HR, 01-06-2007, nr. R07/073HR

Bopz; verlening van voorlopige machtiging op grond van een niet door – ter zitting aanwezige – (waarnemend) geneesheer-directeur ondertekende geneeskundige verklaring.

1 juni 2007

Eerste Kamer

Rek.nr. R07/073HR

Hoge Raad der Nederlanden

Beschikking

in de zaak van:

[Verzoekster],

wonende te Westbeemster, verblijvende in het Waterlandziekenhuis te Purmerend,

VERZOEKSTER tot cassatie,

advocaat: mr. E. Grabandt,

t e g e n

DE OFFICIER VAN JUSTITIE IN HET ARRONDISSEMENT HAARLEM,

VERWEERDER in cassatie,

niet verschenen.

1. Het geding in feitelijke instantie

De officier van justitie in het arrondissement Haarlem heeft op 8 januari 2007, onder overlegging van een door een niet bij de behandeling betrokken psychiater op 4 januari 2007 ondertekende geneeskundige verklaring alsmede een door de behandelend psychiater opgemaakte en ondertekend behandelingsplan, een verzoek ingediend bij de rechtbank aldaar tot het verlenen van een voorlopige machtiging om verzoekster tot cassatie - verder te noemen: betrokkene - in een psychiatrisch ziekenhuis te doen opnemen en verblijven.

Nadat de rechtbank betrokkene, die werd bijgestaan door haar raadsvrouw, de behandelend psychiater, een arts en een verpleegkundige op 19 januari 2007 had gehoord, heeft de rechtbank bij beschikking van diezelfde datum de verzochte (voorlopige) machtiging verleend voor de duur van zes maanden.

De beschikking van de rechtbank is aan deze beschikking gehecht.

2. Het geding in cassatie

Tegen de beschikking van de rechtbank heeft betrokkene beroep in cassatie ingesteld. Het cassatierekest is aan deze beschikking gehecht en maakt daarvan deel uit.

De officier van justitie heeft geen verweerschrift ingediend.

De conclusie van de Advocaat-Generaal F.F. Langemeijer strekt tot vernietiging van de bestreden beschikking en tot verwijzing van de zaak naar de rechtbank Haarlem.

3. Beoordeling van het middel

3.1 Bij het hiervoor onder 1 vermelde verzoekschrift tot het verlenen van een voorlopige machtiging om betrokkene te doen opnemen en verblijven in een psychiatrisch ziekenhuis heeft de officier van justitie overgelegd een op 4 januari 2007 door de niet bij de behandeling betrokken psychiater [psychiater 1] opgemaakte en ondertekende geneeskundige verklaring, alsmede een door behandelend psychiater [psychiater 2] opgemaakt en ondertekend behandelingsplan.

Tijdens de mondelinge behandeling ter zitting van de rechtbank op 19 januari 2007 heeft [psychiater 2] volgens het proces-verbaal verklaard dat hij tevens waarnemend geneesheer-directeur is - naar de Hoge Raad begrijpt: van de psychiatrische afdeling van het Waterlandziekenhuis te Purmerend, waar betrokkene toen reeds vrijwillig verbleef - en dat hij in die functie het behandelingsplan heeft ondertekend, maar heeft verzuimd zijn handtekening onder de geneeskundige verklaring te zetten. Daarop betoogde de raadsvrouw van betrokkene, zakelijk weergegeven, dat als het verzoek niet op inhoudelijke gronden zou worden afgewezen, de officier van justitie daarin niet-ontvankelijk diende te worden verklaard omdat de geneeskundige verklaring niet voldoet aan de eisen nu deze niet door de geneesheer-directeur is ondertekend.

3.2 Uit het proces-verbaal blijkt dat de rechter ter zitting dit niet-ontvankelijkheidsverweer van betrokkene heeft gepasseerd op de grond dat [psychiater 2]

"(...), ter zitting aanwezig, de geneeskundige verklaring heeft bekrachtigd door zijn handtekening op het behandelingsplan en zijn mondelinge toelichting. Nu de geneeskundige verklaring is opgemaakt door een psychiater die niet bij de behandeling is betrokken, is dit, gelet op de omstandigheden van het geval, voldoende."

In haar bestreden beschikking heeft de rechtbank met een standaardmotivering de verzochte machtiging verleend.

3.3 De rechtsklacht van onderdeel 2 tegen de beslissing van de rechtbank tot verlening van de voorlopige machtiging treft doel. De rechtbank heeft miskend dat het inleidende verzoek niet toewijsbaar was, nu de daarbij overgelegde geneeskundige verklaring niet voldeed aan de eis van art. 5 lid 1 slot Wet Bopz dat deze verklaring (mede) dient te zijn ondertekend door de geneesheer-directeur van het psychiatrisch ziekenhuis waar de betrokkene verblijft, ten blijke van zijn instemming met en aanvaarding van verantwoordelijkheid voor de inhoud daarvan. Onvoldoende is dat de (waarnemend) geneesheer-directeur een bijgevoegd behandelingsplan wel heeft ondertekend, tijdens de zitting aanwezig is en een mondelinge toelichting geeft.

3.4 Gegrondbevinding van onderdeel 2 brengt mee dat de bestreden beschikking niet in stand kan blijven en dat onderdeel 1 geen behandeling behoeft. Na verwijzing zal moeten worden onderzocht of het inleidende verzoek alsnog kan worden toegewezen.

4. Beslissing

De Hoge Raad:

vernietigt de beschikking van de rechtbank Haarlem van 19 januari 2007;

verwijst het geding naar die rechtbank ter verdere behandeling en beslissing.

Deze beschikking is gegeven door de vice-president D.H. Beukenhorst als voorzitter en de raadsheren O. de Savornin Lohman, E.J. Numann, J.C. van Oven en C.A. Streefkerk, en in het openbaar uitgesproken door de raadsheer E.J. Numann op 1 juni 2007.

Conclusie 01‑06‑2007

Inhoudsindicatie

Bopz; verlening van voorlopige machtiging op grond van een niet door – ter zitting aanwezige – (waarnemend) geneesheer-directeur ondertekende geneeskundige verklaring.

R07/073HR

Mr. F.F. Langemeijer

Parket, 20 april 2007

Conclusie inzake:

[Verzoekster]

tegen

Officier van justitie te Haarlem

In deze Bopz-zaak gaat het om de ondertekening van de geneeskundige verklaring.

1. De feiten en het procesverloop

1.1. De officier van justitie in het arrondissement Haarlem heeft op 8 januari 2007 aan de rechtbank aldaar verzocht een voorlopige machtiging te verlenen om verzoekster tot cassatie (hierna: betrokkene) in een psychiatrisch ziekenhuis te doen opnemen en verblijven(1). Ten tijde van de indiening van het verzoekschrift verbleef betrokkene in het Waterlandziekenhuis (PAAZ) te Purmerend(2).

1.2. Bij het verzoekschrift waren gevoegd: (i) een geneeskundige verklaring, op 4 januari 2007 opgemaakt en ondertekend door de niet bij de behandeling betrokken psychiater [psychiater 1]; (ii) een behandelingsplan, opgemaakt en ondertekend door de behandelend psychiater [psychiater 2].

1.3. De rechtbank heeft het verzoek mondeling behandeld op 19 januari 2007 en betrokkene en haar advocaat, de behandelend psychiater [psychiater 2], de arts [arts] en de verpleegkundige [verpleegkundige] gehoord. Blijkens het daarvan opgemaakte proces-verbaal is namens betrokkene onder meer aangevoerd dat de officier van justitie in zijn verzoek niet-ontvankelijk behoort te worden verklaard omdat de geneeskundige verklaring niet aan de wettelijke vereisten voldoet(3).

1.4. Bij beschikking van dezelfde datum heeft de rechtbank de verzochte voorlopige machtiging verleend voor de duur van zes maanden.

1.5. Namens betrokkene is - tijdig - beroep in cassatie ingesteld. In cassatie is geen verweerschrift ingediend.

2. Bespreking van het cassatiemiddel

2.1. Onderdeel 1 klaagt dat de rechtbank geen overweging heeft gewijd aan het ontvankelijkheidsverweer. Het onderdeel bevat zowel een rechtsklacht als een motiveringsklacht. Met de gecombineerde klacht is kennelijk bedoeld dat voor zover de rechtbank dit verweer niet relevant heeft geacht, die opvatting rechtens onjuist is, gelet op het bepaalde in art. 5 lid 1, in verbinding met art. 2 lid 4 Wet Bopz. Voor zover de rechtbank het verweer wel relevant heeft geacht, maar dit heeft verworpen, klaagt het middelonderdeel over het geheel ontbreken van een motivering voor dit oordeel.

2.2. De motiveringsklacht is in elk geval gegrond. Uit het proces-verbaal blijkt dat dit verweer is gevoerd. Uit de bestreden beschikking blijkt niet dat de rechtbank dit verweer onder ogen heeft gezien, noch wat de reden is waarom de rechtbank dit verweer heeft verworpen. De rechtbank heeft volstaan met een standaardoverweging. Hieraan doet niet af, dat aan het slot van het proces-verbaal als mededeling van de rechter is vermeld:

"Het beroep op niet-ontvankelijkheid wordt gepasseerd, omdat [psychiater 2], ter zitting aanwezig, de geneeskundige verklaring heeft bekrachtigd door zijn handtekening op het behandelingsplan en zijn mondelinge toelichting. Nu de geneeskundige verklaring is opgemaakt door een psychiater die niet bij de behandeling is betrokken, is dit, gelet op de omstandigheden van het geval, voldoende."

Bij de beoordeling van een motiveringsklacht blijft buiten beschouwing de toelichting op de beslissing die de rechter tijdens de zitting mondeling heeft gegeven, maar die niet in de beschikking zelf is opgenomen(4).

2.3. Art. 5 lid 1 Wet Bopz bepaalt dat in het geval, bedoeld in art. 2, vierde lid (d.w.z. in het geval dat de betrokkene reeds vrijwillig in een psychiatrisch ziekenhuis verblijft, maar blijk geeft het vrijwillig verblijf te willen beëindigen en zich ook niet in een ander psychiatrisch ziekenhuis wil laten opnemen), door de officier van justitie een verklaring moet worden overgelegd van de geneesheer-directeur van het ziekenhuis waarin betrokkene verblijft, die:

a. indien hij niet bij de behandeling betrokken was, betrokkene met het oog daarop kort te voren heeft onderzocht of doen onderzoeken door een psychiater die niet bij de behandeling betrokken was;

b. indien hij bij de behandeling betrokken was, betrokkene met het oog daarop kort te voren heeft doen onderzoeken door een psychiater die niet bij de behandeling betrokken was.

Deze verklaring moet met redenen zijn omkleed en zijn ondertekend. Indien de officier van justitie heeft verzuimd zulk een verklaring over te leggen, leidt dit in beginsel niet tot een niet-ontvankelijkverklaring van de officier van justitie in zijn verzoek, maar is het rechtsgevolg dat de rechter het verzoek niet kan toewijzen zolang die verklaring niet is overgelegd(5).

2.4. In het voorgeschreven model voor de geneeskundige verklaring voor het aanvragen van een voorlopige machtiging(6) is opgenomen dat de verklaring dient te worden ondertekend als volgt: voor een patiënt die nog niet is opgenomen: door een psychiater die niet bij de behandeling van de patiënt betrokken is geweest, respectievelijk: voor een patiënt die reeds is opgenomen: door de geneesheer-directeur persoonlijk.

2.5. De ratio van dit voorschrift is te kennen uit de jurisprudentie. In HR 1 juli 1994, NJ 1994, 723 (m.nt. JdB), waar het ging om de vereiste geneeskundige verklaring bij een vordering tot verlening van een machtiging tot voortgezet verblijf, is verwezen naar de parlementaire geschiedenis van art. 16 Wet Bopz(7). Hierin was gesteld dat de eindbeoordeling van de stoornis en de gevaarlijkheid als gevolg van de stoornis bij de geneesheer-directeur(8) en niet bij de behandelend arts is gelegd omdat de eerstgenoemde de uiteindelijke verantwoordelijkheid draagt voor de situatie in het ziekenhuis. Tevens wordt op deze wijze een eenduidige beoordeling per ziekenhuis bevorderd. Gelet op deze redenen voor het voorschrijven van een verklaring van de geneesheer-directeur, moet volgens de Hoge Raad de eis worden gesteld dat deze door de geneesheer-directeur zelf wordt ondertekend ten blijke van zijn instemming met en verantwoordelijkheid voor de inhoud van de verklaring. De geneeskundige verklaring hoeft niet door de geneesheer-directeur zelf te zijn opgesteld, maar moet wel door deze persoonlijk worden ondertekend(9); wanneer de geneesheer-directeur de verklaring "voor gezien en accoord" mede-ondertekent is dit voldoende(10).

2.6. In deze zaak staat vast dat de geneeskundige verklaring niet door de geneesheer-directeur was (mede) ondertekend toen zij door de officier van justitie werd overgelegd bij het verzoek. Dit gebrek kon worden hersteld door de verklaring alsnog te doen ondertekenen(11). Ook dat is niet geschied.

2.7. De aangehaalde passage in de parlementaire geschiedenis maakt vooral duidelijk waarom niet kan worden volstaan met een verklaring van de behandelend arts en waarom - als alternatief - een verklaring van de geneesheer-directeur nodig is. In het huidige geval heeft de geneesheer-directeur, overeenkomstig de tekst van art. 5 zoals deze is gewijzigd bij wet van 22 juni 2000, Stb. 292, betrokkene met het oog op het verzoek tot verlenen van een voorlopige machtiging laten onderzoeken door een niet bij de behandeling betrokken psychiater. Aan de door art. 5 EVRM gestelde eis van een objectief onderzoek door een psychiater is derhalve voldaan. De vraag zou kunnen worden gesteld of het genoemde belang, te weten dat de geneesheer-directeur de uiteindelijke verantwoordelijkheid draagt voor de situatie in het ziekenhuis en dat door middel van de vereiste handtekening van de geneesheer-directeur op de geneeskundige verklaring een eenduidige beoordeling per ziekenhuis wordt bevorderd, de interne organisatie in het ziekenhuis dient of (ook) dient ter bescherming van de individuele patiënt. Wat daarvan zij, de wet verplicht tot overlegging van een door de geneesheer-directeur (zo nodig: alsnog) ondertekende verklaring. Nu deze ontbreekt, rest mij niet anders dan te concluderen tot vernietiging van de bestreden beschikking.

3. Conclusie

De conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden beschikking en tot verwijzing van de zaak naar de rechtbank te Haarlem.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden,

1 De beschikking van de rechtbank verwijst naar een op 5 januari 1997 ter griffie ontvangen verzoekschrift. Dit lijkt mij een verschrijving.

2 De psychiatrische afdeling van het algemeen ziekenhuis Waterlandziekenhuis is voor de toepassing van de Wet Bopz aangemerkt als psychiatrisch ziekenhuis.

3 In het procesverbaal staat als standpunt van de advocaat: "De geneesheer-directeur heeft het verzoek niet ondertekend". Dit lijkt mij een verschrijving. Het verzoekschrift is ingediend door de officier van justitie en behoeft niet door de geneesheer-directeur te worden ondertekend. Het cassatiemiddel gaat ervan uit dat het verweer in eerste aanleg inhield dat (niet het verzoekschrift, maar) de geneeskundige verklaring had moeten worden ondertekend door de geneesheer-directeur.

4 Zie: HR 16 mei 1997, NJ 1998, 221 m.nt. JdB; HR 1 mei 1998, BJ 1998, 24; HR 11 februari 2000, NJ 2000, 260.

5 Zie voor deze jurisprudentie onder meer: HR 1 juli 1994, NJ 1994, 722 m.nt. JdB onder nr. 723; HR 24 juli 1995, NJ 1996, 606; HR 25 oktober 2002, NJ 2002, 599. Het overleggen van de juiste verklaring moet dan wel op korte termijn gebeuren, omdat de wet een termijn stelt waarbinnen de rechtbank moet beslissen.

6 Bijlage 1 bij de Vaststellingsregeling modellen Bopz (d.d. 28 oktober 2003, Stcrt. 217), gebaseerd op het Besluit administratieve bepalingen Bopz (Stb. 2003, 322).

7 Nadere MvA, Kamerstukken II 1979/80, 11 270, nr. 12, blz. 43.

8 Ten overvloede: het begrip geneesheer-directeur is bepaald in art. 1 lid 3 Wet Bopz.

9 In gelijke zin: HR 1 juli 1994, NJ 2004 nrs. 716 - 721 m.nt. JdB onder nr. 723; HR 10 augustus 1994, NJ 1995, 123 m.nt. JdB; HR 6 januari 1995, NJ 1995, 324 m.nt. JdB. In HR 21 januari 2000, NJ 2000, 191 is beslist dat de bevoegdheid van de geneesheer-directeur niet kan worden gemandateerd.

10 HR 1 juli 1994, NJ 1994, 719; HR 17 november 2006, BJ 2007, 1 m.nt. WD.

11 HR 28 oktober 1994, NJ 1995, 125 m.nt. JdB; HR 18 november 1994, NJ 1995, 262.

Beroepschrift 05‑04‑2007

034\112.712

Toevoeging aangevraagd

VERZOEKSCHRIFT TOT CASSATIE

Wet BOPZ

Aan de Hoge Raad der Nederlanden

Geeft eerbiedig te kennen:

[verzoekster], wonende te [woonplaats], verblijvende in het Waterlandziekenhuis te Purmerend, voor deze cassatieprocedure woonplaats kiezende te 's‑Gravenhage aan de Parkstraat 107 ten kantore van de advocaat bij de Hoge Raad der Nederlanden mr E. Grabandt, die door verzoekster tot cassatie is aangewezen om haar in deze cassatieprocedure te vertegenwoordigen en die in die hoedanigheid dit verzoekschrift zal ondertekenen en indienen;

Met dit verzoekschrift stelt verzoekster tot cassatie beroep in cassatie in tegen de op 19 januari 2007 door de Rechtbank Haarlem, Sector Familie- en Jeugdrecht onder zaak-/rekestnr. 131346/07-72 gegeven beschikking, waarbij een machtiging tot het doen opnemen en verblijven van verzoekster tot cassatie in een psychiatrisch ziekenhuis is verleend voor de duur van zes maanden.

Onderwerp cassatieprocedure

Ondanks het feit dat verzoekster tot cassatie reeds verbleef in het Waterlandziekenhuis te Purmerend, in die zin dat zij daar vrijwillig was opgenomen, is niet overgelegd de ex artikel 5 lid 1 jo. artikel 2 lid 4 Wet BOPZ vereiste verklaring van de geneesheer-directeur die blijkens artikel 5 lid 1, slot, Wet BOPZ dient te zijn ondertekend. De vraag is of de overige omstandigheden van het geval de ondertekening van de geneeskundige verklaring kunnen vervangen.

Feiten

1

Op 30 december 2006 is verzoekster tot cassatie vrijwillig opgenomen in het Waterlandziekenhuis te Purmerend.

2

Met een op 8 januari 2007 gedateerd verzoek (in de beschikking van de Rechtbank ten onrechte gedateerd als ‘5 januari 1997’) heeft de Officier van Justitie een verzoek ingediend tot het verlenen van een voorlopige machtiging. Aan dat verzoek is onder meer gehecht een geneeskundige verklaring waarin melding wordt gemaakt van het onderzoek van de psychiater die niet bij de behandeling betrokken is geweest [psychiater 1], die kennelijk (het is niet afzonderlijk vermeld, maar de handtekening wijst daar wel op) de geneeskundige verklaring ook heeft ondertekend.

3

De handtekening van de geneesheer-directeur [psychiater 2], tevens behandelend psychiater, ontbreekt aan de geneeskundige verklaring. Er is wel een behandelingsplan overgelegd, dat is ondertekend door [psychiater 2] voornoemd.

4

Tijdens de zitting op 19 januari 2007 is zijdens verzoekster tot cassatie (onder meer) het verweer gevoerd dat de geneeskundige verklaring niet aan de eisen voldoet, nu de geneesheer-directeur de verklaring niet heeft ondertekend. Uit het proces-verbaal van verhoor blijkt dat de rechter kennelijk ter zitting daarop wel heeft gereageerd; in de beschikking echter is een beslissing op het verweer niet te lezen.

5

Op 19 januari 2007 heeft de Rechtbank — met een standaardmotivering — de machtiging tot het doen opnemen en verblijven van verzoekster tot cassatie in een psychiatrisch ziekenhuis voor de duur van zes maanden verleend.

Cassatieberoep

Tegen de beschikking van de Rechtbank wordt aangevoerd het navolgende

Middel van cassatie

Schending van het recht en/of verzuim van op straffe van nietigheid voorgeschreven vormen, doordat de Rechtbank heeft overwogen en beslist als is vervat in de ten deze bestreden beschikking, zulks op grond van het navolgende:

1

Zijdens verzoekster tot cassatie is (onder meer) als verweer gevoerd dat op basis van de overgelegde stukken de machtiging niet kan worden afgegeven, omdat de geneeskundige verklaring niet aan de eisen voldoet, nu de geneesheer-directeur het verzoek niet heeft ondertekend (welk verweer juist is gezien het bepaalde in artikel 5 lid 1 jo, artikel 2 lid 4, slot, in het bijzonder in het licht van de in artikel 5 lid 1, slot, geformuleerde eis dat de verklaring van de geneesheer-directeur moet zijn ondertekend). Uit de beschikking van de Rechtbank blijkt niet van enige beslissing op dit, uiterst relevante, verweer, nu de Rechtbank het verzoek van de Officier van Justitie (slechts) heeft toegewezen met een standaardmotivering. Aldus is de beslissing rechtens onjuist, en/of onbegrijpelijk en niet naar de eisen der wet met redenen omkleed. Op een dergelijk relevant verweer dient de rechter expliciet te responderen in de beschikking; aan een en ander doet niet af dat de rechter (kennelijk, blijkens het proces-verbaal) ter zitting naar aanleiding van het verweer opmerkingen heeft gemaakt, en heeft aangegeven hetgeen de beslissing zal zijn. De beslissing, ook die op verweren, behoort in de beschikking te staan.

2

De beslissing van de Rechtbank is rechtens onjuist. De in artikel 5 lid 1, slot, Wet BOPZ neergelegde wettelijke eis dat de in die bepaling, voor de situatie van artikel 2 vierde lid Wet BOPZ, bedoelde verklaring van de geneesheer-directeur door deze moet zijn ondertekend, kan niet worden vervangen door een handtekening op het behandelingsplan en de mondelinge toelichting van de geneesheer-directeur ter zitting, nu alsdan niet wordt voldaan aan een expliciete wettelijke eis, althans blijkt uit de beschikking niet, dan wel onvoldoende, dat de geneesheer-directeur blijk heeft gegeven van zijn instemming met en aanvaarding van verantwoordelijkheid voor de inhoud van de geneeskundige verklaring, althans blijkt hiervan ook uit het proces-verbaal van verhoor onvoldoende (waarbij aantekening verdient dat ook hier geldt hetgeen in onderdeel 1 door verzoekster tot cassatie is aangevoerd, te weten dat het de beschikking is die op dit punt duidelijkheid dient te verschaffen).

WESHALVE de Hoge Raad op grond van dit middel de aangevallen beschikking zal vernietigen, met zodanige verdere beslissing als de Hoge Raad juist zal achten, kosten rechtens.

's‑Gravenhage, 5 april 2007

Advocaat