12.1.12 Wat is het verschil tussen processuele rechtsregels en bevrijdende verweren?

Voert verweerder een exceptief verweer dan komt de rechter bij de beoordeling daarvan niet toe aan een beoordeling van de rechtsbetrekking in geschil, terwijl een bevrijdend verweer (een principaal verweer) een inhoudelijke beoordeling betreft van de rechtsbetrekking in geschil (nr. 348).

Een exceptief verweer moet in het eerste processtuk van verweerder worden aangevoerd. Op grond van art. 128 lid 3 Rv kan verweerder bij conclusie van antwoord een grondslagverweer voeren en tijdens de mondelinge behandeling een bevrijdend verweer te berde brengen. Bij de vraag of deze gang van zaken al of niet geoorloofd is, is de goede procesorde leidend (nr. 349).

Een beroep op het ontbreken van belang is te kwalificeren als een principaal verweer; het verweer vraagt om een inhoudelijke beoordeling. Een beroep op het gezag van gewijsde is te kwalificeren als een exceptief verweer; de tweede rechter komt niet toe aan een beoordeling van de zaak zelf (nr. 351-352).

Gezag van gewijsde komt toe aan die beslissingen in een vonnis, waarin de rechter aan bepaalde feiten bepaalde rechtsgevolgen heeft verbonden, ongeacht of deze beslissingen zijn neergelegd in het dictum, dan wel uitsluitend deel uitmaken van de overwegingen. Het moet gaan om geschilbeslissingen, dat wil zeggen die proces- en materieelrechtelijke beslissingen die noodzakelijk zijn ter bepaling van de concrete rechtsverhouding tussen partijen en het dictum dragen. De bepaling van art. 236 lid 1 Rv ziet daarom ook op rechterlijke beslissingen waarbij de rechter een beroep op een bevrijdend verweer heeft gehonoreerd. Het door verweerder beoogde rechtsgevolg komt tot stand door de rechtsoverweging in de uitspraak waarbij het bevrijdend verweer wordt aanvaard en aanvaarding van het bevrijdend verweer heeft na het in kracht van gewijsde gaan gezag van gewijsde (nr. 353).