HR, 14-10-2011, nr. 10/02439

Onderdeel 1 is gericht tegen de beslissing in het tussenarrest na verwijzing dat moet worden beoordeeld of de desbetreffende vorderingen daadwerkelijk aan [eiser] zijn overgedragen door middel van de Abtretungserklärung. De rechtsklacht houdt in dat het hof het arrest van de Hoge Raad niet in acht heeft genomen, althans de grenzen van de rechtsstrijd na cassatie en verwijzing heeft miskend. Uit de aangehaalde overwegingen in het arrest van de Hoge Raad leidt het middel af dat in het geding na cassatie en verwijzing tussen partijen vaststond

Volgens de klacht stond het het hof niet vrij, in deze fase van het geding opnieuw of alsnog te beoordelen of de vorderingen van SGSV aan [eiser] zijn overgedragen door middel van de Abtretungserklärung.

Ingevolge het bepaalde in art. 424 Rv zet de rechter naar wie het geding na cassatie is verwezen, de behandeling daarvan voort en beslist hij met inachtneming van de uitspraak van de Hoge Raad. Voor een recente uiteenzetting van de rechtsleer over dit onderwerp verwijs ik naar de conclusies van collega E.M. Wesseling-van Gent6..

De Hoge Raad heeft beslist dat het oordeel dat van een levering geen sprake is omdat de cedent nadien nog handelingen heeft verricht als gerechtigde tot deze vorderingen, op een onjuiste rechtsopvatting berustte. Met de constatering van de onjuistheid van dat oordeel lag het antwoord op de vraag of de vordering tot schadevergoeding door SGSV is overgedragen aan [eiser], weer open. Daarmee was niet beslist dat [eiser] te dezer zake een vorderingsrecht jegens de bank kan ontlenen aan de Abtretungserklärung7.. Evenmin was met dat oordeel van de Hoge Raad het primaire verweer in reconventie van de bank verworpen. Weliswaar heeft het hof te Arnhem in het tussenarrest na verwijzing aangenomen dat de akte in de loop van de procedure ter kennis van de bank (de beweerdelijke schuldenaar) is gekomen, maar daarmee is niet vastgesteld dat SGSV door middel van die akte, de Abtretungserklärung, een recht op schadevergoeding jegens de bank heeft overgedragen aan [eiser]. De slotsom is dat onderdeel 1 faalt.

Onderdeel 2 richt klachten tegen rov. 2.4 van het tussenarrest na verwijzing. De klachten zijn voorwaardelijk voorgedragen, voor het geval dat de uiteindelijke beslissing van het hof in het eindarrest mede berust op de overwegingen in dit tussenarrest. In de schriftelijke toelichting namens [eiser] (blz. 8) is aangegeven dat de motivering in het eindarrest op twee punten verschilt van die in het tussenarrest.

In rov. 2.4 van het tussenarrest na verwijzing hield het hof nog rekening met de mogelijkheid dat [eiser] de vordering tot schadevergoeding in reconventie rechtstreeks heeft willen baseren op zijn door de bank geschonden eigendomsrecht. In dat geval zou voor toewijzing ten minste nodig zijn dat [eiser] de eigenaar van deze zaken was toen zij door de bank werden verkocht, vernietigd of anderszins weggemaakt. Het hof kon dat niet afleiden uit de Abtretungserklärung. Na uitlating van partijen hierover heeft het hof in (rov. 2.1 van) het eindarrest geconstateerd dat [eiser], ook in zijn laatste akte ter rolle, aan zijn vordering niet ten grondslag heeft gelegd dat de desbetreffende zaken door middel van de Abtretungserklärung aan hem zijn overgedragen. Bijgevolg volhardde het hof in zijn oordeel dat deze (in het tussenarrest nog veronderstelde) grondslag de toewijzing van de in reconventie gevorderde schadevergoeding niet kan dragen.

In het tussenarrest heeft het hof vastgesteld dat in de Abtretungserklärung zijn genoemd de vorderingen ‘uit’ de volgende zaken: modellen, gereedschappen, gietstukken, vormkasten, installaties e.d. Volgens [eiser] zou SGSV deze vorderingen aan hem hebben overgedragen. Het hof overwoog in het tussenarrest dat het Nederlandse recht geen ‘vorderingen uit zaken’ kent. Het hof achtte vooralsnog niet aangetoond dat de vordering tot schadevergoeding was overgedragen. Dit voorlopige oordeel heeft het hof in zijn eindarrest tot een definitief oordeel gemaakt. In het eindarrest heeft het hof als extra argument hieraan toegevoegd dat in de Abtretungserklärung is vermeld dat een tegen [B] BV gerichte vordering werd overgedragen; dat is een andere debiteur dan de bank. Een tegen de bank gerichte vordering komt volgens het hof in de Abtretungserklärung in het geheel niet voor (rov. 2.1 eindarrest).

Onderdeel 2.1 klaagt dat het hof een onjuiste maatstaf heeft aangelegd bij de beantwoording van de vraag of SGSV een vordering tot schadevergoeding te dezer zake jegens de bank heeft overgedragen aan [eiser]. Volgens de klacht heeft het hof slechts aan de hand van een tekstuele uitleg van de akte geoordeeld dat de Abtretungserklärung betrekking heeft op ‘vorderingen uit zaken’, waarna het hof heeft overwogen dat het Nederlandse recht geen vorderingen uit zaken kent. Daarmee heeft het hof volgens het middelonderdeel miskend dat voor de bepaling van de inhoud van een akte van cessie niet slechts van belang is wat uit de akte blijkt: het komt daarbij aan op de zin die partijen (de cedent en de cessionaris) in de gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijs aan elkaars verklaringen en gedragingen mochten toekennen en op hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten.

Art. 3:84 BW vereist voor overdracht van een goed een levering krachtens geldige titel, verricht door hem die bevoegd is over het goed te beschikken. Het tweede lid van dit artikel voegt hieraan toe dat het goed bij de titel met voldoende bepaaldheid moet zijn omschreven. De levering van vorderingen op naam geschiedt door een daartoe bestemde akte en mededeling daarvan aan de schuldenaar (art. 3:94 BW). In de rechtspraak worden geen hoge eisen gesteld aan de precisie waarmee het goed is omschreven. Voldoende is dat de akte van cessie zodanige gegevens bevat dat, eventueel achteraf, aan de hand daarvan kan worden vastgesteld om welke vordering het gaat8.. De vraag hoe specifiek die gegevens dienen te zijn, moet worden beantwoord aan de hand van de omstandigheden van het geval9.. Het is zelfs niet noodzakelijk de schuldenaar in de akte te vermelden, zolang de overige gegevens een vaststelling als vermeld mogelijk maken10.. In het arrest van 16 mei 2003, NJ 2004, 183 m.nt. WMK, heeft de Hoge Raad overwogen dat het aankomt op de zin die partijen in de gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijs aan elkaars verklaringen en gedragingen mochten toekennen en op hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten11.. Uit dit alles volgt dat het middelonderdeel van een juiste maatstaf uitgaat.

Weliswaar noemt het hof deze maatstaf niet, maar dat wil niet zeggen dat het hof deze maatstaf heeft genegeerd. In de procedure na verwijzing, voorafgaand aan het bestreden tussenarrest, heeft [eiser] geen feiten of omstandigheden naar voren gebracht die de wijze van totstandkoming van de Abtretungserklärung belichten of anderszins de gevolgtrekking zouden kunnen rechtvaardigen dat SGSV en hij in de gegeven omstandigheden aan elkaars verklaringen en gedragingen die betekenis mochten toekennen dat de cessie de overdracht van de vordering tot schadevergoeding van SGSV jegens de bank aan [eiser] omvatte. Evenmin is [eiser] ingegaan op hetgeen SGSV en hij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten12.. In de procedure vóór verwijzing heeft [eiser] volstaan met het overleggen van de Abtretungserklärung en het poneren van zijn standpunt dat daaruit zijn vorderingsrecht bleek.

Bij deze stand van zaken kon het hof in het tussenarrest bezwaarlijk anders doen dan afgaan op de inhoud van de akte en constateren dat daaruit in elk geval niet bleek dat SGSV in de Abtretungserklärung een vordering tot schadevergoeding te dezer zake jegens de bank heeft overgedragen aan [eiser]. In het tussenarrest wijst het hof nog op een onduidelijkheid in de omschrijving van het object: het toepasselijke Nederlandse recht kent niet het begrip ‘vorderingen uit zaken’.

Vervolgens klaagt het middelonderdeel over een ontoelaatbare aanvulling door het hof van het verweer van de bank: de bank heeft in deze procedure niet het verweer gevoerd dat het Nederlandse recht geen ‘vorderingen uit zaken’ kent.

Mijns inziens faalt deze klacht. In het algemeen is juist dat het de rechter niet vrij staat zijn beslissing te baseren op rechtsgronden of verweren die weliswaar zouden kunnen worden afgeleid uit ten processe gebleken feiten en omstandigheden, maar die door de desbetreffende partij niet aan haar vordering of verweer ten grondslag zijn gelegd13.. In dit geval is geen sprake van een aanvulling van de feiten of van de verweermiddelen. [Eiser] had gesteld dat zijn vorderingsrecht voortvloeide uit een overdracht aan hem van de vordering van SGSV op de bank die zou hebben plaatsgevonden in de Abtretungserklärung. De bank had die stelling gemotiveerd betwist. Derhalve stond het hof voor de taak, dat geschilpunt te onderzoeken aan de hand van de ten processe gebleken feiten. Naar het oordeel van het hof is dit niet af te leiden uit de vermelding in de Abtretungserklärung dat vorderingen ‘uit’ deze zaken werden overgedragen. Daarbij heeft het hof — gerechtigd tot het ambtshalve aanvullen van rechtsgronden — opgemerkt dat het Nederlandse recht geen ‘vorderingen uit zaken’ kent. Daarmee heeft het hof kennelijk willen aangeven dat het in dit geval niet gaat om een uit het Nederlandse recht bekend begrip, waarvan kan worden aangenomen dat de bij de cessie betrokken partijen daarbij aansluiting hebben willen zoeken. Zoals gezegd heeft het hof in het eindarrest bovendien een tweede grondslag aan zijn beslissing gegeven.

Ten slotte klaagt het middelonderdeel dat het hof het arrest van de Hoge Raad niet in acht heeft genomen, althans de grenzen van de rechtsstrijd na cassatie en verwijzing heeft miskend.

Deze klacht faalt. De in het middelonderdeel genoemde overweging van de Hoge Raad is een weergave van de eisen die naar Nederlands recht worden gesteld aan de levering van een vordering. Wanneer het hof, sprekend over de ‘Forderung aus Modellen, Werkzeugen’ etc., die volgens de Abtretungserklärung zou zijn overgedragen, in het tussenarrest opmerkt dat het Nederlandse recht niet een begrip ‘vorderingen uit zaken’ kent, stelt het hof geen nieuwe eis aan de overdracht van een vordering, naast de wettelijke vereisten. Het hof beperkt zich tot de vraag of de stelling van [eiser] juist is, dat de Abtretungserklärung een levering (door SGSV aan [eiser]) van een vordering tot vergoeding van deze schade jegens de bank omvat. De slotsom is dat onderdeel 2.1 niet tot cassatie leidt.

Onderdeel 2.2 klaagt over een onbegrijpelijke uitleg van de stellingen van [eiser] en over een overschrijding van de grenzen van de rechtsstrijd na verwijzing. Anders dan het hof in rov. 2.4 van het tussenarrest veronderstelt, heeft [eiser] zijn vordering niet gebaseerd op een schending van zijn eigendomsrecht, aldus de klacht.

Wat daarvan zij14., bij de klacht van dit middelonderdeel mist [eiser] ieder belang, omdat het hof in het eindarrest hierop is teruggekomen. Zoals gezegd (alinea 2.6), ging het hof in het tussenarrest nog uit van de mogelijkheid dat [eiser] zijn vordering tot schadevergoeding heeft willen baseren op schending van zijn eigendomsrecht (en niet op schending van een eigendomsrecht van SGSV). In het eindarrest heeft het hof geconstateerd dat de vordering van [eiser] jegens de bank niet was gebaseerd op de stelling dat SGSV de eigendom van deze goederen aan [eiser] heeft overgedragen. Onderdeel 2.2 leidt om deze reden niet tot cassatie.

Onderdeel 3.1 klaagt dat het hof de grenzen van de rechtsstrijd na cassatie en verwijzing heeft overschreden, door de vordering af te wijzen op de grond dat de Abtretungserklärung geen betrekking heeft op een vordering tot schadevergoeding jegens de bank. Volgens de klacht heeft het hof miskend dat de bank in de procedure vóór cassatie en verwijzing dit verweer niet heeft gevoerd. Subsidiair houdt de klacht in dat, voor zover het hof een daartoe strekkend verweer heeft gelezen in de stellingen van de bank vóór cassatie en verwijzing, het hof een onbegrijpelijke lezing aan de gedingstukken heeft gegeven. Volgens [eiser] zou de bank niet hebben betwist dat de Abtretungserklärung betrekking heeft op de onderhavige vordering jegens de bank, doch slechts aan [eiser] hebben tegengeworpen dat na 1 maart 1996 SGSV nog rechten pretendeerde (de grond waarop het gerechtshof te 's‑Hertogenbosch, zij het achteraf ten onrechte, de zaak heeft afgedaan)15..

De rechtsklacht faalt, omdat de bank in de procedure vóór cassatie en verwijzing al heeft betwist dat [eiser] gerechtigd was een vordering tegen haar in te stellen op de grond dat zaken van een ander (te weten: van SGSV) door de bank zouden zijn verkocht, vernield of anderszins weggemaakt. Toen [eiser] bij pleidooi in hoger beroep had gesteld dat hij het recht op schadevergoeding ontleende aan de overdracht aan hem van deze vordering in de Abtretungserklärung, heeft de bank ook die stelling betwist als onjuist16.. De omstandigheid dat de bank haar betwisting heeft versterkt met het argument dat ook na 1 maart 1996 SGSV nog rechten op schadevergoeding jegens de bank pretendeerde, wil uiteraard niet zeggen dat — dit bijkomende argument weggedacht — in dit geding als onbetwist vaststond dat SGSV een vordering jegens de bank tot schadevergoeding in de Abtretungserklärung heeft overgedragen aan [eiser]. Ook de subsidiaire motiveringsklacht van onderdeel 3.1 faalt op deze grond.

Onderdeel 3.2, bij de vorige klacht aansluitend, klaagt dat het hof heeft miskend dat het verweer van de bank, dat de Abtretungserklärung geen betrekking heeft op de litigieuze vordering tot schadevergoeding jegens de bank, niet aan de beslissing ten grondslag mocht worden gelegd, nu de bank dit verweer voor het eerst heeft gevoerd in het laatste processtuk in de procedure na verwijzing en [eiser] daarop niet meer heeft kunnen reageren. Subsidiair houdt de klacht in dat het hof dit verweer van de bank had behoren te passeren als tardief althans als in strijd met een goede procesorde.

Deze klacht mist m.i. feitelijke grondslag, omdat de bank al vóór cassatie en verwijzing de stelling van [eiser] had betwist dat hij zijn vorderingsrecht ontleent aan een cessie door SGSV van een recht op schadevergoeding jegens de bank. Naar aanleiding van die betwisting heeft [eiser] getracht zijn stelling nader te onderbouwen, overigens pas na het tussenarrest van het gerechtshof te Arnhem, waarop de bank weer reageerde met haar standpunt dat ook uit die nadere onderbouwing van [eiser] niet valt op te maken dat SGSV in de Abtretungserklärung een vordering op de bank tot schadevergoeding m.b.t. de beweerdelijk verkochte, vernietigde of anderszins weggemaakte zaken heeft overgedragen aan [eiser]. Het ging dus niet om een nieuw verweer van de bank.

Onderdeel 3.3 klaagt dat het hof, met zijn oordeel dat in de Abtretungserklärung geen cessie van een vordering tot schadevergoeding jegens de bank heeft plaatsgevonden, ten onrechte is teruggekomen van zijn eerdere, bindende eindbeslissing in het tussenarrest. In dat tussenarrest had het hof overwogen dat de cessie in de loop van het onderhavige geding ter kennis van de bank is gebracht, waarmee de door art. 3:94 BW vereiste mededeling aan de (beweerdelijke) schuldenaar heeft plaatsgevonden. Subsidiair klaagt het middelonderdeel dat het hof onvoldoende heeft gemotiveerd waarom het terugkomen op deze eindbeslissing hem vrij stond: uit het eindarrest blijkt niet welke omstandigheden onaanvaardbaar maken dat het hof zich aan de beslissing in het tussenarrest gebonden zou weten. In elk geval had het hof partijen in elk geval in de gelegenheid behoren te stellen zich over zijn voorgenomen heroverweging van die eindbeslissing uit te laten, aldus de klacht.

Voor de criteria voor het terugkomen door de rechter op een eerder gegeven eindbeslissing en de noodzaak om in dat geval de procederende partijen gelegenheid te geven zich daarover uit te laten, wordt verwezen naar recente rechtspraak17.. Met verweerster in cassatie meen ik dat in dit geval geen sprake was van een eindbeslissing: het hof heeft in zijn tussenarrest uitdrukkelijk niet méér dan een voorlopig oordeel gegeven, waarover partijen zich nog konden uitspreken voordat het hof definitief besliste18.. De jurisprudentie over het terugkomen op bindende eindbeslissingen is daarop niet van toepassing. Alle klachten van onderdeel 3.3 stuiten hierop af.

Onderdeel 3.4 herhaalt de klacht van onderdeel 2.1, ditmaal gericht tegen het eindarrest. Het hof zou ook in het eindarrest hebben miskend dat voor de bepaling van de inhoud van een akte van cessie niet slechts van belang is hetgeen uit de desbetreffende akte zelf blijkt, maar dat het aankomt op de zin die partijen (cedent en cessionaris) in de gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijs aan elkaars verklaringen en gedragingen mochten toekennen en op hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten.

Voor de aan te leggen maatstaf verwijs ik naar alinea 2.9 hiervoor. Ook in het eindarrest heeft het hof de in alinea 2.9 en in dit middelonderdeel beschreven maatstaf niet uitdrukkelijk genoemd. Daartegenover staat dat het hof in rov. 2.1 wel is ingegaan op de stelling van [eiser] dat SGSV en hij met de Abtretungserklärung hebben bedoeld de vorderingen tot schadevergoeding met betrekking tot de daarin vermelde zaken aan [eiser] over te dragen, welke stelling door het hof is verworpen. Het middelonderdeel noemt geen concrete feiten of omstandigheden die [eiser] in de procedure bij het hof na verwijzing, vóór of na het tussenarrest, naar voren zou hebben gebracht om de totstandkoming van de Abtretungserklärung te belichten of die anderszins ter onderbouwing hebben gediend dat SGSV en hij in de gegeven omstandigheden aan elkaars verklaringen en gedragingen deze betekenis mochten toekennen dat de cessie de overdracht van de vordering tot schadevergoeding van SGSV jegens de bank aan [eiser] omvatte. Evenmin is [eiser] ingegaan op hetgeen SGSV en hij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten. Bij de invullig van de in dit middelonderdeel bedoelde maatstaf had het hof van [eiser] geen andere relevante gegevens ter beschikking gekregen dan de inhoud van de akte. De klacht treft daarom geen doel.

Subsidiair klaagt het middelonderdeel dat het bestreden oordeel van het hof onbegrijpelijk is zonder nadere motivering, welke ontbreekt. [Eiser] had zich immers op het standpunt gesteld dat het de bedoeling van partijen was, met de Abtretungserklärung de vorderingen die SGSV jegens de bank had op grond van het onrechtmatige handelen van de bank te cederen aan [eiser]. Volgens het middelonderdeel heeft de bank zich daartegen niet verweerd met een beroep op verklaringen, gedragingen en redelijke verwachtingen van [eiser] of SGSV waaruit zou kunnen worden opgemaakt dat [eiser] en SGSV in de Abtretungserklärung géén cessie van een vordering op de bank zijn overeengekomen19.. Bovendien is het hof volgens de klacht voorbij gegaan aan het desbetreffende bewijsaanbod van [eiser]20..

In reactie op hetgeen [eiser] had aangevoerd, berust het oordeel (dat van de door [eiser] gestelde overdracht door SGSV aan hem van het recht op schadevergoeding jegens de bank niet is gebleken) hoofdzakelijk op het — in het eindarrest overgenomen — argument dat het object van de overgedragen vordering onvoldoende duidelijk is omschreven om die conclusie te trekken. Daarnaast berust dit oordeel op het argument dat in de akte als schuldenaar wordt genoemd: [B] BV, hetgeen volgens het hof ook niet in de richting wijst dat het in de Abtretungserklärung gaat om de overdracht van een vordering waarvan de bank de schuldenaar is. Deze motivering kan de beslissing dragen en behoefde geen nadere uitwerking om voor de lezer begrijpelijk te zijn. Aan het bewijsaanbod kwam het hof niet toe, omdat in zijn redenering onvoldoende feiten waren gesteld die, indien bewezen, de toewijzing hadden kunnen dragen. Onderdeel 3.4 faalt.

Onderdeel 3.5 is voorwaardelijk voorgesteld. Voor zover in het eindarrest het oordeel moet worden gelezen dat t.a.v. de vordering op de bank niet is voldaan aan de eisen van art. 3:84 lid 2 BW omdat de bank niet uitdrukkelijk in de tekst van de Abtretungserklärung als schuldenaar is vermeld, heeft het hof volgens eiser miskend dat aan de eis, dat de over te dragen vordering in voldoende mate in de akte van cessie wordt bepaald, is voldaan indien de akte zodanige gegevens bevat dat, eventueel achteraf, aan de hand daarvan kan worden vastgesteld om welke vordering het gaat. Voor een geldige levering van de vordering is niet noodzakelijk dat in de akte de schuldenaar wordt vermeld.

Deze klacht mist feitelijke grondslag. Weliswaar heeft het hof mede van belang geacht dat in de Abtretungserklärung een tegen de bank gerichte vordering in het geheel niet voorkomt, maar daaruit volgt niet het omgekeerde: dat het hof voor een geldige cessie noodzakelijk acht dat de schuldenaar in de akte wordt vermeld.

Onderdeel 3.6 bouwt voort op de klachten onder 3.4 en 3.5 en behoeft na het voorgaande geen afzonderlijke bespreking.

Onderdeel 3.7 is voorwaardelijk voorgesteld. Het gaat uit van de veronderstelling dat het hof in het eindarrest volhardt in zijn oordeel (in rov. 2.4 van het tussenarrest) dat het Nederlandse recht geen ‘vorderingen uit zaken’ kent en dat aldus geen cessie heeft plaatsgevonden. De klacht noemt dit oordeel onbegrijpelijk, nu het hof in het eindarrest zijn beslissing heeft gebaseerd op de omstandigheid dat de Abtretungserklärung geen betrekking heeft op één of meer vorderingen jegens de bank. In de tweede plaats klaagt dit middelonderdeel dat het oordeel in de slotzin van rov. 2.1 onjuist dan wel onbegrijpelijk is, om de in onderdeel 2 genoemde redenen. Bovendien zou het hof geen (kenbare) aandacht hebben besteed aan het betoog van [eiser] dat de Abtretungserklärung geen betrekking heeft op ‘vorderingen uit zaken’, doch op de vordering tot schadevergoeding.

De eerstgenoemde klacht mist feitelijke grondslag. Zoals hiervoor al is betoogd, is de beslissing zowel gebaseerd op hetgeen in het tussenarrest onder 2.4 werd overwogen als op hetgeen in rov. 2.1 van het eindarrest is vastgesteld. Deze overwegingen zijn niet onderling onverenigbaar, maar vullen elkaar aan. Voor zover het middelonderdeel voortbouwt op de klachten van onderdeel 2, faalt het op dezelfde gronden als dat middelonderdeel. Uit de derde volzin van rov. 2.1 blijkt met zoveel woorden dat het hof aandacht heeft besteed aan de stelling van [eiser] dat met de Abtretungserklärung is bedoeld de vorderingen tot schadevergoeding m.b.t. de daarin vermelde zaken aan hem over te dragen. Derhalve faalt ook deze motiveringsklacht.