HR, 11-09-2009, nr. 08/03412

'sHofs oordeel, dat beëindiging van de alimentatie voor de vrouw slechts een geringe terugval in inkomen teweeg zal brengen, zodat aan een toetsing als bedoeld in de overgangsbepalingen bij de wet van 28 april 1994, Stb. 324, niet verder behoeft te worden toegekomen, geeft blijk van een onjuiste rechtsopvatting en is bovendien onbegrijpelijk gemotiveerd.

Het gaat in deze zaak om een alimentatie-uitkering die vóór 1 juli 1994 is overeengekomen, zodat — bij een verzoek als in de onderhavige procedure gedaan — van toepassing is het aan de invoering van de Wet Limitering Alimentatie na scheiding (de wet van 28 april 1994, Stb. 1994, 324 en 325) verbonden overgangsrecht. Dat overgangsrecht is neergelegd in art. II van genoemde wet. Lid 2 bepaalt:

Uitgangspunt is dat aan beslissingen, waarbij onder vigeur van art. II, 2e lid van de Wet Limitering na Scheiding het beroep van de alimentatiegerechtigde op de in die bepaling vervatte uitzondering wordt verworpen, hoge motiveringseisen worden gesteld. Dit lijdt slechts uitzondering wanneer de beëindiging van de uitkering voor de alimentatiegerechtigde geen of slechts een relatief onbetekenende terugval in inkomen ten gevolge heeft. Voor die laatste omstandigheid heeft de Hoge Raad, ter wille van de hanteerbaarheid van het systeem, als vuistregel gegeven dat dergelijke hoge motiveringseisen niet gelden. Dit laatste leidt weer uitzondering wanneer op grond van de verdere omstandigheden van het geval, onmiskenbaar zó zwaarwegende billijkheidsargumenten tegen afwijzing van het beroep op de uitzondering opleveren, dat de rechter daarvan in zijn motivering niet voorbij kan gaan en moet laten uitkomen dat en hoe hij ook die verdere omstandigheden in zijn afweging heeft betrokken.

Het hof heeft vorenstaande uitgangspunten in zijn hier bestreden beslissing miskend. Het hof stelt vast, r.o. 10, dat de vrouw een inkomen uit arbeid geniet van ongeveer € 200,- netto per maand en een alimentatie van de man ontvangt van € 883,- bruto per maand, welk laatste bedrag naar het oordeel van het hof neerkomt op een bedrag van € 756,- netto per maand. Volgens het hof geniet de vrouw derhalve een inkomen van totaal € 956,- netto per maand. Vervolgens, r.o. 11, overweegt het hof dat de vrouw, na een beëindiging van de alimentatie, vermoedelijk aangewezen zal zijn op een uitkering krachtens de Wet Werk en Bijstand, welke uitkering alsdan inclusief vakantiegeld € 866,- netto per maand zal bedragen. Dit brengt het hof tot de conclusie, r.o. 12, dat er aan de zijde van de vrouw (slechts) sprake is van een inkomensterugval van € 956,- netto naar € 866,- netto per maand, welke door het hof wordt aangemerkt als een geringe terugval.

Dit oordeel is om meerdere redenen onjuist.

Wat het hof aanmerkt als een geringe terugval, betreft een vermindering in inkomen van netto € 90,- per maand, hetgeen impliceert dat de vrouw er, uitgaande van de door het hof genoemde bedragen, maandelijks 10% in inkomen netto op achteruit gaat. (De facto meer, nu het in het kader van de WWB te verrekenen arbeidsinkomen van € 200,- netto per maand, vermeerderd dient te worden met vakantietoeslag.) Een dergelijke terugval kan, zeker gelet op het minimum inkomen van de vrouw, niet, althans niet zonder nadere motivering, die ontbreekt, als relatief onbetekenend worden aangemerkt.

In dit verband is van belang dat de rechtbank, aan de hand van exact dezelfde gegevens als het hof, tot de conclusie is gekomen dat de inkomensterugval voor de vrouw wel ingrijpend is. Vgl. beschikking rechtbank 19 juni 2007 blz. 3:

Nu niet gezegd kan worden dat in het onderhavige geval de beëindiging van de uitkering voor de vrouw geen of slechts een relatief onbetekenende terugval in inkomen ten gevolge heeft, is er voor de toepassing van de door de Hoge Raad bedoelde ‘vuistregel’ geen plaats. In zoverre is 's hofs oordeel onbegrijpelijk gemotiveerd althans niet naar de eisen der wet met redenen omkleed. Aldus had het hof ook alle andere relevante omstandigheden van het geval, zowel die aan de zijde van de vrouw als die aan de zijde van de man, in aanmerking moeten nemen en in onderling verband moeten wegen en had het hof in zijn beschikking moeten doen uitkomen welke omstandigheden hij in aanmerking heeft genomen en hoe hij deze in zijn afweging heeft betrokken. Aan deze — hoge — motiveringseisen voldoet de beslissing van het hof niet.

De beschikking van het hof bevat onder r.o. 11 een kennelijke misslag doordat het hof ervan uitgaat dat de vrouw krachtens de Wet Werk en Bijstand een uitkering zal ontvangen van € 866,- netto per maand, inclusief vakantiegeld. De man heeft dit bedrag bij gelegenheid van het pleidooi bij de rechtbank op 8 mei 2007 genoemd en de rechtbank heeft dit zelfde bedrag in haar beschikking van 19 juni 2007 overgenomen, zie hiervoor punt 5. De rechtbank heeft daar verder geen gevolgen aan verbonden, zodat de hoogte van de uitkering geen rol heeft gespeeld in het debat in hoger beroep. Nu de hoogte van de uitkering van doorslaggevend belang is voor de uiteindelijke beschikking van het hof, had het hof behoren te onderzoeken welk een bedrag in het kader van de WWB aan de vrouw zou worden toegekend. De vrouw ontvangt ingaande 1 juli 2008 evenwel geen € 866,- netto per maand, doch € 764,- netto per maand, inclusief 10% toeslag. De vrouw hecht aan dit verzoekschrift de beslissing van de Gemeente [gemeente] d.d. 28 juli 2008 [PROD. 1] waarin vastgesteld wordt dat de vrouw een netto uitkering ontvangt van € 636,69 per maand. Aangezien de inwonende, studerende zoon van de vrouw verdiensten heeft hoger dan € 127,34, ontvangt de vrouw een toeslag van 10%. Dit betekent dat de vrouw, volgens de door het hof in r.o. 10 gehanteerde gegevens, maandelijks netto € 192,- minder ontvangt. Naast het verlies van de verdiensten uit arbeid — zie onderdeel II en III — is dit een inkomstenvermindering van 20%.

Het hof stelt onder r.o. 10, vast dat de vrouw uit arbeid een inkomen geniet van ongeveer € 200,- netto per maand en vervolgt: ‘het hof merkt op dat de vrouw ter terechtzitting heeft gesteld — overigens zonder onderbouwing — thans een hoger inkomen te genereren. Het hof heeft evenwel uit te gaan van de situatie per 5 maart 2007. Tussen partijen staat vast dat de vrouw toen € 200,- per maand verdiende.’

Vorenstaande overwegingen zijn onjuist, althans onbegrijpelijk gemotiveerd.

De aanname van het hof, dat de vrouw na beëindiging van de alimentatie aangewezen zal worden op een uitkering krachtens de Wet Werk en Bijstand, impliceert tevens dat de vrouw, vanaf dat moment, nimmer over een hoger inkomen zal beschikken dan in het kader van de WWB wordt toegekend. Waar het inkomen van de vrouw voorheen bestond uit de alimentatie te vermeerderen met het maandelijks behaalde inkomen uit arbeid, wordt het inkomen na beëindiging gefixeerd op het bedrag aan uitkering in het kader van de WWB. De vrouw kan, ook al zou zij maandelijks (veel) meer inkomen uit arbeid genieten, nimmer meer ontvangen dan deze uitkering, door het hof begroot op € 866,- netto per maand, inclusief vakantiegeld. In zoverre is de vaststelling van het hof, dat er aan de zijde van de vrouw slechts sprake is van een geringe terugval in inkomen, onjuist, nu het hof daarbij had behoren te betrekken de verdiencapaciteit van de vrouw (die volgens de rechtbank kennelijk in toenemende mate aanwezig werd geacht).

In ieder geval had het hof onder deze omstandigheden niet behoren de te volstaan met de enkele overweging dat er sprake is van een geringe terugval, zodat aan een toetsing als bedoeld in de overgangsbepalingen bij de Wet van 28 april 1994 niet verder behoeft te worden toegekomen. Uit de hiervoor vermelde omstandigheid volgt immers, dat de terugval in het inkomen van de vrouw, bij toewijzing van het verzoek van de man, niet van onbetekende aard is nu er, in vergelijk met de voorheen bestaande situatie, sprake is van een aanzienlijk maandelijks inkomensverlies. Daarbij staat vast dat de vrouw al jaren aan het arbeidsproces heeft deelgenomen en zich steeds meer is gaan inspannen om hogere inkomsten uit arbeid te verwerven. In dit verband heeft de vrouw genoegzaam bewijs overgelegd in de vorm van sollicitatiebrieven en het geregistreerd staan als werkzoekende. Het hof had in ieder geval behoren te motiveren waarom het geen rekening hield met het arbeidsinkomen dat de vrouw realiter maandelijks verdiende en ook in de toekomst redelijkerwijze zou kunnen verdienen. Zonder nadere uitleg is niet duidelijk waarom het inkomen uit arbeid, door het hof gesteld op € 200,- netto per maand, per 5 maart 2007 maatgevend is. Dit zeker niet nu met ingang van die datum voor de periode nadien de alimentatie wordt beëindigd, zodat het veeleer aankomt op de financiële situatie van de vrouw na 5 maart 2007. Ten onrechte heeft het hof niet, althans niet ervan blijk gegeven, dat het deze omstandigheden aan de zijde van de vrouw in zijn afweging heeft betrokken.

Onjuist, althans onbegrijpelijk, is de opmerking van het hof in r.o. 10 dat de vrouw ter terechtzitting, zonder onderbouwing, heeft gesteld op dat moment een hoger inkomen te genereren.

De vrouw heeft in haar appelschriftuur van 17 september 2007 onder grief 4 gesteld: ‘Ten eerste is de vrouw met dit uitstel alleen maar geholpen als het haar zou lukken € 1.083,- netto per maand te verdienen, wil zij dezelfde (minimale) levensstandaard kunnen aanhouden als thans.’

Onder grief 9 stelt de vrouw: ‘Bovendien fluctueren de extra inkomsten: op dit moment bedragen die € 341,60 per maand.’

Met andere woorden: uit het appelschriftuur blijkt dat de vrouw op dat moment beschikte over een netto inkomen van € 1.083,- per maand bestaande uit een alimentatie van bruto € 883,- per maand (netto — volgens het hof — € 756,- per maand), te vermeerderen met inkomsten ten bedrage van € 341,60 netto per maand.

Namens de vrouw zijn bij brief van 20 februari 2008 de pleitaantekeningen voor de terechtzitting van 4 april 2008 op voorhand naar het Gerechtshof toegezonden. Zie in dit verband ook de beschikking van het hof ‘van de zijde van de vrouw is bij het hof op 21 februari 2008 een pleitnota ingekomen.’ In deze op voorhand toegezonden pleitnota staat op blz. 4: ‘De inkomsten zijn in de afgelopen jaren minimaal € 200,- netto per maand geweest, maar vaak ook meer. In de afgelopen periode heeft de vrouw een inkomen van € 341,60 per maand.’ Bij deze pleitnota is als bewijs overgelegd een afrekening van de thuiszorg instelling [A] d.d. 30 november 2007, waaruit blijkt dat de vrouw over een periode van vier weken (de weken 45 t/m 48) een (netto) inkomen heeft ontvangen van € 353,80. Daarbij heeft de vrouw ook nog als bewijs overgelegd een rekening afschrift van de Friesland Bank, waaruit blijkt dat er aan haar een vergoeding is overgemaakt van € 353,80 door [A] met betrekking tot Alpha periode 12.

Tegen deze achtergrond is onjuist en onbegrijpelijk de opmerking van het hof dat de vrouw zonder onderbouwing heeft gesteld een hoger inkomen te genereren alsook dat het hof uitgaat van — een te laag bedrag van — € 200,- per maand.

Nu er namens de vrouw in het appelschriftuur is aangevoerd dat haar maandinkomen netto (minimaal) € 341,60 bedraagt (welk bedrag nog vermeerderd dient te worden met vakantiegeld), heeft het hof ten onrechte als peildatum 5 maart 2007 aangehouden.

Aan de hand van de door het hof uitgevoerde berekening, te weten een alimentatie van netto € 756,- per maand, betekent vorenstaande immers dat de vrouw de facto beschikte over een netto inkomen van meer dan € 1.100,- per maand, welk inkomen, na beëindiging van de alimentatie, vermindert tot € 866,- netto per maand, oftewel een terugval van meer dan € 240,- netto per maand. Aldus impliceert 'shofs beslissing, dat de vrouw, rekening houdende met het werkelijk door haar verdiende inkomen, na beëindiging van de alimentatie getroffen zou worden door een inkomensteruggang van minimaal 23% (incl. vakantiegeld + 25%), hetgeen impliceert een ingrijpende beslissing en niet aangemerkt kan worden als een geringe terugval. Dit zo zijnde had het hof niet mogen volstaan met een beperkte motivering, gelijk is geschied, doch had het hof alle aan de zijde van de man en aan de zijde van de vrouw geldende omstandigheden in zijn afwegingen moeten betrekken.

De vrouw heeft in haar appelschriftuur onder grief 9 aangevoerd dat de rechtbank ten onrechte is uitgegaan van een inkomensverlies van slechts € 200,- per maand, nu de vrouw beschikt over een spaarvermogen van circa € 8.000,-. De vrouw stelt dat zij deze spaarverzekering zal moeten verzilveren wanneer zij bijstand aanvraagt. In haar verweerschrift in het incidenteel appel stelt de vrouw, met betrekking tot de tweede namens de man opgeworpen grief ‘Beëindiging of verlaging van de alimentatie heeft voor de vrouw zeer grote nadelige gevolgen. Er zal immers sprake zijn van een aanzienlijke inkomensterugval. De vrouw zal inderdaad eerst het kleine door haar opgespaarde vermogen moeten opeten voor haar een beroep op de bijstand toekomt. Dat is voor de vrouw uitermate schrijnend, nu zij met veel pijn en moeite maandelijks kleine bedragen heeft gespaard als voorziening voor haar op handen zijnde oude dag. Deze marginale oude dag voorziening zal de vrouw moeten opeten voor zij een beroep kan doen op de bijstand. In dit verband merkt de vrouw nogmaals op, dat de man in tegenstelling tot de vrouw een zeer goed pensioen heeft opgebouwd en nog steeds opbouwt.’

In de op voorhand aan het hof toegezonden pleitaantekeningen benadrukt de vrouw — blz. 3 en 4 — opnieuw dat zij, wanneer zij een beroep op bijstand moet doen, haar (beperkte) vermogen zal moeten opeten, omdat de vrouw voor de WWB als alleenstaande zal worden aangemerkt.

Het hof is aan deze stellingen van de vrouw, ten onrechte, volledig voorbij gegaan en ook uit dien hoofde voldoet de beschikking van het hof niet aan de daaraan te stellen motiveringseisen.

Onweersproken is dat de vrouw niet of nauwelijks over enig pensioen beschikt. Bij de thuiszorg wordt er door haar geen pensioen opgebouwd. (Zie appelschriftuur ad grief 5, blz. 6). Het hof had derhalve bij zijn overwegingen dienen te betrekken dat de vrouw, wanneer de alimentatie wordt beëindigd, zou moeten interen op haar voor haar oude dag bestemde spaargeld van ± € 8.000,--. Het blijkt niet dat het hof zich rekenschap hiervan heeft gegeven, althans in ieder geval niet dat het deze omstandigheden bij zijn afweging heeft betrokken. Mocht het hof van mening zijn dat de vrouw in kader van de WWB niet op haar spaargeld zou behoeven in te teren, dan had het hof dit behoren te motiveren. In ieder geval levert vorenstaande omstandigheid een factor op, op grond waarvan gesteld kan worden dat de beëindiging van de alimentatie voor de vrouw van financiële importantie is zodat het hof niet kon volstaan met het achterwege laten van de toetsing als bedoeld in de overgangsbepalingen bij de Wet van 28 april 1994.

In ieder geval is hofs beslissing niet naar de eisen der wet met redenen omkleed.

Tenslotte meent de vrouw dat de door haar aangevoerde omstandigheden zodanig en zo zwaarwegend zijn, dat het hof daaraan in zijn motivering hoe dan ook niet voorbij mocht gaan en derhalve blijk had moeten geven van het feit dat hij die verdere omstandigheden in zijn afweging heeft betrokken. Naast het feit dat de door de Hoge Raad geformuleerde vuistregel niet opgaat nu het beëindigen van de alimentatie zorgt voor een aanzienlijk inkomensverlies, brengen de omstandigheden van het geval mee dat het hof rekening had moeten houden met en rekenschap had moeten geven van het meewegen van de omstandigheden genoemd in lid 2 van de overgangsbepalingen neergelegd in art. II van de Wet Limitering Alimentatie na scheiding. Een feit is immers dat de vrouw ten tijde van de behandeling door het hof 55 jaar oud was, dat er uit het huwelijk drie kinderen zijn geboren die door de vrouw zijn verzorgd en opgevoed, dat partijen 12 jaar gehuwd zijn geweest en dat de verdiencapaciteit van de vrouw ten tijde van de echtscheiding gelet op haar leeftijd en de leeftijd van de kinderen, zeer beperkt was. Nu in de procedure in feitelijke instantie genoegzaam is aangetoond dat de vrouw een voor haar van essentieel belang zijnd aanvullend inkomen genereert, had het hof niet mogen volstaan met de enkele (en overigens onjuiste) vaststelling dat het om een gering inkomensverlies gaat zodat een verdere toetsing niet aan de orde is. Het hof miskent daarmee dat de vrouw daardoor de mogelijkheid wordt ontnomen om, zo lang zij als een alleenstaande ouder wordt aangemerkt, meer dan 70% van het minimumloon te ontvangen en wanneer zij als alleenstaande wordt aangemerkt, slechts 50% van het minimumloon. De beëindiging van de alimentatie is derhalve langdurig en van een ingrijpend karakter en het hof had daarvan in zijn beslissing rekenschap behoren te geven.