HR, 02-02-2016, nr. 14/02597

1. De Rechtbank Midden-Nederland, locatie Lelystad, heeft bij beschikking van 6 mei 2014 het door klager ingediende klaagschrift ex art. 552a Sv ongegrond verklaard.

2. Tegen deze beschikking is namens klager cassatieberoep ingesteld.

3. Namens klager heeft mr. W.H. Jebbink, advocaat te Amsterdam, een schriftuur houdende twee middelen van cassatie voorgesteld.

Op 17 februari 2014 is onder klager een hoeveelheid goederen (waaronder een aantal auto’s en geld) in beslag genomen. Het klaagschrift van klager strekt tot opheffing van het beslag en tot teruggave van de inbeslaggenomen goederen.1.Volgens klager – die kennelijk wordt verdacht van witwassen – heeft het geld (ook dat waarmee de inbeslaggenomen auto’s zijn aangeschaft) een legale herkomst. Klager zou het geld (uit het bedrijf) van zijn moeder hebben gekregen. De moeder van klager heeft dit tijdens de behandeling van het klaagschrift in raadkamer bevestigd toen zij hierover als getuige werd gehoord. Uit het proces-verbaal van de raadkamerbehandeling van 15 april 2014 blijkt verder, voor zover relevant, het volgende:

“De rechter deelt mee geen dossier van de onderliggende strafzaak te hebben ontvangen.

De advocaat voert het woord, zakelijk weergegeven, als volgt:

(…)

Ik heb de moeder van cliënt, [betrokkene], vandaag meegenomen. Ik wil u verzoeken haar ter zitting als getuige te horen. [betrokkene] kan bevestigen dat zij eigenaresse is van een zeer succesvolle onderneming en dat een deel van de inkomsten uit die onderneming aan cliënt wordt overgemaakt. Cliënt heeft vanaf het begin openheid van zaken gegeven. (…)

Ik verbaas mij over het lopende onderzoek en de inbeslagname. Ik heb helaas ook geen dossier ontvangen. Alleen de verklaringen die cliënt heeft afgelegd zijn tot nu toe verstrekt. Ondanks herhaalde verzoeken om ook de verklaringen van de moeder van cliënt en de overige bevindingen te geven hebben wij niets gekregen.

De officier van justitie voert het woord, zakelijk weergegeven, als volgt:

Ik heb net de zaaksofficier gebeld, omdat ik voor de zitting van vandaag geen stukken heb gekregen. Ik begreep dat het onderzoek nog in volle gang is. Klager wordt verdacht van witwassen. Het Openbaar Ministerie kent de zienswijze van de moeder inhoudende dat zij het geld aan hem zou hebben gegeven. Het Openbaar Ministerie is echter van mening dat klager veel meer geld uitgeeft dan hij van zijn moeder krijgt. Er loopt een rechtshulpverzoek aan Curaçao om de zienswijze van de moeder te kunnen verifiëren. Het is niet onwaarschijnlijk dat de in beslag genomen voorwerpen door de rechter verbeurd verklaard zullen worden.

(…)

De advocaat voert het woord, zakelijk weergegeven, als volgt:

Ik persisteer bij mijn verzoek. In de aan de pleitnota gehechte producties treft u de in beslag genomen gelden aan. U kunt daarin lezen waar de gelden vandaan komen. De gelden komen van het bedrijf van de moeder van cliënt. Er is op basis van de overgelegde producties geen enkele aanleiding om te zeggen dat de in beslag genomen voertuigen zijn gefinancierd met criminele gelden. Het Openbaar Ministerie kan de stelling dat cliënt zich schuldig heeft gemaakt aan witwassen niet onderbouwen. Cliënt daarentegen kan de herkomst van de gelden wel onderbouwen. Door het voortduren van de inbeslagname leidt cliënt aanzienlijke schade. Hij huurt een voertuig om van A naar B te kunnen komen. Zijn moeder is voor vandaag speciaal uit Curaçao overgekomen met alle extra kosten van dien. Het is van groot belang dat cliënt zijn spullen terugkrijgt, met name de voertuigen en de gelden. Dit geldt echter ook voor de andere in beslag genomen goederen. Het voortduren van het beslag dient geen redelijk doel meer.”

Vervolgens is de moeder van klager als getuige gehoord. Zij heeft – kort samengevat - verklaard wanneer en ten behoeve waarvan zij gelden van haar zakelijke rekening heeft overgeboekt naar de rekening van klager.

In de bestreden beschikking heeft de Rechtbank, als gezegd, het beklag ongegrond verklaard. Nadat de Rechtbank onder meer voorop had gesteld dat zij “niet de beschikking [had] over het dossier in de onderliggende zaak tegen klager” overwoog de Rechtbank het volgende:

“Maatstaf bij de beoordeling van het onderhavige klaagschrift is of het belang van strafvordering zich verzet tegen teruggave van hetgeen bij klager in beslag is genomen. Nu beslag is gelegd op de voet van artikel 94 Sv is daarbij in dit geval van belang of het voortduren van het beslag nodig is voor het aan de dag brengen van de waarheid in een strafzaak dan wel het voortduren van het beslag nodig is voor het aantonen van het wederrechtelijk verkregen voordeel dan wel het niet hoogst onwaarschijnlijk is dat de strafrechter, later oordelend, het voorwerp zal verbeurd verklaren of onttrekken aan het verkeer.

De raadsman van klager heeft in raadkamer ter aanvulling op het klaagschrift aangevoerd dat de verdediging door het horen van de moeder van klager de herkomst van de goederen en gelden van klager kan onderbouwen en dat het Openbaar Ministerie de stelling dat klager zich schuldig heeft gemaakt aan witwassen niet kan onderbouwen. De inbeslagname dient geen redelijk doel meer, reden waarom de in beslag genomen goederen en gelden aan klager dienen te worden teruggegeven, aldus de raadsman.

De officier van justitie heeft zich verzet tegen teruggave en daartoe aangevoerd dat in de onderliggende strafzaak klager wordt verdacht van witwassen en het onderzoek nog volop gaande is. Het Openbaar Ministerie is op de hoogte van de zienswijze van de moeder dat zij het geld aan klager zou hebben gegeven, maar het Openbaar Ministerie stelt zich op het standpunt dat klager veel meer geld uitgeeft dan hij van zijn moeder krijgt en heeft gekregen. Het is niet hoogst onwaarschijnlijk dat in de strafzaak de rechter tot het oordeel komt dat de in beslag genomen goederen en gelden verbeurd verklaard dienen te worden, aldus de officier van justitie.

De rechtbank overweegt dat er kennelijk een strafonderzoek loopt tegen klager naar aanleiding van een verdenking van witwassen. Ter zitting van de raadkamer heeft de moeder van klager als getuige een verklaring afgelegd over de legale herkomst van de gelden die aan klager toebehoren. De rechtbank heeft verder geen beschikking over het dossier in de strafzaak dan wel over enig stuk uit dat dossier. De rechtbank is van oordeel dat zij thans op basis van de stukken waar de rechtbank wel de beschikking over heeft en rekening houdend met het nog lopende strafonderzoek onvoldoende gegevens heeft om het klaagschrift gegrond te kunnen verklaren. Het belang van strafvordering verzet zich op dit moment tegen teruggave van hetgeen bij klager in beslag is genomen.”

Beide middelen zijn gericht tegen de ongegrondverklaring van het beklag. Het eerste middel behelst de klacht dat de Rechtbank het beklag niet zomaar ongegrond had mogen verklaren zonder eerst het openbaar ministerie te bevelen de op de zaak betrekking hebbende stukken aan de raadkamer over te leggen. Het tweede middel klaagt – in het verlengde van het eerste middel - over het oordeel van de Rechtbank dat het belang van strafvordering zich tegen teruggave van de inbeslaggenomen zaken verzet, terwijl de Rechtbank niet beschikte over (enig stuk uit) het onderliggende strafdossier. De middelen lenen zich voor een gezamenlijke bespreking.

Uit de bestreden beschikking kan worden opgemaakt dat de Rechtbank ervan is uitgegaan dat op de onder klager inbeslaggenomen voorwerpen klassiek beslag ex art. 94 Sv rust. Formele stukken betreffende de beslagen, zoals machtigingen en processen-verbaal van beslaglegging bevinden zich evenwel niet in het dossier zoals dat bij de Hoge Raad is binnengekomen.

Indien een beslagene zich bij Rechtbank beklaagt over de voortduring van het op de voet van art. 94 Sv gelegd beslag en het uitblijven van een last tot teruggave aan hem, dient de rechter a. te beoordelen of het belang van strafvordering het voortduren van het beslag vordert, en zo neen, b. de teruggave van het in beslag genomen voorwerp te gelasten aan de beslagene, tenzij een ander redelijkerwijs als rechthebbende ten aanzien van dat voorwerp moet worden beschouwd. Het door art. 94 Sv beschermde belang van strafvordering verzet zich onder meer tegen teruggave indien niet hoogst onwaarschijnlijk is dat de strafrechter, later oordelend, de verbeurdverklaring of onttrekking aan het verkeer zal bevelen.2.

Uitgaande van een klassiek beslag heeft de Rechtbank de juiste maatstaf voorop gesteld. Maar daarmee is alles gezegd. Zo heeft de Rechtbank vervolgens overwogen dat zij over onvoldoende gegevens beschikte om het klaagschrift gegrond te verklaren. De Rechtbank had niet de beschikking over het onderliggende strafdossier. Niet voor niets overwoog zij “dat er kennelijk een strafonderzoek loopt tegen klager naar aanleiding van een verdenking van witwassen.” De Rechtbank is daarbij afgegaan op de enkele mededelingen van de officier van justitie tijdens de raadkamerbehandeling dat “het onderzoek nog in volle gang is”; dat “klager wordt verdacht van witwassen” en dat “het niet onwaarschijnlijk [is] dat de in beslag genomen voorwerpen door de rechter verbeurd verklaard zullen worden.” De Rechtbank heeft dit alles niet geverifieerd of onderzocht. Het had – gelet op het incomplete dossier - op de weg van de Rechtbank gelegen het Openbaar Ministerie te verzoeken voor de te nemen beslissing relevante stukken aan het dossier toe te voegen. Dit geldt temeer nu de raadsman aanvoerde dat de relevante stukken ontbraken.3.In de cassatieschriftuur wordt in dit verband terecht verwezen naar artikel 23 lid 5 Sv. Dat artikellid schrijft in de eerste volzin voor dat het Openbaar Ministerie de op de zaak betrekking hebbende stukken aan de raadkamer overlegt. Daarmee wordt primair de rechterlijke oordeelsvorming gediend. Zonder de relevante stukken is de beklagrechter niet goed in staat zich een oordeel te vormen over de rechtmatigheid van het (voortduren van het) beslag. De beklagrechter die van oordeel is dat hij vanwege het ontbreken van stukken onvoldoende in staat is om zich een oordeel te vormen, dient zich dan ook aanvullend te laten informeren. Door te overwegen dat zij – kort gezegd – over onvoldoende gegevens beschikte om het klaagschrift gegrond te verklaren, heeft de Rechtbank dit miskend.4.Die overweging doet vermoeden dat de Rechtbank de bewijslast eenvoudig op de schouders van de klager heeft gelegd. En dat terwijl het in art. 552a Sv neergelegde beklagrecht één van de waarborgen is waarmee inbeslagneming is omgeven. Het gaat daarbij in elk geval primair om de bescherming van de rechthebbende tegen willekeurige bezitsontneming. Dat lijkt de Rechtbank volledig uit het oog te hebben verloren.

De Rechtbank maakt in de bestreden beschikking op geen enkele wijze duidelijk wat in dit geval het “belang van de strafvordering” is dat zich verzet tegen teruggave van hetgeen in beslag is genomen. Van een dergelijk belang kan naar mijn mening enkel sprake zijn als zich een redelijk vermoeden voordoet dat een strafbaar feit is begaan. Dat betekent in dit geval dat ten aanzien van klager tenminste sprake moet zijn van een redelijk vermoeden van schuld van witwassen. Uit de bestreden beschikking blijkt niet dat de Rechtbank heeft geoordeeld dat dit redelijke vermoeden zich voordoet, laat staan op grond waarvan zij tot dit oordeel is gekomen. Daar komt bij dat het bedoelde redelijke vermoeden niet meer dan een basisvoorwaarde is. Daarenboven moet sprake zijn van een van de specifieke belangen die in art. 94, leden 1 en 2, Sv worden genoemd. Daarbij geldt dat van een dergelijk specifiek belang geen sprake kan zijn als de basisvoorwaarde niet is vervuld. Zo kan verbeurdverklaring niet het doel van de inbeslagneming zijn als er geen redelijk vermoeden is dat zich een strafbaar feit voordoet.

Welk specifiek belang de Rechtbank op het oog heeft gehad, blijkt uit de bestreden beschikking evenmin. Zo de Rechtbank al mocht hebben geoordeeld dat het niet hoogst onwaarschijnlijk is dat de strafrechter de voorwerpen waarop het klaagschrift betrekking heeft, verbeurd zal verklaren, heeft zij nagelaten in de bestreden beschikking aan te geven hoe die eventuele verbeurdverklaring zich verhoudt tot de daaraan gestelde wettelijke voorwaarden. Voor verbeurdverklaring is vereist dat er een relatie is tussen de desbetreffende voorwerpen en het strafbare feit waarvan klager wordt verdacht (zie art. 33a lid 1 Sr). Goed denkbaar is in dit geval weliswaar dat de inbeslaggenomen voorwerpen het voorwerp hebben uitgemaakt van het witwassen waarvan klager kennelijk wordt verdacht, maar een uitdrukkelijk oordeel op dit punt kan bezwaarlijk worden gemist, te meer daar de vraag is of voor alle inbeslaggenomen voorwerpen geldt dat het niet hoogst onwaarschijnlijk is dat de strafrechter het bestaan van die relatie zal aannemen.5.

Over de hier gesignaleerde motiveringsgebreken kan misschien worden heengestapt als het kennelijke oordeel van de Rechtbank uit de gedingstukken en het verhandelde in raadkamer zou kunnen worden gereconstrueerd (en dat kennelijke oordeel niet onbegrijpelijk zou zijn). Dat echter is niet het geval. Relevante gedingstukken ontbreken, ook naar het oordeel van de Rechtbank zelf, terwijl bij de behandeling in raadkamer namens klager een (door de getuige bevestigde) verklaring is gegeven met betrekking tot de legale herkomst van het geld waarmee de inbeslaggenomen zaken zijn betaald. Daaraan is de Rechtbank geheel voorbij gegaan. Onder die omstandigheden moet het er welhaast voor worden gehouden dat de Rechtbank is uitgegaan van de onjuiste rechtsopvatting dat het belang van de strafvordering aanwezig moet worden geacht zolang het tegendeel niet is gebleken. In elk geval geldt dat de Rechtbank haar beschikking (volstrekt) ontoereikend heeft gemotiveerd.6.

De middelen zijn terecht voorgesteld.

6. Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden beschikking ambtshalve te vernietigen, heb ik niet aangetroffen.

7. Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden beschikking en tot zodanige beslissing met betrekking tot terugwijzing of verwijzing als de Hoge Raad gepast zal voorkomen.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden,

AG