HR, 13-12-2011, nr. 10/02816

Het middel keert zich tegen het oordeel van het Hof dat het voortduren van de inverzekeringstelling van verdachte na het laatste verhoor onrechtmatig dient te worden geacht.

Het bestreden arrest houdt, voor zover hier van belang, het volgende in:

Het gaat in het middel in wezen om de vraag of het project dat getooid is met namen als ‘weekendje weg’ en ‘weekendarrangement’ een toereikende wettelijke grondslag heeft. Dit project is een initiatief van de verschillende parketten, gemeenten en politie. Het project houdt in dat meerderjarigen die in het weekend wegens een geweldsdelict worden aangehouden, op grond van art. 57 Sv tot maandagochtend in verzekering worden gesteld.2. Het project wordt ondersteund door een voorlichtingscampagne, waarin het uitgaanspubliek ervan op de hoogte wordt gesteld dat wie zich in het weekend schuldig maakt aan een geweldsdelict ‘in principe tot maandag op het politiebureau blijft’.3. De kracht van het project zou zijn dat ‘de overheid onmiddellijk verhindert dat deze daders door kunnen gaan met het plegen van geweld’. Deze aanpak van het uitgaansgeweld is volgens het College van procureurs-generaal succesvol gebleken. In de gemeenten waarin deze ‘methode’ wordt toegepast, zou een ‘substantiële vermindering van het uitgaansgeweld’ zijn te constateren.4.

Het zogenaamde ‘weekendarrangement’-project is er dus op gericht het uitgaansgeweld in de weekenden te verminderen. Feitelijk gaat het, in de woorden van Harm Brouwer, ‘om een ordemaatregel met strafvorderlijke middelen’.5. Tekenend is wellicht dat in de retoriek van het project de onschuldpresumptie opzij wordt gezet. De overheid verhindert dat ‘deze daders’ opnieuw geweld plegen. De vraag is natuurlijk of de bedoelde strafvorderlijke middelen als ordemaatregelen zijn bedoeld. Zijn generale en speciale preventie doelen die met de inverzekeringstelling mogen worden nagestreefd?

Brenninkmeijer, in zijn hoedanigheid van Nationale Ombudsman, heeft zich kritisch uitgelaten over het project. ‘Lik-op-stuk is prima, maar dan wel binnen de grenzen van de wet’.6. Belangrijker is wellicht dat het project binnen de rechterlijke macht, dat wil zeggen het zittend deel daarvan, op weinig bijval kan rekenen. De bestreden uitspraak van het Hof Leeuwarden staat niet op zichzelf. Ook andere gerechtshoven hebben de gang van zaken onrechtmatig geoordeeld.7. Veelzeggend is misschien de ergernis die doorklinkt in het Politierechtervonnis dat aan de bestreden uitspraak voorafging.8. Volgens de Politierechter kon niet met strafvermindering worden volstaan, ‘nu de Friese politie en het openbaar ministerie bekend waren met eerdere uitspraken, waarin is overwogen dat een dergelijke manier van handelen onrechtmatig is’. De volharding in het kwaad leidde aldus tot een forse lik op stuk.

Het College van procureurs-generaal is niet ongevoelig gebleken voor de uitspraken van de rechter. Onderzoek naar een ‘aanvullende rechtsgrond’ voor het project werd nodig geacht. Voor het geval dat onderzoek geen bevredigende uitkomst oplevert, heeft het College de Minister verzocht in het Wetboek van Strafvordering een regeling op te nemen waarmee voldoende grondslag voor de ‘weekendinverzekeringstelling’ wordt gecreëerd. ‘Het grote voordeel van een aparte regeling voor de handhaving van de openbare orde is dat bestaande strafvorderlijke dwangmiddelen niet behoeven te worden gebruikt voor een doel anders dan waarvoor zij zijn gegeven’.9.

Nu wordt van de Hoge Raad in deze zaak niet een oordeel gevraagd over de rechtmatigheid van het bedoelde project als zodanig. Het cassatiemiddel spitst zich toe op het oordeel dat het Hof heeft gegeven over de rechtmatigheid van de inverzekeringstelling in het onderhavige geval. Daarbij spelen de bijzonderheden van dat geval uiteraard een rol. Dat neemt niet weg dat bij de beoordeling van het middel niet geheel geabstraheerd kan worden van het feit dat — naar het Hof heeft vastgesteld — de vrijheidsbeneming plaatsvond in het kader van het project ‘weekendarrangement’. Daarom lijkt het me goed het volgende voorop te stellen.

Inverzekeringstelling is alleen mogelijk in het belang van het onderzoek (art. 57 Sv). Tot dat onderzoeksbelang kunnen ordehandhaving en preventie niet worden gerekend. Dat wordt onderstreept door de regeling van de voorlopige hechtenis (waartoe de inverzekeringstelling niet kan worden gerekend). In die regeling is voor speciale preventie (gevaar voor herhaling) als doel van vrijheidsbeneming alleen in bepaalde, nauwkeurig omschreven gevallen plaats ingeruimd (zie art. 67a lid 2 sub 2e en 3e Sv). Over die vrijheidsbeneming oordeelt de rechter(-commissaris). De OvJ die meent dat enkel nog het gevaar voor herhaling de voortgezette vrijheidsbeneming nodig maakt, moet dus volgens het wettelijke stelsel van voorarrest ‘onverwijld’ (art. 60 Sv) de bewaring vorderen. Uiteraard heeft dat alleen zin als aan de wettelijke voorwaarden van art. 67a lid 2 sub 2e en 3e Sv is voldaan. Als dat niet het geval is, is voorarrest op grond van speciale preventie uitgesloten.

Nu berust het cassatiemiddel niet op het standpunt dat de inverzekeringstelling wél als ordemaatregel mag worden gebruikt of dat generale en speciale preventie wél doeleinden zijn die met de inverzekeringstelling mogen worden nagestreefd. Het zoekt de rechtvaardiging van de duur van de inverzekeringstelling in het onderhavige geval in het belang van het onderzoek, waaronder het belang van het uitreiken van de dagvaarding aan de verdachte in persoon. Geklaagd wordt dat het oordeel van het Hof op dit punt onjuist dan wel onbegrijpelijk is. Daarbij wordt in de toelichting op het middel aangevoerd dat de tijdspanne tussen 11 oktober 2009,16.00 uur, en 12 oktober 2009, 11.55 uur, in redelijkheid kan worden aangemerkt als ‘zo spoedig mogelijk’ in de zin van art. 57 lid 5 Sv.

De leden 1 en 5 van art. 57 Sv luiden:

Het eerste en het vijfde lid van art. 57 Sv zijn gewijzigd bij Wet van 23 maart 2005 tot wijziging en aanvulling van een aantal bepalingen in het Wetboek van Strafvordering met betrekking tot de betekening van gerechtelijke mededelingen in strafzaken (Stb. 2005, 175). Aan de wetsgeschiedenis van deze Wet valt, voor zover hier van belang, het volgende te ontlenen:

Uit de wetsgeschiedenis kan worden afgeleid dat het vijfde lid van art. 57 Sv is gewijzigd met het oog op een doeltreffender betekening van onder andere de dagvaarding. De in het wetsvoorstel voorgestane veranderingen dienen er onder andere toe het aantal aanhoudingen en nietigverklaringen als gevolg van betekeningsproblemen terug te dringen. In dit kader zijn het eerste en het vijfde lid van voornoemd artikel gewijzigd. Ingevolge het eerste lid van art. 57 Sv vindt inverzekeringstelling plaats in het belang van het onderzoek, waaronder mede wordt verstaan het belang van het aan de verdachte in persoon uitreiken van mededelingen over de strafzaak. Het vijfde lid van voornoemd artikel bepaalt dat indien het onderzoeksbelang nog slechts bestaat uit het uitreiken aan de verdachte in persoon van een mededeling over de strafzaak, deze mededeling zo spoedig mogelijk wordt uitgereikt. Art. 57 Sv biedt de autoriteiten dus de mogelijkheid om binnen de termijn die de wet daarvoor stelt, een verdachte langer in verzekering te houden teneinde mededelingen over de strafzaak aan de verdachte in persoon uit te reiken.

Art. 57 lid 5 Sv bepaalt dat het uitreiken van de mededeling over de strafzaak ‘zo spoedig mogelijk’ dient te geschieden. De wetgever heeft daarmee beoogd te bewerkstelligen dat een verdachte niet ongerechtvaardigd lang van zijn vrijheid zal worden beroofd. Van de parketmedewerkers die met AU zijn belast wordt dan ook enige voortvarendheid verwacht. Zo schrijft de Minister dat zo nodig ook de uren tussen middernacht en negen uur 's morgens moeten worden gebruikt om de dagvaarding klaar te maken en uit te reiken. De wetgever acht het niet redelijk om, wanneer de zaak rond is en alleen nog de dagvaarding moet worden opgesteld, de verdachte hierop in detentie te laten wachten tot negen uur 's ochtends. De wetgever heeft niet nader willen specificeren binnen welke termijn de dagvaarding moet worden uitgereikt, maar de Minister stelt wel dat het doorgaans mogelijk moet zijn om binnen vier tot zes uur na het laatste verhoor een vervolgingsbeslissing te nemen. De Minister neemt daarbij in aanmerking dat het in de meeste gevallen zal gaan om eenvoudige delicten, waarbij voor wat betreft de vervolgingsbeslissing gebruik kan worden gemaakt van het Bos/Polaris-systeem dat voorziet in tenlasteleggingsteksten die alleen aangevuld behoeven te worden met een aantal variabelen. Voorts neemt de Minister in aanmerking dat het openbaar ministerie inzage heeft in de politieregisters, zodat ook op die wijze sneller en zorgvuldiger gegevens beschikbaar kunnen zijn waarop de vervolgingsbeslissing moet steunen en voorts dat de parketmedewerkers die met AU zijn belast al lopende het politie-onderzoek de uit te reiken stukken zoveel mogelijk kunnen voorbereiden.

In de toelichting op het middel wordt onder meer gesteld dat een tijdspanne tussen 11 oktober 2009 te 16.00 uur en 12 oktober 2009 te 11.55 uur ‘niet zonder meer — althans niet zonder nadere vaststelling van feiten en omstandigheden, welke in de motivering van het hof ontbreken ’ tot de conclusie dient te leiden dat de dagvaarding niet ‘zo spoedig mogelijk’ is uitgereikt. Voor zover het middel erover bedoelt te klagen dat het Hof heeft geoordeeld dat de bedoelde tijdspanne in het algemeen niet strookt met het vereiste van een zo spoedig mogelijke uitreiking, faalt het bij gebrek aan feitelijke grondslag. Het Hof heeft zijn oordeel gebaseerd op zijn vaststelling van de feiten van het concrete geval. Voor zover het middel erover bedoelt te klagen dat de door het Hof vastgestelde feiten diens oordeel niet kunnen dragen, geldt het volgende.

De steller van het middel lijkt uit het oog te verliezen dat tot de door het Hof vastgestelde feiten behoort dat de inverzekeringstelling plaatsvond in het kader van het project ‘weekendarrangement’ en dat dit project inhoudt dat de aangehouden verdachten ‘het gehele weekend in verzekering worden gesteld’ met als doel het aantal geweldsdelicten in het weekend terug te dringen. Het oordeel van het Hof dat de bedoelde tijdspanne haar rechtvaardiging niet vindt in de inspanningen van het openbaar ministerie om de verdachte zo spoedig mogelijk een dagvaarding uit te reiken, berust mede op die feitelijke vaststelling. Reeds daarom is 's Hofs oordeel — waarin besloten ligt dat de inverzekeringstelling is gebruikt voor een ander doel dan waarvoor zij is gegeven — mijns inziens niet onbegrijpelijk.

Maar ook als geabstraheerd wordt van hetgeen het Hof met betrekking tot het ‘weekendarrangement’ heeft vastgesteld, geldt dat 's Hofs oordeel niet onbegrijpelijk is. Het Hof heeft vastgesteld dat het laatste verhoor van verdachte heeft plaatsgevonden op 11 oktober 2009 om 11.15 uur, dat omstreeks 16.00 uur nog een laatste onderzoekshandeling plaatsvond en dat niet is gebleken dat na dit tijdstip pogingen in het werk zijn gesteld om aan verdachte mededelingen over de strafzaak uit te reiken en dat verdachte op 12 oktober 2009 omstreeks 11.55 uur in vrijheid is gesteld, nadat hem de dagvaarding was uitgereikt. Aldus heeft verdachte, in afwachting van de uitreiking van de dagvaarding, na zijn laatste verhoor precies vierentwintig uur in verzekering doorgebracht.

Het is niet ondenkbaar dat het uitreiken van een dagvaarding niet altijd binnen de door de Minister genoemde vier tot zes uur na het laatste verhoor van de verdachte kan plaatsvinden. In dat geval dient er sprake te zijn van bijzondere omstandigheden die rechtvaardigen dat de verdachte langere tijd in verzekering doorbrengt. Het Hof heeft in aanmerking genomen dat er na het laatste verhoor van de verdachte nog contact is geweest met de aangever. Of dat een bijzondere omstandigheid oplevert, is een beetje de vraag. Was het nodig dat de verdachte in afwachting van het contact met de aangever werd vastgehouden? Welk onderzoeksbelang was daarmee gemoeid? Waarom kon na het laatste verhoor niet alvast met het concipiëren van de dagvaarding worden begonnen, zodat die onmiddellijk na het contact met de aangever kon worden uitgereikt?

Het is niet onbegrijpelijk dat het Hof deze vragen gelaten heeft voor wat ze zijn. Er blijft immers hoe dan ook een tijdspanne van meer dan twintig uur over die haar rechtvaardiging moet vinden in bijzondere omstandigheden. Van dergelijke bijzondere omstandigheden is niet gebleken. De Advocaat-Generaal heeft ter terechtzitting in hoger beroep slechts aangevoerd dat de dagvaarding niet eerder dan maandag kon worden uitgereikt. Waarom de uitreiking niet eerder kon plaatsvinden, is door de Advocaat-Generaal niet aangegeven. Het Hof kon daarom aan het aangevoerde, anders dan de steller van het middel wenst te betogen, stilzwijgend voorbijgaan.

Ik merk daarbij nog op dat gebrek aan menskracht moeilijk een rechtvaardiging voor het onderhavige tijdsverloop kan vormen. De AU-aanpak vereist dat het openbaar ministerie zijn zaken zo organiseert dat de dagvaarding in het normale geval binnen vier tot zes uur na het laatste verhoor kan worden uitgereikt. De wetsgeschiedenis onderstreept dat. Parketmedewerkers die met AU zijn belast, moeten, zo stelde de Minister, zo nodig overwerken. Op gebreken in de eigen organisatie kan het openbaar ministerie zich dus niet beroepen.

Het middel faalt derhalve.

Het middel keert zich tegen het oordeel van het Hof dat de hier aan de orde zijnde onrechtmatigheid dient te leiden tot de niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie. Meer in het bijzonder keert het middel zich tegen het oordeel dat die onrechtmatigheid niet als een vormverzuim als bedoeld in art. 359a Sv kan worden aangemerkt.

Het bestreden arrest houdt, voor zover hier van belang, het volgende in:

Het Hof heeft overwogen dat het de onrechtmatigheid in de inverzekeringstelling van verdachte niet beschouwt als een vormverzuim als bedoeld in art. 359a Sv. Dit als ik het goed begrijp omdat sprake is van een onrechtmatigheid die het wettelijk systeem in de kern raakt. Dat argument gaat echter niet op. Ook onrechtmatig optreden dat het wettelijk systeem in de kern raakt, levert, als dat optreden plaatsvindt in het kader van het voorbereidend onderzoek in de voorliggende strafzaak, een vormverzuim in de zin van art. 359a Sv op.10.

Ik heb mij nog afgevraagd of het Hof heeft bedoeld als zijn oordeel tot uitdrukking te brengen dat het zogenaamde Zwolsman-criterium in het onderhavige geval toepassing mist.11. Wellicht heeft het Hof aansluiting willen zoeken bij het ‘criterium’ dat de Hoge Raad hanteerde in het zogenaamde Karman-arrest.12. Maar ook in dat geval kan het arrest geen stand houden. Het Karman-arrest had namelijk betrekking op een geheel andere situatie.13.

Onbegrijpelijk is het overigens niet dat het Hof zijn onvrede met de kennelijk hardnekkige praktijk van het ‘weekendarrangement’ tot uitdrukking heeft willen brengen in een niet mis te verstaan signaal. Dat kan echter ook door een forse strafvermindering. Denkbaar is mijns inziens dat in voorkomende gevallen de strafkorting erin resulteert dat met toepassing van art. 9a Sr wordt afgezien van strafoplegging. Daarbij zal wel rekening gehouden moeten worden met de ernst van het bewezenverklaarde feit. Het voordeel van strafvermindering als sanctie boven de niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie is dat maatwerk kan worden geleverd.

Maar hoe het ook zij, het oordeel van het Hof dat de onrechtmatigheid in de inverzekeringstelling niet als een vormverzuim als bedoeld in art. 359a Sv kan worden beschouwd, geeft blijk van een onjuiste rechtsopvatting.

Het middel is derhalve terecht voorgesteld.

Het eerste middel faalt. Het tweede middel slaagt.

Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen, heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van het bestreden arrest en tot zodanige op art. 440 Sv gebaseerde beslissing als de Hoge Raad gepast zal voorkomen.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden,

AG