HR, 20-12-2002, nr. R01/081HR

Deze zaak betreft een vervolg op HR 24 november 2000, NJ 2001, 376 m.nt. PJB. Voor een beschrijving van het materiële geschil tussen partijen kan kortheidshalve worden verwezen naar dat arrest en de daarbij behorende conclusies van de plv. P-G Mok inzake het eerdere cassatieberoep van thans eisers tot cassatie, [eiser] c.s., onder nr. R99/035HR en het gelijktijdige cassatieberoep van thans verweerder in cassatie, het Land, onder nr. R99/040HR. Voorzover in de onderhavige zaak nog van belang, ging het om het volgende1..

Artikel 5 van de Staatsregeling van de Nederlandse Antillen draagt de regeling van de toelating en uitzetting van Nederlanders als bedoeld in artikel 3, lid 1 aanhef en onder f, van het Statuut, op aan de wetgever. Hieraan is uitvoering gegeven in de Landsverordening houdende regeling van de toelating tot en uitzetting uit de Nederlandse Antillen (LTU) van 24 april 1962 (P.B. 1966, 17, zoals gewijzigd, laatstelijk P.B. 1997, 237).

Bij inleidend verzoekschrift op verkorte termijn van 5 november 1997 hebben [eiser] c.s. het Gerecht in eerste aanleg, zittingsplaats Curaçao, verzocht - na wijziging van eis - voor recht te verklaren dat artikel 1 LTU een ontoelaatbaar discriminatoir onderscheid maakt tussen in de Nederlandse Antillen geboren Nederlanders (en daarmee gelijkgestelden) enerzijds en andere Nederlanders anderzijds en dat bedoeld artikel derhalve op dit punt onverbindend is jegens hen, althans jegens eisers [appellant 2] en/of [appellante 1].

[Eiser] c.s. hebben zich - kort samengevat - op het standpunt gesteld dat de 'andere Nederlanders' ten onrechte worden achtergesteld ten opzichte van Antillianen en hebben daarbij toen, met inachtneming van het bepaalde in de artikelen 3-5 LTU, in het bijzonder aandacht gevraagd voor de volgende drie subgroepen:

Het Land heeft verzocht [eiser] c.s. niet-ontvankelijk te verklaren dan wel het verzoek af te wijzen.

Bij vonnis van 16 maart 1998 heeft het Gerecht in eerste aanleg de vordering van [appellant 2] en [appellante 1] afgewezen en de overige verzoekers niet-ontvankelijk verklaard.

Van dit vonnis zijn [eiser] c.s. in hoger beroep gekomen. Bij vonnis van 24 november 1998 heeft het Gemeenschappelijk Hof van Justitie van de Nederlandse Antillen en Aruba het bestreden vonnis vernietigd en voor recht verklaard:

In zijn vonnis heeft het Gemeenschappelijk Hof in rechtsoverweging 3.4 (slot) vastgesteld dat door het grote aantal appellanten aannemelijk was dat elk van de door [eiser] c.s. genoemde subgroepen in de onderhavige procedure vertegenwoordigd was. Vervolgens heeft het hof in rechtsoverweging 3.9 van dit vonnis geoordeeld als volgt:

Het Gemeenschappelijk Hof heeft daarop geoordeeld dat het in de LTU gemaakte onderscheid tussen Antillianen en 'andere Nederlanders' in zijn algemeenheid géén verboden discriminatie oplevert als bedoeld in het IVBPR, het Internationaal verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten (IVESC) en het EVRM (rov. 3.11-3.20). Volgens het hof was evenwel niet uitgesloten dat ten aanzien van bepaalde subgroepen van de 'andere Nederlanders', wegens bijzondere omstandigheden waarin zij verkeren, moest worden gezegd dat de proportionaliteit tussen doel en middelen wel ontbrak (rov. 3.23). Na een uitvoerige bestudering van de diverse subgroepen van 'andere Nederlanders' (rov. 3.25-3.39) kwam het Gemeenschappelijk Hof tot de slotsom dat de grieven van [eiser] c.s. deels slaagden:

Beide partijen zijn van dit vonnis in cassatie gekomen. In zijn eerdergenoemd arrest heeft de Hoge Raad deze cassatieberoepen - achtereenvolgens - in één uitspraak behandeld. In de zaak R99/035 heeft de Hoge Raad het beroep van [eiser] c.s. verworpen. In de zaak R99/040 is het bestreden vonnis vernietigd en het geding naar het Gemeenschappelijk Hof verwezen ter verdere behandeling en beslissing.

Naar het oordeel van de Hoge Raad had het Land terecht geklaagd (onderdelen 1 en 2) dat het Gemeenschappelijk Hof met zijn oordeel in rechtsoverweging 3.4 het beroep van het Land op niet-ontvankelijkheid had verworpen op grond van een ontoereikende motivering, nu met uitzondering van die van partij [appellante 1] de noodzakelijke specifieke gegevens ontbraken die nodig zijn om vast te stellen dat [eiser] c.s. tot één van de subgroepen behoren (rov. 5.2).

De klacht van het Land (onderdeel 3), dat het hof in de rechtsoverwegingen 3.29-3.31 van zijn vonnis de inhoud van artikel 1 LTU had gewijzigd en daarmee is getreden in hetgeen is voorbehouden aan de wetgever, heeft de Hoge Raad afgewezen (rov. 5.3). De aangevallen overwegingen en het dictum van het hof moeten naar het oordeel van de Hoge Raad aldus worden verstaan dat het hof de vordering van [eiser] c.s. voorzover deze is ingesteld door degenen die door het hof in zijn overwegingen en dictum zijn aangeduid, heeft toegewezen in dier voege dat het ten aanzien van hen de bepalingen van de LTU die naar het oordeel van het hof verdragsrechtelijk verboden discriminatie opleveren, buiten toepassing heeft gelaten. Aldus oordelend is het hof volgens de Hoge Raad binnen de grenzen van zijn rechterlijke taak gebleven en heeft het voorzien in de gevraagde effectieve rechtsbescherming overeenkomstig de, ook voor het Land klaarblijkelijk duidelijke, strekking van de vordering.

In rechtsoverweging 3.36 van zijn vonnis had het Gemeenschappelijk Hof geoordeeld dat voor een persoon die als Nederlander langer dan tien jaar legaal in de Nederlandse Antillen heeft gewoond de Nederlandse Antillen geldt als "the territory of the State of which he is a national" (art. 3, tweede lid, Protocol nr. 4 EVRM) onderscheidenlijk als "his own country" (art. 12, vierde lid, IVBPR)2.. De daartegen gerichte onderdelen 4 en 5 heeft de Hoge Raad in rechtsoverweging 5.4 als volgt afgewezen:

Ten slotte heeft de Hoge Raad bij de bespreking van de klacht van het Land dat het Gemeenschappelijk Hof zijn in het dictum neergelegde beslissing in de vorm van verklaringen voor recht had gesteld in te algemene bewoordingen (onderdeel 7), overwogen dat - naar volgde uit de gegrondheid van de onderdelen 1 en 2 - het hof had verzuimd in het dictum van zijn vonnis met voldoende nauwkeurigheid aan te geven ten opzichte van wie het gevorderde (gedeeltelijk) wordt toe- dan wel afgewezen.

Na verwijzing hebben [eiser] c.s. een conclusie na cassatie genomen en het Land gelijktijdig een memorie na cassatie.

[Eiser] c.s. hebben in hun conclusie allereerst betoogd dat de onnauwkeurigheid, waar de Hoge Raad op doelt, door het Gemeenschappelijk Hof op eenvoudige wijze kon worden weggenomen door de verwijzing naar rechtsoverweging 3.38 uit het dictum van zijn eerste vonnis te verwijderen (onder 1-5). Vervolgens hebben [eiser] c.s. ten behoeve van de eisers [appellant 2] en [appellante 1] bewijsstukken overgelegd, waaruit hun subgroep zou blijken, en hebben zij nog twee eisers aangeduid, te weten [appellant 3] en [appellant 4] (onder 6-7). Ten slotte hebben [eiser] c.s. opgemerkt dat er sprake is van een "kennelijke misvatting" in rechtsoverweging 4.2 van het arrest van de Hoge Raad. In deze rechtsoverweging heeft de Hoge Raad in de zaak R99/035 onderdeel B van hun eerste middel, dat was gericht tegen rechtsoverweging 3.9 van het vonnis, verworpen op de gronden vermeld in de punten 3.2.2.1-3.2.4.5 van de conclusie van plv. P-G Mok. [Eiser] c.s. hebben uitvoerig betoogd (onder 8-12) dat aldaar werd miskend - kort gezegd - dat de federale staatsvorm van het Koninkrijk der Nederlanden, in samenhang met artikel 50 IVBPR3., met zich brengt dat, in tegenstelling tot hetgeen de plv. P-G Mok t.a.p. betoogt, artikel 19 onder a en/of c van het Verdrag van Wenen inzake het verdragenrecht4. de door het Koninkrijk - bij de bepalingen in artikel 12 leden 1, 2 en 4 IVBPR - gemaakte voorbehouden niet toestaat. Volgens [eiser] c.s. is het IVBPR om die reden dan ook integraal en gelijkelijk van toepassing op alle Nederlanders, ongeacht in welk deel van de federatie zij zijn geboren.

Bij vonnis van 24 april 2001 heeft het Gemeenschappelijk Hof, rechtdoende na cassatie, het vonnis waarvan beroep vernietigd en heeft het - samengevat - de gevraagde verklaring voor recht op de vordering van appellante [appellante 1] afgegeven, de vorderingen van appellanten [appellant 2], [appellant 3] en [appellant 4] afgewezen en de overige appellanten in hun vordering niet-ontvankelijk verklaard.

Ten overvloede heeft het hof nog opgemerkt (rov. 3.12) dat de toelating van Nederlanders waarop de LTU van toepassing is naar verwachting op korte termijn zou worden versoepeld en dat de regering doende was maatregelen te treffen ter verwezenlijking van de toelating van rechtswege van Arubaanse en Europese Nederlanders tot de Nederlandse Antillen5..

[Eiser] c.s. hebben tijdig6. beroep in cassatie ingesteld. Het Land heeft geconcludeerd tot verwerping van het beroep. Partijen hebben hun standpunten schriftelijk doen toelichten, waarna [eiser] c.s. hebben gerepliceerd en het Land heeft gedupliceerd.

Het cassatiemiddel richt een rechtsklacht en een (subsidiaire) motiveringsklacht tegen rechtsoverweging 3.1 van het thans bestreden vonnis, waarin het Gemeenschappelijk Hof bij de verdere beoordeling van het hoger beroep heeft vooropgesteld dat het de zaak op het appel van [eiser] c.s. nader diende te beoordelen op de door de Hoge Raad aangegeven punten.

De rechtsklacht keert zich in het bijzonder tegen het oordeel van het hof in de tweede volzin, waar het hof als volgt heeft geoordeeld:

Volgens het middel geeft het Gemeenschappelijk Hof hier blijk van een onjuiste rechtsopvatting over wat in het geding na cassatie nog wel en wat niet meer, al dan niet voor de eerste keer, aan de orde mag worden gesteld. Betoogd wordt dat het hof "specifiek" heeft miskend dat rechtsregels van openbare orde niet alleen na verwijzing alsnog aan de orde mogen worden gesteld, maar dat de rechtsgronden daaruit voortvloeiende, overeenkomstig het bepaalde in artikel 52 RvNA, door het hof zelf hadden behoren te zijn aangevuld.

Een dergelijke regel, aldus de nadere toelichting (onder II en III, blz. 6-42), is - samengevat - de regel dat het Koninkrijk der Nederlanden in het licht van het bepaalde in het Statuut staatsrechtelijk en volkenrechtelijk dient te worden aangemerkt als een 'federatie' als bedoeld in artikel 50 IVBPR7..

Volgens de motiveringsklacht is door het buiten beschouwing laten van de door [eiser] c.s. in het geding na cassatie voor het eerst aangehaalde rechtsregels van openbare orde, het bestreden vonnis in zijn geheel onbegrijpelijk, althans onvoldoende gemotiveerd, en is ook het dictum onjuist c.q. onvolledig.

Het cassatiemiddel stelt allereerst de omvang van de taak van het Gemeenschappelijk Hof aan de orde na vernietiging en verwijzing door de Hoge Raad. Nu voor de procedure na verwijzing in het Antilliaanse procesrecht niet een uitdrukkelijke regeling is opgenomen8., kunnen de ter zake in het Nederlandse recht geldende regels, voorzover de aard van de Antilliaanse procedure niet tot afwijking daarvan noopt, als uitgangspunt dienen voor de beoordeling van het middel9..

Artikel 424 Rv. dat wat betreft de nummering en de inhoud ongewijzigd in het huidige Nederlandse Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering is opgenomen, bepaalt dat de rechter naar wie het geding is verwezen (de verwijzingsrechter) de behandeling daarvan voortzet en beslist met inachtneming van de uitspraak van de Hoge Raad10..

Artikel 424 Rv. geeft niet aan welk onderzoek door de verwijzingsrechter moet worden verricht en welke grenzen aan dat onderzoek zijn gesteld. Deze vragen zijn door rechtspraak en literatuur nader ingevuld11..

Zo is de verwijzingsrechter bij het beslissen op de punten die na verwijzing nog openliggen, gebonden aan de in cassatie niet of tevergeefs bestreden beslissingen in de vernietigde uitspraak12.. De in cassatie niet bestreden beslissingen hebben kracht van gewijsde gekregen en kunnen daarom niet opnieuw worden bestreden13.. De in cassatie tevergeefs bestreden beslissingen worden onaantastbaar door het casserende arrest en zijn daarna dan ook onherroepelijk beslecht14.. Een hernieuwde beoordeling levert een overschrijding van de door de Hoge Raad in de vernietigingsuitspraak getrokken grenzen op15..

De verwijzingsrechter is ook gebonden aan de uitleg die de Hoge Raad geeft aan de bestreden uitspraak en de daarin neergelegde beslissingen, voorzover deze niet zijn vernietigd. Wanneer de Hoge Raad niet een bepaalde uitleg aan (rechtsoverwegingen uit) de vernietigde beslissing heeft gegeven, dient de verwijzingsrechter dat zelf te doen. Deze uitleg is van feitelijke aard en kan derhalve in cassatie niet op juistheid worden getoetst16..

Indien de Hoge Raad klachten buiten behandeling laat, is de verwijzingsrechter niet aan de door deze klachten bestreden beslissingen gebonden17.. Voorts is deze rechter niet gebonden aan beslissingen die op de vernietigde beslissing voortbouwen18.. De vernietiging treft namelijk ook die voortbouwende beslissingen, onverschillig of zij in hetzelfde dan wel in een later vonnis zijn gegeven. Beslissingen die met de tenietgedane beslissing onverbrekelijk samenhangen, delen haar lot19..

De vraag in hoeverre de verwijzingsrechter is gebonden aan de beslissingen in de vernietigde uitspraak moet van geval tot geval worden beoordeeld met behulp van uitlegging van de vernietigde uitspraak en van de uitspraak van de Hoge Raad aan de hand van de gegrond bevonden cassatieklachten20.. Deze benadering geldt m.i. ook voor de beoordeling van de vraag of er sprake is van voortbouwende beslissingen dan wel beslissingen die onverbrekelijk met de vernietigde beslissing samenhangen21..

De rechter naar wie de zaak na cassatie wordt verwezen, moet deze berechten in de stand waarin zij zich bevond ten tijde van de bestreden uitspraak. Naar Nederlands recht geldt dan ook dat vernietiging door de Hoge Raad in beginsel niet ertoe dient om voor de partijen de gelegenheid te scheppen tot een nieuwe instructie van de zaak. De eisen van een goede procesorde kunnen uitzonderingen op dit beginsel meebrengen. Zo brengen deze eisen mee dat partijen, indien zij daarom vragen, worden toegelaten de zaak opnieuw te doen bepleiten ten einde hun visie te geven op de gevolgen van het vernietigde arrest voor de verdere behandeling en beslissing van de zaak.

Volgens de Hoge Raad bestaat er geen grond om voor de procedure na verwijzing naar het Gemeenschappelijk Hof anders te oordelen22..

In de rechtspraak van de Hoge Raad wordt het aan partijen voorts toegestaan hun stellingen aan te passen als de verwijzingsuitspraak heeft geleid tot een nieuwe ontwikkeling in het geding waarop de partijen niet eerder hebben kunnen inspelen, of als er sprake is van na de bestreden uitspraak gewijzigde feitelijke omstandigheden of gewijzigd recht (rechtspraak / wetgeving)23.. Het beroep op na de vernietigde uitspraak gewijzigde feitelijke omstandigheden of feiten die zich nadien hebben voorgedaan, mag slechts worden gedaan indien partijen daardoor de grenzen van de rechtsstrijd na cassatie niet overschrijden. De verwijzingsrechter moet feiten en omstandigheden als hiervoor aangeduid mede in zijn beoordeling betrekken24..

Na verwijzing kunnen de partijen, binnen de door de verwijzingsuitspraak van de Hoge Raad getrokken grenzen en met inachtneming van artikel 134 Rv. oud (thans art. 129 en 130 Rv.), hun eis nog wijzigen25..

Daarnaast wordt de verwijzingsrechter geacht ambtshalve rechtsgronden aan te vullen (art. 48 Rv. oud, thans art. 25 Rv.). Ook hier geldt echter: mits de verwijzingsrechter daarbij blijft binnen de grenzen van de rechtsstrijd na verwijzing en het aanvullen niet ten behoeve van een reeds beslist geschilpunt geschiedt. Of zoals A-G Strikwerda het heeft verwoord: de verwijzingsrechter behoort te blijven "binnen de grenzen waarbinnen de rechter vóór cassatie ambtshalve rechtsgronden had kunnen aanvullen, doch dit heeft nagelaten, omdat hij in de door hem gekozen, doch in cassatie onjuist bevonden juridische aanpak van het geschilpunt aan die rechtsregels niet is toegekomen en niet behoefde toe te komen"26.. Zo kan in het geding na verwijzing (nog) ambtshalve worden geoordeeld dat een proceshandeling in strijd is met hetgeen een goede procesorde eist27..

Net als de oorspronkelijke appelrechter vóór cassatie28. zal de verwijzingsrechter bij de verdere behandeling van het appel derhalve in beginsel de (dwingendrechtelijke) bepalingen van openbare orde, dat wil zeggen de rechten en rechtsregels die niet ter vrije beschikking van partijen staan29., behoren in acht te nemen.

Partijen kunnen in het geding na verwijzing voor het eerst een beroep doen op dergelijke door de verwijzingsrechter ambtshalve toe te passen rechtsregels30., waarbij echter weer de eis geldt dat de verwijzingsrechter bij zijn beslissing behoort te blijven binnen de grenzen van de rechtsstrijd na verwijzing.

Zo besliste de Hoge Raad in zijn arrest van 3 mei 1963, NJ 1963, 255 in een zaak waar de verwijzingsrechter de door de oorspronkelijke appelrechter 'onaantastbaar' vastgestelde ontvankelijkheid van de appellant in zijn rechtsvordering opnieuw had beoordeeld, dat de verwijzingsrechter zich bij de verdere behandeling van de zaak van een onderzoek op dit punt had moeten onthouden. Vriesendorp31. heeft uit deze uitspraak afgeleid dat een beslissing omtrent vragen van openbare orde geacht wordt reeds impliciet in de gecasseerde uitspraak te hebben plaatsgevonden, althans daarin 'besloten' te liggen:

De aard van de Antilliaanse procedure noopt m.i. niet tot afwijking van de hierboven weergegeven regels. Zo nodig zal ook het Gemeenschappelijk Hof als verwijzingsrechter ambtshalve de rechtsgronden, waaronder die van openbare orde, dienen aan te vullen (art. 52 RvNA)32., mits het hof daarbij binnen de grenzen van de rechtsstrijd na verwijzing blijft.

In dit verband neem ik in aanmerking dat het Antilliaanse procesrecht vooral bij de regeling van de procedure in appel verschillen vertoont met het Nederlandse procesrecht. Anders dan in Nederland33., behoeft de Antilliaanse appelrechter zich immers - bij afwezigheid van een grievenstelsel - in beginsel niet te beperken tot een onderzoek van de aangevoerde grieven. Daar doet zich niet het geval voor dat ambtshalve vernietiging is uitgesloten34., op de grond dat het gaat om een voor de appellant gunstige beslissing en vernietiging daarom in strijd zou komen met het beginsel dat het door de appellant zelf ingestelde hoger beroep niet tot een voor hem ongunstiger resultaat mag leiden dan hij in eerste aanleg verkreeg35..

In hun eerste cassatieberoep hebben [eiser] c.s. in de zaak R99/035 met onderdeel B van hun eerste middel erover geklaagd dat het Gemeenschappelijk Hof in rechtsoverweging 3.9 van het toen bestreden vonnis blijk had gegeven van een onjuiste rechtsopvatting voorzover het hof van oordeel was dat

Betoogd werd dat het Koninkrijk wat betreft de verzorging van Koninkrijksaangelegenheden, waaronder de waarborging van de fundamentele menselijke rechten en vrijheden in de zin van artikel 43 Statuut, één Staat vormt en dat daarmee de verklaringen van het Koninkrijk, die tot gevolg hebben dat de artikelen 2 en 3 van Protocol nr. 4 EVRM alsook artikel 12 IVBPR niet van toepassing zijn op 'andere Nederlanders' in hun betrekking tot de Nederlandse Antillen, in strijd zijn - kort gezegd - met (i) de rechtsorde zoals verankerd in het Statuut en (ii) artikel 14 EVRM en het latere artikel 26 IVBPR. In dit verband werd nog opgemerkt dat dergelijke verklaringen met betrekking tot de provincie Friesland met succes zouden kunnen worden bestreden door niet-Friese Nederlanders door middel van een vordering dat deze verklaringen "voor hen buiten toepassing behoren te worden gelaten".

In rechtsoverweging 4.2 van zijn arrest van 24 november 2000 heeft de Hoge Raad dit middelonderdeel verworpen op de gronden zoals uiteengezet in de punten 3.2.2.1-3.2.4.5 van de conclusie van plv. P-G Mok.

Onder 3.2.2.2 van deze conclusie werd geoordeeld dat zich hier géén van de in artikel 19 van het Verdrag van Wenen inzake het verdragenrecht36. genoemde situaties voordoet zodat het - door het Koninkrijk der Nederlanden ten aanzien van artikel 12 leden 1, 2 en 4 IVBPR gemaakte - voorbehoud op grond van dat artikel is toegestaan. Hieraan werd toegevoegd dat de voorbehouden ook in artikel 2 Rijkswet van 24 november 1978 (Stb. 1978, 624) staan. De uitleg die het Gemeenschappelijk Hof aan artikel 12, leden 1 en 4, IVBPR, artikel 2 lid 1 en artikel 3, lid 2 Protocol no. 4 EVRM had gegeven, werd in het licht van de door het Koninkrijk der Nederlanden gemaakte voorbehouden, juist geacht (punt 3.2.4.1).

Met betrekking tot de rechtsgeldigheid van de hierboven bedoelde voorbehouden merkte plv. P-G Mok onder punt 3.2.4.2 van zijn conclusie nog het volgende op:

De vergelijking tussen de Nederlandse Antillen en Friesland ging ook niet op omdat deze de autonomie van de Nederlandse Antillen miskende (zie punt 3.2.4.5).

Bij zijn beoordeling van het cassatieberoep van het Land in de zaak R99/040 is de Hoge Raad in rechtsoverweging 5.4 van het arrest- hierboven onder 1.13 weergegeven - uitgegaan van de rechtsgeldigheid van de bij artikel 12 IVBPR gemaakte voorbehouden.

Gelet op het voorgaande was het Gemeenschappelijk Hof na verwijzing niet meer bevoegd om in te gaan op de nieuwe stelling van [eiser] c.s. dat het door het Koninkrijk der Nederlanden gemaakte voorbehoud bij artikel 12 leden 1, 2 en 4 IVBPR strijdig zou zijn met het bepaalde in artikel 50 IVBPR37.. De rechtsgeldigheid van het hier bedoelde voorbehoud was in cassatie bij de beoordeling van onderdeel B van hun eerste cassatiemiddel uitvoerig onder ogen gezien, waarbij is vastgesteld dat hier zich géén van de in artikel 19 van het Verdrag van Wenen inzake het verdragenrecht genoemde situaties voordoen zodat het voorbehoud op grond van dat artikel was toegestaan.

Ook als moet worden aangenomen dat artikel 50 IVBPR in verbinding met artikel 19 van het Verdrag van Wenen inzake het verdragenrecht heeft te gelden als een rechtsregel van openbare orde38., dan had het Gemeenschappelijk Hof niet opnieuw, ook niet ambtshalve en zelfs niet met eventuele bewilliging van partijen39., mogen onderzoeken of de verbodsbepaling zoals neergelegd in artikel 50 IVBPR aan het gemaakte voorbehoud in de weg zou (kunnen) staan. Binnen de door de Hoge Raad in zijn casserend arrest van 24 november 2000 getrokken grenzen lag de rechtsvraag omtrent de rechtsgeldigheid van dat voorbehoud niet meer 'open'.

Het Gemeenschappelijk Hof heeft m.i. dan ook in het thans bestreden vonnis niet blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting over de grenzen van de rechtsstrijd in het geding na cassatie en verwijzing. Als verwijzingsrechter heeft het hof met juistheid in rechtsoverweging 3.1 vooropgesteld dat het de zaak bij de verdere beoordeling van het appel van [eiser] c.s. op de door de Hoge Raad aangegeven punten diende te beoordelen.

Vervolgens heeft het Gemeenschappelijk Hof terecht geoordeeld dat na cassatie (en verwijzing) geen plaats meer is "voor het wederom ter discussie stellen van reeds besliste kwesties", waarmee het hof - kennelijk - heeft bedoeld tot uitdrukking te brengen dat het hof bij het beslissen op de punten die na verwijzing nog openlagen, gebonden was aan de in cassatie tevergeefs bestreden beslissing in rechtsoverweging 3.9 van het vernietigde vonnis en aan de uitleg welke de Hoge Raad - bij monde van plv. P-G Mok - had gegeven aan het toen bestreden vonnis en de daarin neergelegde beslissingen, voorzover die niet waren vernietigd.

De algemene rechtsklacht treft derhalve geen doel.

De rechtsklacht dat het Gemeenschappelijk Hof in het geding na verwijzing de rechtsregels van openbare orde in het geheel niet, ambtshalve, in zijn beoordeling heeft betrokken, slaagt evenmin nu het hof de na verwijzing gestelde rechtsregels wèl bij de verdere beoordeling van het appel heeft betrokken, doch tot het (juiste) oordeel is gekomen dat deze rechtsregels binnen de door het arrest van de Hoge Raad getrokken grenzen van de rechtsstrijd na verwijzing niet meer bij zijn beslissing op het hoger beroep van [eiser] c.s. konden worden beoordeeld.

De motiveringsklacht faalt naar mijn mening om dezelfde redenen.

De conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden

A-G