HR, 23-10-2012, nr. 11/05158 B

Het gaat in deze zaak om de inbeslagneming van een personenauto door de justitiële autoriteiten van Litouwen naar aanleiding van een Nederlands rechtshulpverzoek.1. Centraal in de onderhavige zaak staat de vraag of de inbeslagneming telkens, zoals op grond van het Litouwse recht vereist is, tijdig is verlengd. Het middel klaagt dat het oordeel van de Rechtbank daarover niet begrijpelijk is.

De bestreden beschikking houdt, voor zover hier van belang, het volgende in:

Bij de stukken van het geding bevindt zich een vanuit het Litouws in het Nederlands vertaalde brief van de hoofdofficier bij het parket bij de arrondissementsrechtbank Klaipèda van 17 juni 2010. Deze brief houdt onder meer het volgende in:

Voorts bevindt zich bij de stukken van het geding een brief van 11 november 2010 van de officier van justitie mr. M.C. Beun aan de officier van justitie te Litouwen.3. Deze brief houdt onder meer in dat de officier van justitie voornemens is om klaagster te vervolgen ter zake van witwassen, dat deze zaak naar verwachting pas eind september 2011 inhoudelijk behandeld zal worden en dat de officier van justitie om die reden de Litouwse autoriteiten dringend verzoekt om het beslag op de auto te laten voortduren, zodat te zijner tijd verbeurdverklaring van de auto gevorderd kan worden.

De personenauto is op 18 mei 2010 onder klaagster in beslag genomen. De officier van justitie heeft op 11 november 2010, en derhalve voor het verstrijken van de - op grond van het Litouwse recht van toepassing zijnde - zes maanden-termijn, de officier van justitie te Litouwen verzocht de beperking van het eigendomsrecht van klaagster te laten voortduren. Blijkens het summiere, in telegramstijl opgestelde proces-verbaal van de zitting in raadkamer van 15 september 2011 heeft de officier van justitie aldaar aangevoerd dat er steeds een verlenging heeft plaatsgevonden en dat - naar ik meen te mogen begrijpen - op 9 augustus 2011 de laatste verlengingsvordering is gedaan en dat die vordering is toegewezen tot 15 november 2011. Dit laatste zou blijken uit een geschrift gesteld in de Litouwse taal dat door de officier van justitie aan de Rechtbank is overgelegd.

Dit geschrift bevindt zich bij de stukken van het geding. Men hoeft geen Litouws te kennen om te constateren dat dit stuk betrekking heeft op een Nederlands rechtshulpverzoek4. dat de auto van klaagster tot onderwerp heeft.5. In de kop van het stuk staat vermeld: "2011 m. rugpjucio 10 d." Het lijkt erop dat dit de datum is waarop het stuk is vastgesteld (en/of waarop de daarin vervatte beslissing is genomen) en dat die datum 10 augustus 2011 is.6. Het slot van het stuk - dat gezien de tussenkop "nutare:" voor het dictum zou kunnen worden gehouden7. - vermeldt de datum "2011-11-15". Dat is de datum tot waarop de laatste verlengingsvordering volgens de mededelingen van de officier van justitie in raadkamer is toegewezen.

Ik stel voorop dat - zoals uit art. 23 lid 1 Sv blijkt - aan de beslissing van de beklagrechter een onderzoek vooraf dient te gaan. Voor de deugdelijkheid van dat onderzoek is de beklagrechter verantwoordelijk. Dat wordt onderstreept door het genoemde artikellid, dat bepaalt dat de rechter bevoegd is de nodige bevelen te geven dat het onderzoek "overeenkomstig de bepalingen van dit wetboek zal plaats vinden". Tot die bepalingen behoort hetgeen art. 23 lid 4 Sv in zijn eerste volzin voorschrijft, namelijk dat het openbaar ministerie de op de zaak betrekking hebbende stukken aan de raadkamer overlegt. Met die overlegging wordt de rechterlijke oordeelsvorming gediend. Zonder de relevante stukken is de rechter immers niet goed in staat zich een oordeel te vormen over de ontvankelijkheid van het beklag en over de rechtmatigheid van het (voortduren van het) beslag. Dat betekent dat de beklagrechter gezien zijn verantwoordelijkheid voor de deugdelijkheid van het onderzoek ambtshalve op de naleving van het voorschrift moet toezien. Met incomplete stukken kan hij geen genoegen nemen om de eenvoudige reden dat hij anders zijn taak niet kan vervullen. Hij zal dus zo nodig op grond van art. 23 lid 1 Sv de overlegging van de ontbrekende stukken moeten bevelen. Het kan daarbij ook gaan om stukken waarover het openbaar ministerie op dat moment ook niet beschikt. Het aan de beklagrechter opgedragen onderzoek vertaalt zich in de praktijk dan ook niet zelden in een aan het openbaar ministerie verstrekte onderzoeksopdracht.8.

De beklagrechter is voor een behoorlijke taakuitoefening dus tot op zekere hoogte afhankelijk van de medewerking van het openbaar ministerie. De beklagrechter heeft echter een stok achter de deur. Als het openbaar ministerie in gebreke blijft de verlangde stukken over te leggen, kan de beklagrechter daarin reden vinden het beklag gegrond te verklaren. Dat blijkt uit HR 24 november 1998, LJN ZD1433, NJ 1999/153.9. In deze zaak was de behandeling al twee keer tevergeefs aangehouden om het openbaar ministerie in de gelegenheid te stellen om door middel van het overleggen van stukken opheldering te verschaffen. De Rechtbank vond het toen welletjes, weigerde de zaak een derde keer aan te houden en verklaarde het beklag gegrond omdat zij op basis van de voorhanden stukken niet kon beoordelen of het beslag rechtmatig was gelegd en rechtmatig voortduurde. De Hoge Raad ging daarmee akkoord. Hij overwoog dat de Rechtbank "kennelijk [heeft] geoordeeld dat het niet langer strookte met beginselen van een goede procesorde als een beslissing op het beklag nog langer zou uitblijven (...)". Volgens de Hoge Raad gaf "dit zowel op het belang van een goede strafvordering als op dat van klaagster afgestemde oordeel, de weging en waardering van welke belangen is voorbehouden aan de rechter die over de feiten oordeelt", geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting en was dat oordeel "in het licht van de vorenweergegeven feiten en omstandigheden" niet onbegrijpelijk.

De conclusie die uit het voorgaande kan worden getrokken, is dat het enkele feit dat een beoordeling van het beklag op grond van de voorhanden stukken niet goed mogelijk is, geen reden oplevert om het beklag gegrond te verklaren. De onderzoekstaak van de beklagrechter brengt in een dergelijk geval mee dat hij zich aanvullend laat informeren, in het bijzonder door het geven van een bevel aan het openbaar ministerie om stukken over te leggen. Pas als dat geen resultaat heeft, komt er een moment waarop op grond van een afweging van belangen kan worden geoordeeld dat verder uitstel zich niet verdraagt met beginselen van een goede procesorde.

Het komt mij voor dat de Rechtbank dit heeft miskend. Als haar oordeel dat "het op de weg van de officier van justitie [had] gelegen genoegzaam aan te tonen" dat het gelegde beslag telkens tijdig was verlengd, al zo begrepen moet worden dat beginselen van een behoorlijke procesorde er zich tegen verzetten dat een beslissing op het beklag langer zou uitblijven (zodat er geen ruimte was om het overgelegde stuk te laten vertalen), dan is dat oordeel niet zonder meer begrijpelijk.

Ik neem daarbij het volgende in aanmerking. In het namens de klaagster ingediende klaagschrift werd niet geklaagd over het ontbreken van een rechtsgeldige titel voor het voortduren van het beslag. Pas bij de eerste raadkamerbehandeling op 25 augustus 2011 werd door de raadsvrouw van klaagster gesteld dat die titel ontbrak omdat uit het dossier niet van de noodzakelijke (verzoeken tot) verlenging bleek. Op verzoek van de officier van justitie schorste de Rechtbank daarop de behandeling en droeg de officier van justitie daarbij op nader onderzoek te doen naar de onderwerpelijke kwestie en de Rechtbank daarover te informeren. Van een expliciet bevel om de desbetreffende verlengingsverzoeken en verlengingsbeschikkingen over te leggen was daarbij geen sprake. Dat de officier van justitie in gebreke is gebleven om aan de onderzoeksopdracht van de Rechtbank te voldoen, kan daarom moeilijk worden gezegd. Zij deelde bij de volgende (en laatste) raadkamerbehandeling op 15 september 2011 mee dat zij een en ander had uitgezocht en informeerde de Rechtbank over de uitkomsten van dat onderzoek. Uit het cryptische proces-verbaal van deze raadkamerbehandeling valt af te leiden dat de Rechtbank heeft gevraagd naar de verlengingsverzoeken vanuit Nederland en dat de officier van justitie heeft geantwoord dat zij "als u wilt" die stukken kan laten overleggen. Dat de Rechtbank de overlegging van die stukken verlangde, blijkt uit voornoemd proces-verbaal niet. Daaruit blijkt evenmin dat de Rechtbank een vertaling wenste van het overgelegde, in het Litouws gestelde stuk. Dat de officier van justitie heeft geweigerd voor een vertaling zorg te dragen, kan dus niet worden gezegd.

Ik teken daarbij nog het volgende aan. In de eerste plaats dat het - als afgegaan wordt op de mededelingen van de officier van justitie - ging om een betrekkelijk recent stuk (namelijk inhoudende de beslissing op een op 9 augustus 2011 gedane vordering) dat bovendien vermoedelijk pas na 25 augustus 2011 als gevolg van de inspanningen van de officier van justitie ter beschikking van het openbaar ministerie is gekomen. Veel tijd om het stuk te laten vertalen lijkt er dus niet te zijn geweest. Ik teken in de tweede plaats aan dat het de Rechtbank uiteraard vrijstond om geen genoegen te nemen met de mondelinge, niet afdoende met stukken onderbouwde, informatie genoegen te nemen, maar dat niet gezegd kan worden dat die informatie zo weinig plausibel was dat daaraan zonder nader onderzoek voorbij kon worden gegaan. De Litouwse autoriteiten waren zich er terdege van bewust dat voor voortzetting van het beslag tijdige verlengingsverzoeken van Nederlandse zijde noodzakelijk waren (zie hiervoor, onder 4.3). Het ligt dus voor de hand dat, als die verzoeken niet waren gedaan, het beslag door de Litouwse autoriteiten was opgeheven (met als gevolg dat de Rechtbank klaagster niet-ontvankelijk had moeten verklaren in haar beklag). In de schriftuur wordt er terecht op gewezen dat de Rechtbank juist heeft vastgesteld dat het beslag nog voortduurde. Dat gegeven vormt een sterke aanwijzing dat het beslag tijdig was verlengd. Daar komt bij dat het niet op voorhand voor onmogelijk kan worden gehouden dat het in het Litouws opgestelde stuk inderdaad de meest recente verlengingsbeschikking was (zie hiervoor, onder 4.6).

Het middel slaagt.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden,

AG