HR, 31-10-2000, nr. 01991/99

In de rechtspraak van de Hoge Raad zijn gevallen aan te

wijzen waarin de rechter een Meer- en Vaartgat in de

bewijsvoering niet heeft gedicht terwijl dat toch in cassatie

geen gevolgen had. Het gaat dan om zaken waarin de door de

verdediging gesuggereerde andere mogelijkheid door de Hoge Raad

zo onwaarschijnlijk is geoordeeld dat de rechter die

mogelijkheid onbesproken heeft mogen laten. Ik geef enige

voorbeelden.

Als eerste geval noem ik de zaak waarin iemand werd verdacht van

doorrijden na ongeval en als verweer onder meer voerde dat de

fiets van de aangeredene mogelijkerwijs reeds vóór de aanrijding

beschadigd was. De aangereden vrouw had verklaard dat zij een

duw tegen haar fiets voelde, een tik hoorde en dat haar fiets

was beschadigd. Het verband tussen de aanrijding en de (lichte)

schade aan de fiets bleek niet rechtstreeks uit de

bewijsmiddelen, maar de Hoge Raad (HR NJ 1987, 916) oordeelde

aldus:

Het hof heeft, gelet op de inhoud der gebezigde bewijsmiddelen, in onderling verband beschouwd, de

onder 5 weergegeven namens de verdachte voorgedragen veronderstelling dat de schade aan de fiets door

een andere oorzaak dan de aanrijding zou zijn ontstaan, welke veronderstelling haar weerlegging vindt in de

met redenen omklede bewezenverklaring, als zo onwaarschijnlijk kunnen aanmerken dat het deze bij de

bewijsvoering zonder nadere motivering terzijde mocht stellen.

In HR NJ 1988, 756 was verdachte veroordeeld voor het

bemachtigen en doden van wild, een konijn, zonder jachtakte.

Verdachte had betoogd dat hij en zijn medeverdachte een dood

konijn hadden gevonden in een strik en hadden meegenomen.

Verbalisanten hadden gezien dat de verdachten, bekend als

wildstropers, zoekend het terrein hadden afgelopen. De Hoge Raad

overwoog:

Het in het eerste middel aangevoerde vermag daaraan niet af te doen omdat de bewijsmiddelen weliswaar

de mogelijkheid dat de verdachte en zijn mededader niets met de betreffende strikken te maken hadden

niet uitsluiten, maar de Rb. die mogelijkheid, gelet op de inhoud der gebezigde bewijsmiddelen in onderling

verband beschouwd, als zo onwaarschijnlijk heeft kunnen aanmerken, dat zij deze bij de bewijsvoering

zonder meer terzijde mocht stellen.

In HR NJ 1995, 200 was verdachte veroordeeld voor het vals invullen van een aanvraag voor een uitkering ingevolge de Werkloosheidswet. Verdachte had de stelling opgeworpen dat hij

het formulier samen met een vertegenwoordiger van het Sociaal Fonds Bouwnijverheid en daarom, kort gezegd, niet opzettelijk vals had ingevuld. Dat het gerechtshof deze mogelijkheid niet expliciet had verworpen baatte verdachte niet. De Hoge Raad

overwoog aldus:

Dit behoeft evenwel niet tot cassatie te leiden omdat het Hof het aldus telastegelegde heeft kunnen bewezen verklaren. Daaraan doet het door de verdachte aangevoerde () niet af omdat - naar het kennelijk oordeel van het Hof - de desbetreffende vraag op het onderhavige aanvraagformulier geen enkel aanknopingspunt biedt voor twijfel of bepaalde inkomsten niet behoefden te worden aangegeven, en niet is gesteld of

aannemelijk geworden dat de verdachte deze vraag ontkennend heeft beantwoord na overleg hieromtrent met of op advies van de door hem genoemde Van der Laan, met wie de verdachte - naar hij heeft gesteld - het formulier heeft ingevuld. Het Hof heeft derhalve de verklaring van de verdachte "Ik meende dat ik de inkomsten uit het raadslidmaatschap niet hoefde aan te geven" kennelijk zo onwaarschijnlijk geoordeeld - gelijk het kon doen - dat het deze terzijde heeft gesteld en kon stellen.

In HR NJ 1999, 152 was verdachte veroordeeld voor het in zijn woning aanwezig hebben van stroomstootwapens. Als verweer was gevoerd dat deze wapens niet in zijn woning lagen toen hij zijn woning verliet en dat deze wapens waarschijnlijk van Brian waren, een jongen die regelmatig bij requirant thuis kwam.

Voorts was gesteld dat de achterdeur van verdachtes woning open was. Dat verweer was niet expliciet weerlegd, maar dat verzuim hoefde naar het oordeel van de Hoge Raad niet tot cassatie te leiden:

Het Hof heeft die gestelde toedracht kennelijk hoogst onwaarschijnlijk geacht. Dat oordeel is, nu het aangevoerde niet meer inhoudt dan de enkele, niet nader gespecificeerde bewering dat de stroomstootwapens waarschijnlijk door een zekere Brian in de woning van de verdachte zijn achtergelaten, ook zonder nadere motivering niet onbegrijpelijk.1

De eerste categorie van gevallen kenmerkt zich door de grote onwaarschijnlijkheid van de door de verdediging geschetste gang van zaken. Daarom hoeft de rechter aan een verweer dat wijst op een andere, hoogst onwaarschijnlijke toedracht, geen acht te

slaan.

Een tweede categorie van gevallen wordt gekenmerkt door

expliciete weerleggingen van door de verdediging geopperde

alternatieven, welke weerleggingen in betrekkelijk zwakke

bewoordingen zijn verpakt. Ik geef weer enige voorbeelden.

In HR NJ 1989, 866 was verdachte veroordeeld voor het rijden met

een te hoog bloedalcoholgehalte. Verdachte had aangevoerd dat

een ander zich voor hem had uitgegeven. Verdachte had in eerste

aanleg en in appel tegenstrijdige verklaringen afgelegd. Het hof

had overwogen:

Hetgeen verdachte ter terechtzitting in hoger beroep heeft verklaard omtrent de uitslag van het

bloedonderzoek is in strijd met hetgeen verdachte hieromtrent ter terechtzitting in eerste instantie heeft verklaard, terwijl de verklaring van de verdachte dat hij niet weet wie dan wel in zijn auto heeft gereden dermate onwaarschijnlijk is dat het hof de verklaring van de verdachte in hoger beroep als kennelijk leugenachtig beschouwt en tot het bewijs van het ten laste gelegde doet meewerken, nu deze leugenachtige verklaring kennelijk door verdachte is afgelegd met het doel de waarheid te bemantelen dat hijzelf de bestuurder van het motorrijtuig was op het bedoelde tijdstip.

De Hoge Raad oordeelde deze verwerping voldoende:

In de hiervoren onder 4.3 weergegeven overweging ligt als 's hofs oordeel besloten dat de door de raadsman aangevoerde omstandigheid dat een ander, die zich voor de verdachte heeft uitgegeven, het ten laste gelegde heeft gepleegd, niet aannemelijk is geworden. Aldus heeft het hof het verweer verworpen op een grond welke die beslissing kan dragen. Anders dan het middel betoogt was het hof tot nadere motivering niet gehouden.

Vervolgens vernietigde de Hoge Raad toch omdat de leugenachtigheid van de verklaring van verdachte in hoger beroep niet bleek uit de inhoud van een gebezigd bewijsmiddel.

In deze zaak is mijns inziens opvallend dat de Hoge Raad spreekt van “niet aannemelijk geworden” in verband met een principaal bewijsthema als de ontkenning van het daderschap, terwijl het gerechtshof zich veel krasser had uitgedrukt. Het hof had daartoe in zijn bewijsvoering gewezen op tegenstrijdigheden in de verklaringen van verdachte en daarom geen geloof gehecht aan verdachtes ontkenning van het daderschap. Dat het hof daarbovenop nog meende die beslissing aan te moeten dikken door zelfs van een leugenachtige verklaring te spreken doet hier niet ter zake. Van belang is dat het hof uitdrukkelijk heeft aangegeven waaróm het aan verdachtes alternatief geen geloof hechtte.

In HR NJ 1991, 172 was verdachte ook veroordeeld voor het rijden

onder invloed. Verdachte had een beroep gedaan op een zgn.

nadronk, die hij thuis had genoten. Het hof had die mogelijkheid

verworpen omdat zij “niet aannemelijk” was geworden. De Hoge

Raad achtte deze verwerping niet onbegrijpelijk. In de conclusie

van mijn ambtgenoot Fokkens lees ik dat uit de bewijsmiddelen

bleek dat tussen het vertrek van verdachte uit het café en het

afnemen van het bloed minder dan een uur heeft gelegen. Het

bloedalcoholgehalte was volgens de bwezenverklaring 2,32. Mede

gelet op de zeer korte tijd dat verzoeker thuis kan zijn geweest

voor de politie kwam en het zeer hoge alcoholgehalte kon het

hof, aldus de conclusie, op grond van de bewijsmiddelen het ten

laste gelegde bewezen achten.

In beide hier genoteerde gevallen had het hof feiten en

omstandigheden vastgesteld die de door verdachte geschetste

toedracht - in mijn ogen - erg onwaarschijnlijk deden zijn. De

kwalifikatie als “niet aannemelijk” is erg zwak gelet op deze

vaststellingen. De materiële overtuigingskracht van de in de

bewijsvoering besloten argumenten tegen de ontsnappingspoging

van de verdachte oversteeg naar mijn mening in beduidende mate

het niveau van slechts “niet aannemelijk”.

De derde categorie gevallen kenmerkt zich door het

bestaan van een ongevuld Meer- en Vaartgat, dat voor de Hoge

Raad aanleiding is om te casseren. De vraag is bij mij gerezen

of een overweging van de feitenrechter, dat het door de

verdediging gestelde niet aannemelijk is geworden, deze zaken

zou hebben kunnen redden.

In HR NJ 1980, 342 was verdachte veroordeeld voor opzettelijk

aanwezig hebben, in de dakgoot, van heroïne. Op zijn betoog dat

zijn kamergenote evengoed in aanmerking kwam als degene die de

heroïne in de dakgoot had verborgen had het hof niet geantwoord.

De Hoge Raad casseerde omdat de met de bewezenverklaring onverenigbare mogelijkheid

Ik ben van oordeel dat deze laatste uitspraak van de Hoge

Raad de toon behoort te zetten in Meer- en Vaartsituaties. Als

een door de verdediging geopperde mogelijkheid hoogst

onwaarschijnlijk is kan de rechter daaraan voorbijgaan. Als die

mogelijkheid door de rechter minder onwaarschijnlijk wordt

geacht dan “hoogst onwaarschijnlijk” verdient het verweer

afzonderlijke aandacht. Dan zal de rechter op het verweer een

gemotiveerde beslissing moeten geven. Hoever de rechter daarbij

moet gaan hangt onder meer af van de mate van pertinentie van de

ontkenning van de verdachte en van de door de verdachte

aangegeven verificatiemogelijkheden.

In de onderhavige zaak heeft verzoeker steeds ontkend. De

advocaat heeft aangevoerd dat een ander de vrouw van verzoeker

moet hebben doodgestoken toen verzoeker buiten een luchtje

schepte. De verdediging heeft gesuggereerd dat er sprake was van

erewraak door een verwant. De verdediging heeft ook één voor één

de knelpunten in haar redenering nagelopen en die knelpunten

gerelativeerd. Ik vind in de bewijsconstructie geen

aanknopingspunt voor het standpunt van het gerechtshof dat die

door de verdediging aangeboden mogelijkheid niet aannemelijk is.

Er blijkt niet dat het hof - anders dan de rechtbank, die wél

uitgebreid in de bewijsvoering doet blijken waarom de resultaten

van het technisch onderzoek de versie van verzoeker

logenstraffen - die optie heeft onderzocht of de moeite heeft

gedaan te motiveren waarom die optie onwaarschijnlijk is.

Een gemotiveerde beslissing ontbreekt en daarom is naar mijn

mening de bewezenverklaring onvoldoende met redenen

omkleed.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van het bestreden

arrest en tot verwijzing van de strafzaak naar een aangrenzend

hof ter berechting en verdere afdoening.