Cessie (O&R nr. 70) 2012/VIII.3:VIII.3 De invulling van het bepaaldheidsvereiste; de jurisprudentie van de Hoge Raad

Cessie (O&R nr. 70) 2012/VIII.3

VIII.3 De invulling van het bepaaldheidsvereiste; de jurisprudentie van de Hoge Raad

Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.

783. Bepaalbaarheid volstaat. Uit een constante jurisprudentie van de Hoge Raad blijkt dat er geen strenge eisen aan het bepaaldheidsvereiste behoeven te worden gesteld. De jurisprudentie van de Hoge Raad bevestigt hetgeen reeds uit de parlementaire geschiedenis kon worden opgemaakt: de wens van de wetgever om de cessie en de verpanding van (toekomstige) vorderingen in een ruime mate en op soepele wijze mogelijk te maken. Deze wens blijkt vooral uit de toelichting bij art. 3:97 BW waar in verband met de cessie van toekomstige vorderingen wordt opgemerkt dat de eis van voldoende bepaaldheid niet in strikte vorm wordt gesteld en dat het vereiste slechts met zich brengt dat de vordering identificeerbaar moet zijn op het moment dat zij door de cedent wordt verkregen (zie hierna § 5.2.1).1

In het arrest Spaarbank Rivierenland/Gispen q.q. overweegt de Hoge Raad dat in het wettelijk stelsel van overdracht en verpanding van vorderingen op naam besloten ligt dat de vordering in voldoende mate door de akte wordt bepaald. Daarvoor is voldoende

“dat de akte zodanige gegevens bevat dat, eventueel achteraf, aan de hand daarvan kan worden vastgesteld om welke vordering het gaat”.2

Deze formule is door de Hoge Raad in verschillende nadien gewezen arresten herhaald.3 De vraag hoe specifiek die gegevens moeten zijn, moet worden beantwoord aan de hand van de omstandigheden van het geval.4 De vraag wanneer de vordering in voldoende mate door de akte wordt bepaald, kan derhalve niet in zijn algemeenheid worden beantwoord. Dit is overgelaten aan het oordeel van de feitenrechter en zal van geval tot geval moeten worden bezien.5 Het betreft een vraag van overwegend feitelijke aard.6 In ieder geval is niet vereist dat de te cederen of verpanden vorderingen in de cessie- of pandakte zelf worden gespecificeerd door vermelding van bijzonderheden, zoals de naam van de schuldenaar, een factuurnummer of een cliëntnummer.7 Voldoende is dat de vorderingen aan de hand van de akte bepaalbaar zijn.8 Deze bepaalbaarheid kan bijvoorbeeld worden verkregen doordat in de akte wordt verwezen naar een computerlijst of naar een drager van elektronische gegevens (zoals een CD-rom) waarop gegevens te vinden zijn die het mogelijk maken de vorderingen, eventueel achteraf, te individualiseren.

Voor een voldoende bepaalbaarheid is niet vereist dat de akte de bedragen van de individuele vorderingen of het totaalbedrag van de vorderingen vermeldt.9 De omstandigheid dat ten tijde van de levering of de verpanding de hoogte van de vordering(en) nog niet vast staat of dat de cedent of de pandgever nog invloed kan uitoefenen op de omvang (het bedrag) van de gecedeerde of de verpande vordering(en), brengt evenmin met zich dat de vordering(en) onvoldoende bepaald zou(den) zijn.10 Hetzelfde geldt voor het feit dat ten tijde van de cessie of de verpanding nog onzeker is of er wel een vordering bestaat of in de toekomst zal ontstaan.11

Zijn de vorderingen niet aan de hand van de akte bepaalbaar, dan heeft dat tot gevolg dat er geen rechtsgeldige cessie- of pandakte is opgemaakt.12

784. Mate van verbinding tussen de akte en de externe informatiebron aan de hand waarvan de vorderingen kunnen worden bepaald; bewijslast. Indien de akte verwijst naar een externe informatiebron aan de hand waarvan de vorderingen nader kunnen worden bepaald (bv. een computerlijst of CD-rom), dan dient wel te kunnen worden vastgesteld dat de informatiebron waarmee de cessionaris/ pandhouder zijn recht wil bewijzen, dezelfde is als waarnaar in de akte wordt verwezen. Er moet tussen de akte en de informatiedrager een duidelijk verband te leggen zijn. Volgens Kleijn is uit het arrest Spaarbank Rivierenland/Gispen q.q. (r.o. 4.3 slot) af te leiden dat van een voldoende duidelijke verbinding pas sprake is, indien het niet eenvoudig is om zonder aanmerkelijke kans op ontdekking in de gegevensdrager veranderingen aan te brengen.13 Naar mijn mening is deze eis te streng, niet praktisch hanteerbaar en kan zij ook niet worden afgeleid uit de overwegingen van de Hoge Raad.14 Of er een voldoende duidelijk verband bestaat tussen de akte en de gegevensdrager is afhankelijk van de omstandigheden van het geval. Voor het bewijs van de cessie of verpanding is in de regel voldoende dat de cessionaris of pandhouder aannemelijk maakt dat de gegevensdrager waarop hij een beroep doet dezelfde is als die waar de akte naar verwijst. In beginsel volstaat het dat de cessionaris/pandhouder een gegevensdrager als genoemd in de akte overlegt (computerlijst, CD-rom), waarop vorderingen staan vermeld die in overeenstemming zijn met de boekhouding van de cedent/pandgever, tenzij er concrete aanwijzingen zijn die doen vermoeden dat de gegevensdrager niet dezelfde is als bedoeld in de akte. Zijn die aanwijzingen er niet, dan is het aan degene die de geldigheid van de cessie/verpanding betwist (bv. een faillissementscurator of een schuldeiser van de cedent/pandgever) om te bewijzen dat de gegevensdrager niet dezelfde is als waarnaar de akte verwijst of dat er anderszins sprake is van fraude.15

785. Correctie van een onjuiste akte aan de hand van buiten de akte gelegen objectieve gegevens. Van bepaalbaarheid kan zelfs sprake zijn, indien een of meer vorderingen in de akte onjuist zijn aangeduid (bijvoorbeeld wat betreft de persoon van de schuldenaar of het bedrag van de vordering). Volgens het arrest Wagemakers q.q./Rabobank Roosendaal verhindert een onjuiste of onduidelijke aanduiding niet

“dat achteraf mag worden vastgesteld om welke vordering het gaat, mits achteraf aan de hand van objectieve gegevens vastgesteld kan worden welke vordering de pandgever met deze aanduiding op het oog moeten hebben gehad”.16

Dit zou volgens de Hoge Raad stroken

“met de omstandigheid dat ook van een juiste aanduiding nauwelijks verwacht kan worden dat zij aan de pandhouder duidelijk maakt welke vordering de pandgever daarmee precies op het oog heeft gehad, zolang de pandgever hem niet achteraf aan de hand van zijn administratie de daartoe nodige nadere gegevens verschaft”.17

Onjuiste gegevens in de akte kunnen derhalve door andere, buiten de akte gelegen objectieve gegevens worden gecorrigeerd, zodat (alsnog) aan de hand van de akte kan worden vastgesteld om welke vordering het gaat.18 Daarbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan facturen en boekhoudingen van de pandgever of de schuldenaar.19 De objectieve gegevens aan de hand waarvan het mogelijk is de vorderingen te bepalen, behoeven niet in de akte te zijn opgenomen en evenmin hoeft de akte daarnaar te verwijzen.20 Meer in het algemeen geldt dat in de akte niet behoeft te worden aangegeven op welke wijze de bepaling van het object van de cessie of de verpanding uiteindelijk dient te geschieden.21 Het spreekt voor zich dat er wel een verband moet kunnen worden gelegd tussen de buiten de akte gelegen gegevens en de omschrijving die in de akte aan de vordering(en) is gegeven, in die zin dat uit de buiten de akte gelegen gegevens moet kunnen worden afgeleid welke vordering(en) partijen in de akte op het oog hebben gehad.22

Tot slot zij benadrukt dat alleen objectieve gegevens onduidelijkheden in de akte kunnen ophelderen. Het is niet geheel duidelijk wat hieronder moet worden verstaan. Naar mijn mening zijn niet als voldoende objectief aan te merken, gegevens waarvan de feitenrechter het vermoeden heeft dat ze gemanipuleerd kunnen zijn. Zo zal de vereiste objectiviteit ontbreken in het geval de cessionaris ten opzichte van derden de cessie probeert aan te tonen enkel door de cedent (buiten de akte om) te laten verklaren dat hij inderdaad een bepaalde vordering beoogde te cederen.23 De partijbedoeling moet uit objectieve gegevens kunnen worden afgeleid.24 Deze eis strekt ter bescherming van de belangen van derden en houdt verband met de rechtszekerheid die met het aktevereiste wordt nagestreefd25 en de derdenwerking die van het goederenrecht uitgaat.26

786. De vermelding van een onjuist bedrag. Indien de akte of de daarbij behorende (computer)lijst met betrekking tot een vordering een lager bedrag vermeldt dan in werkelijkheid verschuldigd is, dan zou de vordering volgens de Hoge Raad inbeginsel slechts tot het vermelde lagere bedrag zijn verpand of gecedeerd.27 De vraag rijst of de Hoge Raad wellicht een principieel onderscheid maakt tussen enerzijds een onjuiste vermelding van de hoogte van de vordering en anderzijds overige onjuistheden (zoals een onjuiste aanduiding van de schuldenaar), met dien verstande dat het in de akte of de computerlijst genoemde bedrag van de vordering beslissend is voor de vraag tot welk bedrag de vordering is verpand of gecedeerd.28 De woorden “in beginsel” doen vermoeden dat deze vraag ontkennend dient te worden beantwoord. Er is geen goede reden waarom een onjuiste vermelding van de hoogte van de vordering achteraf niet aan de hand van objectieve gegevens zou kunnen worden gecorrigeerd, terwijl dat wel geldt voor andere fouten.29 De overweging van de Hoge Raad moet worden bezien tegen de achtergrond van de casus waarover de Hoge Raad moest oordelen. Het ging om een verpanding van een vordering die zowel wat betreft de persoon van de schuldenaar, als wat betreft de hoogte van de vordering onjuist was aangeduid. Van de eerstgenoemde onjuistheid stond in cassatie vast dat deze achteraf aan de hand van objectieve gegevens kon worden gecorrigeerd; met betrekking tot de tweede onjuistheid stond dit niet vast. Voor elke in de akte genoemde vordering geldt dus als uitgangspunt, dat de aanduiding daarvan in de akte (of in een gegevensdrager waarnaar de akte verwijst) voor juist wordt gehouden, tenzij uit objectieve gegevens blijkt dat de aanduiding onjuist is en dat partijen een andere vordering voor ogen stond.

Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.