314 Doorbreking van de verjaringstermijn in gevallen van anderszins verborgen schade

De Hoge Raad heeft in de formulering in het arrest Van Hese/De Schelde de ‘uitzonderlijke gevallen’ van art. 6:2 lid 2 of art. 6:248 lid 2 BW niet beperkt tot het geval waarin de schade pas werd geconstateerd nadat de verjaringstermijn was verstreken. De lange verjaringstermijn begint namelijk ook te lopen als de vorderingsgerechtigde feiten die hij wel kent, niet of verkeerd duidt. Zo kan bepleit worden dat de situatie waarin eiser zijn vordering objectief gezien niet tijdig, althans niet eerder kón indienen, ook kan vallen onder het begrip ‘uitzonderlijke gevallen’ aangezien sprake is van ‘verborgen schade’ en doorbreking van de verjaringstermijn kan plaatsvinden. Dat sprake is van verborgen schade zal moeten worden aangetoond door eiser.1 Voorbeelden zijn onrechtmatige overheidsdaden vanwege misdragingen van Nederlandse militairen in Nederlands-Indië in 19472 en de bestorming van de treinkaping bij De Punt.3 In deze gevallen deed de Staat een beroep op verjaring en eisers een beroep op de onaanvaardbaarheid daarvan. In de uitspraken vindt aansluiting plaats bij de gezichtspunten zoals geformuleerd in het arrest Van Hese/De Schelde.4

De Staat kan wanneer de verjaringstermijn is verstreken en eisers aanvoeren dat het beroep op verjaring naar maatstaven van redenen van redelijkheid en billijkheid in het concrete geval onaanvaardbaar zou zijn en daarvoor het nodige stellen, een beroep doen op het feit dat zich bewijsproblemen voordoen: de bewijsproblematiek is een belangrijke factor bij de beoordeling van de vraag of het beroep van de Staat in de gegeven omstandigheden in strijd is met de goede trouw (op grond van het oude recht), maar is niet doorslaggevend. Ook als sprake is van ernstige verwijtbaarheid bij de Staat en de Staat van meet af aan rekening kon houden dat hij door nabestaanden zou kunnen worden aangesproken, en de bewijsproblemen voor zowel de Staat als eisers van 70 jaar oude feiten aanzienlijk (maar niet doorslaggevend) zijn,5 wordt met terughoudendheid het terzijdestellen van de verjaring gehanteerd.6 Van belang is of door eisers gestelde feiten in de weg hebben gestaan aan het tijdig verrichten van een daad van rechtsvervolging; daarbij kan een rol spelen of eisers al of niet een verwijt kan worden gemaakt ten aanzien van het verstrijken van de tijd.7 Afgelopen jaren strandden verschillende civiele claims van slachtoffers van seksueel misbruik op de regel van verjaring en werd het beroep op art. 6:2 BW niet aanvaard.8 Alleen onder bijzondere omstandigheden wordt het beroep op art. 6:2 BW aanvaard:

Subsidiair aan een beroep op art. 6:2 lid 2 BW kan eiser een beroep doen op rechtsverwerking (eveneens een contra-bevrijdend verweer). Hij kan betogen dat door de wederpartij bij hem het gerechtvaardigd vertrouwen is gewekt dat verweerder zijn beroep op verjaring niet geldend zou maken.10 Eiser zal hiervoor voldoende moeten stellen. Eiser zou ook het contra-bevrijdend verweer kunnen voeren dat sprake is van misbruik van procesbevoegdheid door verweerder;11 eiser heeft stelplicht en bewijslast ter zake.

De vraag of een bepaalde vordering is verjaard, leent zich in de regel niet voor behandeling in een collectieve actie; het antwoord op die vraag is afhankelijk van de bijzondere omstandigheden in individuele gevallen, bijvoorbeeld voor wat betreft de vraag wanneer de verjaringstermijn is aangevangen en/of deze tijdig is gestuit. Alleen onder omstandigheden (die per definitie van geval tot geval kunnen verschillen en moeten worden vastgesteld) kan het beroep op verjaring naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zijn.12