4.9 Het recht van eenieder om een gezin te stichten

Kortom, nu moet de overeenkomst worden besproken tussen twee wensouders en een vrouw die bereid is, uit altruïstische overwegingen, mee te werken aan het vervullen van de kinderwens van deze twee ouders. Alleen deze volzin roept bij velen al de vraag op of de kinderwens, als deze mensen niet op de ‘natuurlijke’ wijze, eventueel zelfs met KI, kinderen kunnen krijgen, legitiem is. Voor de simpele beantwoording van deze vraag is een verwijzing naar art. 12 EVRM zinvol, op grond waarvan ieder mens het recht heeft een gezin te stichten. In het kader van dit hier beschreven recht wordt geen onderscheid gemaakt in de samenlevingsvorm van de betreffende persoon: geen huwelijk, geregistreerd partnerschap of andere samenlevingsvormen, of zelfs het alleen zijn van deze rechthebbende.

Het recht om een gezin te stichten is intrinsiek gelijk aan het recht om voor zich nakomelingschap te krijgen en het recht (en de plicht) om daarvoor ook te zorgen.

Een oud adagium luidt: ‘Het gezin is de hoeksteen van de samenleving’. Niet alleen is het gezin de kleinste georganiseerde cel in het complexe orgaan van de samenleving, het is ook de enige mogelijkheid om het voortbestaan van de samenleving te garanderen. Zonder de geboorte van kinderen verdwijnt uiteindelijk een samenleving.

Dit belang wordt duidelijk uitgesproken in de ‘Convention on the rights of the child’ van 20 november 1989 en voor Nederland als Internationaal Verdrag inzake de rechten van het kind (IVRK, Trb\. 1990, 170) in werking getreden op 8 maart 1995. In de zesde overweging in de preambule valt te lezen: ‘Recognizing that the child, for the full and harmonious development of his or her personality should grow up in a family environment, in a atmosphere of happiness, love and understanding’, terwijl in een eerdere overweging in dezelfde preambule staat: ‘Convinced that the family, as the fundamental group of society and the natural environment for the growth and well-being of all his members and particularly children’ om nog eens het belang van het gezin voor het kind, de andere leden van het gezin en de maatschappij als totaal duidelijk te maken. Onmiskenbaar in deze verklaring is dat het doel tweeledig is, namelijk dat het kind een gelukkige jeugd moge hebben ter wille van zichzelf en van de maatschappij. Niet voor niets maken landen met een geïnverteerde bevolkingsaanwas zich ernstig zorgen. Een andere aanwijzing voor het belang van het gezin is te vinden in de laatste volzin van art. 16 UVRM: ‘Het gezin is de natuurlijke en fundamentele groepseenheid van de maatschappij en heeft recht op bescherming door de maatschappij en de staat’. Ook de eerste volzin in dit artikel is zeer belangrijk: ‘Zonder enige beperking op grond van ras, nationaliteit of godsdienst, hebben mannen en vrouwen van huwbare leeftijd het recht te huwen en een gezin te stichten’. Gecombineerd met de eerste bijzin van art. 2 van dezelfde verklaring: ‘zonder enig onderscheid van welke aard ook, zoals ras, kleur, geslacht, taal, godsdienst, politieke of andere overtuiging (…)’, leidt dit tot de volgende conclusie: mannen en vrouwen hebben het recht om met elkaar te huwen (of een daarmee te vergelijken relatie, zoals het geregistreerd partnerschap, aan te gaan). Er staat niet dat mannen met vrouwen moeten huwen. Naast het recht om te huwen en niet volgend uit dit recht, hebben mannen en vrouwen van huwbare leeftijd, gezamenlijk of alleen, het recht om een gezin te stichten. Ook art. 12 EVRM beschrijft deze beide rechten.

In de klinische analyse hoe het menselijk leven tot stand komt, is niet over het gezin gesproken. Het betrof hier slechts een van rechtswege ontstaan ouderschap. Het belang van het gezin voor de samenleving is, dat dit kind door zijn ouders opgevoed wordt in een bescherm(en)de en liefdevolle omgeving tot een volwaardige en waardevolle nieuwe lidmaat van de maatschappij. In de loop der eeuwen is de betekenis van het woord ‘gezin’ aan talrijke veranderingen onderhevig geweest. Vaak hebben de leefomstandigheden van de mensen de grootte van hun ‘gezin’ bepaald. Hier wordt niet alleen op het kindertal gedoeld, maar ook op alle andere personen die tot het gezin werden gerekend. In het oude kerngezin waren de ouders, ook als grootouders, tot hun dood hiervan een onlosmakelijk bestanddeel. In de moderne tijd gingen de gezinnen zich beperken tot een man en een vrouw, die aanvankelijk een huwelijk sloten en later ook een andere samenlevingsvorm konden kiezen, en hun kinderen. Ondanks het feit dat in Boek 1 BW zeventien keer over het gezin of gezinsverband wordt geschreven, wordt dit begrip nergens nader gedefinieerd. Met name Nuytinck en Grapperhaus4 spreken niet alleen daarover hun verwondering uit, maar ook over het feit dat eveneens in de internationale regelgeving geen eenduidigheid bestaat over wat onder een gezin moet worden verstaan. In 1996 is door de toenmalige Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport,5 in aansluiting op de definitie die het Nationaal Comité voor het jaar van het Gezin heeft vastgesteld, een notitie uitgebracht waarin het gezin wordt omschreven als ‘elk leefverband van één of meer volwassenen die verantwoordelijkheid dragen voor de verzorging en opvoeding van één of meer kinderen’. Evenals in de preambule van het IVRK, het EVRM, de UVRM en het IVBPR wordt ook in deze notitie niet duidelijk gemaakt wie deze ‘één of meer volwassenen’ kunnen zijn. Zowel het oude kerngezin alsook de commune kunnen onder deze definitie worden begrepen, ware het niet dat de staatssecretaris ter verduidelijking wel stelt dat het gezin een affectieve, juridische, sociaaleconomische en consumptieve eenheid vormt (accentuering PK).6