169 Afdoen op ontoereikende stelplicht

Een beroep op een bevrijdend verweer kan al stranden bij de beoordeling van de door verweerder weergegeven feiten. De rechter kan het bevrijdend verweer op de stelplicht afdoen en de vordering toewijzen. Huydecoper waarschuwt de rechter; hij dient voorzichtig te zijn bij het afdoen van de zaak op de stelplicht.1 De formule ‘onvoldoende gesteld’ dient z.i. met terughoudendheid gehanteerd te worden. Hij constateert dat het belang van de stelplicht sinds 2002 sterk is toegenomen en dat een tendens kan worden bespeurd dat steeds meer op de stelplicht (of de onvoldoende gemotiveerde betwisting) wordt afgedaan.2 Rechters kunnen zo tijdrovende getuigenverhoren vermijden.3 Huydecoper betoogt een en ander in het kader van de stelplicht voor eiser met bewijslast, maar de waarschuwing geldt m.i. evenzeer voor verweerder met betrekking tot een bevrijdend verweer. Huydecoper, Drion,4 Ahsmann5 en Giesen6 zijn van mening dat het belang van partijen dat zij hun stellingen in rechte aannemelijk kunnen maken, niet per definitie ondergeschikt mag worden gemaakt aan efficiencyoverwegingen.7 De beslissing van de rechter moet in het licht van de processtukken en het debat van partijen te rechtvaardigen zijn. Van belang is of het om een gegeven gaat dat zich voor concrete feitelijke onderbouwing leent8 en of de procespartij in kwestie zich in een positie bevindt die het aannemelijk maakt dat die partij aanzienlijk meer over het te beoordelen gegeven zou moeten weten dan in de procedure naar voren wordt gebracht.9 Zijn de stellingen van verweerder weliswaar mager, maar kan verweerder op dit punt niet veel meer aanvoeren dan hij heeft gedaan? Wanneer te snel wordt afgedaan op het niet voldaan hebben aan de stelplicht, bestaat het gevaar dat de rechter niet toekomt aan de beoordeling van het materiële geschil (i.c. van het bevrijdend verweer). De ‘toegang tot de rechter’ en een ‘eerlijk proces’ moeten voldoende gewicht krijgen.10 “Uit angst dat in het vonnis wordt overwogen dat niet aan de stelplicht is voldaan, worden processtukken steeds omvangrijker.”11

Het is zaak om de tendens om de procedure af te doen op ‘onvoldoende gesteld’ terug te dringen. Gedacht kan worden aan de volgende mogelijkheden:

De rechter kan bij de agendapunten ten behoeve van de mondelinge behandeling aangeven welke stelling nog verdere onderbouwing behoeft12 en bij eventuele onduidelijkheden kan de rechter verweerder tijdens de mondelinge behandeling vragen naar relevante feiten en beschikbare bewijsmiddelen (art. 22 Rv).13 De rechter zal de aanknopingspunten voor het vragen van een toelichting in de stellingen van partijen vinden; zij zullen voor de hand liggend zijn.14 Bij een eventueel onvoldoende stellen zou de rechter kunnen/moeten nagaan – gelet op hetgeen de wederpartij naar voren heeft gebracht – of de steller nog meer naar voren had kunnen brengen.

Ook zouden de eisen die in eerste aanleg aan een bewijsaanbod worden gesteld gelijkluidend moeten zijn aan die voor hoger beroep.15 Een bespreking van deze laatste mogelijkheid zal in het kader van dit onderzoek niet nader plaatsvinden.

Zoals besproken in hoofdstuk 5 zal verweerder, wanneer hij in persoon procedeert, bij het opwerpen van een bevrijdend verweer wegens onbekendheid met het fenomeen stelplicht en navenante onderbouwing, zelden voldoen aan de vereisten.

Wat behoort tot de grondslag van een bevrijdend verweer, is een rechtsvraag, die in cassatie kan worden getoetst. Of verweerder aan zijn stelplicht heeft voldaan is een overwegend feitelijk oordeel en berust in het bijzonder op uitleg van de gedingstukken.16 In cassatie kan dit oordeel niet op juistheid worden getoetst. Ook het oordeel dat bepaalde stellingen al of niet voldoende zijn onderbouwd kan in cassatie maar in beperkte mate worden onderzocht. Eventueel kunnen motiveringsklachten worden ingezet.