn van hetgeen op de terechtzitting in hoger beroep is aangevoerd. Het verschil in inhoud kan immers verschillende oorzaken hebben. Er kan sprake zijn van een omissie in het aangevulde proces-verbaal - zoals de steller van het middel aanneemt -, maar eveneens denkbaar is dat het gaat om een - bewuste - correctie van het verkorte proces-verbaal. In cassatie kan daarover niet worden gespeculeerd. Het verdient dan ook aanbeveling dat de raadsman, indien hij een dergelijke discrepantie tussen het verkorte proces-verbaal en het aangevulde proces-verbaal constateert, zich tot het hof wendt met het verzoek om een aanpassing van het aangevulde proces-verbaal.

10. Uit het voorafgaande volgt dat ik, anders dan de steller van het middel, van mening ben dat ten aanzien van hetgeen ter terechtzitting in hoger beroep is voorgevallen moet worden uitgegaan van het aangevulde proces-verbaal. Nu het aangevulde proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep ook overigens aan de vereisten van art. 326 Sv voldoet, strandt het middel.4.

11. Het middel faalt.

12. Het tweede middel bevat de klacht dat het hof het namens de betrokkene gedane verzoek tot aanhouding teneinde de betrokkene in de gelegenheid te stellen zijn aanwezigheidsrecht uit te oefenen onvoldoende gemotiveerd heeft afgewezen, in het licht van hetgeen aan het verzoek ten grondslag is gelegd.

13. De stukken van het geding houden, voor zover voor de beoordeling van het middel van belang, het volgende in:

(i) Op de terechtzitting in eerste aanleg van 1 juni 2015 is de betrokkene zelf niet verschenen maar is namens hem wel een gemachtigde raadsman (mr. Meulemeesters) aanwezig. De Rechtbank Overijssel, zittingsplaats Almelo, heeft bij beslissing van 13 juli 2015 aan de betrokkene een betalingsverplichting opgelegd ter ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel.

(ii) Namens de betrokkene is op 27 juli 2015 hoger beroep ingesteld tegen de beslissing van de rechtbank.

(iii) De oproeping van de betrokkene in hoger beroep om te verschijnen op de terechtzitting van het hof van 4 april 2016 is op 18 februari 2016 uitgereikt aan de griffier van de rechtbank Overijssel, omdat van de betrokkene geen woon- of verblijfplaats in Nederland bekend was. Daarbij is voldaan aan de zogenoemde VIP-controle, aangezien uit de ID-staat SKDB van 18 februari 2016 betreffende de betrokkene blijkt dat de betrokkene niet was gedetineerd en dat van hem geen GBA-adres5.bekend was.6.

(iv) Een tweede oproeping voor de terechtzitting in hoger beroep is op 24 februari 2016 uitgereikt aan een huisgenoot van de betrokkene ([betrokkene 1]) op een oud, intussen achterhaald GBA-adres van de betrokkene ([a-straat 1] in Oldenzaal).7.

(v) Een derde oproeping voor de terechtzitting in hoger beroep is op 7 maart 2016 tevergeefs aangeboden op het in de appelakte genoemde adres van de betrokkene ([b-straat 1] in Oldenzaal)8.en vervolgens - na niet te zijn afgehaald op het postkantoor - op 18 maart 2016 uitgereikt aan de griffier van de rechtbank Overijssel, omdat van de betrokkene geen woon- of verblijfplaats in Nederland bekend was.9.Op de dag waarop de oproeping is uitgereikt aan de griffier heeft geen zogenoemde VIP-controle plaatsgevonden, maar de ID-staten SKDB betreffende de betrokkene van 18 februari, 21 maart en 1 april 2016 houden in dat de betrokkene niet was gedetineerd en geen GBA-adres had. Voorts is op 18 maart 2016 een afschrift van de oproeping verzonden naar het voornoemde adres in Oldenzaal.10.

(vi) Bij faxbericht van 26 februari 2016, gericht aan de strafgriffie van het hof, heeft de raadsman van de betrokkene (mr. Meulemeesters), onder verwijzing naar bijgevoegde e-mailcorrespondentie tussen mr. Meulemeester en een Duitse advocaat, verzocht de zaak aan te houden, aangezien de betrokkene op de geplande zittingsdatum in hoger beroep is verhinderd wegens detentie in Duitsland en de betrokkene gebruik wenst te maken van zijn aanwezigheidsrecht.

(vii) Een e-mailbericht van 17 maart 2016 van een medewerker van het hof, gericht aan de raadsheren van het hof, de advocaat-generaal bij het hof en de griffier van het hof, houdt in dat het aanhoudingsverzoek is voorgelegd aan de voorzitter van het hof en dat deze heeft beslist de zaak op voorhand niet aan te houden gelet op de nog lopende duur van de detentie in Duitsland.

(viii) Zoals blijkt uit het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 4 april 2016, is de betrokkene zelf niet verschenen maar is ter terechtzitting wel aanwezig mr. M.H.H. Meulemeesters, advocaat te Utrecht, die heeft verklaard niet uitdrukkelijk door de betrokkene te zijn gemachtigd om de verdediging te voeren. Het hof heeft verstek verleend tegen de niet verschenen betrokkene.

(ix) Uit het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep blijkt voorts dat de raadsman heeft verzocht de zaak aan te houden teneinde de betrokkene gebruik te laten maken van zijn aanwezigheidsrecht.11.Daartoe heeft de raadsman het volgende aangevoerd. De betrokkene is in Duitsland veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van vier jaren en zes maanden. Hij is halverwege 2015 naar Duitsland overgeplaatst. De betrokkene heeft de raadsman verzocht een verzoek tot aanhouding van de behandeling van zijn zaak in te dienen, omdat hij gebruik wil maken van zijn aanwezigheidsrecht. Gelet op zijn vi-datum zal de betrokkene na twee jaren in vrijheid worden gesteld en kan hij over ongeveer anderhalf jaar weer in Nederland zijn.

(x) Het hof heeft het aanhoudingsverzoek op die terechtzitting afgewezen. Daartoe heeft het hof het volgende overwogen:

“Bij de vraag of de zaak dient te worden aangehouden opdat veroordeelde aanwezig kan zijn bij de zitting dient dit belang te worden afgewogen tegen het belang van een efficiënte rechtspleging en het belang van een voortvarende afdoening van strafzaken.

Gelet op de onderbouwing van het verzoek door de raadsman en met name gelet op diens mededeling dat veroordeelde over ongeveer 1,5 jaar in vrijheid zal worden gesteld leidt dit tot de beslissing dat de belangen van een efficiënte rechtspleging en het belang van een voortvarende afdoening van strafzaken dienen te prevaleren.”

(xi) Na de afwijzing van het aanhoudingsverzoek heeft de advocaat-generaal geconcludeerd tot niet-ontvankelijkverklaring van de betrokkene in zijn hoger beroep en is het onderzoek gesloten. Vervolgens heeft het hof op 4 april 2016 uitspraak gedaan, waarbij de betrokkene met toepassing van art. 416, tweede lid, Sv, in verbinding met art. 511g, tweede lid, Sv, niet-ontvankelijk is verklaard in zijn hoger beroep. Het hof heeft daartoe overwogen dat de betrokkene geen schriftelijke of mondelinge bezwaren heeft opgegeven tegen de beslissing van de rechtbank en dat het hof ook zelf geen redenen ziet die een inhoudelijke behandeling van de zaak noodzakelijk maken.

14. Het bij faxbericht van 26 februari 2016 gedane en op de terechtzitting in hoger beroep van 4 april 2016 herhaalde verzoek van de raadsman van de betrokkene tot aanhouding van de zaak is een verzoek tot toepassing van art. 281, eerste lid, Sv op de voet van art. 328 Sv, in verbinding met art. 331, eerste lid, Sv, art. 415, eerste lid, Sv en art. 511g, tweede lid, Sv. Maatstaf voor de beoordeling van een zodanig verzoek is ingevolge art. 281, eerste lid, Sv in verbinding met art. 415, eerste lid, Sv en art. 511g, tweede lid, Sv of het belang van het onderzoek de schorsing vordert.

15. Wanneer aan de stukken of het verhandelde ter terechtzitting duidelijke aanwijzingen kunnen worden ontleend dat de betrokkene niet vrijwillig afstand heeft gedaan van zijn recht om in zijn tegenwoordigheid te worden berecht, behoort het onderzoek ter terechtzitting, dat op grond van een oproeping die op wettige wijze is betekend, rechtsgeldig is aangevangen, te worden geschorst teneinde de betrokkene in de gelegenheid te stellen alsnog bij het onderzoek aanwezig te zijn. Die schorsing behoort in de regel plaats te hebben, onder meer in het geval dat op de terechtzitting blijkt dat de betrokkene op dat moment uit anderen hoofde is gedetineerd. In dat geval dient het onderzoek ter terechtzitting te worden geschorst opdat de gedetineerde betrokkene alsnog in de gelegenheid wordt gesteld op een nadere terechtzitting aanwezig te zijn.12.

16. Het aanwezigheidsrecht van de betrokkene is echter niet absoluut. Bij de beslissing op een verzoek tot aanhouding (schorsing) van het onderzoek dient het hof een afweging te maken tussen alle daarvoor in aanmerking komende belangen, waaronder het aanwezigheidsrecht van de betrokkene, het belang dat niet alleen de betrokkene maar ook de samenleving heeft bij een spoedige berechting en het belang van een goede organisatie van de rechtspleging.13.Recente rechtspraak van het EHRM laat zien dat de speelruimte van het hof in dit verband wel beperkt is.14.

17. Het hof heeft ter motivering van zijn oordeel dat het aanhoudingsverzoek wordt afgewezen overwogen dat in dit geval het belang van een efficiënte rechtspleging en het belang van een voortvarende afdoening van strafzaken dienen te prevaleren boven het belang van de betrokkene om bij de behandeling van zijn zaak aanwezig te zijn, gelet op de onderbouwing van het verzoek door de raadsman en met name diens mededeling dat de betrokkene (pas) over ongeveer anderhalf jaar in vrijheid zal worden gesteld. Aldus heeft het hof de vereiste afweging van belangen gemaakt, zodat zijn oordeel geen blijkt geeft van een onjuiste rechtsopvatting.

18. In het licht van hetgeen hiervoor onder 15 is vooropgesteld is het oordeel van het hof evenwel niet begrijpelijk. Daarbij neem ik het volgende in aanmerking. De oproeping voor de terechtzitting in hoger beroep is op 18 februari 2016 (en op 18 maart 2016) overeenkomstig art. 588, eerste lid, onder b, sub 3°, Sv rechtsgeldig betekend. De raadsman van de betrokkene heeft het aanhoudingsverzoek meer dan een maand vóór de terechtzitting in hoger beroep van 4 april 2016 bij faxbericht van 26 februari 2016 gedaan en dit verzoek op die terechtzitting herhaald. Hetgeen de raadsman ter onderbouwing van het verzoek naar voren heeft gebracht, levert een duidelijke aanwijzing zoals hiervoor onder 15 bedoeld op. Daaruit kan immers bezwaarlijk anders volgen dan dat de in Duitsland gedetineerde betrokkene, aan wie in eerste aanleg een betalingsverplichting van € 11.680,- is opgelegd, in hoger beroep niet vrijwillig afstand heeft gedaan van zijn recht om in zijn tegenwoordigheid te worden berecht. Het hof heeft niets vastgesteld over de eventuele mogelijkheden van internationale rechtshulp en de tijd die daarmee zou zijn gemoeid, terwijl bij de bepaling van de redelijke termijn van berechting een verleend uitstel van de behandeling in beginsel voor rekening van de betrokkene zal komen. De raadsman heeft aangevoerd dat op relatief korte termijn (ongeveer anderhalf jaar) is te verwachten dat de betrokkene na het uitzitten van zijn in Duitsland opgelegde straf naar Nederland zal terugkeren15.en op een nadere terechtzitting kan verschijnen.16.De betrokkene is ook op de terechtzitting in eerste aanleg niet verschenen, terwijl er in hoger beroep geen eerdere of latere zitting heeft plaatsgevonden. Aldus is de betrokkene noch in eerste aanleg noch in hoger beroep in de gelegenheid geweest zijn aanwezigheidsrecht uit te oefenen en tegenover een rechter zijn lezing ten aanzien van de ontnemingsvordering naar voren te brengen.17.Bovendien kon de verdediging op de terechtzitting in hoger beroep evenmin namens de betrokkene worden gevoerd door de raadsman van de betrokkene, aangezien deze daartoe niet was gemachtigd. Terzijde merk ik nog op dat het onderzoek op de terechtzitting in hoger beroep niet eerder is geschorst, terwijl de behandeling in hoger beroep in totaal slechts iets meer dan acht maanden heeft geduurd, aangezien op 27 juli 2015 hoger beroep is ingesteld en op 4 april 2016 de behandeling in hoger beroep heeft plaatsgevonden en het hof uitspraak heeft gedaan.18.

19. Het middel slaagt.

20. Gelet op het slagen van het tweede middel, kan het derde middel, dat de klacht behelst dat het hof de betrokkene onvoldoende gemotiveerd met toepassing van art. 416, tweede lid, Sv niet-ontvankelijk heeft verklaard in zijn hoger beroep, buiten bespreking blijven. In geval de Hoge Raad anders mocht oordelen en behoefte heeft aan een aanvullende conclusie waarin het derde middel alsnog wordt besproken, zal ik daartoe overgaan.

21. Het tweede middel slaagt. Het eerste middel faalt, terwijl het derde middel buiten bespreking kan blijven. Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen, heb ik niet aangetroffen.

22. Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden uitspraak en tot terugwijzing van de zaak naar het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden, zittingsplaats Arnhem, teneinde opnieuw te worden berecht en afgedaan.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG