HR, 20-06-2023, nr. 21/02328

In het cassatiemiddel wordt er over geklaagd dat “het Hof ten onrechte, althans ontoereikend gemotiveerd de vordering van de benadeelde partij tot vergoeding van immateriële schade heeft toegewezen en ten onrechte, althans ontoereikend gemotiveerd ter zake van deze schade de schadevergoedingsmaatregel (…) heeft opgelegd”. Uit de toelichting op het middel leid ik af dat het middel uiteenvalt in twee deelklachten. De eerste deelklacht is gericht tegen het oordeel van het hof dat er sprake is van aantasting in de persoon “op andere wijze”, als bedoeld in art. 6:106 aanhef en sub b BW. Dat oordeel zou bij gebrek aan voldoende concrete onderbouwing, onvoldoende zijn gemotiveerd. In de tweede deelklacht wordt er over geklaagd dat het hof aan de enkele omstandigheid dat in hoger beroep (de hoogte van) de gevorderde schadevergoeding niet is weersproken “niet volstaat ter motivering van het oordeel dat zich een van de gevallen voordoet waarin grond bestaat voor vergoeding van immateriële schade”. De deelklachten lenen zich voor een gezamenlijke bespreking.

Voor de beoordeling van het middel biedt het door de Hoge Raad op 28 mei 2019, ECLI:NL:HR:2019:793, NJ 2019/379, m.nt. W.H. Vellinga gewezen overzichtsarrest het relevante kader. De Hoge Raad heeft in dat arrest overwogen (met weglating van voetnoten):

“2.4.4 Art. 6:106 BW geeft een limitatieve opsomming van gevallen waarin deze bepaling recht geeft op vergoeding van immateriële schade als gevolg van onrechtmatig handelen, te weten in geval van:

a. oogmerk om zodanige schade toe te brengen, bijvoorbeeld indien de verdachte iemand heeft gedood met het oogmerk aan de benadeelde partij immateriële schade toe te brengen;

b. aantasting in de persoon: 1) door het oplopen van lichamelijk letsel, 2) door schade in zijn eer of goede naam of 3) op andere wijze;

c. bepaalde gevallen van aantasting van de nagedachtenis van een overledene.

Van de [in art. 6:106, aanhef en onder b, BW] bedoelde aantasting in de persoon ‘op andere wijze’ is in ieder geval sprake indien de benadeelde partij geestelijk letsel heeft opgelopen. Degene die zich hierop beroept, zal voldoende concrete gegevens moeten aanvoeren waaruit kan volgen dat in verband met de omstandigheden van het geval psychische schade is ontstaan. Daartoe is vereist dat naar objectieve maatstaven het bestaan van geestelijk letsel kan worden vastgesteld. Ook als het bestaan van geestelijk letsel in voornoemde zin niet kan worden aangenomen, is niet uitgesloten dat de aard en de ernst van de normschending en van de gevolgen daarvan voor de benadeelde, meebrengen dat van de in art. 6:106, aanhef en onder b, BW bedoelde aantasting in zijn persoon ‘op andere wijze’ sprake is. In zo een geval zal degene die zich hierop beroept de aantasting in zijn persoon met concrete gegevens moeten onderbouwen. Dat is slechts anders indien de aard en de ernst van de normschending meebrengen dat de in dit verband relevante nadelige gevolgen daarvan voor de benadeelde zo voor de hand liggen, dat een aantasting in de persoon kan worden aangenomen. Van een aantasting in de persoon ‘op andere wijze’ als bedoeld in art. 6:106, aanhef en onder b, BW is niet reeds sprake bij de enkele schending van een fundamenteel recht.

(…)

Voor de toewijsbaarheid van de vordering van de benadeelde partij gelden niet de bewijs(minimum)regels van het Wetboek van Strafvordering maar de regels van stelplicht en bewijslastverdeling in civiele zaken. Overeenkomstig de hoofdregel van art. 150 Rv rust op de benadeelde partij die een vordering instelt in beginsel de last de feiten en omstandigheden te stellen – en in geval van betwisting daarvan bewijs bij te brengen – die tot toewijzing van de vordering kunnen leiden. In de context van het strafproces heeft die stelplicht in het bijzonder betrekking op de feiten en omstandigheden die niet kunnen worden vastgesteld aan de hand van uit het strafdossier af te leiden gegevens met betrekking tot het aan de verdachte tenlastegelegde strafbare feit, hetgeen in het bijzonder geldt voor feiten en omstandigheden die bepalend zijn voor de aard en omvang van de gevorderde schade.

In het geval de verdachte de vordering van de benadeelde partij betwist zal de rechter aan de hand van de onderbouwing van de stellingen over en weer moeten beoordelen of de feiten en omstandigheden die tot toewijzing van de vordering kunnen leiden in voldoende mate zijn komen vast te staan.

In het geval de verdachte de vordering van de benadeelde partij niet (gemotiveerd) betwist, zal de rechter uitgaan van de juistheid van de daaraan ten grondslag gelegde feiten (vgl. art. 149 Rv) en zal de vordering in de regel worden toegewezen, tenzij de vordering onrechtmatig of ongegrond voorkomt of zich het hiervoor onder 2.1 bedoelde geval voordoet waarin de rechter door de beperkingen van het strafproces niet verzekerd acht dat beide partijen in voldoende mate in de gelegenheid zijn geweest hun stellingen en onderbouwingen met betrekking tot de toewijsbaarheid genoegzaam naar voren te brengen. In laatstgenoemd geval ligt het in de rede dat de benadeelde partij niet-ontvankelijk is en zij haar vordering bij de burgerlijke rechter kan aanbrengen. Slechts in gevallen waarin de niet-toewijsbaarheid niet volgt uit de beperkingen van het strafproces, de benadeelde partij genoegzaam in de gelegenheid is geweest haar vordering te onderbouwen en de ongegrondheid van die vordering in voldoende mate is komen vast te staan, kan de rechter ervoor kiezen de vordering af te wijzen.

(…)

Art. 361, vierde lid, Sv schrijft voor dat de beslissing op de vordering van de benadeelde partij met redenen is omkleed. De begrijpelijkheid van de beslissingen over de vordering van de benadeelde partij is mede afhankelijk van de wijze waarop (en de stukken waarmee) enerzijds de vordering is onderbouwd en anderzijds daartegen verweer is gevoerd. Naarmate de vordering uitvoeriger en specifieker wordt weersproken, zal de motivering van de toewijzing van de vordering dus meer aandacht vragen.

De begroting van immateriële schade geschiedt naar billijkheid met inachtneming van alle omstandigheden van het geval, waaronder de aard van de aansprakelijkheid en de ernst van het aan de aansprakelijke te maken verwijt, alsmede, in geval van letselschade, de aard van het letsel, de ernst van het letsel (waaronder de duur en de intensiteit), de verwachting ten aanzien van het herstel en de leeftijd van het slachtoffer. Voorts dient de rechter bij de begroting, indien mogelijk, te letten op de bedragen die door Nederlandse rechters in vergelijkbare gevallen zijn toegekend.

(…)”

Bij de beoordeling van het middel komt het in de eerste plaats aan op rechtsoverweging 2.4.5 uit het overzichtsarrest. Uit deze rechtsoverweging blijkt dat van aantasting in de persoon ‘op andere wijze’ zowel sprake kan zijn bij aanwezigheid van geestelijk letsel als bij afwezigheid daarvan. Voor de vaststelling van de aanwezigheid van door de verdachte teweeggebracht geestelijk letsel moet de benadeelde partij voldoende concrete gegevens aanvoeren. Wanneer er geen sprake is van geestelijk letsel kan van aantasting in de persoon ‘op andere wijze’ sprake zijn indien op basis van de aard en de ernst van de normschending zonder meer kan worden aangenomen dat de normschending dusdanige nadelige en voor de hand liggende gevolgen heeft voor de benadeelde partij dat zonder nadere onderbouwing van aantasting in de persoon kan worden gesproken. Het gaat dan om ernstige strafbare feiten die weliswaar niet tot geestelijk letsel hebben geleid, maar wel zonder meer als traumatisch kunnen worden bestempeld.1.Wanneer de aard en ernst van de normschending niet zonneklaar een dergelijke impact hebben, kan aantasting in de persoon zonder geestelijk letsel ook nog worden aangenomen op basis van voldoende door de benadeelde partij aangevoerde concrete gegevens.

Voor zover de steller van het middel betoogt dat het hof in zijn arrest niet expliciet heeft aangegeven om welke vorm van aantasting in de persoon ‘op andere wijze’ het in het onderhavige geval gaat, heeft hij op zichzelf gelijk. Daarmee is nog niet gezegd dat uit het arrest onvoldoende duidelijk kan worden afgeleid op welke aantasting in de persoon ‘op andere wijze’ het hof zijn oordeel over de vordering van de benadeelde partij heeft gebaseerd. Uit de in randnummer 2.7 aangehaalde – en rechtstreeks aan rechtsoverweging 2.4.5 uit het overzichtsarrest ontleende – overweging blijkt immers dat het hof niet heeft vastgesteld dat de benadeelde partij [aangeefster] geestelijk letsel heeft opgelopen als gevolg van het bewezen verklaarde feit. Het hof heeft wel vastgesteld dat – gelet op de aard en de ernst van de normschending en de gevolgen die dit volgens het schadeonderbouwingsformulier voor [aangeefster] heeft gehad – sprake is van een aantasting in de persoon ‘op andere wijze’ als bedoeld in art. 6:106 aanhef en onder b BW. Hieruit volgt dat voor zover in het middel wordt gesteld dat het hof in het ongewisse heeft gelaten van welke variant van aantasting in de persoon ‘op andere wijze’ in het onderhavige geval sprake is, berust het op een onjuiste lezing van het arrest, waardoor het feitelijke grondslag mist.

In het middel wordt vooral een punt gemaakt van het oordeel van het hof dat de aantasting in de persoon ‘op andere wijze’ het gevolg is geweest van de bewezen verklaarde bedreiging. Dat oordeel zou onjuist zijn, althans onvoldoende gemotiveerd.

Bij de aantasting in de persoon die niet heeft bestaan uit geestelijk letsel komt het erop aan dat de feitenrechter zowel oordeelt over i) de aard en de ernst van de normschending als ii) de aard en de ernst van de gevolgen van die normschending voor de benadeelde partij. (Het laatste wordt alleen niet verlangd bij naar hun aard traumatiserende ernstige normschendingen.).2.Over de aard en de ernst van de bewezen verklaarde normschending, kort gezegd een in een e-mail vervatte (werkgerelateerde) doodsbedreiging, heeft het hof in zijn strafmotivering (zie hiervoor onder randnummer 2.6) onder meer overwogen dat dit soort feiten de in de samenleving levende gevoelens van angst en onveiligheid versterken en dat de verdachte met die bedreiging een inbreuk heeft gemaakt op het gevoel van veiligheid van de benadeelde partij. Wat betreft de aard en ernst van de gevolgen van de doodsbedreiging heeft het hof – uiteraard – sterk geleund op het schadeformulier van de benadeelde partij [aangeefster] waarin – zo oordeelt het hof – “gemotiveerd en onbetwist (is) gesteld dat de bedreiging door de verdachte dat hij langs zal komen met een mes en [aangeefster] zal doodsteken een grote impact op haar heeft gehad en dat zij maatregelen heeft moeten nemen om zichzelf te beschermen en zich veilig te voelen” (zie randnummer 2.7).3.Op basis van deze overwegingen heeft het hof geoordeeld dat in het onderhavige geval van een aantasting in de persoon ‘op andere wijze’ sprake is. Dit oordeel getuigt niet van een onjuiste rechtsopvatting en is niet onbegrijpelijk in het licht van de aard en de ernst van de bewezenverklaarde bedreiging en gelet op de onderbouwing van de door de benadeelde partij ingediende vordering. Anders dan in de toelichting op het middel wordt gesteld, is hier niet (slechts) sprake van gevoelens van onveiligheid en/of ongemak die de benadeelde partij heeft ervaren als gevolg van een strafbaar feit. Die duiding doet geen recht aan hetgeen de benadeelde partij in het schadeformulier heeft beschreven. Dat, zoals in de toelichting op het middel ook wordt gesteld, het in casu gaat om een bedreiging die is gelopen via de werkgever van de benadeelde partij en dat een dergelijke bedreiging minder impact zou hebben dan een bedreiging die rechtstreeks aan de benadeelde partij is gericht, laat ik voor rekening van de steller van het middel. Voor beide situaties geldt dat de bedreiging imponeert doordat deze ‘op papier staat’.

Gelet op de uit de stukken van het geding blijkende onderbouwing van de gevorderde immateriële schade noopte hetgeen de verdediging daar tegenin heeft gebracht – volgens het proces-verbaal van de terechtzitting niet meer dan dat de benadeelde partij niet correct heeft onderbouwd dat zij geestelijk letsel heeft opgelopen als gevolg van de bewezen verklaarde bedreiging – het hof niet tot een uitvoeriger motivering van de toewijzing van de immateriële schade (zie ook de rechtsoverwegingen 2.8.3 en 2.8.6 uit het overzichtsarrest, geciteerd onder randnummer 3.2 van deze conclusie). Het gaat in deze zaak niet om geestelijk letsel en – zo voeg ik daaraan toe – zelfs als het daar wel om zou zijn gegaan, dan nog zou niet van een specifiek verweer kunnen worden gesproken. Bovendien zijn de door de benadeelde partij geduide gevolgen van het bewezen verklaarde feit in het geheel niet betwist.

Voor zover in het middel wordt geklaagd dat het hof enkel tot toewijzing van de vordering van de benadeelde partij is gekomen door de omstandigheid dat die vordering in hoger beroep niet is weersproken, berust die klacht op een verkeerde lezing van de betreffende overweging van het hof. Anders dan in de zaak die heeft geleid tot het arrest van de Hoge Raad van 27 oktober 2020, ECLI:NL:HR:2020:1642, heeft het hof in de onderhavige zaak weliswaar overwogen dat de verdachte de gevolgen van de bewezen verklaarde bedreiging voor [aangeefster] niet heeft betwist, maar het hof heeft niet enkel hieraan de conclusie verbonden dat deze omstandigheid dús grond oplevert voor toewijzing van de gevorderde immateriële schade. Die conclusie is gebaseerd op de door het hof beoordeelde aard en ernst van de normschending en de eveneens door het hof beoordeelde gevolgen van die normschending voor de benadeelde partij.

Het middel faalt.