HR, 08-09-2009, nr. 08/03352

Het Gerechtshof Amsterdam heeft verdachte op 14 juli 20008 voor moord veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van 15 jaar. Voorts heeft het hof beslissingen genomen over inbeslaggenomen voorwerpen.

Mr. H.K. ter Brake, advocaat te Hoorn, heeft cassatie ingesteld en een schriftuur ingezonden, houdende zes middelen van cassatie.

Het eerste middel klaagt dat het hof een verklaring voor het bewijs heeft gebruikt die als getuigenverklaring noch als verklaring van een deskundige is aan te merken.

Het hof heeft bewezenverklaard dat:

De kritiek van de steller van het middel heeft betrekking op bewijsmiddel 2, dat de volgende inhoud heeft:

De steller van het middel komt op tegen het onderdeel van deze verklaring waarin gesproken wordt over de vreemde houding waarin het slachtoffer lag. Het zou gaan om een conclusie die een getuige niet mag trekken en die evenmin aan een deskundige kan worden toegeschreven.

Het hof heeft het aangevochten onderdeel van deze verklaring kennelijk aldus begrepen dat de getuige weergeeft wat hij heeft ondervonden en welke indruk de houding waarin hij het slachtoffer aantrof op hem maakte. Aldus verstaan houdt deze mededeling niets in wat niet voor eigen waarneming of ondervinding vatbaar is.1.

Ook het tweede middel klaagt over het bewijs. Het hof zou het bewijs hebben doen steunen op met elkaar onverenigbare bewijsmiddelen. De steller van het middel doelt hier op de bewijsmiddelen 2, hiervoor weergegeven, en 10. Bewijsmiddel 10 bevat de verklaring van de arts/duiker Van Hulst;

Het middel stelt dat deze twee verklaringen niet met elkaar sporen. Bewijsmiddel 2 houdt in dat de duiker moeite moest doen om het slachtoffer uit de bagger de trekken, bewijsmiddel 10 gaat ervan uit dat deze duiker zou hebben gezegd dat hij uit volle kracht het slachtoffer los moest trekken. De steller van het middel wijst zelfs al op de verklaring van de deskundige Van Hulst die het hof als bewijsmiddel 11 heeft gebruikt en waarin deze deskundige zegt dat zijn conclusie dezelfde blijft ook al kon de duiker met een geringere kracht het lichaam lostrekken.

Eerlijk gezegd vind ik de tegenstelling tussen beide verklaringen — enerzijds dat de duiker moeite moest doen, anderzijds dat hij met volle kracht moest trekken — niet zo groot dat de motivering van bewezenverklaring eronder zou lijden. Dit geldt nog sterker als men bewijsmiddel 11 in zijn beschouwingen betrekt. Daaruit is immers op te maken dat de conclusie van deze deskundige dat er een kracht van bovenaf moet zijn gebruikt om het slachtoffer in deze houding te krijgen staande wordt gehouden ook als er minder kracht voor nodig was om het lichaam los te krijgen dan in bewijsmiddel 10 is verondersteld te zijn aangewend.2.

Het middel faalt.

Het derde middel klaagt dat het hof heeft verzuimd in te gaan op verschillende bewijsthema's die onderdeel uitmaken van onderbouwde standpunten van de verdediging en die zijn aangevoerd om verdachte te ontlasten. Volgens het middel heeft het hof zich beperkt tot beantwoording van de vraag hoe het mogelijk is dat het slachtoffer in de modder op de bodem is vast komen te zitten. Daarmee heeft het hof geen inzicht gegeven in zijn afwegingen van de belastende en de ontlastende elementen in deze zaak.

In zijn arrest heeft het hof een extra bewijsoverweging opgenomen met de volgende inhoud:

Daarna volgt een overweging over de voorbedachte raad. Daarin maakt het hof gewag van aanwijzingen dat verdachte zijn vrouw volgens een vooropgezet plan van het leven heeft beroofd. Het hof noemt daarbij het feit dat een slaapmiddel in de maag van het slachtoffer is aangetroffen en de onwaarschijnlijkheid van de wijze van rijden van verdachte. Tevens verwijst het hof naar wat het OM en de verdediging naar voren hebben gebracht over deze en andere aanwijzingen. Het hof komt dan tot conclusie dat, wat daar ook van zij, er sprake is geweest van voorbedachte raad. Daaruit is op te maken dat het hof in het midden heeft gelaten of verdachte een ongebruikelijke route heeft gereden, of het slachtoffer zelf het slaapmiddel heeft genomen et cetera. Op de grondslag van de gebezigde bewijsmiddelen heeft het hof vastgesteld dat verdachte zijn echtgenote met voorbedachte raad van het leven heeft beroofd door haar te doen verdrinken. De vragen die de verdediging heeft opgeworpen en die betrekking hebben op andere omstandigheden, bijvoorbeeld over de plaats waar en de toestand waarin de auto is aangetroffen, de consistentie en geloofwaardigheid van de verklaringen van verdachte zijn door het hof hetzij als irrelevant beschouwd gelet op hetgeen het hof aan feiten heeft vastgesteld, zodat de beantwoording op die vragen in het midden kon worden gelaten, hetzij beantwoord in de bewijsconstructie. Aldus heeft het hof voldoende inzicht gegeven in zijn gedachtegang. Het hof was niet verplicht ieder detail dat door de verdediging is opgeworpen te bespreken.3.

Het middel faalt.

Het vierde middel klaagt over het bewijs van de voorbedachte raad. Het hof zou zijn uitgegaan van een verkeerde uitleg van dit begrip en hebben miskend dat (de gelegenheid voor) beraad aan het delictshandelen vooraf moet zijn gegaan. Voorts is het bewijs van ‘kalm beraad en rustig overleg’ niet in de bewijsmiddelen te vinden.

Ik geef eerst de bewijsoverweging van het hof over de voorbedachte raad weer:

Het middel stelt de vraag aan de orde of voorbedachte raad kan bestaan wanneer aan de uitvoering van het misdrijf wordt begonnen in een opwelling en vervolgens die uitvoering wordt voortgezet.

Voor het aannemen van voorbedachte raad is voldoende dat verdachte tijd had zich te beraden op het te nemen of het genomen besluit zodat de gelegenheid heeft bestaan dat hij over de betekenis en de gevolgen van zijn voorgenomen daad heeft nagedacht en zich daarvan rekenschap heeft gegeven.4. Wanneer het misdrijf wordt gepleegd in een ogenblikkelijke gemoedsbeweging zal van voorbedachte raad geen sprake kunnen zijn.5. In de Deventer moordzaak, waarnaar de schriftuur ook verwijst, heeft de Hoge Raad het volgende overwogen:

Het hof had hier de voorbedachte raad afgeleid uit de wijze waarop het delict was gepleegd en uit de omstandigheid dat de verdachte voorafgaande aan en gedurende het toebrengen van de verwondingen die de dood van het slachtoffer verklaren, tijd had zich te beraden op het te nemen of het genomen besluit. Ik maak uit deze rechtspraak op dat ook wanneer er gelegenheid is om na te denken tijdens de uitvoering van het misdrijf die omstandigheid in aanmerking kan worden genomen bij de beoordeling of er sprake is van voorbedachte raad. Ik hecht er overigens aan als mijn mening te geven dat het bestaan van die gelegenheid en het opvatten van het besluit in een ogenblikkelijke gemoedsbeweging elkaar niet uitsluiten. Iemand kan in een opwelling een besluit nemen en nadien overgaan tot uitvoering daarvan, met als gevolg dat er een interval is waarin de gelegenheid tot nadenken heeft bestaan. Maar voorbedachte raad is niet uitgesloten wanneer in een opwelling een besluit wordt genomen waaraan direct de uitvoering wordt gekoppeld, mits weer die gelegenheid tot rekenschap heeft bestaan. Het hangt van de omstandigheden van het geval en met name van de aard van het misdrijf af of deze mogelijkheid voorstelbaar is. Ik denk aan het geval van vergiftiging. Degene die in een opwelling besluit een ander te vergiftigen en meteen de daad bij het woord voegt door alvast de eerste dosis rattengif toe te dienen in het besef dat er nog een tweede dosis moet worden geconsumeerd wil het beoogde effect intreden, zal mijns inziens voor moord kunnen worden veroordeeld omdat weliswaar in een opwelling is overgegaan tot uitvoering van het misdrijf, maar tijdens de uitvoering de gelegenheid heeft bestaan om zich te beraden. Of denk aan het geval dat de verdachte een ander, die volkomen van hem afhankelijk is, om het leven wil brengen door na te laten die ander van eten en drinken te voorzien. Het besluit kan in een opwelling worden genomen, maar voorbedachte raad is niet uitgesloten. De tijd die na het besluit is verlopen en die benut had kunnen worden voor beraad kan betrekkelijk kort zijn.6.

In de onderhavige zaak heeft het hof vastgesteld dat verdachte voldoende tijd heeft gehad zich te bezinnen nadat hij een aanvang had gemaakt met het handelen dat uiteindelijke tot levensverlies zou leiden. Het hof heeft tot uitdrukking gebracht dat sprake is van voorbedachte raad omdat de verdachte tijd heeft gehad zich te beraden op het genomen besluit om zijn vrouw te doden, zodat de gelegenheid heeft bestaan dat hij over de betekenis en de gevolgen van zijn voorgenomen daad heeft nagedacht en zich daarvan rekenschap heeft gegeven.7. Aldus heeft het hof geen blijk gegeven van een verkeerde uitleg van het begrip ‘voorbedachte raad’. Of het oordeel van het hof dat er sprake is geweest van voorbedachte raad juist is, is in cassatie niet nader te toetsen dan op begrijpelijkheid, omdat dit oordeel berust op vaststellingen en afwegingen van feitelijke aard. Ik acht het oordeel van het hof niet onbegrijpelijk, gelet inderdaad op de ervaringsregel dat met het doen verdrinken van iemand een zekere tijd gemoeid zal zijn, welk tijdsverloop gelegenheid heeft geboden voor nader beraad.

De uitdrukking ‘kalm beraad en rustig overleg’ is een gebruikelijke aanduiding voor voorbedachte raad en moet ook in die zin worden verstaan. Als deze samenstelling in de tenlastelegging wordt gebruikt is daarmee bedoeld dat voor verdachte de gelegenheid heeft bestaan dat hij over de betekenis en de gevolgen van zijn voorgenomen daad heeft nagedacht en zich daarvan rekenschap heeft gegeven, niet dat verdachte op een psychologische zin rustig en kalm is geweest.8.

Het middel faalt.

Het vijfde middel klaagt over de verwerping door het hof van het verzoek van de verdediging om een tegenonderzoek mogelijk te maken met betrekking tot de bevindingen van de getuige-deskundige Molenkamp, als deze voor het bewijs zouden worden gebezigd. Het hof heeft als bewijsmiddelen 12 en 13 een rapport en een verklaring van deze deskundige voor het bewijs gebruikt zodat aan de voorwaarde is voldaan.

De advocaat heeft dit verzoek in zijn pleitnota verwoord. De nadere argumenten die de advocaat ter terechtzitting heeft aangedragen zijn in het arrest opgenomen.

De pleitnota houdt het volgende in:

Het hof heeft het verzoek niet gehonoreerd en daartoe overwogen:

Het verzoek van de verdediging is een verzoek in de zin van art. 315 Sv dat aan de hand van de maatstaf van de noodzakelijkheid dient te worden beoordeeld. Het hof heeft de juiste maatstaf toegepast, zodat de vraag overblijft of de beslissing van het hof gelet op de motivering daarvan en op de inhoud van het verzoek begrijpelijk is. De eis van een eerlijke procesvoering kan meebrengen dat aan een zodanig verzoek gevolg behoort te worden gegeven. Of zich zo een geval voordoet is afhankelijk van de omstandigheden van de desbetreffende zaak. Daarbij kan worden gedacht aan onder meer

Deze vier aan de rechtspraak van de Hoge Raad ontleende aspecten zijn niet als limitatieve opsomming te beschouwen. Ook van belang kan naar mijn mening zijn of de deskundige ter terechtzitting is gehoord en de verdediging de gelegenheid heeft gehad aan de deskundige vragen te stellen. De deskundige Molenkamp is onder meer gehoord — en nog wel in twee ronden — ter terechtzitting van 30 juni 2008, toen ook de advocaat overeenkomstig zijn pleitnota het woord heeft gevoerd. De advocaat heeft daarmee de gelegenheid gehad de redenen die hij bij pleidooi heeft aangevoerd voor het aanvragen van een tegenonderzoek aan de deskundige voor te leggen. Toen de deskundige op 30 juni 2008 de eerste maal werd ondervraagd heeft hij uitgelegd waarom de bij zijn proefneming gebruikte pop loodrecht naar beneden is gebracht. Alleen op die wijze kon de houding waarin het slachtoffer is aangetroffen bewerkstelligd worden. Voorts heeft deskundige verklaard dat en waarom er geen rekening is gehouden met een eventueel tegenspartelen van het slachtoffer. De deskundige Van Hulst is ook in eerste aanleg gehoord en heeft toen al verklaard dat alleen een uitwendige oorzaak het vastraken in de modder kan verklaren. Onduidelijkheden over deze verklaring konden in hoger beroep, toen deze deskundige weer is gehoord, aan hem worden voorgelegd.

Hetgeen het middel aanvoert over de positie waarin het slachtoffer onder water is aangetroffen geeft mij aanleiding op het volgende te wijzen. Degene die uit eigen ervaring kan verklaren over de wijze waarop het slachtoffer is aangetroffen is duiker [betrokkene 2]. Deze getuige is verschillende malen in aanwezigheid van de verdediging, onder meer op 27 maart 2008, gehoord. De getuige [betrokkene 3] is daarvoor ter terechtzitting van 19 maart 2008 gehoord. Als er vragen rezen naar aanleiding van de verklaring van [betrokkene 3] over de houding waarin het slachtoffer is aangetroffen lag het voor de hand deze vragen op 27 maart 2008 aan de getuige [betrokkene 2] te stellen. Dat het hof overigens deze discrepanties niet van bijzondere betekenis heeft geacht is niet onbegrijpelijk. Het middel doet wel een beroep op de verklaring van Van Hulst van 27 maart 2008, maar ik denk dat het middel daarbij uitgaat van een onjuiste lezing van deze verklaring. Deze deskundige heeft immers gezegd dat de normale positie van een verdronken slachtoffer zwevend zou zijn en niet vast in de drab. Een normaal verdrinkingsslachtoffer komt niet met zijn hoofd in de modder vast te zitten. Elders in deze verklaring spreekt de deskundige van een neutrale zweving.

Maar ook [betrokkene 3] is uitgegaan van de situatie dat het slachtoffer met haar hoofd vastzat in de modder en niet van de situatie dat het slachtoffer zweefde op de wijze zoals geschilderd door de deskundige Van Hulst. Ook de vraag of het slachtoffer heeft tegengesparteld is volgens mij niet van betekenis. Als het immers zo zou zijn dat verdachte het slachtoffer onder water heeft gehouden en dat zij inderdaad heeft tegengesparteld zou dat niet afdoen aan verdachtes aansprakelijkheid voor het overlijden van het slachtoffer.

Het bezwaar van het middel dat het hof ten onrechte is vooruitgelopen op de uitkomst van een tegenonderzoek door de overweging dat de gronden die aan het verzoek ten grondslag zijn gelegd geen afbreuk kunnen doen aan de conclusies van de deskundigen Molenkamp en Van Hulst kan ik ook niet onderschrijven. Over het eerste en het vierde door de advocaat opgeworpen punt is al genoeg gezegd. Van een discrepantie is geen sprake. Zodra er kracht nodig is om het lichaam van het slachtoffer mee te krijgen, staat vast dat het slachtoffer vast heeft gezeten en niet ‘vrij’ zweefde. De reden waarom de proeven met de pop verticaal zijn genomen (grond 2) is hiervoor al besproken, evenals de irrelevantie van het derde punt betreffende het tegenspartelen. Het vijfde item is wel door de deskundige Van Hulst genoemd in die zin dat alleen wanneer het slachtoffer hele zware kleding aan had zinken van het lichaam aannemelijk zou zijn.10. In zijn rapport, dat als bewijsmiddel 10 in het arrest is opgenomen, geeft de deskundige Van Hulst er blijk van rekening te hebben gehouden met de opgegeven waterdiepte. Kennelijk heeft hij deze gegevens ontleend aan de verklaring die duiker [betrokkene 2] eerder had afgelegd, welke verklaring als bewijsmiddel 2 door het hof is gekozen. Uit bewijsmiddel 12 is eveneens af te leiden dat de deskundige Molenkamp is uitgegaan van de opgegeven water- en modderstanden. Het door de advocaat in zijn pleitnota als zesde grond voor het verzoeken om een tegenonderzoek vermelde gegeven doet dus evenmin af aan de verklaringen van beide deskundigen als de andere punten.

Niet gezegd kan worden dat het hof aldus is vooruitgelopen op wat een tegendeskundige heeft kunnen verklaren. Het hof heeft slechts geoordeeld dat het antwoord op de bezwaren van de verdediging al in de verklaringen van de deskundigen te vinden was.

De door de verdediging opgeworpen gronden doen dus geen twijfel rijzen aan de waarde van de verklaringen van de gehoorde deskundigen, zodat het hof heeft kunnen oordelen dat het toestaan van een tegenonderzoek niet noodzakelijk was.

Het middel faalt.

Het zesde middel klaagt over de strafmotivering. Daarin heeft het hof ten onrechte laten meewegen dat verdachte het tenlastegelegde ontkent. Dat is in strijd met de eis van een eerlijk proces, zoals in het eerste lid van art. 6 EVRM neergelegd.

Het hof heeft de opgelegde straf aldus gemotiveerd:

Volgens de Hoge Raad belet geen rechtsregel, dus ook niet artikel 6 EVRM, de rechter bij de strafoplegging rekening te houden met het ontbreken bij de ontkennende verdachte van elk besef dat hij verwijtbaar heeft gehandeld, terwijl de waardering van de strafbepalende factoren is voorbehouden aan de rechter die over de feiten oordeelt.11.

Het middel faalt.

De voorgestelde middelen falen. Het eerste, tweede, derde en zesde middel kunnen naar mijn mening met de aan art. 81 RO ontleende motivering worden verworpen. Ambtshalve heb ik geen grond gevonden die tot vernietiging aanleiding behoort te geven.

Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden