HR, 18-06-2002, nr. 03253/00B

Het beroep - dat kennelijk niet is gericht tegen de bestreden beschikking voorzover daarbij het klaagschrift gegrond is verklaard - is ingesteld door klager. Namens deze heeft mr. H.H.M. van Dijk, advocaat te 's-Hertogenbosch, bij schriftuur middelen van cassatie voorgesteld. De schriftuur is aan dit arrest gehecht en maakt daarvan deel uit.

De Advocaat-Generaal Jörg heeft geconcludeerd tot verwerping van het beroep.

De Hoge Raad heeft kennis genomen van het schriftelijk commentaar van de raadsman op de conclusie van de Advocaat-Generaal.

In cassatie kan van het volgende worden uitgegaan.

Klager is advocaat. Op 11 augustus 1999 is door de Rechter-Commissaris in de Rechtbank te Roermond tegen [betrokkene 1] een gerechtelijk vooronderzoek ingesteld ter zake van - onder meer - vrouwenhandel. In het kader van dat onderzoek zijn getuigen gehoord en werd het gegevensverkeer van een aantal telefoonlijnen opgenomen. Klager was de raadsman van [betrokkene 1].

Op 17 februari 2000 heeft de Rechter-Commissaris tegen klager een gerechtelijk vooronderzoek ingesteld ter zake van vermoedelijke overtreding van art. 285a Sr. De verdenking tegen klager hield - kort samengevat - in dat hij, al dan niet tezamen met anderen of een ander, getuigen, kennelijk in de strafzaak tegen [betrokkene 1], had beïnvloed. Op 15 maart 2000 heeft de Officier van Justitie een nadere vordering tot gerechtelijk vooronderzoek gedaan strekkende tot uitbreiding van dat onderzoek ter zake van een bij art. 189 Sr strafbaar gesteld feit.

In het kader van de tegen [betrokkene 1] en klager lopende gerechtelijke vooronderzoeken is door de Rechter-Commissaris - in eerstgenoemd onderzoek met verlof van de Rechtbank op de voet van art. 110 (oud) Sv - op 23 maart 2000 doorzoeking ter inbeslagneming verricht op het kantooradres van klager. De Rechter-Commissaris was daarbij vergezeld van de President van de Rechtbank en de plaatsvervangend Deken van de Orde van Advocaten in het arrondissement Roermond.

Bij die doorzoeking zijn door de Rechter-Commissaris voorwerpen in beslag genomen waaronder videobanden, brieven en andere bescheiden. Tegen die inbeslagneming heeft klager op de voet van art. 552a Sv een bezwaarschrift ingediend, waarop de Rechtbank - na behandeling in raadkamer op 4 april 2000 - op 14 april 2000 de bestreden beschikking heeft gegeven.

Het middel klaagt dat de Rechtbank art. 6, derde lid, EVRM en art. 14, derde lid, IVBPR heeft geschonden op de grond dat klager bij de behandeling van het klaagschrift ten onrechte niet heeft kunnen beschikken over de op de zaak betrekking hebbende processtukken.

Bij de beoordeling van het middel stelt de Hoge Raad het volgende voorop. Voor wat de behandeling in raadkamer betreft schrijft het tweede lid van art. 23 Sv voor dat door de raadkamer onder meer de verdachte wordt gehoord. Ingevolge het vierde lid legt het openbaar ministerie aan de raadkamer de op de zaak betrekking hebbende stukken over, terwijl de verdachte en andere procesdeelnemers, evenals hun raadsman, bevoegd zijn van de inhoud van deze stukken kennis te nemen. Bij Wet van 10 mei 2000, Stb. 2000, 204 - dus na het tijdstip waarop de onderhavige zaak in de raadkamer van de Rechtbank is behandeld - is aan art. 23 Sv een vijfde lid toegevoegd dat luidt: "Het tweede tot en met het vierde lid zijn niet van toepassing, voorzover het belang van het onderzoek hierdoor ernstig wordt geschaad".

Bij zijn arrest van 23 juni 1998, NJ 1998, 837, heeft de Hoge Raad geoordeeld dat de in die - toen nog als wetsvoorstel aanhangige - bepaling vervatte regel ook heeft te gelden onder vigeur van art. 23 Sv zoals dat luidde voorafgaande aan de inwerkingtreding van genoemde wet; (dat zodanig geval zich voordoet zal de rechter uitdrukkelijk moeten vaststellen). Bedoeld oordeel van de Hoge Raad is weliswaar toegespitst op art. 23, tweede lid, Sv, maar het dient gelijkelijk te gelden voor het bepaalde in het vierde lid van dat artikel. Zo zal immers toepassing van het vierde lid van art. 23 (oud) Sv er niet toe mogen leiden dat een verdachte stukken kan inzien waarvan hem de kennisneming op de voet van het bepaalde in art. 30, tweede lid, Sv is onthouden.

Tenslotte verdient opmerking dat art. 23, vierde lid, Sv van zo wezenlijke betekenis is, dat niet-inacht-neming van die bepaling nietigheid van het gehouden onderzoek meebrengt.

Het klaagschrift houdt, voorzover hier van belang, in:

In de bestreden beschikking heeft de Rechtbank dienaangaande het volgende overwogen:

Tot de stukken van het geding behoort een beschikking, op 6 april 2000 gegeven door de Rechtbank op het bezwaarschrift van klager tegen een schriftelijke mededeling van 28 maart 2000 als bedoeld in art. 30, tweede lid, Sv van de Rechter-Commissaris tot onthouding aan hem van de kennisneming van processtukken. Bij die beschikking is dat bezwaar gegrond verklaard.

Die beschikking houdt het volgende in:

Hetgeen in de onderhavige beklagprocedure door de verdediging is aangevoerd - hiervoor onder 4.3.1 weergegeven kan - wat er zij van het beroep op het zogenoemde Lamy-arrest - bezwaarlijk anders worden verstaan dan als behelzende het verweer dat klager en zijn raadsman in strijd met het bepaalde in art. 23, vierde lid, Sv niet hebben kunnen kennisnemen van de op de zaak betrekking hebbende stukken waaruit van de gestelde verdenking zou kunnen blijken.

Nu, naar uit het vorenoverwogene volgt, de Rechtbank bij beschikking van 6 april 2000 - dus na de behandeling van het onderhavige klaagschrift, doch voordat de bestreden beschikking is gegeven - heeft beslist dat kennisneming van de stukken in de strafzaak tegen klager, in welk kader de doorzoeking en inbeslagneming die onderwerp zijn van de onderhavige procedure hebben plaatsgevonden, niet aan klager had mogen worden onthouden, had de Rechtbank, alvorens op het klaagschrift te beslissen, een nadere behandeling van het klaagschrift dienen te bepalen teneinde klager en diens raadsman in de gelegenheid te stellen zich naar aanleiding van de kennisneming van de op de zaak betrekking hebbende stukken uit te laten.

Het verzuim zulks te doen strijdt zozeer met beginselen van een behoorlijke procesorde dat de bestreden beschikking niet in stand kan blijven.

Hoewel de bestreden beschikking op grond van hetgeen hiervoor onder 4 is overwogen niet in stand kan blijven, geeft het tweede middel de Hoge Raad aanleiding tot de volgende beschouwingen.

Het middel komt met rechts- en motiveringsklachten op tegen de beslissing tot ongegrondverklaring van het klaagschrift, waarbij het in het bijzonder klaagt dat de Rechtbank de art. 98 en 113 Sv heeft geschonden.

De Rechtbank heeft de hier relevante, door de raadsman van klager gevoerde verweren in de bestreden beschikking als volgt samengevat en verworpen:

Het proces-verbaal van de behandeling van het klaagschrift in raadkamer houdt te dien aanzien het volgende in:

De Hoge Raad stelt voorop hetgeen hij heeft geoordeeld in zijn beschikking van 30 november 1999, LJN AA3805. Dat oordeel geldt onverkort na inwerkingtreding van de Wet van 27 mei 1999, Stb. 243 op 1 februari 2000, waarbij onder meer art. 110 Sv is gewijzigd in die zin dat daarin niet meer sprake is van "huiszoeking" maar van "doorzoeking".

Voorzover hier van belang, luidt genoemd oordeel als volgt.

Art. 98, tweede lid, Sv, welke bepaling ingevolge art. 113 (oud), tweede lid, Sv en het huidige art. 110, derde lid, Sv ook van toepassing is in geval van huiszoeking onderscheidenlijk doorzoeking ter inbeslagneming door de rechter-commissaris, moet aldus worden verstaan dat huiszoeking/doorzoeking ter inbeslagneming bij een advocaat, ook zonder diens toestemming, mag plaatsvinden wanneer zij is gericht op brieven en geschriften die voorwerp van het strafbare feit uitmaken of tot het begaan daarvan hebben gediend, nu dergelijke brieven en geschriften geen object zijn van de aan de advocaat toekomende bevoegdheid tot verschoning.

Voorts brengt de aard van de hier aan de orde zijnde bevoegdheid tot verschoning mee dat het oordeel omtrent de vraag of brieven of geschriften object van de bevoegdheid tot verschoning uitmaken in beginsel toekomt aan de advocaat als de tot verschoning bevoegde persoon. Wanneer deze zich op het standpunt stelt dat het gaat om brieven en geschriften die noch voorwerp van het strafbare feit uitmaken noch tot het begaan daarvan gediend hebben en waarvan kennisneming zou leiden tot schending van het beroepsgeheim, dient dit standpunt door de organen van politie en justitie te worden geëerbiedigd, tenzij redelijkerwijze geen twijfel erover kan bestaan dat dit standpunt onjuist is.

Het verschoningsrecht van de advocaat is echter in zoverre niet absoluut dat zich zeer uitzonderlijke omstandigheden laten denken waarin het belang dat de waarheid aan het licht komt - ook ten aanzien van datgene waarvan de wetenschap hem als zodanig is toevertrouwd - moet prevaleren boven het verschoningsrecht (vgl. HR 1 maart 1985, NJ 1986, 173; HR 14 oktober 1986, NJ 1987, 490).

Dit brengt mee dat, waar doorzoeking ter inbeslagneming bij een advocaat zonder diens toestemming reeds kan plaatsvinden als het gaat om brieven en geschriften die voorwerp van het strafbare feit uitmaken of tot het begaan daarvan hebben gediend, die toestemming in geval van zeer uitzonderlijke omstandigheden evenmin nodig is als de doorzoeking ter inbeslagneming een verdere strekking heeft, en is gericht op brieven en geschriften die kunnen dienen om de waarheid aan het licht te brengen.

In een dergelijk uitzonderlijk geval dient de doorzoeking door de rechter-commissaris te geschieden en is het niet aan de verschoningsgerechtigde advocaat om te bepalen of, en zo ja welke stukken onder zijn verschoningsrecht vallen.

Het oordeel of in een zodanig geval bepaalde brieven of geschriften redelijkerwijs in een zodanig direct verband staan met de desbetreffende feiten dat zij kunnen dienen om de waarheid aan het licht te brengen, komt dan in eerste instantie toe aan de rechter-commissaris, bij voorkeur in gezamenlijk overleg met de deken van de Orde van Advocaten in het desbetreffende arrondissement of diens vervanger.

Het oordeel van de rechter-commissaris kan worden aangevochten in een beklagprocedure als de onderhavige dan wel ter gelegenheid van het onderzoek ter terechtzitting in de strafzaak zelf. De beantwoording van de vraag welke omstandigheden als zeer uitzonderlijk moeten worden aangemerkt laat zich niet in een algemene regel samenvatten. De enkele omstandigheid dat een advocaat als verdachte wordt aangemerkt is in ieder geval niet toereikend om zijn verschoningsrecht te doorbreken (vgl. HR 10 oktober 1950, NJ 1951, 356). Dat kan anders zijn bij verdenking van een ernstig strafbaar feit, zoals het vormen van een crimineel samenwerkingsverband van een advocaat met bepaalde cliënten. Dan zal het belang van die cliënten dat zij ervan moeten kunnen uitgaan dat de advocaat geheim houdt hetgeen zij hem in die criminele aangelegenheid hebben toevertrouwd moeten wijken voor het belang dat de waarheid aan het licht komt. In een dergelijk geval dienen het verschoningsrecht en de daarmee samenhangende beperkingen van de uitoefening van de beslag- en doorzoekingsbevoegdheden te wijken voor het belang van de strafvordering, zij het dat ook dan de inbreuk op het verschoningsrecht niet verder mag gaan dan strikt nodig is voor het aan het licht brengen van de waarheid van het desbetreffende feit, waarbij zorg moet worden betracht om te voorkomen dat de belangen van andere cliënten van de advocaat dan de cliënten die betrokken zijn bij de strafbare feiten waarvan de advocaat wordt verdacht, onevenredig zouden worden getroffen.

De Rechtbank heeft - zij het in een overweging ten overvloede - gemotiveerd uiteengezet dat en waarom zij van oordeel is dat hier sprake is van zeer uitzonderlijke omstandigheden als hiervoor onder 5.4.3 bedoeld, op grond waarvan het belang dat de waarheid aan het licht komt - ook ten aanzien van datgene waarvan de wetenschap klager als zodanig is toevertrouwd - dient te prevaleren boven het verschoningsrecht.

Het oordeel van de Rechtbank komt daarop neer dat tegen de klager de verdenking was gerezen dat hij in bewuste samenwerking met zijn cliënt in diens strafzaak kort gezegd getuigen heeft beïnvloed en/of heeft getracht te beïnvloeden en dat daardoor art. 285a in verbinding met art. 47 Sr is overtreden, welk eerstgenoemd artikel strekt tot het scheppen van waarborgen om tot waarheidsvinding in een strafprocedure te komen. Het oordeel dat bij een zodanige verdenking als hier door de Rechtbank aangenomen sprake is van een zeer uitzonderlijke omstandigheid als hiervoor bedoeld, geeft geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting.

In de bestreden beschikking heeft de Rechtbank voorts als haar oordeel tot uitdrukking gebracht dat in geval van een dergelijke zeer uitzonderlijke omstandigheid de beantwoording van de vraag of bepaalde brieven of geschriften in een zodanig direct verband staan met het aan de doorzoeking ten grondslag liggende strafbare feit, dat zij kunnen dienen om de waarheid aan de dag te brengen uiteindelijk toekomt aan de rechter-commissaris en dat dienaangaande het door de deken van de plaatselijke Orde van Advocaten of diens vervanger ingenomen standpunt niet doorslaggevend is. Dat oordeel geeft geen blijk van miskenning van de hiervoor onder 5.4.3 bedoelde maatstaf.

Hetgeen hiervoor onder 4 is overwogen brengt mee dat de bestreden beschikking, voorzover aan het oordeel van de Hoge Raad onderworpen, niet in stand kan blijven en als volgt moet worden beslist.

De Hoge Raad:

Vernietigt de bestreden beschikking voorzover aan zijn oordeel onderworpen;

Wijst de zaak terug naar de Rechtbank te Roermond opdat de zaak in zoverre op het bestaande klaagschrift opnieuw wordt berecht en afgedaan.

Deze beschikking is gegeven door de vice-president C.J.G. Bleichrodt als voorzitter, en de raadsheren F.H. Koster, A.M.J. van Buchem-Spapens, A.J.A. van Dorst en E.J. Numann, in bijzijn van de griffier S.P. Bakker, in raadkamer en uitgesproken ter openbare terechtzitting van 18 juni 2002.

Mr. E.J. Numann is buiten staat dit arrest te ondertekenen.