HR, 16-01-2018, nr. 16/01340

(i) De kantonrechter in de rechtbank Limburg, zittingsplaats Maastricht, heeft bij vonnis van 23 oktober 2015 de verdachte bij verstek veroordeeld ter zake van het opgeven van een valse naam aan een opsporingsambtenaar tijdens een verkeerscontrole.

(ii) Namens de verdachte is op 5 november 2015 hoger beroep ingesteld tegen het vonnis van de kantonrechter. Aan de appelakte is een brief van mr. P.M.J. Graus, advocaat te Heerlen, van 4 november 2015 gehecht, die is aangemerkt als een schriftelijke bijzondere volmacht tot het instellen van hoger beroep. In deze brief heeft mr. Graus zich voorts beklaagd over de omstandigheid dat in eerste aanleg niet is beslist op zijn uitstelverzoeken en dat het dossier niet naar hem is toegezonden. Op de appelakte is handgeschreven aangetekend dat op 6 november 2015 een kopie van de akte en een grievenformulier naar mr. Graus zijn gestuurd.

(iii) Bij brief van 19 november 2015, gericht aan de strafgriffie van de rechtbank, heeft mr. Graus meegedeeld dat hij meermalen heeft gevraagd om toezending van het dossier maar dat hij nog niets heeft ontvangen en heeft hij verzocht deze brief na te zenden naar het hof. Bij brief van 25 november 2015 heeft de griffier van het hof de ontvangst van de brief van mr. Graus bevestigd.

(iv) Op 15 december 2015 zijn door het hof afschriften van de processtukken verzonden naar mr. Graus. In de begeleidende brief van de griffier van het hof is opgemerkt dat mr. Graus als raadsman zal optreden in de zaak tegen de verdachte.

(v) De dagvaarding van de verdachte in hoger beroep om te verschijnen op de terechtzitting van het hof van 23 februari 2016 is op 22 december 2015 uitgereikt aan de griffier van de rechtbank Oost Brabant, omdat van de verdachte geen woon- of verblijfplaats in Nederland bekend was. Daarbij is voldaan aan de zogenoemde VIP-controle, aangezien uit de ID-staat SKDB van 22 december 2015 betreffende de verdachte blijkt dat de verdachte niet was gedetineerd en dat van hem geen GBA-adres1.bekend was.2.Aan de appeldagvaarding is een kopie van een brief gehecht van de advocaat-generaal bij het hof van 22 december 2015, gericht aan mr. Graus, inhoudende dat de behandeling van de strafzaak tegen de verdachte zal plaatsvinden op 23 februari 2016 om 13:30 uur.

(vi) Een tweede appeldagvaarding is op 14 januari 2016 uitgereikt aan een huisgenoot van de verdachte op het in de appelakte vermelde adres van de verdachte ([a-straat 1] in [plaats]). Uit de ID-staten SKDB betreffende de verdachte van 20 januari 2016 en 22 december 2015 blijkt dat dit adres ook de laatst opgegeven woon- of verblijfplaats van de verdachte betreft (datum registratie 11 december 2015). Ook aan deze appeldagvaarding is een kopie van een brief gehecht van de advocaat-generaal bij het hof van 22 december 2015, gericht aan mr. Graus, inhoudende dat de behandeling van de strafzaak tegen de verdachte zal plaatsvinden op 23 februari 2016 om 13:30 uur.

(vii) Zoals blijkt uit het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 23 februari 2016, is noch de verdachte noch een raadsman verschenen. Dit proces-verbaal houdt onder meer het volgende in:

“De voorzitter stelt vast dat de dagvaarding in hoger beroep op juiste wijze is betekend.

De voorzitter onderbreekt het onderzoek teneinde de griffier in de gelegenheid te stellen contact op te nemen met het kantoor van mr. P.M.J. Graus.

De voorzitter hervat de onderbroken zitting en deelt mede dat de griffier tot tweemaal toe telefonisch contact heeft opgenomen met het kantoor van mr. Graus. Aan de griffier is medegedeeld dat mr. Graus langdurig ziek is en dat hij zijn zaken heeft overgedragen. Er kon door de medewerker geen antwoord worden gegeven op de vraag aan wie de zaak is overgedragen. De medewerker heeft voorts medegedeeld dat de behandeling van de onderhavige zaak in de agenda staat gepland voor 27 februari 2016, zijnde een zaterdag. Er is namens mr. Graus geen aanhoudingsverzoek gedaan.

De voorzitter stelt voorts vast dat mr. Graus weliswaar namens verdachte hoger beroep heeft ingesteld, maar dat hij zich formeel niet heeft gesteld in hoger beroep.

De voorzitter verleent verstek tegen de niet verschenen verdachte en beveelt, dat de behandeling van de zaak buiten aanwezigheid van de verdachte wordt voortgezet.”

(viii) Na de verstekverlening tegen de verdachte heeft de inhoudelijke behandeling van de zaak plaatsgevonden. Vervolgens heeft het hof op diezelfde datum uitspraak gedaan.

6. Indien de appeldagvaarding van de verdachte, van wie een feitelijke woon- of verblijfplaats in Nederland bekend is, rechtsgeldig is betekend en noch de verdachte noch zijn raadsman op de terechtzitting in hoger beroep is verschenen, kan het hof - behoudens duidelijke aanwijzingen van het tegendeel - uitgaan van het vermoeden dat de verdachte vrijwillig afstand heeft gedaan van zijn recht om in zijn tegenwoordigheid te worden berecht. Wanneer aan de stukken of het verhandelde ter terechtzitting duidelijke aanwijzingen kunnen worden ontleend dat de verdachte niet vrijwillig afstand heeft gedaan van zijn recht om in zijn tegenwoordigheid te worden berecht, behoort het onderzoek ter terechtzitting, dat op grond van een dagvaarding die op wettige wijze is betekend, rechtsgeldig is aangevangen, te worden geschorst teneinde de verdachte in de gelegenheid te stellen alsnog bij het onderzoek aanwezig te zijn.3.

7. Wanneer door of namens de verdachte hoger beroep is ingesteld, dienen justitiële autoriteiten rekening te houden met de waarschijnlijkheid dat de verdachte van zijn aanwezigheidsrecht gebruik wil maken. Gelet daarop mag van degene die hoger beroep instelt en prijs stelt op berechting op tegenspraak, worden verwacht dat hij de in het maatschappelijke verkeer gebruikelijke maatregelen neemt om te voorkomen dat de appeldagvaarding hem niet bereikt of de inhoud daarvan niet te zijner kennis komt. Tot zodanige maatregel kan in elk geval worden gerekend dat de verdachte zich bereikbaar houdt voor zijn raadsman, die uit eigen hoofde een afschrift van de appeldagvaarding ontvangt indien hij zich in hoger beroep heeft gesteld of is toegevoegd, opdat de verdachte in voorkomende gevallen (ook) langs die weg van het tijdstip van de behandeling van zijn zaak op de hoogte komt.4.

8. Namens de verdachte is hoger beroep ingesteld tegen het vonnis van de kantonrechter, zodat hij op de hoogte was van de tegen hem lopende vervolging en de voortzetting daarvan. De appeldagvaarding is op 14 januari 2016 uitgereikt aan een huisgenoot van de verdachte op de woon- of verblijfplaats van de verdachte, zoals vermeld in de appelakte en in de ID-staten SKDB betreffende verdachte van 20 januari 2016 en 22 december 2015. Aldus is de appeldagvaarding overeenkomstig art. 588, eerste lid, onder b, sub 2°, Sv, in verbinding met art. 588, derde lid, onder c, Sv, rechtsgeldig betekend. De stukken van het geding houden niet in dat door of namens de verdachte aan het openbaar ministerie dan wel aan de rechtbank of het hof een ander adres is medegedeeld met het oog op de betekening van gerechtelijke mededelingen, terwijl de verdachte ten tijde van de betekening van de appeldagvaarding en ten tijde van de behandeling van de zaak in hoger beroep niet stond ingeschreven in de GBA. Op 22 december 2015 zijn door de advocaat-generaal bij het hof kennisgevingen gedaan aan de raadsman van de verdachte ten aanzien van de zittingsdatum in hoger beroep. De verdachte is zowel in eerste aanleg als in hoger beroep niet ter terechtzitting verschenen. Op die terechtzittingen is namens hem evenmin een (gemachtigde) raadsman verschenen. Uit de stukken van het geding blijkt niet dat door of namens de verdachte een verzoek tot aanhouding van de behandeling van de zaak in hoger beroep is gedaan.

9. De zaak vertoont enige gelijkenis met HR 31 januari 2017, ECLI:NL:HR:2017:118, NJ 2017/118. In die zaak was de verdachte eveneens opgekomen tegen een verstekvonnis, waren de verdachte en zijn raadsvrouwe niet ter terechtzitting verschenen en had het hof telefonisch navraag gedaan en van de secretaresse van de raadsvrouwe van de verdachte vernomen dat de datum van de terechtzitting in de agenda verkeerd was genoteerd, met daaraan gekoppeld het verzoek de zaak voor onbepaalde tijd aan te houden. Het hof had verstek verleend tegen de niet verschenen verdachte en was met de behandeling van de zaak voortgegaan, waaruit de Hoge Raad afleidde dat het aanhoudingsverzoek ongemotiveerd was afgewezen. Mede in het licht van het recht op verdediging van de verdachte, had het hof de afwijzing van een motivering moeten voorzien. De Hoge Raad casseerde. De zaken onderscheiden zich in verschillende opzichten van elkaar. Belangrijk verschil is dat uit de mededelingen van de secretaresse in de laatstgenoemde zaak de wens tot het voeren van de verdediging ter terechtzitting naar voren kwam. Daarbij behartigde de secretaresse de belangen van de raadsvrouwe en van de verdachte die de raadsvrouwe bijstond. Dat ligt in de onderhavige zaak anders. Door de medewerker van het kantoor van mr. Graus werd immers (a) meegedeeld dat de zaken van mr. Graus waren overgedragen, (b) meegedeeld dat geen antwoord kon worden gegeven op de vraag aan wie de onderhavige zaak was overgedragen en (c) geen aanhoudingsverzoek gedaan. Een aanhoudingsverzoek laat zich in de gegeven constellatie ook moeilijk denken, omdat niet duidelijk was wie de belangen van de verdachte op dat moment behartigde. De vraag rijst wat van het hof kan worden verwacht in een geval waarin onbekend is wie de advocaat is aan wie de zaak zou zijn overgedragen en waarin dus kennelijk taal noch teken van een andere advocaat is vernomen. De foutieve vermelding van de zittingsdatum in de agenda maakt zulks niet anders. Indien de zaak daadwerkelijk zou zijn overgedragen, zou de juiste zittingsdatum voor de opvolgend raadsman kenbaar zijn geweest en was het hof niet gehouden aan de omstandigheid dat in de agenda van mr. Graus kennelijk de verkeerde datum stond genoteerd gevolgtrekkingen te verbinden. Ook de in de cassatieschriftuur vermelde en met stukken onderbouwde omstandigheid dat de raadsman bij beslissing van de raad van discipline van 4 januari 2016 is geschrapt als advocaat en dat deze beslissing is bevestigd bij beslissing van het hof van discipline van 11 juli 2016, maakt dat niet anders.5.Aan het hof was immers ten tijde van de terechtzitting in hoger beroep kenbaar gemaakt dat mr. Graus de behandeling van de zaak had overgedragen aan een ander.

10. In het licht van het voorafgaande meen ik dat het hof op goede gronden en toereikend gemotiveerd verstek heeft verleend tegen de verdachte en de zaak buiten zijn aanwezigheid heeft afgedaan.

11. Het had immers op de weg van de verdachte gelegen om tijdig op zoek te gaan naar een andere raadsman dan wel zelf te verschijnen op de terechtzitting in hoger beroep indien zijn raadsman niet of onvoldoende opkwam voor zijn belangen. Anders dan in de toelichting op het tweede middel wordt betoogd, rustte er op het hof geen plicht om de verdachte “tegen zijn eigen advocaat in bescherming te nemen” door de zaak aan te houden indien de raadsman van de verdachte de belangen van de verdachte niet naar behoren zou hebben behartigd.

12. Ten slotte merk ik nog op dat hetgeen aan het slot van de toelichting op het eerste middel wordt opgemerkt ten aanzien van de vaststelling van (de voorzitter van) het hof dat mr. Graus zich formeel niet heeft gesteld als raadsman van de verdachte in hoger beroep, geen zelfstandige cassatieklacht bevat. Een stellige en duidelijke klacht ten aanzien van het voorschrift van art. 51, tweede volzin, (oud) Sv6.kan ik daarin niet ontwaren. In het middel en in (de rest van) de toelichting daarop wordt uitsluitend geklaagd over de schending van het aanwezigheidsrecht en over de omstandigheid dat het hof ten onrechte verstek heeft verleend tegen de niet verschenen verdachte. Daarin wordt niet betoogd dat de raadsman van de verdachte in strijd met art. 51, tweede volzin, (oud) Sv geen afschrift van de appeldagvaarding zou hebben ontvangen. Gelet hierop kan het antwoord op de vraag of de bijzondere volmacht van mr. Graus van 4 november 2015, in samenhang bezien met zijn brief van 19 november 2015, in het licht van de omstandigheid dat de griffier van het hof op de terechtzitting in hoger beroep telefonisch contact heeft opgenomen met het advocatenkantoor van mr. Graus, kan worden aangemerkt als een stuk aan de rechter of een andere justitiële autoriteit waaruit kan blijken dat de verdachte voor de procedure in hoger beroep was voorzien van rechtsbijstand door een raadsman, in het midden blijven. Daarbij wijs ik er ten overvloede nog op dat uit de hiervoor onder 5 weergegeven inhoud van de stukken van het geding kan worden afgeleid dat aan voornoemd voorschrift is voldaan, aangezien op 22 december 2015 door de advocaat-generaal bij het hof kennisgevingen aan mr. Graus zijn gedaan ten aanzien van de dag en het tijdstip van de terechtzitting in hoger beroep.7.

13. De middelen falen.

14. Het derde middel behelst de klacht dat de motivering van de door het hof opgelegde straf onbegrijpelijk is.

15. Het hof heeft de verdachte ter zake van het opgeven van valse personalia veroordeeld tot een geldboete van € 370,-, subsidiair zeven dagen hechtenis, en daartoe onder “opgelegde straf en vermelding van de bijzondere redenen die de straf hebben bepaald” het volgende overwogen:

“Bij de bepaling van de op te leggen straf is gelet op de aard en ernst van hetgeen bewezen is verklaard, op de omstandigheden waaronder het bewezen verklaarde is begaan en op de persoon van de verdachte, zoals een en ander uit het onderzoek ter terechtzitting naar voren is gekomen.

Op grond daarvan acht het hof oplegging van een geldboete van na te melden hoogte passend en geboden. Bij de vaststelling van de hoogte van de geldboete heeft het hof rekening gehouden met de financiële draagkracht van de verdachte, voor zover daarvan ter terechtzitting is gebleken.”

16. Voor zover het middel berust op de opvatting dat het hof zich bij de straftoemeting mede heeft gebaseerd op hetgeen ter terechtzitting ten aanzien van de persoon van de verdachte uitdrukkelijk ter sprake is gekomen, berust het op een verkeerde lezing van de strafmotivering van het hof en faalt het bij gebrek aan feitelijke grondslag. Indien het middel wel zou uitgaan van een juiste lezing van de strafmotivering, kan het evenmin slagen. Voor zover het middel steunt op de opvatting dat het hof bij de straftoemeting slechts rekening zou mogen houden met factoren die uitdrukkelijk ter terechtzitting ter sprake zijn gekomen, strandt het, omdat die opvatting geen steun vindt in het recht. Vooropgesteld moet worden dat de keuze van de factoren die voor de strafoplegging van belang zijn, is voorbehouden aan de rechter die over de feiten oordeelt, terwijl deze keuze geen motivering behoeft.8.Tot de aan de Hoge Raad toegezonden stukken behoort onder meer het uittreksel justitiële documentatie betreffende de verdachte van 22 december 2015, welk uittreksel informatie geeft over de persoon van de verdachte.9.Door in zijn strafmotivering te verwijzen naar de financiële draagkracht van de verdachte, heeft het kennelijk en niet onbegrijpelijk als zijn oordeel tot uitdrukking gebracht dat het geen aanknopingspunten heeft gevonden voor de aanname dat de financiële draagkracht van de verdachte noopt tot het opleggen van een geldboete tot een ander bedrag dan het hof passend en geboden heeft geacht.

17. De strafoplegging is ook voor het overige toereikend gemotiveerd. De opgelegde straf, die overeenkomt met de in eerste aanleg opgelegde geldboete, wekt geen verbazing, terwijl de motivering daarvan evenmin onbegrijpelijk is. In aanmerking genomen dat door of namens de verdachte geen straftoemetingsverweer is gevoerd, was het hof niet gehouden tot een nadere motivering.

18. Het middel faalt.

19. De middelen falen, terwijl het derde middel kan worden afgedaan met de aan art. 81, eerste lid, RO ontleende overweging. Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen, heb ik niet aangetroffen.

20. Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG