10.5 Recht op afstammingsinformatie voor kinderen, geboren na KID of IVF met donorgameten

Naast de bovengenoemde kleine groep kinderen bestaat nog een tweede kleine groep kinderen, voor wie het eenvoudig zou moeten zijn om achter hun echte afstamming te komen. Het probleem doet zich hier voor dat ineens een andere betekenis aan het woord afstamming moet worden gegeven. Het betreft hier de kinderen die na KID of IVF met donorsperma zijn geboren. Puur formeel wordt tot nu toe in het geldend recht met afstamming de genetische verwantschap bedoeld tussen het kind en de donor van het erfelijk materiaal. Dat de donor nooit de bedoeling heeft gehad om dit kind te concipiëren, doet voor de interpretatie van de afstamming en de daarmee verbonden rechten vooralsnog niet ter zake. Hoewel de Hoge Raad in zijn Valkenhorst-uitspraak schijnbaar slechts een beslissing heeft genomen voor de ‘natuurlijke moeder’, meent de schrijver dat op grond van eerdere overwegingen de Hoge Raad impliciet tot de onjuiste beoordeling komt dat ook de donor medeverantwoordelijk is voor de totstandkoming van dit kind, omdat hij het benodigde erfelijk materiaal heeft geleverd.1 Deze door de Hoge Raad gecreëerde medeverantwoordelijkheid schept dan een soort afstammingsband, die een actie uit art. 7 IVRK rechtvaardigt, omdat de anonimiteit van de donor niet langer wordt beschermd.

Sinds de invoering van de Wet donorgegevens kunstmatige bevruchting (Wdkb) in 2004 wordt een register van aanvankelijk alleen spermadonoren en tegenwoordig ook van eiceldonoren bijgehouden. Op grond van de betrekkelijke art. 3 en 3a Wdkb is het mogelijk voor een aantal personen, in het belang van het kind, informatie te krijgen over de donor. Alleen het kind zelf, gefaseerd naar zijn leeftijd, kan meer informatie krijgen, met uiteindelijk ook de NAW-gegevens van de donor, zijn zogenaamde persoonsidentificerende gegevens. In de wet is ook geregeld dat dit recht op informatie unilateraal is; de donor heeft geen enkel recht. De donor heeft ook geen enkele enkele plicht. Er ontstaan geen familierechtelijke betrekkingen en dus ook geen onderhoudsplicht. Eigenlijk is dit de logische consequentie van het feit dat de donor nooit de bedoeling heeft gehad om ouder van dit kind te worden. Voor de volledigheid dient hierbij te worden opgemerkt dat het bovenstaande slechts geldt voor de donoren die onder de Wdkb begrepen zijn.

De Hoge Raad heeft beslist – althans voor de toepassing van art. 1:394 BW inzake de alimentaire vaderschapsactie – dat de bekende donor als biologisch vader wordt vermoed tevens verwekker en dus onderhoudsplichtig te zijn behoudens tegenbewijs.2 Door de overeenkomst in het DNA-profiel van het kind en de donor kan de donor niet aantonen dat hij niet de ‘biologische’ (eigenlijk genetische) vader is. Vanzelfsprekend wordt er een genetische relatie in de DNAprofielen van het kind en de donor aangetoond.

Daarom gebruikt de Hoge Raad ook de woorden ‘wordt vermoed’ en niet ‘wordt geacht’. In de heersende opvatting moet dan de donor onomstotelijk kunnen aantonen dat hij geen verwekker is, dus geen geslachtsgemeenschap heeft gehad met de vrouw uit wie het kind is geboren.

Evident is dat de Hoge Raad en de wetgever voor de effectuering van art. 7 IVRK de situatie anders beoordelen.

KID en IVF zijn, evenals de adoptieprocedure, alleen mogelijk als aan verschillende voorwaarden is voldaan, die administratief worden vastgelegd. Het terugvinden van de schenker van het erfelijk materiaal kan derhalve geen groot probleem opleveren. Echter, waarom vragen dan relatief weinig kinderen uit deze groep om deze informatie?

De verklaring is erg eenvoudig: alleen vraagtekens en onzekerheden over de echtheid van de ‘eigen’ ouders leiden tot het zoeken naar de ‘roots’.

Voor nationaal geadopteerde kinderen zal in het algemeen het fenotypische verschil tussen adoptiefouders en adoptiekinderen klein kunnen zijn.3 Alleen de externe factoren bepalen hier de onrust van het kind. Bij interlandelijke adoptie zullen de verschillen vaak groot tot evident zijn. Dit veroorzaakt vanzelfsprekend een eerdere en grotere vraag van het kind naar zijn oorspronkelijke ouders.

Deze vanzelfsprekendheid geldt niet voor met KID ontstane kinderen. Bij een goede, consciëntieuze matching tussen de partner van de geboortemoeder en de spermadonor kunnen fenotypische verschillen beperkt worden. Het kind, geboren na een medisch geassisteerde voortplantingsprocedure, verschilt daardoor in weinig van de infertiele ouder (bij KID dus van de juridische vader). Bij een normale ontwikkeling in het gezin, zonder bemoeienis van buitenaf, zullen deze kinderen in het algemeen niet uit zichzelf met vragen met betrekking tot hun afstammingswijze komen. Bij deze ouders ontstaat het grote dilemma van de strijd tussen plicht en recht. De ouders hebben de plicht om het kind in een vertrouwde, evenwichtige etc. omgeving te laten opgroeien, terwijl anderzijds het kind het recht heeft om te weten wie zijn ‘ouders’ zijn, in casu: wat zijn ontstaanswijze is. Naast de genoemde plicht hebben de ouders ook het recht om te bepalen wanneer zij deze informatie aan hun kind geven (art. 5 IVRK). Dit conflict tussen rechten en plichten leidt vaak tot een verzwijgen van de ontstaanswijze. Hier regeert dan: ‘Wat niet weet wat niet deert’. Ook uit het onderzoek van het Centre for Family Research van de Cambridge Universiteit, dat zelf stelt dat dit centrum ‘the only longitudinal study worldwide’ van uit draagmoederschappen geboren kinderen uitvoert, blijkt dat de meeste paren hun kinderen niets vertellen.4 Alleenstaande en lesbische paren informeerden hun kinderen wel al vroeg in hun jeugd. Overigens toonde Golombok aan dat er geen opvallende verschillen bestonden tussen de weters en niet-weters in ontwikkeling en sociale contacten.5 Jadva veronderstelt dat ernstige problemen in de puberteit en vroege adolescentie kunnen voorkomen als niet-weters later per ongeluk achter hun ontstaanswijze komen. De verklaring: ‘Given that parents frequently tell some people inside or outside their wider families, the chances of family secrets being kept is reduced and with easy access to DNA paternity testing it is not difficult to confirm suspicions of donor origins’ spreekt voor zich. De meeste kinderen gaan niet op zoek naar hun ‘roots’, omdat zij geen twijfel (dus geen informatie die tot twijfels aanleiding geeft) hebben. Ondanks of misschien juist wegens de activiteiten van overheidswege om kinderen over hun ontstaanswijze te informeren, zijn er duidelijke aanwijzingen dat paren naar het buitenland gaan om anonieme donoren te zoeken.6

Afgezien van de redenen die ouders kunnen aanvoeren om in het belang van het kind deze informatie niet te verschaffen, spelen soms ook persoonlijke belangen een rol: ongewilde infertiliteit, vooral van de man, wordt in de maatschappij toch als iets negatiefs ervaren. De man met als afgeleide de vrouw wil hiermee liever niet worden geconfronteerd. Een geslaagde KID- of IVF-zwangerschap met aansluitende geboorte kan deze ‘afwijking’ camoufleren. Bij een goede matching behoeft er ook geen twijfel te ontstaan over het ‘echte’ ouderschap.